różne sposoby mówienia o Zagładzie Żydów w filmie polskim

Temat: Mitologizacja czy realizm – różne sposoby mówienia o Zagładzie Żydów
w filmie polskim (porównanie filmu Andrzeja Wajdy Korczak oraz filmu Jana
Łomnickiego Jeszcze tylko ten las)
Opracowała: Danuta Górecka, Łódzkie Centrum Doskonalenia Nauczycieli i Kształcenia
Praktycznego
Etap edukacyjny: szkoła ponadgimnazjalna1
Przedmiot: język polski
Czas pracy: 2 godziny lekcyjne
Cele
Podczas zajęć uczniowie
• pogłębiają swoją wiedzę na temat Zagłady Żydów
• odczytują najważniejsze przesłania filmów (główny sens utworów)
• doskonalą sztukę dyskutowania
• formułują argumenty, by uzasadnić swoje stanowisko
• kształtują umiejętność analizy i interpretacji dzieła filmowego
• porównują filmy
• wnioskują
• uczą się we współpracy
Metody pracy
• dyskusja, metoda problemowa
Formy pracy
• praca w grupach, praca z całym zespołem klasowym
Przebieg zajęć
1.
Uczniowie obejrzeli filmy. Wiedzą również, kim był Janusz Korczak (notatka
biograficzna o tej postaci powinna się znaleźć w zeszytach). Nauczyciel zapoznaje młodzież
z celami zajęć, zapisuje na tablicy temat lekcji i krótko go objaśnia (być może dodatkowego
komentarza będą potrzebowały określenia: mitologizacja, realizm).
2.
Przed przystąpieniem do analizy porównawczej filmów uczniowie krótko przypominają
ich treść, wymieniają uwagi na temat swoich wrażeń, uczuć, emocji wywołanych przez
obejrzane filmy.
3.
Nauczyciel dzieli klasę na grupy (w przypadku małej liczby – na trzy grupy,
w przypadku dużej liczebnie klasy na sześć grup, co oznacza, że jedno zadanie przypada na
dwa zespoły) i wyjaśnia, czym uczniowie w poszczególnych zespołach będą się zajmowali.
1
Mogą to być również zajęcia pozalekcyjne (np. Koło Miłośników Filmu, Szkolny DKF)
www.filmotekaszkolna.pl
Grupa I
Czas, przestrzeń, sceneria wydarzeń
Wasze zadanie polega na przyjrzeniu się obu filmom pod kątem czasu, przestrzeni, scenerii
wydarzeń. W porównaniu tych kategorii pomogą Wam zamieszczone w instrukcji pytania:
• Kiedy toczy się akcja filmów, jaki wycinek czasu obejmuje?
• W jakiej przestrzeni (scenerii) rozgrywają się wydarzenia?
• Co przedstawiona w filmach przestrzeń (sceneria) mówi o sytuacji bohaterów?
Przedyskutujcie w zespole te zagadnienia. Wybierzcie osobę, która zrelacjonuje wyniki pracy
grupy na forum klasy.
Czas pracy – 20 minut
Grupa II
Sposób opowiadania, kompozycja
Wasze zadanie polega na przyjrzeniu się sposobowi opowiadania i kompozycji w obu
filmach. W ich porównaniu pomogą Wam zawarte w instrukcji pytania i polecenia:
• Co spełnia rolę dominanty kompozycyjnej w obu filmach – akcja, postać bohatera,
organizacja przedstawionej przestrzeni?
• Jakim układem wątków jest fabuła filmów?
• Jakiego charakteru nabiera filmowa opowieść Wajdy dzięki czarno-białym zdjęciom?
• Określcie rolę wyrazistej kolorystyki w filmie „Jeszcze tylko ten las”.
• Porównajcie zakończenia obu filmów.
Przedyskutujcie w zespole te zagadnienia. Wybierzcie osobę, która zrelacjonuje wyniki pracy
grupy na forum klasy.
Czas pracy – 20 minut
Grupa III
Bohaterowie i sposób ich przedstawienia
Wasze zadanie polega na przyjrzeniu się bohaterom i sposobowi ich przedstawienia w obu
filmach. W ich porównaniu pomogą Wam zawarte w instrukcji pytania i polecenia:
• Bohater jednostkowy czy zbiorowy?
• Bohater wzór czy antywzór? Zastanówcie się nad motywacją działań bohaterów.
• W jaki sposób bohaterów filmu charakteryzuje ich język?
• Oceńcie konstrukcję bohaterów, biorąc pod uwagę kryterium prawdziwości.
Przedyskutujcie w zespole te zagadnienia. Wybierzcie osobę, która zrelacjonuje wyniki pracy
grupy na forum klasy.
Czas pracy – 20 minut
4.
Uczniowie dyskutują w grupach nad zagadnieniami przydzielonymi im przez
nauczyciela, szukają odpowiedzi na pytania zawarte w instrukcji, wykonują polecenia.
Prowadzący zajęcia czuwa nad pracą grup – może włączyć się w dyskusję, objaśnić
dodatkowo któreś z pytań czy poleceń.
5.
Po wyznaczonym czasie przedstawiciele grup referują efekty pracy zespołowej.
Pozostali uczniowie mogą włączać się do rozmowy, uzupełniać wypowiedzi kolegów.
Wynikiem tych prezentacji jest tabelka, na którą składają się syntetyczne wnioski
wyprowadzone z wypowiedzi uczniowskich:
www.filmotekaszkolna.pl
Korczak
akcja filmu toczy się od czasów
przedwojennych aż do momentu likwidacji
Domu Sierot w getcie warszawskim (sierpień
1942)
zamknięta (wręcz ciasna) przestrzeń getta
i domu dziecka
poczucie uwięzienia, osaczenia, zamknięcia,
statyczność
dominanta kompozycyjna – postać Korczaka
fabuła wielowątkowa, fresk ukazujący getto
film czarno-biały, konwencja filmu
dokumentalnego
scena finałowa wyłamuje się z konwencji
filmu dokumentalnego, ma charakter
symboliczny (poetycki), jest zabiegiem dość
kontrowersyjnym
głównie Żydzi (w tle okrutni hitlerowcy)
na pierwszym planie los
zbiorowości(żydowskich dzieci), na tym tle
losy Korczaka
Korczak – niekwestionowany autorytet
moralny, jego ocena - jednoznaczna
Korczak dla swoich podopiecznych i
współpracowników jest absolutnym,
autorytetem, dobrotliwym i opiekuńczym
Ojcem , któremu wszyscy bezgranicznie
ufają i przypisują wręcz boskie cechy, jego
postępowanie ma wręcz metafizyczny
wymiar (altruizm, gotowość do poświęceń,
pewność słuszności własnych racji)
Korczak posługuje się językiem literackim,
w zasadzie neutralnym, podobnie mówią
jego współpracownicy, jest to język
człowieka wykształconego
znamy losy Korczaka, wiemy, jak skończy
się jego historia, w zasadzie wypadki
Jeszcze tylko ten las
dwa dni lata 1942 r.
na początku filmu – labirynt getta, potem
przestrzeń otwarta, obrazy lata, słońca,
obrazy przyrody (łąka, las)
wyjście (wyzwolenie) z getta, wędrówka
bohaterów, dynamizm
dominanta kompozycyjna – główne
bohaterki (Kulgawcowa i żydowska
dziewczynka), akcja (trzymająca w napięciu),
pełna niespodziewanych zwrotów
fabuła jednowątkowa, film kameralny
film kolorowy – kontrast między światem
przyrody (pełnia lata, piękno natury),
a okrucieństwem, jakie zadają sobie ludzie
spójność kompozycyjna, logika
przedstawionych wydarzeń prowadzących
do tragicznego finału utrzymuje film
w ryzach realistycznej konwencji
Żydzi i Polacy (trudne relacje)
losy żydowskiej dziewczynki i jej polskiej
opiekunki – trudne relacje między Polakami
i Żydami, tragiczny los Żydów
główna bohaterka (Kulgawcowa) – postać
niejednoznaczna, bardzo trudna do oceny
Kulgawcowa – postać z nizin społecznych,
wyprowadza dziewczynkę z getta, kierując
się przede wszystkim chęcią zysku, (ale
podejmuje się tego niebezpiecznego
zadania także ze względu na panią
doktorową, u której przed wojną służyła),
później jej relacje z małą Żydówką
komplikują się – pojawia się poczucie
odpowiedzialności, współczucie, solidarność
z dzieckiem skazanym na śmierć
język wyraziście charakteryzuje bohaterkę –
jej sposób myślenia, stosunek do innych
ludzi, właściwy jej sposób reagowania na
sytuację zagrożenia; język obnaża
prymitywizm Kulgawcowej (jest prosty,
niepoprawny, często wulgarny), demaskuje
uprzedzenia i stereotypy, którymi się kieruje
(Kulgawcowa bezmyślnie powtarza pewne
obiegowe formuły na temat Żydów)
uwydatnia jej strach, podejrzliwość, chytrość
(emocjonalność wypowiedzi, przejawy
agresji)
Kulgawcowa jest fikcyjną postacią, nie
wiemy, jak potoczy się jej historia, jako
www.filmotekaszkolna.pl
układają
w piękny (choć tragiczny) mit o bohaterskim
żydowskim lekarzu i jego miłości do dzieci,
wszystko tu jest przesądzone
postać zmienia się, nic tu nie jest oczywiste
– tak jak w życiu element
nieprzewidywalności
6.
Nauczyciel podsumowuje zapisy w tabeli i zadaje młodzieży pytania:
• Czy Wajdzie udało się obronić swojego bohatera przed koturnowością?
• Dlaczego postać Kolguwcowej tak trudno ocenić?
• Który sposób mówienia w filmach o Zagładzie Żydów bliższy jest realizmowi, a który ma
cechy mitologizacji?
7.
Klasa pod kierunkiem nauczyciela poszukuje odpowiedzi na postawione pytania.
Odpowiedzi mogą być różne – jednych uczniów bardziej przekonuje film Wajdy, innych film
Jana Łomnickiego. Ważne, aby uczniowie zauważyli, w jak różny artystycznie sposób
ukazano Zagładę Żydów podczas II wojny światowej i jak ważne jest, aby o tej Zagładzie
ciągle przypominać.
8.
Nauczyciel dziękuje młodzieży za pracę na lekcji, wyróżnia szczególnie aktywnych
uczniów, objaśnia pracę domową.
Praca domowa (do wyboru)
•
Oceń kreacje aktorskie stworzone przez Wojciecha Pszoniaka i Ryszardę Hanin.
•
Czy Wajdzie udało się obronić swojego bohatera przed koturnowością? Krótko
uzasadnij swoją odpowiedź.
•
Czy słowa Igora Neverlego „Są kwiaty, które rozkwitają dopiero o zmierzchu, są
istnienia ludzkie, które rozkwitają dopiero w warunkach nieludzkich” można odnieść do
postawy Kulgawcowej – głównej bohaterki filmu Jana Łomnickiego „Jeszcze tylko ten las”.
Uzasadnij swoje stanowisko.
Bibliografia:
•
Barbara Hollender, Czy inność jest grzechem?, w: Film,1991 r., nr 17, s. 4-5.
•
Jarosław Mikos, O nieistnieniu indywidualnym Korczaka i indywidualnym istnieniu
praczki, w: Kino, 1991 r., nr 7, s.18 -19.
•
Tadeusz Sobolewski, Przełamywanie obcości. Rozmowy po kinie, w: Kino, 1991 r., nr
7, s.19-20.
www.filmotekaszkolna.pl