D - Portal Orzeczeń Sądu Apelacyjnego w Łodzi

Sygn. akt III AUa 930/15
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 8 grudnia 2015 r.
Sąd Apelacyjny w Łodzi III Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w składzie:
Przewodniczący: SSA Joanna Baranowska
Sędziowie: SSA Anna Szczepaniak-Cicha
SSA Iwona Szybka (spr.)
Protokolant: st. sekr. sąd. Kamila Tomasik
po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 8 grudnia 2015 r. w Ł.
sprawy P. M.
przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddziałowi w O.
o ustalenie właściwego ustawodawstwa w zakresie ubezpieczeń społecznych
na skutek apelacji P. M.
od wyroku Sądu Okręgowego w Kaliszu
z dnia 13 marca 2015 r. sygn. akt V U 1607/13
uchyla zaskarżony wyrok oraz poprzedzającą go decyzję organu rentowego z dnia 24 października
2013 roku i sprawę przekazuje do ponownego rozpoznania Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych
Oddziałowi w O..
Sygn. akt III AUa 930/15
UZASADNIENIE
Decyzją z dnia 24 października 2013r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w O. stwierdził, że P. M. z
tytułu prowadzenia pozarolniczej działalności gospodarczej podlega obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu i
rentowym oraz wypadkowemu od dnia 6 kwietnia 2012r. do dnia 22 czerwca 2012r. i od 1 stycznia 2013r.
Odwołanie od tej decyzji wniósł P. M. domagając się jej zmiany i ustalenia, że od dnia podjęcia pracy na Słowacji
podlega ustawodawstwu słowackiemu.
Zaskarżonym wyrokiem z dnia 13 marca 2015r. Sąd Okręgowy w Kaliszu oddalił odwołanie.
Sąd Okręgowy oparł swoje rozstrzygnięcie na następujących ustaleniach i rozważaniach: P. M. od grudnia 2010r.
prowadzi pozarolniczą działalność gospodarczą. W okresie od rozpoczęcia działalności do dnia 5 kwietnia 2012r.
i od 23 czerwca 2012r. do 31 grudnia 2012r. dokonał zgłoszenia do ubezpieczeń społecznych. W dniu 2 stycznia
2013r. złożył w organie rentowym wniosek o ustalenie ustawodawstwa właściwego powołując się na treść art. 16 ust. 1
rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 97/2009 z dnia 16 września 2009r. oraz podjęcie pracy na
terenie Słowacji w oparciu o umowę o pracę zawartą w pracodawcą słowackim. Do wniosku załączył umowę o pracę.
Załatwiając powyższy wniosek ZUS prawomocną decyzją z dnia 23 kwietnia 2013r. stwierdził, że odwołujący podlega
od 28 grudnia 2012r. ustawodawstwu polskiemu. Na podstawie umowy z zawartej z pracodawcą słowackim, P. M. miał
wykonywać pracę promotora usług i produktów pracodawcy w wymiarze 10 godzin miesięcznie i za wynagrodzeniem
40 euro miesięcznie.
Sąd Okręgowy nie dał wiary zeznaniom skarżącego odnośnie wykonywania pracy na terenie Słowacji, bowiem brak
dowodów na jej świadczenie.
W tak ustalonym stanie faktycznym Sąd Okręgowy uznał odwołanie za bezzasadne. Wskazał, że organ rentowy decyzją
z dnia 23 kwietnia 2014r. określił dla skarżącego ustawodawstwo właściwe i powiadomił dwukrotnie słowacki organ
ubezpieczeniowy o treści decyzji. Do chwili wyrokowania słowacka instytucja ubezpieczeniowa nie zgłosiła sprzeciwu
ani tez nie wyraziła odmiennej opinii. Dlatego też Sąd Okręgowy jest związany tą decyzją. Gdyby nawet przyjąć, że
powyższa decyzja nie wiąże Sądu, to i tak zaskarżona decyzja jest zgodna z prawem.
Od dnia 1 maja 2010r. obowiązuje rozporządzenie Rady i Parlamentu Europejskiego (WE) nr 883/2004 z dnia
29 kwietnia 2004r. w sprawie koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego (opubl. Dz.U.UE L z dnia 30
kwietnia 2004r.) oraz rozporządzenie Rady i Parlamentu Europejskiego nr (...) z dnia 16 września 2009r. dotyczące
wykonywania rozporządzenia (WE) nr 883/2004 w sprawie koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego. Sąd
Okręgowy odwołał się do treści art. 13 ust. 3 i 5 rozporządzenie Rady i Parlamentu Europejskiego (WE) nr 883/2004
z dnia 29 kwietnia 2004r. oraz art. 16 i 19 ust. 2 rozporządzenie wykonawczego Rady i Parlamentu Europejskiego
nr (...) z dnia 16 września 2009r. i przytoczył obowiązująca procedurę odnośnie ustalenia ustawodawstwa
właściwego. W rozpoznawanej sprawie ubezpieczony złożył wniosek prowadzący do stwierdzenia, że z tytułu
prowadzenia działalności gospodarczej nie podlega ustawodawstwu polskiemu podając, że od 28 grudnia 2012r.
został zatrudniony na podstawie umowy o pracę na terenie Słowacji. Jedynym ogólnoeuropejskim dokumentem
służącym do potwierdzania podlegania ubezpieczeniom społecznym na terenie innych krajów jest członkowskich
niż kraj, którego dana osoba jest obywatelem i ma stałe miejsce zamieszkania, jest formularz A1. Brak jest
dowodów, że odwołujący od dnia 28 grudnia 2012r, wykonywał pracę najemną na terenie Słowacji. Ubezpieczony nie
udowodnił tej okoliczności. Kluczową przesłanką do zastosowania unijnego przepisu prawa materialnego art. 13 ust.
3 rozporządzenia nr 883/2004 jest fakt normalnego wykonywania pracy najemnej przy jednoczesnym wykonywaniu
działalności gospodarczej w różnych państwach członkowskich. Powyższy fakt stanowi też zasadniczą przesłankę z
art. 16 ust. 1 rozporządzenia wykonawczego nr 987/2009. Sąd Okręgowy wskazał, że organ rentowy jest uprawniony
do tego aby w sprawie wyrejestrowania z polskiego systemu ubezpieczeń społecznych wyjaśnić sytuację faktyczną w
kontekście ewentualnej dopuszczalności stosowania prawa unijnego, a w szczególności wyjaśnić, czy ubezpieczony
faktycznie świadczył pracę w innym państwie członkowskim. W razie uznania pozorności podjętych czynności organ
rentowy może uznać, że nie ma elementu transgranicznego i prawo unijne nie będzie miało zastosowania.
Właściwe było zatem stwierdzenie zawarte w zaskarżonej decyzji, że ubezpieczony nieprzerwanie od dnia 1
stycznia 2013r. podlega obowiązkowym ubezpieczeniom w Polsce z tytułu prowadzenia pozarolniczej działalności
gospodarczej.
Apelację od powyższego wyroku wniósł P. M. zarzucając naruszenie art. 233 kpc, art. 13 ust. 3 rozporządzenia
Rady i Parlamentu Europejskiego (WE) nr 883/2004 z dnia 29 kwietnia 2004r. w sprawie koordynacji systemów
zabezpieczenia społecznego (opubl. Dz.U.UE L nr 1661 z dnia 30 kwietnia 2004r.) i nieustalenie ustawodawstwa
słowackiego.
Wskazując na powyższe apelujący wniósł o zmianę zaskarżonego wyroku w całości poprzez uchylenie bądź zmianę
decyzji w ten sposób aby stwierdzić, że podlega on ustawodawstwu słowackiemu.
Sąd Apelacyjny zważył co następuje:
Apelacja wywołała ten skutek, że zaskarżony wyrok oraz poprzedzająca go decyzja organu rentowego podlegały
uchyleniu.
Decyzją z dnia 24 października 2013r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w O. stwierdził, że P. M. z tytułu
prowadzenia pozarolniczej działalności gospodarczej podlega na podstawie ustawy z dnia 13 października 1998r. o
systemie ubezpieczeń społecznych, obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym oraz wypadkowemu od
dnia 6 kwietnia 2012r. do dnia 22 czerwca 2012r. i od 1 stycznia 2013r. Z decyzją tą nie zgodził się P. M.. Twierdził,
że nie powinien podlegać ubezpieczeniom społecznym w Polsce, ponieważ w dniu 28 grudnia 2012r. zawarł umowę o
pracę z pracodawcą słowackim. Do złożonego w organie rentowym wniosku o ustalenie ustawodawstwa właściwego
załączył umowę o pracę z dnia 28 grudnia 2012r. i list rejestracyjny z numerem ubezpieczenia RC. W odpowiedzi na
odwołanie organ rentowy podniósł, że w jego ocenie praca na terenie Słowacji była marginalna, ponieważ wykonywana
była przez 10 godzin miesięcznie za wynagrodzeniem 40 euro miesięcznie, a to oznacza, że ubezpieczony nie może
odstąpić od obowiązku opłacania obowiązkowych ubezpieczeń z tytułu prowadzonej działalności gospodarczej w
Polsce. Organ rentowy nie kwestionował więc samego faktu wykonywania przez odwołującego pracy na terenie
Słowacji.
Jakkolwiek rację ma Sąd Okręgowy, że w dniu 23 kwietnia 2013r. organ rentowy wydal decyzję ustalającą
dla ubezpieczonego ustawodawstwo polskie, ale zauważyć należy, że po tej dacie ubezpieczony uzyskał pisemną
interpretację z dnia 25 lipca 2013r., w której organ rentowy uznał za prawidłowe stanowisko zawarte we wniosku
z dnia 5 lipca 2013r., w sprawie baraku obowiązku odprowadzania składek na ubezpieczenie społeczne z tytułu
działalności gospodarczej w sytuacji, gdy właściwym ustawodawstwem jest ustawodawstwo słowackie. Z pisma z
dnia 2 września 2013r., znajdującego się w aktach rentowych wynika, że wydana interpretacja wymaga weryfikacji
stanowiska Inspektoratu o związaniu decyzją interpretacyjną. W następstwie tego pisma organ rentowy wydał
zaskarżoną w sprawie decyzję i w ocenie Sądu Apelacyjnego, ponownie ustalił ustawodawstwo właściwe stwierdzając,
że ubezpieczony podlega ubezpieczeniu z tytułu prowadzonej działalności gospodarczej na podstawie polskiej ustawy
o systemie ubezpieczeń społecznych. Ubezpieczony nie zgodził się z tą decyzja, a organ rentowy w odpowiedzi na
odwołanie podniósł, że w jego ocenie praca na terenie Słowacji była marginalna, a to oznacza, że ubezpieczony nie
może odstąpić od obowiązku opłacania obowiązkowych ubezpieczeń z tytułu prowadzonej działalności gospodarczej w
Polsce. Zatem w konsekwencji zaskarżoną decyzją organ rentowy ponownie oceniał zawartą ze słowackim pracodawcą
umowę o pracę i na skutek tej oceny doszedł do przekonania, że nie wyłącza ona obowiązkowych ubezpieczeń
społecznych w Polsce.
W związku z powyższym uznać należy, że w postępowaniu sądowym toczącym się na skutek odwołania od decyzji
z dnia 24 października 2013r., rozstrzygnięcie sprawy wymagało ustalenia, czy ubezpieczony spełnił warunki do
objęcia go obowiązkowymi ubezpieczeniami społecznym z tytułu prowadzonej działalności gospodarczej. Zdaniem
ubezpieczonego, z uwagi na wykonywanie pracy najemnej na terenie Słowacji, nie podlega on ubezpieczeniom z tytułu
prowadzonej w Polsce działalności gospodarczej. Rozstrzygnięcie sprawy wymagało więc odwołania się do przepisów
wspólnotowych, które regulują kwestie podlegania ubezpieczeniom społecznym w takim właśnie stanie faktycznym.
Dla rozstrzygnięcia sprawy, co prawidłowo zauważył Sąd Okręgowy, zasadnicze zatem znaczenie ma treść art. 13
ust. 3 rozporządzenia nr 883/2004. Przedmiotem sporu było bowiem de facto ustalenie jakiemu ustawodawstwu
podlega osoba mieszkająca i prowadząca w jednym państwie Unii Europejskiej działalność gospodarczą, która w
drugim państwie zawarła umowę o pracę. Sąd Okręgowy wyłączył przewidziane w tym przepisie zasady koordynacji
ubezpieczeń społecznych ze względu na uznanie za nieważną umowy o pracę, która została zawarta na terytorium
Słowacji. W takiej bowiem sytuacji, zdaniem Sądu Okręgowego, nie ma w ogóle elementu transgranicznego.
Stanowisko Sądu Okręgowego nie jest trafne.
Należy podkreślić, że stosownie do art. 13 ust. 3 rozporządzenia nr 883/2004, osoba podejmująca pracę najemną w
innym państwie Unii podlega w zakresie ubezpieczeń społecznych ustawodawstwu tego państwa członkowskiego, w
którym wykonywana jest praca najemna. Wyłączona jest tym samym możliwość ustalenia prawa właściwego dla tego
stosunku prawnego w inny sposób niż wskazany przez normę dotyczącą koordynacji ubezpieczeń społecznych. Nie
ma używanej w ubezpieczeniach społecznych definicji pracy najemnej jako pojęcia prawa unijnego. Pojęcie to, jako
określające tytuł ubezpieczenia społecznego, rozumiane jest i tłumaczone według prawa miejscowego. Definicje tytułu
ubezpieczenia społecznego przyjęte w krajowych systemach zabezpieczenia społecznego miejsca wykonywania pracy
najemnej, do którego należy pracownik migrujący, mogą różnić się od tych zawartych w prawie pracy, ale muszą być
utrzymane jako jedyne właściwe.
Ubezpieczony domagał się ustalenia wobec niego ustawodawstwa słowackiego, informując, że jednocześnie prowadzi
działalność gospodarczą na terytorium Polski (w Polsce ma też miejsce zamieszkania) oraz wykonuje pracę najemną
na podstawie stosunku pracy z pracodawcą słowackim. Wszedł zatem w stosunki ubezpieczenia społecznego o
charakterze transgranicznym przez jednoczesne wykonywanie działalności w różnych państwach i konieczne jest
zbadanie, czy spełnia warunki ubezpieczenia ustanowione przez system zabezpieczenia społecznego w prawie
krajowym wskazanym przez normy kolizyjne jako właściwe. W tym wypadku organ ubezpieczeń społecznych miejsca
zamieszkania ubezpieczonej był uprawniony tylko do wskazania ustawodawstwa właściwego stosownie do art. 13 ust.
3 rozporządzenia nr 883/2004 (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 23 sierpnia 2007 r., I UK 68/07, OSNP 2008
nr 19-20, poz. 300), nie miał natomiast kompetencji do oceny zaistnienia stosunku ubezpieczenia w sensie prawnym.
Ocena ta mogła nastąpić wyłącznie na podstawie wskazanego przez normę kolizyjną przepisów miejsca świadczenia
pracy i mogła być dokonana tylko przez organ władny te przepisy stosować. Określenie ustawodawstwa właściwego
wskazującego na instytucję miejsca świadczenia pracy najemnej wyłącza ocenę przez instytucję miejsca zamieszkania,
czy stosunek prawny będący podstawą objęcia ubezpieczeniem społecznym w kraju świadczenia pracy jest ważny
według prawa miejsca zamieszkania ubezpieczonego. (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 11 września 2014 r., II UK
587/13, LEX).
Instytucja miejsca zamieszkania osoby ubiegającej się o ustalenie ubezpieczenia społecznego w innym państwie może
powziąć wątpliwości co do określenia mającego zastosowanie ustawodawstwa, lecz chodzi tu jedynie o wątpliwości co
do określenia ustawodawstwa mającego zastosowanie do zainteresowanego, z uwzględnieniem art. 13 rozporządzenia
podstawowego i odpowiednich przepisów art. 14 rozporządzenia wykonawczego, czyli niepewności co do tego, czy
osoba wnosząca o ustalenie prawa właściwego jest objęta systemem zabezpieczenia społecznego w więcej niż jednym
państwie członkowskim. Wątpliwości tych instytucja miejsca zamieszkania wnioskodawcy nie może sama rozstrzygać,
lecz musi dostosować się do trybu rozwiązywania sporów co do ustalenia ustawodawstwa właściwego wskazanego
w szczególności o art. 6, 15 oraz 16 rozporządzenia nr 987/2009, które nakazują zwrócenie się - w przypadku
istnienia wątpliwości bądź rozbieżności - do instytucji innego państwa członkowskiego. Poinformowanie więc przez
osobę wykonującą pracę w dwóch lub więcej państwach członkowskich instytucji wyznaczonej przez właściwą władzę
państwa członkowskiego, w którym ma miejsce zamieszkania, wymaga zastosowania procedury przestrzegającej
właściwości i kompetencji instytucji ubezpieczeń społecznych, przewidzianej w przepisach art. 16 rozporządzenia nr
987/2009. Informacja, o której mowa, jest podstawą, stosownie do treści art. 16 ust. 2 i 3, do niezwłocznego, lecz tylko
wstępnego i tymczasowego ustalenia dla niej ustawodawstwa właściwego, stosownie do zasad kolizyjnych ustalonych
w art. 13 rozporządzenia nr 883/2004. (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 11 września 2014 r., II UK 587/13, LEX;
wyrok Sądu Najwyższego z dnia 9 stycznia 2014 r., I UK 275/13, LEX; wyrok Sądu Najwyższego z dnia 6 czerwca 2013
r., II UK 333/12, LEX; wyrok Sądu Apelacyjnego w Katowicach z dnia 18 sierpnia 2015r., III AUa 1354/14, LEX). Jeżeli
natomiast organ nie ma pewności, co do określenia mającego zastosowanie ustawodawstwa, to powinien wdrożyć
procedurę określoną w art. 16 ust. 4 w/w rozporządzenia. (por. wyrok Sądu Apelacyjnego w Białymstoku z dnia 30
kwietnia 2015r., III AUa 1643/14, LEX)
W niniejszej sprawie oznacza to tyle, że ani organ rentowy, ani Sąd Okręgowy nie miały kompetencji do oceny
ważności umowy o pracę zwartej ze słowackim pracodawcą, a w konsekwencji nie były uprawnione do dokonania
ustalenia, że P. M. nie podlega ubezpieczeniom na terenie Słowacji. Organ rentowy mógł tylko nawiązać współpracę
ze swoim słowackim odpowiednikiem wskazując temu organowi jakie ma wątpliwości w przedmiocie umowy o
pracę łączącej P. M. z pracodawcą słowackim. Nie był natomiast uprawniony do samodzielnego podważania tej
umowy jako tytułu ubezpieczenia na terenie Słowacji. Ponadto zwrócić należy uwagę, że ubezpieczony powołał się
we wniosku o ustalenie ustawodawstwa właściwego na list rejestracyjny z numerem ubezpieczenia RC na Słowacji.
Organ rentowy powinien zatem wyjaśnić jakie skutki w zakresie ubezpieczeń społecznych rodzi powyższy dokument
i w razie wątpliwości zastosować procedurę określoną w art. 16 ust. 4 i art. 5 rozporządzenia nr 987/2009 albowiem
skutecznego zakwestionowania podlegania ubezpieczeniu na terenie Słowacji dokonać może tylko słowacki organ.
Reasumując, kwestionowanie przez organ rentowy istnienia tytułu ubezpieczenia na terenie Słowacji oznacza, że organ
ten powinien przeprowadzić stosowne postępowanie w oparciu o art. 16 ust. 4 i art. 5 rozporządzenia nr 987/2009, a
wydanie decyzji w sprawie może nastąpić dopiero po zakończeniu tego postępowania.
Ze względu na brak kognicji sądu miejsca zamieszkania w zakresie badania istnienia stosunku pracy stanowiącego
tytuł ubezpieczenia społecznego w innym państwie członkowskim Unii i powstałą w związku z tym konieczność
zajęcia stanowiska przez instytucję ubezpieczeń społecznych państwa będącego miejscem pracy ubezpieczonego Sąd
Apelacyjny na podstawie art. 386 § 1 kpc w związku z art. 47714a kpc. orzekł jak w sentencji.
Sędziowie: Przewodniczący: