Jakość ¿ycia i jej ocena u chorych na astmę

203
ASTMA OSKRZELOWA
Alergia Astma Immunologia, 1997, 2(4), 203-206
Jakoœæ ¿ycia i jej ocena u chorych na astmê
W£ADYS£AW PIERZCHA£A , MA£GORZATA FARNIK -BRODZIÑSKA
Katedra i Klinika Pneumonologii Wydzia³u Lekarskiego w Katowicach Œl¹skiej Akademii Medycznej.
Centralny Szpital Kliniczny ul. Medyków 14, 40- 752 Katowice - Ligota.
Pojêcie jakoœci ¿ycia (Quality of Life - QoL) w ostatnich latach zyska³o na znaczeniu we wspó³czesnym ujêciu definicji
zdrowia i interdyscyplinarnym spojrzeniu na sytuacjê osoby chorej. Jakoœæ ¿ycia wyra¿a siê poczuciem satysfakcji jednostek
lub grup spo³ecznych, wynikaj¹cej ze œwiadomoœci zaspokojenia w³asnych potrzeb oraz postrzegania mo¿liwoœci rozwoju
jednostkowego i spo³ecznego. Badania jakoœci ¿ycia zwi¹zane ze zdrowiem (Health Related Quality of Life HRQoL) s¹
uwa¿ane za istotny dla lekarza wskaŸnik oceny procesu terapeutycznego. Mo¿e byæ ono przeprowadzone za pomoc¹
zró¿nicowanych technik stosowanych w ocenie psychologicznej. Opracowano metody kwestionariuszowe pozwalaj¹ce na
ocenê jakoœci ¿ycia, tak¿e w chorobach uk³adu oddechowego. Kwestionariusze dziel¹ siê na ogólne oraz specyficzne.
Kwestionariusze ogólne mog¹ byæ stosowane w ró¿nych jednostkach chorobowych, natomiast specyficzne uwzglêdniaj¹
warunki wynikaj¹ce z przebiegu konkretnej jednostki chorobowej i mog¹ byæ stosowana tylko w danej grupie chorych.
W chorobach uk³adu oddechowego stosowane s¹ przede wszystkim St.George’s Respiratory Questionnaire w POChP,
natomiast w astmie Living with Asthma Questionnaire i Asthma Quality of Life Questionnaire, którego polska wersjê
jêzykow¹ opracowano w ostatnim okresie.
Badania jakoœci ¿ycia mog¹ siê staæ w przysz³oœci cennym uzupe³nieniem badania lekarskiego szczególnie w stosunku do
chorych na choroby przewlek³e, wymagaj¹cych od nich du¿ego zaanga¿owania w proces leczniczy i poznania specyfiki swej
choroby.
Pojêcie jakoœci ¿ycia (Quality of Life - QoL)
zyska³o w Polsce na znaczeniu w odniesieniu do nauk
medycznych wraz z interdyscyplinarnym spojrzeniem
na sytuacjê chorych. W wielu krajach Europy oraz
Ameryki Pó³nocnej jest ono czêsto elementem oceny
samopoczucia pacjenta. Pojêcie jakoœci ¿ycia sta³o siê
równie¿ istotnym elementem wspó³czesnych definicji
zdrowia.
Definicje zdrowia a jakoœæ ¿ycia
Do najbardziej klasycznych nale¿y definicja
uznana przez Œwiatow¹ Organizacjê Zdrowia okreœlaj¹ca
zdrowie jako stan pe³nego dobrostanu fizycznego,
psychicznego i spo³ecznego [1]. Definicja ta jednak
sprowadza zdrowie do stanu idealnego, niemo¿liwego
do osi¹gniêcia dla wiêkszoœci; z drugiej strony jest
ujêciem statycznym. Dlatego najnowsze koncepcje
zdrowia nawi¹zuj¹ do spo³eczno-ekonomicznego
modelu, traktuj¹c zdrowie jako poddaj¹c¹ siê zmianom
zdolnoœæ cz³owieka zarówno do osi¹gania szczytu
w³asnych mo¿liwoœci fizycznych, psychicznych
i spo³ecznych, jak i pozytywnego reagowania na
wyzwania œrodowiska [1].
Takie definiowanie zdrowia jest ujêciem
dynamicznym, akcentuje tak¿e pe³nienie ról spo³ecznych,
pozostaje wiêc w œcis³ym zwi¹zku z rozumieniem pojêcia
jakoœci ¿ycia.
Pojêcie jakoœci ¿ycia
Jakoœæ ¿ycia, wed³ug definicji przyjêtej przez
Œwiatow¹ Organizacjê Zdrowia na Konferencji w
Kopenhadze, wyra¿a siê poczuciem satysfakcji jednostek
lub grup spo³ecznych, wynikaj¹cej ze œwiadomoœci
zaspokojenia w³asnych potrzeb oraz postrzegania
mo¿liwoœci rozwoju jednostkowego i spo³ecznego [2].
Poniewa¿ zale¿y ona równie¿ od czynników pozazdrowotnych (np. rodzaj opieki socjalnej) czêœæ badaczy
wyodrêbnia jakoœæ ¿ycia zwi¹zan¹ ze zdrowiem (health
related Quality of Life - HRQL) jako bardziej istotny
dla lekarza wskaŸnik oceny procesu terapeutycznego [3].
Zainteresowanie jakoœci¹ ¿ycia w chorobach somatycznych zosta³o zapocz¹tkowane przez próbê oceny
wp³ywu niektórych czynników na przed³u¿enie ¿ycia
ludzkiego, wolnego od objawów choroby, pozwalaj¹cych
na sprawne funkcjonowanie chorego. Takie podejœcie
do zagadnienia ¿ycia ludzkiego ró¿ni¹ce siê od
stosowanych dotychczas kryteriów (np. zachorowalnoœci
i œmiertelnoœci), staje siê coraz bardziej popularne dla
opisu wspó³czesnych zjawisk w medycynie.
Efekty dzia³ania medycznego oceniane s¹
w kategoriach potrzeb zdrowotnych, sytuacji zdrowotnej
lub zadowolenie chorego. O sytuacji zdrowotnej chorego
decyduje jakoœæ ¿ycia zwi¹zana ze zdrowiem (HRQL)
i jego stan czynnoœciowy (functional status). Podczas gdy
stan czynnoœciowy obiektywizuje mo¿liwoœci wyko-
204
Alergia Astma Immunologia, 1997, 2(4), 203-206
nywania codziennych czynnoœci ¿yciowych, to HRQL
oddaje subiektywn¹ ocenê wp³ywu stanu czynnoœciowego
na jakoœæ ¿ycia (QoL).
Badania jakoœci ¿ycia w naukach medycznych
Realizacja celów medycznych nie jest jedynym
celem leczenia. Ma ono na uwadze równie¿ realizacjê
celów pozamedycznych, rozumianych przede wszystkim
jako poprawê samopoczucia chorego, pozwalaj¹cego mu
sprawnie funkcjonowaæ w rolach zawodowych
i spo³ecznych. Poniewa¿ w przypadku wielu chorób
nieuleczalnych, pe³ne osi¹gniêcie celów medycznych nie
zawsze jest mo¿liwe, istotniejsze staj¹ siê cele
pozamedyczne np. poprawa ogólnie pojêtego komfortu
¿ycia chorego [4]. Sta³o siê to przyczyn¹ wyodrêbnienia
badañ jakoœci ¿ycia jako zagadnienia interdyscyplinarnego, ³¹cz¹cego w sobie aspekty lekarskie
i psychologiczne opieki medycznej. Ju¿ w 1948 roku
Karnofsky przeprowadzi³ badania jakoœci ¿ycia wœród
chorych, opieraj¹c siê g³ównie na ograniczeniach
sprawnoœci fizycznej. Wraz z rozwojem zainteresowañ
problemem jakoœci ¿ycia, uwzglêdniano wiêkszy zakres
elementów sk³adaj¹cych siê na jej ocenê. Wprowadzano
dodatkowe kryteria: aktywnoœæ spo³eczn¹, wystêpowanie
dolegliwoœci [5], poziom funkcji poznawczych,
sprawnoœæ narz¹dów zmys³ów, stan emocjonalny,
mo¿liwoœci w zakresie samoobs³ugi chorego [6].
Metody badania jakoœci ¿ycia
Badanie jakoœci ¿ycia mo¿e byæ przeprowadzone
za pomoc¹ zró¿nicowanych technik stosowanych w ocenie
psychologicznej. Badanie wieloczynnikowe, o charakterze
jakoœciowym, pozwala na wnikliw¹ ocenê samopoczucia
chorego, daje pewn¹ mo¿liwoœæ oceny iloœciowej, jest
jednak bardzo pracoch³onne. Ponadto za jego pomoc¹ nie
mo¿na prowadziæ badañ porównawczych. Innym
sposobem oceny jakoœci ¿ycia jest przeprowadzenie
badania kwestionariuszowego, które pozwala na
uzyskanie wyniku iloœciowego poddaj¹cego siê
porównaniom z badaniami wykonanymi w innych
grupach chorych. Kwestionariusze dziel¹ siê na ogólne
oraz specyficzne. Kwestionariusze ogólne mog¹ byæ
stosowane w ró¿nych jednostkach chorobowych,
natomiast specyficzne uwzglêdniaj¹ warunki wynikaj¹ce
z przebiegu konkretnej jednostki chorobowej i mog¹ byæ
stosowane tylko w danej grupie chorych.
Badania kwestionariuszowe
Zastosowanie kwestionariuszy pozwala na
badania wiêkszej liczby chorych ni¿ jest to mo¿liwe
w przypadku badania wieloczynnikowego. ObecnoϾ
psychologa w trakcie badania nie jest niezbêdna, mo¿e
on pe³niæ rolê konsultanta. Najwiêksz¹ rolê odgrywa
natomiast w trakcie tworzenia kwestionariusza i analizy
wyników koñcowych. Kwestionariusze ogólne oceniaj¹
relacje zachodz¹ce pomiêdzy stanem zdrowia chorego
a wieloma czynnikami, do których nale¿¹ stan
emocjonalny, relacje rodzinne, aktywnoϾ zawodowa
i inne. Maj¹ niew¹tpliw¹ wartoœæ poznawcz¹ równie¿
w chorobach uk³adu oddechowego.
Kwestionariusze specyficzne mo¿na podzieliæ
na dwie kategorie - koncentruj¹ce siê wokó³ konkretnych
sfer funkcjonowania chorego (domain-specific) oraz
wokó³ zjawisk wynikaj¹cych z samej choroby (diseasespecific). Pozwalaj¹ one na ocenê samopoczucia
chorego, wp³ywu choroby na jego stan emocjonalny,
okreœlaj¹ stopieñ nasilenia objawów, wystêpowania
objawów ubocznych i/lub niepo¿¹danych oraz wp³yw
tych czynników na codzienn¹ aktywnoœæ chorego [7].
Kwestionariusze specyficzne jakoœci ¿ycia
w chorobach uk³adu oddechowego
Koncentruj¹ siê przede wszystkim na
dolegliwoœciach zwi¹zanych z chorobami uk³adu
oddechowego i ich wp³ywu na funkcjonowanie osoby
chorej. Powsta³o szereg skal oceniaj¹cych skutki
emocjonalne wynikaj¹ce z doœwiadczania uczucia
dusznoœci.
Inn¹ grup¹ kwestionariuszy s¹ narzêdzia
skonstruowane dla oceny jakoœci ¿ycia w poszczególnych
jednostkach chorobowych, które uwzglêdniaj¹
specyficzne cechy choroby, jej przebieg, wp³yw na
samoocenê oraz stan emocjonalny chorego. S¹
wykorzystane miêdzy innymi w badaniach klinicznych
skutecznoœci stosowanych leków [8, 9, 10]. Najczêœciej
u¿ywanymi kwestionariuszami w badaniach chorych na
astmê s¹ ni¿ej omówione.
St. George’s Respiratory Questionnaire (SGRQ)
Jest to kwestionariusz przeznaczony do
samodzielnego wype³nienia przez pacjenta. Koncentruje
siê na wp³ywie chorób uk³adu oddechowego na
funkcjonowanie chorego. Przeznaczony jest zarówno dla
chorych na astmê jak i POChP. Sk³ada siê z trzech czêœci:
1. dolegliwoœci (czêstoœæ wystêpowania napadów
kaszlu, odksztuszanie wydzieliny, wystêpowanie
œwiszcz¹cego oddechu, uczucia braku tchu, czas
trwania napadów dusznoœci lub œwiszcz¹cego
oddechu)
2. aktywnoϾ fizyczna (jej zakres i ograniczenia
wynikaj¹ce z wystêpowania dusznoœci)
3. wp³yw choroby (bezrobocie, poczucie kontroli nad
przebiegiem choroby, zapotrzebowanie na leki
i wystêpowanie objawów ubocznych, oczekiwania
zdrowotne, wp³yw na tryb ¿ycia).
Kwestionariusz nie dotyczy objawów depresyjnych i lêku
chorego, ale dostarcza wielu informacji na temat wp³ywu
choroby na spo³eczne i psychologiczne jego
Pierzcha³a W., Farnik-Brodziñska M. Jakoœæ ¿ycia i jej ocena u chorych na astmê
205
funkcjonowanie [11]. Uzyskany wynik wskazuje na dusznoœæ, czêstoœæ wystêpowanie objawów nocnych, lêk
stopieñ wp³ywu choroby na jakoœæ ¿ycia chorego [11,12]. zwi¹zany z brakiem leków, wp³yw objawów
chorobowych na realizowanie codziennych obowi¹zków
przez chorego [7]. W badaniach kontrolnych umo¿liwia
Asthma Severity Scale
Jest to skala opracowana dla dzieci, obecnie odwo³anie siê do odpowiedzi udzielonych przez chorego
istnieje równie¿ jej wersja dla doros³ych. Kwestionariusz podczas pierwszego badania. Jest z powodzeniem
dla doros³ych sk³ada siê z siedmiostopniowej skali, dla stosowany w próbach klinicznych, ale konieczne s¹ dalsze
dzieci zastosowano skal¹ krótsz¹, obie koncentruj¹ siê badania w celu okreœlenia korelacji pomiêdzy subiektywn¹
na aspektach zwi¹zanych z kontrol¹ przebiegu choroby. ocen¹ chorego a obiektywnymi wskaŸnikami spiroSkala polecana jest w badaniach maj¹cych na celu ocenê metrycznymi.
Ocena tego kwestionariusza, dokonana w 1997
subiektywn¹ stopnia ciê¿koœci choroby, jednak dla
przeprowadzenia w³aœciwej oceny jakoœci ¿ycia powinna roku przez T. van der Molen, wskazuje na jego wiêksz¹
przydatnoϾ w stosunku do LWAQ. Kwestionariusz
byæ uzupe³niana innymi kwestionariuszami [7].
Profesor Juniper zawiera pytania, z których niemal
wszystkie s¹ swoiste dla astmy (31 pytañ). Ma on ponadto
Living with Asthma Questionnaire (LWAQ)
Kwestionariusz ten zosta³ skonstruowany szersz¹ skalê ocen (7 punktów). Porównywany LWAQ
w 1991 roku przez Hylanda i jego wspó³pracowników mo¿e byæ wype³niany samodzielnie przez chorego, co
[12]. Przeznaczony jest dla osób doros³ych, stosowany nie stanowi jego zalety, zawiera jednak a¿ 68 pytañ,
jest najczêœciej dla oceny przebiegu leczenia. [13]. z których jedynie 45 ma charakter swoisty a trzypunktowa
Zawiera on pytania dotycz¹ce uprawiania sportu, pracy skala odpowiedzi jest uwa¿ana za zbyt w¹sk¹. [16].
zawodowej, stanów dysforycznych, spêdzania wolnego
czasu, zaburzeñ snu. Mo¿e byæ wype³niany samodzielnie Mo¿liwoœci zastosowañ narzêdzi badawczych HRQL
lub przez lekarza podczas wywiadów, co zajmuje oko³o i perspektywy na przysz³oœæ
Zastosowanie tych narzêdzi badawczych zosta³o
20 minut. Ocenia siê, ¿e narzêdzie to posiada du¿¹
wartoœæ szczególnie w badaniach d³ugofalowych. okreœlone na konferencji sponsorowanej przez American
Przewidziany jest dla oceny aktywnoœci chorego. Thoracic Society, która odby³a siê w 1996 roku na temat:
Niezbêdne s¹ jednak dalsze badania nad przydatnoœci “Defining the Role of Outcomes for Chronic Lung
kliniczn¹ wyników uzyskanych za jego pomoc¹, Disease in the New Health Care Environment “ [17].
szczególnie w aspekcie zgodnoœci z wynikami Autorzy omawiaj¹cy jej treœæ zwracaj¹ uwagê na
mo¿liwoœæ zastosowania kwestionariuszy HRQL
spirometrycznymi [7].
w badaniach przekrojowych stanu zdrowia chorych jako
Outcome Measures in Ambulatory Care (Asthma and uzupe³nienia dotychczasowych metod oceny, mo¿liwoœci
u¿ycia ich w d³ugofalowych badaniach wp³ywu
Diabetes) (OMAC)
Dotyczy kontroli wystêpowania objawów, przewlek³ych chorób uk³adu oddechowego na sytuacjê
powik³añ, objawów szkód jatrogennych, subiektywnej zdrowotn¹ badanych. Ponadto podkreœlaj¹ rolê
oceny ciê¿koœci choroby, codziennej aktywnoœci kwestionariuszy swoistych w badaniach klinicznych
chorego, dolegliwoœci bólowych, snu i nastroju chorego, skutecznoœci stosowanych leków. W najbli¿szej
a tak¿e aspektów psychospo³ecznych. Niezbêdne s¹ przysz³oœci wskazuje siê na potrzebê ustalenia
standardów oceny i zasad interpretacji wyników badania
dalsze badania nad przydatnoœci¹ tej skali [14].
HRQL dla potrzeb nauk klinicznych, koniecznoϾ
udzielania pomocy w tworzeniu oœrodków naukowych
Asthma Quality of Life Questionnaire (AQLQ)
Jest to stosunkowo nowy kwestionariusz, który zajmuj¹cych siê badaniem HRQL w chorobach uk³adu
stworzony zosta³ na Uniwersytecie McMaster oddechowego i promocji nauczania umiejêtnoœci
w Kanadzie, autorem jest Profesor Elizabeth Juniper [15]. pos³ugiwania siê proponowanymi narzêdziami
Aktualnie zyska³ on na znaczeniu i jest stosowany badawczymi [17].
w ocenie przebiegu i skutecznoœci leczenia astmy.
Kwestionariusz ten mo¿e byæ samodzielnie wype³niany Aktualny stan badañ w Polsce
Badania nad jakoœci ¿ycia chorych s¹ w Polsce
przez chorego (32 pytania, zabiera oko³o 10 min) lub
wype³nia go lekarz w trakcie przeprowadzenia wywiadu. nowoœci¹. Jednak w ostatnim okresie coraz czêœciej,
Zosta³ on opracowany dla oceny wp³ywu procesu opisuj¹c wyniki leczenia, zwraca siê uwagê na
leczenia astmy na codzienn¹ aktywnoœæ chorego. subiektywny odbiór jego efektów przez osobê chor¹.
Zastosowana kilkustopniowa skala pozwala oceniæ Zainteresowanie tym tematem sk³oni³o do powo³ania
stopieñ aktywnoœci fizycznej chorego, umiejêtnoœæ w Polsce, w listopadzie 1996 roku, Grupy Inicjatywnej d/s
unikania przez niego czynników wyzwalaj¹cych Badañ Jakoœci ¯ycia w Chorobach Uk³adu Oddechowego.
206
Alergia Astma Immunologia, 1997, 2(4), 203-206
Sekretariat Grupy Inicjatywnej, znajduj¹cy siê przy
Katedrze Pneumonologii Wydzia³u Lekarskiego
w Katowicach Œl¹skiej Akademii Medycznej wydaje
Biuletyn informuj¹cy o jej dzia³alnoœci. Aktualnie
zakoñczone zosta³y prace nad polsk¹ wersj¹
kwestionariusza opracowanego przez Profesor E. Juniper,
Asthma Quality of Life Questionnaire. Zosta³ on
zaproponowany do stosowania w Polsce przez autorów
niniejszego opracowania po uzyskaniu zgody Profesor
Juniper i akceptacji Grupy Incjatywnej podjête zosta³y
dzia³ania nad jego upowszechnieniem. W Katedrze
i Klinice Pneumonologii w Katowicach przeprowadzono
badania pilota¿owe z aktualizowan¹ wersj¹
Piœmiennictwo
1. Karski J, S³oñska Z, Wasilewski B.: Promocja zdrowia.
Sanmedia, Warszawa 1991.
2. Copenhagen Cart Glossary. Kopenhaga 1989.
3. Wilson I.B, Cleary P.D.: Linking clinical variables with healthrelated quality of life: a conceptual model of patients outcomes.
J.A.M.A. 1995, 273: 59-65.
4. Sullivan G.: Quality of Life assessment in medicine: Concepts,
definitions, basic tools. Nordic Journal of Psychiatry, 1992,
46: 79-83.
5. Kantz M., Harris W., Levitzky K.: Methods for assessing
condition-specific and generic functional status outcomes after
knee replacement. Medical Care, 1992, 30: 240-252.
6. Third Torrance G.: Application of multitriabute utility theory
to measure social preference for health status. Operations
Research, 1982, 30: 1043-69.
7. Bowling A.: Measuring disease. Open University Press,
Buckingham 1995.
8. Juniper E.F., Johnston P.R., Borkhoff C.N., Guyatt G.H.,
Boulett L-P., Houkioja A.: Quality of life in asthma clinical
trials: comparison of salmoterol and salbutamol.
Am.J.Resp.Crit.Care. Med. 1995, 151: 66-70.
9. Jones P.W. and Group at NSQoLS: Quality of life, symptoms
and pulmonary function in asthma; long term treatment with
nedocromil sodium examined in a controlled multicentre trial.
Eur.Resp.J. 1994, 7: 55-62.
kwestionariuszu AQLQ przy wspó³pracy z MAPI
Research Institute, oœrodkiem zajmuj¹cym siê badaniami
oceny jakoœci ¿ycia w chorobach somatycznych.
Podobny proces adaptacji jest planowany dla
kwestionariusza Guyatt’a przygotowanego dla chorych
z przewlek³¹ chorob¹ obturacyjn¹ p³uc.
Prace te prowadzone s¹ w przekonaniu, ¿e
badania jakoœci ¿ycia mog¹ siê staæ w przysz³oœci
cennym uzupe³nieniem badania lekarskiego szczególnie
w stosunku do chorych na choroby przewlek³e,
wymagaj¹cych od nich du¿ego zaanga¿owania w proces
leczniczy i poznania specyfiki swej choroby.
10. Noonan M.P., Chervinski P., Busse P., Weisberg S.C., Pinnas
J.: Fluticasone propionate reduces oral prednisone use while it
improves asthma control and quality of life. Am.J.Resp.
Crit.Care Med. 1995, 152: 1467-1473.
11. Jones P., Quirk F., Baveystock C.: A selfcomplete measure of
health status for chronic airflow limitation: The St.George’s
Respiratory Questionnaire. Am.Rev.Resp.Dis. 1992, 145:
1321-7.
12. Hyland M.: Quality of life assessment in the adult asthma
sufferers. J.Psychom.Res. 1991; 35: 99-110.
13. Hyland M., Kenyon C.: A scale for assessing quality of life.
J.Psychom.Res. 1991, 35: 25-9.
14. Mc.Cool E., Meadows K., Hutchinson A.: Outcome measure
in ambulatory care: Developing measures for asthma and
diabetes. A paper presented to the Society for Social Medicine.
Health Related Quality of Life Workshop, Sheffield, May 1993.
15. Juniper E.F., Guyatt G.H., Epstein R.S., Ferrie P.J., Jaeschke
R., Hiller T.K.: Evaluation of impairment of health-related
quality of life in asthma: development of a questionnaire for
use in clinical trials. Thorax, 1992, 47: 76-83.
16. Molen T.: Quality of life in asthma. Europ.Respir.Rev. 1997,
42: 82-84.
17. Curtis J.R., Martin D.P., Martin T.R.: Patient assessed health
outcomes in chronic lung disease. Am.J.Respir.Crit.Care Med.
1997, 156: 1032-1039.
Quality of life assessment in asthma
W£ADYS£AW PIERZCHA£A, MA£GORZATA FARNIK-BRODZIÑSKA
Summary
Quality of Life is a new area of research evaluating the psychical, functional and psychological components
of human life. According to current understanding of health issues the measure of morbidity or mortality
does not measure the health status and describe the influence of illness on human life. The theoretical
framework of Health Related Quality of Life is largely based on a multidimentional perpective of human
as physical, psychological and social functioning and well-being, along the WHO definition of health.
Quality of Life assessment could be carried out using different psychological methods. There are several
questionnaires developed to assess the quality of life in patients. The measurement instruments are
generic (used in wide range of health realted issues), domain specific (concerning some important outcome
such social support, coping), and disease specific which are used to assess patients with particular health
problems. St. Geaorge’s Respiratory Questionnaire, Living with Asthma Questionnaire, Asthma Quality
of Life Questionnaire are the examples of most commonly used in pulmonary diseases. The Asthma
Quality of Life Questionnaire was registered in Polish language version.
Quality of Life researches facilitate doctors to understand patient’s perceiving health state and help them
to live a fulfilling life.