Pożegnanie Profesora Jana Pachowskiego

Pożegnanie Profesora Jana Pachowskiego
24 października 2011
Z głębokim żalem i smutkiem przyjąłem wiadomość o śmierci profesora Jana Pachowskiego w
dniu 22 października 2011 r. Prof. Jan Pachowski był wieloletnim pracownikiem Instytutu
Badawczego Dróg i Mostów i przewodniczącym Rady Naukowej IBDiM w latach 1990 – 2010.
Prof. Leszek Rafalski, Dyrektor IBDiM
Wspomnienie o Profesorze dr inż. Janie Pachowskim
Prof. Jan Pachowski urodził się 21 maja 1926 r. w Rokitnie na Wołyniu, w rodzinie
1/5
Pożegnanie Profesora Jana Pachowskiego
inteligenckiej. Ojciec, który był ochotnikiem wojny 1920 r., w wolnej Polsce pracował jako
nauczyciel i działacz społeczny.
W 1939 r. Profesor ukończył szkołę podstawową. W tym roku stracił ojca. W czasie okupacji
sowieckiej zatrudniał się przy wydobyciu torfu i kontynuował naukę w polskiej szkole średniej. W
1943 r. uczestniczył w Samoobronie Polaków przed atakami band ukraińskich. Tego samego
roku przeniósł się wraz z matką i młodszymi braćmi do Rembertowa pod Warszawą, a rok
później po przysiędze został przyjęty do AK, przybrał pseudonim Żbik i uczestniczył w akcji
„Burza”. Udało mu się uniknąć aresztowania najpierw przez Niemców, a później przez
Sowietów.
W 1946 r. po ukończeniu Liceum Matematyczno-Fizycznego podjął studia na Wydziale
Inżynierii Lądowej Politechniki Warszawskiej. W 1952 r. uzyskał tytuł magistra inżyniera w
specjalności Drogi i Lotniska na podstawie pracy „Projekt szybu wentylacyjnego stacji metra
przy Ogrodzie Saskim”.
Jeszcze jako student w 1951 r. rozpoczął pracę w Zakładzie Mechaniki Gruntów i
Fundamentowania Instytutu Techniki Budowlanej, jednocześnie dodatkowo był zatrudniony na
stanowiska asystenta w Katedrze Geotechniki na Wydziale Budownictwa Przemysłowego
Politechniki Warszawskiej. W ITB pracował kolejno jako asystent, starszy asystent i kierownik
Pracowni Fundamentowania do chwili przejścia w 1957 r. do Instytutu Budownictwa
Drogowego, obecnie IBDiM.
W latach 1951 – 1957 z upoważnienia prof. Zenona Wiłuna i we współpracy z Państwowym
Instytutem Geologicznym prowadził badania obciążeń podłoża w szybach górniczych i otworach
wiertniczych dla takich obiektów jak PKiN w Warszawie, Elektrociepłownia Żerań, Huta
Warszawa i innych większych budów na terenie Polski.
Profesor był prekursorem wykorzystania popiołów i zastosowania ich w drogownictwie oraz
budownictwie inżynieryjnym. Już pół wieku temu młody inżynier, Jan Pachowski, we współpracy
z młodymi i przedwojennymi inżynierami, obmyślił i opracował nową technologię budowy dróg
lokalnych, metodą stabilizacji gruntu. Innowacyjne rozwiązanie polegało na wdrożeniu
podbudów ze stabilizowanych gruntów miejscowych. Wystarczał do tego cement niskiej marki
lub popiół po węglu brunatnym, mający te same możliwości wiążące. Dzięki otwartości i
zaangażowaniu drogowców Rzeszowszczyzny powstało bardzo szybko kilkaset kilometrów
ulepszonych dróg na Podkarpaciu, które pod względem gęstości sieci drogowej wyprzedziło
wiele województw Polski środkowej i zachodniej.
Jego pasja związana z odpadami energetycznymi została najpierw udokumentowana pracą
doktorską pt.: "Stabilizacja gruntów do celów drogowych popiołami lotnymi z węgla brunatnego
Okręgu Konińskiego" (1969 r.), a później wieloma publikacjami i wdrożeniami. Najważniejsza
dla branży UPS (ubocznych produktów spalania) jest książka Jego autorstwa pt.: "Popioły lotne
i ich zastosowanie w budownictwie drogowym" (WKŁ, Warszawa 1976 r.), która do dzisiaj jest
"elementarzem" technologów zajmujących się tą tematyką. Również w książce prof. Zenona
Wiłuna pt. „Zarys geotechniki” (WKŁ, Warszawa 1976) zostały uwzględnione niektóre
wcześniejsze osiągnięcia prof. Jana Pachowskiego w zakresie stabilizacji gruntów cementem,
wapnem i popiołami lotnymi oraz projektowania podatnych konstrukcji nawierzchni drogowych i
kontroli ich nośności.
2/5
Pożegnanie Profesora Jana Pachowskiego
Profesor Pachowski współpracował z wieloma instytucjami naukowymi i projektowymi, będąc m.
in. konsultantem i rzeczoznawcą w Geoprojekcie i Warszawskim Biurze Projektów Dróg i
Mostów, prowadził wykłady dla studentów z mechaniki gruntów i fundamentowania na
Politechnice Warszawskiej, Politechnice Krakowskiej, Akademii Rolniczej – SGGW w
Warszawie. W 1977 r. uzyskał tytuł naukowy profesora nadzwyczajnego nauk technicznych.
Cechowała Go niezwykła aktywność zawodowa. Brał czynny udział w pracach Rady Naukowej
Instytutu Gospodarki Komunalnej, Komitetu Inżynierii Lądowej PAN, Rady Naukowej Instytutu
Technicznego Wojsk Lotniczych, Rady Wydziału Inżynierii Lądowej Politechniki Warszawskiej,
Rady Naukowej Centralnego Ośrodka Badań i Rozwoju, Techniki Kolejnictwa, Sekcji Drogowej
Rady Techniczno-Ekonomicznej przy Ministrze Komunikacji, Krajowego i Międzynarodowego
Stowarzyszenia Mechaniki Gruntów i Fundamentowania, Sekcji Inżynierii Komunikacyjnej PAN,
Normalizacyjnej Komisji Problemowej ds. Geosyntetyków, Komisji IBDiM ds. oceny
przygotowania firm do robót drogowych.
Był członkiem Międzynarodowego Stowarzyszenia Światowych Kongresów Drogowych
AIPCR/PIARC i brał udział w pracach czterech Komitetów Technicznych: Tanich Dróg,
Charakterystyk Nawierzchni, Nawierzchni Podatnych i Ochrony Środowiska. Uczestniczył w
dziesięciu Światowych Kongresach Drogowych: w Pradze, Meksyku, Wiedniu, Sydney,
Brukseli, Madrycie, Marakeszu, Tokio, Montrealu i Manchesterze. Na podkreślenie zasługuje to,
że był współautorem lub autorem koordynatorem przygotowywanych na każdy kongres
referatów, ponadto za każdym razem zabierał głos w dyskusji.
W czasie pracy w Instytucie Badawczym Dróg i Mostów piastował ważne stanowiska, będąc
kolejno kierownikiem Zakładu Geotechniki, dyrektorem ds. naukowo-badawczych, sekretarzem
naukowym Instytutu i przewodniczącym Rady Naukowej.
Profesor, który był członkiem wielu inżynierskich stowarzyszeń krajowych i zagranicznych,
opublikował ponad 200 artykułów i 5 książek, opracował 8 norm i przeszło 1000 opinii
zawodowych z dziedziny technologii robót drogowych, geotechniki, ochrony środowiska i
inżynierii lądowej. Był współautorem trzech opatentowanych wynalazków, promotorem dwóch
doktoratów, opiniował kilkanaście prac doktorskich i habilitacyjnych oraz wniosków o nadanie
tytułu naukowego profesora.
Chcąc poprawnie uchwycić, a więc scharakteryzować i ocenić osiągnięcia inżynierskie oraz
naukowe profesora Pachowskiego, trzeba bodaj w skrócie przedstawić Jego dokonania:
• opracował metody badań laboratoryjnych i polowych, które zapewniały stabilizację gruntów
cementem, wapnem i popiołami lotnymi,
• ustalił metody badań nośności nawierzchni, podbudów i podłoży gruntowych oraz odkształceń
nawierzchni drogowych,
• określił wymagania dotyczące nośności dróg i ich ugięć w zależności od natężenia ruchu,
• opracował metodę wymiarowania nawierzchni drogowych z uwzględnieniem cech podłoża
gruntowego, natężenia ruchu, rodzajów poszczególnych warstw konstrukcji drogi, gruntów
stabilizowanych,
• stworzył podstawy naukowe stabilizacji gruntów lokalnych do budowy dróg cementem,
wapnem oraz popiołami lotnymi z węgla kamiennego i brunatnego,
3/5
Pożegnanie Profesora Jana Pachowskiego
• przyczynił się do wdrożenia innowacyjnej metody wykonywania podbudów z gruntów
miejscowych modyfikowanych za pomocą stabilizacji,
• kierował badaniami i zastosowaniem popiołów lotnych z węgla kamiennego do produkcji
betonów popiołowych i budowy nasypów drogowych.
Duże znaczenie dla gospodarki drogowej Polski miały prace Profesora nad wymiarowaniem
konstrukcji nawierzchni podatnych i nad stabilizacją gruntów miejscowych w budownictwie
komunikacyjnym oraz badania dotyczące stosowania do budowy dróg odpadów
przemysłowych, zwłaszcza popiołów lotnych.
Prace w dziedzinie projektowania konstrukcji nawierzchni podatnych pozwoliły uporządkować
związane z tym zagadnienia w skali kraju, stanowiły inspirację do opracowania katalogu
typowych rozwiązań i badań trwałości nawierzchni przy różnych obciążeniach i konstrukcjach
nawierzchni. Cytowano je w publikacjach zagranicznych.
Wdrożenie do budownictwa drogowego podbudów ze stabilizowanych gruntów miejscowych
usunęło uciążliwość transportowania materiałów na duże odległości, co przyspieszyło roboty i
przyniosło oszczędności. Stabilizacja gruntów wapnem palonym i popiołami lotnymi umożliwiła
wykonywanie podbudów drogowych, które wymagały głębokiej wymiany gruntów. Warto dodać,
że prace z zakresu wymiarowania badań konstrukcji, stabilizacji gruntów cementem i utylizacji
popiołów lotnych były opublikowane w języku angielskim, niemieckim, węgierskim i chorwackim.
Osiągnięcia naukowe i inżynierskie Profesora w zakresie unowocześnienia technologii dróg,
łączenia nauki z praktyką, wspierania systemowych i indywidualnych rozwiązań, nauczania i
szkolenia zyskały uznanie. Otrzymał Zespołową Nagrodę Państwową II stopnia za opracowanie
i wdrożenie stabilizacji gruntów cementem i wapnem, nagrodę „Życia Warszawy” Mistrz
Techniki 1970 za opracowanie metod obliczenia wzmocnień konstrukcji nawierzchni podatnych,
Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski, Medal Pamiątkowy za udział w realizacji Trasy
Łazienkowskiej, Złotą Oznakę Honorową SITK-NOT, Złotą Odznakę Honorową „Za zasługi dla
Warszawy”, Medal Jubileuszowy 25-lecia Komitetu Inżynierii Lądowej PAN, nagrodę „Feniks
2001” za wdrażanie do budownictwa drogowego technologii stabilizacji gruntów na bazie
popiołów lotnych. Został wyróżniony przez Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego odznaką
„Zasłużony Działacz Kultury”, uzyskał nominację i wpis do „Złotej Księgi Nauki Polskiej 2000 –
Naukowcy Przełomu Wieku”, a także wpis do „Złotej Księgi Nauki Polskiej – Naukowcy
Zjednoczonej Europy”.
We wrześniu 2007 r. w siedzibie NOT-u odbyło się jubileuszowe seminarium naukowe pt.
„Geotechnika w budownictwie drogowym” poświęcone 50-leciu pracy prof. Jana Pachowskiego
w Instytucie Badawczym Dróg i Mostów.
Prof. Pachowski uważał, że odpady energetyczne od lat stanowią poważne zasoby materiałów
dla budownictwa drogowego, nie są jednak wystarczająco wykorzystane. Odpowiednio
stosowane mogą stanowić zamienniki surowców naturalnych, co pozwoliłoby znacznie obniżyć
koszty budowy dróg. Dotychczasowe wyniki badań produktów spalania pozwoliły stwierdzić, że
nie stanowią one zagrożeń promieniotwórczych dla otoczenia, a przy odpowiednich zabiegach
4/5
Pożegnanie Profesora Jana Pachowskiego
mogą spełniać również wymagania w zakresie ograniczonego wymywania szkodliwych dla
środowiska związków chemicznych i metali ciężkich.
Osobna dziedzina działalności Profesora wiązała się z Jego zainteresowaniami społecznymi i
patriotycznymi. Pełnił On funkcję zastępcy przewodniczącego koła kombatanckiego w
Rembertowie, był członkiem Stowarzyszenia Rodzin Katyńskich i Kręgu Pamięci Narodowej.
Brał udział w sesjach historycznych Muzeum Niepodległości, należał do komitetów obchodów
rocznic Powstania Listopadowego, Powstania Styczniowego i Powstania Węgierskiego 1956 r.,
partycypował w budowie Alei Chwały w Olszynce Grochowskiej.
Za działalność kombatancką i patriotyczną został odznaczony Medalem „Zło dobrem
zwyciężaj”, nadanym przez Komitet ks. Jerzego Popiełuszki, Krzyżem „Za Zasługi dla Związku
Kombatantów Rzeczypospolitej” i Medalem ‘Pro Memoria” nadanym przez Urząd ds.
Kombatantów i Osób Represjonowanych.
Prof. Jan Pachowski w Instytucie Badawczym Dróg i Mostów był członkiem Rady naukowej od
1971 r. oraz jej przewodniczącym od 1990 do 2010 roku.
Prof. dr hab. inż. Leszek Rafalski
5/5