5. Sektor bankowy i rynek kapitałowy

5. Sektor bankowy i rynek kapitałowy
Sektor bankowy
W I półroczu 2016 r. w sektorze bankowym w porównaniu z analogicznym okresem poprzedniego roku
można zaobserwować stabilizację w ilości banków komercyjnych i spółdzielczych (zmniejszenie liczby o 3
banki). Suma bilansowa sektora bankowego wzrosła o ponad 5% do poziomu 1 662 mld zł. Zatrudnienie
ogółem zmniejszyło się o 0,5% do poziomu ponad 170 tys. osób. Depozyty przedsiębiorstw i gospodarstw
domowych wzrosły odpowiednio o 9,6% do poziomu 249,1 mld zł i o 11,6% do poziomu 699,1 mld zł.
W środowisku niskich stóp procentowych i relatywnie niskiej opłacalności depozytów bankowych udało
się uzyskać wzrost akcji depozytowej na poziomie wyższym niż dynamika sumy bilansowej sektora
bankowego. W przypadku należności brutto od gospodarstw domowych nastąpił wzrost o 4,6%
do poziomu 648,8 mld zł, a w przypadku należności brutto od przedsiębiorstw wzrost o 7,4% do poziomu 340 mld zł. Pomimo niekorzystnego otoczenia regulacyjnego związanego z podatkiem bankowym,
koniecznością wdrażania wyższych wymogów kapitałowych i wzrostu składek na BFG banki finansują
gospodarkę – zarówno gospodarstwa domowe, jak i przedsiębiorstwa, a w dalszej perspektywie czasowej
wsparcie takie nie jest zagrożone. Dynamika akcji kredytowej dla sektora finansowego była wyższa niż
dynamika sumy bilansowej sektora bankowego. Również wartość kapitałów ogółem wzrosła o 7,6%
do poziomu 178,8 mld zł. W I półroczu 2016 r. wynik finansowy netto sektora bankowego pozostał
na praktycznie niezmienionym poziomie 8 mld zł wobec 7,9 mld zł w analogicznym okresie roku
poprzedniego pomimo widocznego wzrostu kosztów działania banku aż o 13,7% z poziomu 13,9 mld zł
do poziomu 15,8 mld zł. Niezmienność zysku netto sektora bankowego wobec wzrostu kosztów działania
banków o blisko 2 mld zł oznacza, że wzrost kosztów został w całości przerzucony na klientów banków –
w postaci wzrostu cen kredytów, usług rozliczeniowych i prowadzenia rachunków bankowych oraz obniżenia oprocentowania depozytów. Wniosek taki potwierdzają dane statystyczne w ujęciu rok do roku –
przychody odsetkowe wzrosły o blisko 0,6 mld zł, a koszty odsetkowe obniżyły się o blisko 0,9 mld zł,
wskutek czego wynik odsetkowy zwiększył się o blisko 1,5 mld zł.
Biorąc pod uwagę współczynnik wypłacalności banku, w związku z wprowadzaniem coraz bardziej
restrykcyjnych wymogów adekwatności kapitałowej w I półroczu 2016 r. nastąpił jego wzrost o ponad
2 p.p. do poziomu 17,38%. Współczynnik rentowności aktywów ROA pozostał stabilny na poziomie
0,48% wobec 0,5% w analogicznym okresie roku poprzedniego. W przypadku współczynnika rentowności
aktywów zauważalny jest większy spadek o 0,3 p.p. z poziomu 4,8% do poziomu 4,5%. Zmniejszenie
współczynników rentowności aktywów i kapitałów własnych było związane ze wzrostem sumy bilansowej
i kapitałów ogółem oraz praktycznie niezmienną wartością zysku netto, który jest uwzględniany w liczniku
tych wskaźników. Sprawdzają się zatem przewidywania formułowane w poprzednich okresach, że rentowność działalności bankowej wobec coraz bardziej restrykcyjnych regulacji i zwiększenia obciążeń podatkowych sektora bankowego obniży się.
Biorąc pod uwagę wpływy z podatku bankowego do budżetu państwa w okresie luty–czerwiec
2016 r., było to 1,75 mld zł wobec założonego poziomu 5,5 mld zł na cały 2016 r. (oznacza to wykonanie
założeń budżetowych na poziomie 31,8%). Oznacza to średniomiesięczne obciążenie sektora bankowego
podatkiem od instytucji finansowych na poziomie 350 mln zł wobec założonych 500 mln zł.
Tabela 1. Dane charakteryzujące sektor bankowy w Polsce
Wyszczególnienie
Liczba banków komercyjnych
Liczba banków spółdzielczych
Suma bilansowa sektora bankowego (w mld zł)
Kapitały ogółem (w mld zł)
Zatrudnienie ogółem
Liczba oddziałów
Depozyty przedsiębiorstw (w mld zł)
Depozyty gosp. dom. (w mld zł)
Należności brutto od gosp. dom (w mld zł)
Należności brutto od przedsiębiorstw (w mld zł)
Wynik finansowy netto (w mld zł)
Koszty działania banku (w mld zł)
Współczynnik wypłacalności
Rentowność aktywów ROA
Rentowność kapitałów własnych ROE
Wpływy z podatku od niektórych instytucji
finansowych (tzw. podatku bankowego)/plan
budżetowy (% wykonania rocznego)
06.2015
37
563
1 577
166,2
171 326
7 309
227,2
626,4
620,1
316,5
7,9
13,9
15,31%
0,5%
4,8%
-
2015
38
561
1 600
164,2
170 936
7 215
253,3
665,7
628,5
327,3
11,5
30,3
16,31%
0,7%
7,5%
-
03.2016
38
560
1 631
178,9
171 601
7 476
235,3
683
632,4
334,8
3,5
7,7
17,08%
0,21%
1,96%
725,4/
5 500
(13,2%)
06.2016
37
560
1 662
178,8
170 398
7 239
249,1
699,1
648,8
340
8,0
15,8
17,38%
0,48%
4,5%
1 750/
5 500
(31,8%)
Dynamika r/r
0,0%
-0,5%
5,4%
7,6%
-0,5%
-1,0%
9,6%
11,6%
4,6%
7,4%
1,3%
13,7%
2,07 p.p.
-0,02 p.p.
-0,30 p.p.
-
Źródło: Dane miesięczne sektora bankowego – czerwiec 2016 r., Komisja Nadzoru Finansowego oraz harmonogram wykonania
budżetu państwa za okres styczeń–lipiec 2016 r., Ministerstwo Finansów.
Istotnym zagrożeniem dla wyniku finansowego sektora bankowego i jego rentowności w przyszłości jest próba uregulowania kwestii kredytów denominowanych lub indeksowanych do walut obcych,
głównie do franka szwajcarskiego. Zgodnie z ostatnią prezydencką propozycją banki miałyby oddawać
klientom część nienależnie pobranych spreadów walutowych, czyli różnicy między kursem kupna i sprzedaży waluty obcej, po których kwota kredytu była przeliczania w momencie jego zaciągania, a następnie
przeliczana ponownie w momencie jego spłaty. O zwrot nienależnie pobranych spreadów mogą ubiegać
się kredytobiorcy, u których zastosowano kurs kupna lub sprzedaży waluty obcej wyższy lub niższy o 0,5%
od średniego kursu waluty NBP. Kancelaria Prezydenta RP oszacowała koszty dla sektora bankowego
na 3,6–4 mld zł przy założeniu, że wnioski o pomoc złożą wszyscy uprawnieni konsumenci. Stanowi to
odpowiednio od ok. 32–35% wyniku finansowego netto sektora bankowego za 2015 r. i kwotowo jest to
ok. 50% wyniku finansowego netto, jaki wygenerował sektor bankowy w I półroczu 2016 r.
Tabela 2. Warunki skorzystania z pomocy dla tzw. frankowiczów wg prezydenckiego projektu ustawy
Wyszczególnienie
Typ kursu
Co oznaczają nienależnie
pobrane spready
Limit kwotowy wartości
kapitału
Wypłata kredytu –
Spłata kredytu – raty kapitałowo-odsetkowe,
jednorazowo lub w transzach
opłaty, prowizje
Kurs kupna w momencie wypłaty kredytu
Kurs sprzedaży w momencie spłaty raty, zapłaty
lub jego transzy
opłat i prowizji
< 99,5% średniego kursu kupna NBP
> 100,5% średniego kursu sprzedaży NBP
(kurs zaniżony)
(kurs zawyżony)
350 000 zł na 1 kredytobiorcę
Źródło: Opracowanie własne na podstawie projektu ustawy Prezydenta RP o zasadach zwrotu niektórych należności
wynikających z umów kredytu i pożyczki
Rynek kapitałowy
Na rynku kapitałowym w I półroczu 2016 r. porównawczo do I półrocza 2015 r. można zaobserwować
niekorzystne zjawiska takie jak spadek kapitalizacji Rynku Głównego GPW o ok. 375 mld zł i Rynku New
Connect o 0,8 mld zł. Liczba spółek na Rynku Głównym GPW wzrosła o 21, a na Rynku New Connect
obniżyła się o 9. Ponadto o niekorzystnej sytuacji na polskim parkiecie świadczą spadki obrotów na rynku
akcji, praw poboru zarówno na Rynku Głównym GPW, jak i na Rynku New Connect. Jedynie obroty
produktami strukturyzowanymi na Rynku Głównym GPW zanotowały wzrost. Jedyne korzystne sygnały
dotyczyły rynku papierów dłużnych Catalyst w odniesieniu do obligacji skarbowych (wzrost obrotów
o 66%), obligacji korporacyjnych (wzrost obrotów o 28%). W przypadku pozostałych instrumentów
notowanych na tym rynku odnotowano stabilizację (obligacje komunalne) lub spadek obrotów (obligacje
spółdzielcze o ponad 60%). Niekorzystna sytuacja na rynku kapitałowym w Polsce dotyka w głównej
mierze inwestorów – zarówno indywidualnych, jak i instytucjonalnych, ale również emitentów, ponieważ
średnia wartość rynkowa statystycznej spółki maleje (w ujęciu rok do roku o ponad 30%). Zniechęca to
zarówno do lokowania kapitału na rynku giełdowym przez inwestorów, a także potencjalnych emitentów
do przeprowadzania pierwszych ofert publicznych (IPO), a spółek już notowanych na GPW do przeprowadzania kolejnych ofert publicznych (SPO).
Tabela 3. Kapitalizacja i liczba spółek notowanych na Rynku Głównym i New Connect
Rynek Główny GPW
06.2015
12.2015
03.2016
06.2016 Dynamika r/r Zmiana
Kapitalizacja w mld zł
1 287,70 1 082,90 1 000,10
913,10
-29,1%
-374,60
Liczba spółek notowanych
474
487
484
483
1,9%
9
Rynek New Connect
06.2015
12.2015
03.2016
06.2016 Dynamika r/r Zmiana
Kapitalizacja w mld zł
9,66
8,66
8,87
8,86
-8,30%
-0,80
Liczba spółek notowanych
434
418
418
413
-4,8%
-21
Źródło: Opracowanie własne na podstawie Informacji o sytuacji społeczno-gospodarczej kraju za I półrocze 2015, 2015 r.,
I kwartał 2016, I półrocze 2016.
W I półroczu br. na Rynku Głównym Giełdy Papierów Wartościowych w Warszawie
debiutowało 9 spółek, wycofało się 13 i w rezultacie w końcu czerwca br. notowano 483 spółki.
Kapitalizacja na ostatniej sesji w czerwcu br. wyniosła 913,1 mld zł (spadek o 374,6 mld zł, tj. o 29,1%
w stosunku do ostatniej sesji w analogicznym okresie ub. roku).
W I półroczu br. łączna wartość obrotów akcjami wyniosła 91 325,3 mln zł (o 20,2% mniej niż
w analogicznym okresie ub. roku). W systemie transakcji sesyjnych obroty zmniejszyły się o 16,4%,
a w systemie transakcji pakietowych spadły o 51,3%. Wartość obrotów prawami do akcji w systemie
transakcji sesyjnych w okresie styczeń–czerwiec br. wyniosła 34,8 mln zł (spadek o 45,8%). Obroty
prawami poboru wyniosły 116,9 mln zł. Obroty certyfikatami inwestycyjnymi w systemie transakcji
sesyjnych ukształtowały się na poziomie 32,0 mln zł (tj. o 19,2% niższym niż w I półroczu ub. roku).
Zwiększyły się obroty transakcji sesyjnych produktami strukturyzowanymi – o 9,7% do 422,5 mln zł.
Obroty ETF-ami w I półroczu br. wyniosły w transakcjach sesyjnych 94,8 mln zł (spadek o 40,7%).
W I półroczu br. na rynku NewConnect debiutowało 7 spółek, wycofało się 12, a liczba spółek
notowanych na koniec czerwca br. wyniosła 413. Kapitalizacja tego rynku na ostatniej czerwcowej sesji
ukształtowała się na poziomie 8861,2 mln zł (spadek o 8,3% w stosunku do ostatniej sesji w I półroczu
ub. roku). Wartość obrotów akcjami w transakcjach sesyjnych zmniejszyła się do 609,8 mln zł (o 26,8%),
natomiast w systemie transakcji pozasesyjnych zwiększyła się o 27,2% do 73,9 mln zł. Odnotowano
znaczny spadek obrotów prawami do akcji, które w I półroczu br. wyniosły 0,1 mln zł (wobec 6,7 mln zł
przed rokiem). Zanotowano spadek wskaźnika NCIndex do 275,3 pkt (wobec 279,5 pkt przed rokiem).
I półroczu br. obroty obligacjami Skarbu Państwa na GPW w ramach rynku Catalyst wyniosły
387,8 mln zł (o 66,1% więcej niż przed rokiem). Obroty obligacjami korporacyjnymi wyniosły 668,8 mln
zł (wzrost o 21,8%), obligacjami komunalnymi – 6,9 mln zł (podobnie jak przed rokiem), a obligacjami
spółdzielczymi – 15,8 mln zł (spadek o 64,7%). Obroty listami zastawnymi wyniosły 23,1 mln zł.
Tabela 4. Wartość indeksów giełdowych GPW
Źródło: Informacja o sytuacji społeczno-gospodarczej kraju w I półroczu 2016 r., GUS, 22 lipca 2016 r.
Niekorzystnie kształtowały się również najważniejsze indeksy koniunktury giełdowej – WIG
i WIG20, których wartość obniżyła się odpowiednio o blisko 10% i blisko 20% w porównaniu z I
kwartałem 2015 r. Na 15 indeksów branżowych 6 odnotowało spadek, a 9 wzrost. Na zamknięciu
ostatniej sesji w czerwcu br. większość indeksów giełdowych zanotowała spadek w relacji do stanu
na ostatniej sesji przed rokiem, w tym WIG – o 16,1%, a WIG-Poland – o 16,7%. Obniżył się indeks
w sektorze dużych spółek WIG20 – o 24,5% oraz w sektorze średnich spółek mWIG40 – o 7,9%. Wśród
indeksów sektorowych największy spadek wystąpił w branży energetycznej (o 35,6%) i surowcowej
(o 34,0%), natomiast wzrost odnotowano m.in. w branży spożywczej (o 22,7%) i deweloperskiej (o 17,1%).
Obecna sytuacja na warszawskim parkiecie była w głównej mierze determinowana czynnikami
zewnętrznymi, tj. ogólną sytuacją gospodarczą na świecie, czynnikami psychologicznymi, ale także
wewnętrznym ryzykiem politycznym, które realizowało się poprzez brak napływu kapitału zagranicznego
na polską giełdę, a nawet jego odpływ z polskiego parkietu (w okresie I półrocza 2016 r. udział
inwestorów zagranicznych w rynku skarbowych papierów wartościowych zmniejszył się o ponad 10 mld
zł [Struktura inwestorów], perspektywą obniżenia ratingu Polski oraz odwrotem inwestorów od sektora
bankowego w związku z oczekiwanym obniżeniem jego rentowności na skutek wyższych kosztów
działania m.in. jako efekt podatku bankowego oraz groźbą rozwiązania problemu kredytów walutowych
kosztem banków. Podczas gdy w maju 2016 r. agencja Fitch utrzymała swoją ocenę ratingową agencja
Moody’s również utrzymała ocenę ratingową dla Polski, ale zmieniła perspektywę ratingu ze stabilnej
na negatywną w związku z takimi czynnikami ryzyka jak zwiększone wydatki na program 500+, zmiany
w kwocie wolnej od podatku i wieku emerytalnym, kosztami związanymi z rozwiązaniem problemu
„frankowiczów” oraz spór wokół Trybunału Konstytucyjnego [Moody’s Investors Service, 14 may 2016]. Dnia
9 września 2016 r. Agencja Moody’s wydała komunikat z informacją, że utrzymała rating polskiego długu
na poziomie A2/P-1 z negatywną perspektywą. Kolejny przegląd ratingu zaplanowany jest na styczeń
2017 r. Dodatkowym czynnikiem ryzyka mogącym negatywnie wpłynąć na polski rynek kapitałowy jest
wynik referendum przeprowadzonego w dniu 23 czerwca 2016 r. co do wyjścia Wielkiej Brytanii z UE,
w którym większość (51,89%) opowiedziała się za Brexitem.
Bibliografia:
1.
Dane miesięczne sektora bankowego – czerwiec 2016 r., Komisja Nadzoru Finansowego.
2.
Harmonogram wykonania budżetu państwa za okres styczeń–lipiec 2016 r., Ministerstwo
Finansów.
3.
http://www.finanse.mf.gov.pl/dlug-publiczny/rynek-wtorny-spw/struktura-inwestorow
[dostęp 1.09.2016 r.].
4.
Informacje o sytuacji społeczno-gospodarczej kraju za I półrocze 2015, 2015 r., I kwartał 2016,
I półrocze 2016.
5.
Rating Action: Moody's changes outlook on Poland's A2 rating to negative from stable; affirms rating,
Moody’s Investors Service, Global Credit Research, 14 May 2016.
6.
Struktura inwestorów.
Krzysztof Waliszewski