spojrzenie na kompozycję

spojrzenie na kompozycję
poprzez emocjonalny podział płaszczyzny
Podział płaszczyzny
Krążek umieszczony pośrodku kwadratu, podlega zasadom kompozycji statycznej i zamkniętej. Patrząc na rysunek jesteśmy pewni,
że biernie spoczywa w ramach zrównoważonej płaszczyzny.
Podział płaszczyzny
Krążek umieszczony w lewym, górnym rogu kwadratu sprawia
wrażenie, że za chwilę opuści lub zniekształci obszar kadru. Tworzy
kompozycję dynamiczno - otwartą.
Podział płaszczyzny
Nasze wrażenia statyki i dynamiki — to wynik postrzegania podziału płaszczyzn dokonanych przez występujące na płaszczyźnie obiekty. W przypadku pierwszym krążek dzieli
kwadrat na równe części, zatem nic dziwnego, że nic nas nie niepokoi. W przypadku drugim
jest inaczej. Aby spróbować odpowiedzieć na pytanie — dlaczego jest inaczej? — przebadajmy kolejność postrzegania zaproponowanego układu. Pierwszy rzut oka na środek
płaszczyzny nie satysfakcjonuje nas, kierujemy wzrok do górnego, lewego rogu, następnie
zauważamy linię łączącą dolny, lewy róg z górnym, prawym narożnikiem. Widzimy już
wszystko, zupełnie ignorując dolny, prawy róg kompozycji.
Odwróćmy kompozycję.
Podział płaszczyzny
Czy znowu krążek jest najważniejszy? Zwróćmy uwagę, że wielka
płaszczyzna bieli prawie równoważy siłę czarnego krążka. Prawie,
bo trudno oprzeć się wrażeniu, że krążek zaraz obróci płaszczyznę
kwadratu.
Podział płaszczyzny
Poddajmy się temu wrażeniu.
Podział płaszczyzny
Teraz jesteśmy pewni, wszystko leci w dół. Lecz czy jesteśmy przekonani, że i tym razem nasza kompozycja zbudowana jest z krążka
i kwadratu, a może jesteśmy świadkami dialogu z prawdziwą płaszczyzną ekranu, na który patrzymy?
Szkielet strukturalny
Rudolfa Arnheima
Rudolf Arnheim w swej książce „Sztuka i percepcja wzrokowa”
zależności układu obiektu względem płaszczyzny tłumaczy na
przykładzie kwadratu wrysowując w niego strukturalny szkielet
dzielący go na pola czynne i bierne.
Szkielet strukturalny
Rudolfa Arnheima
„Z obserwacji nieformalnych wynika, że na krążek oddziałują nie tylko boki i środek kwadratu, lecz również skrzyżowanie jego pionowej i poziomej osi centralnej
oraz przekątne. Środek kwadratu główne siedlisko przyciągań i odpychań, ustala się
sam na przecięciu tych czterech najważniejszych linii strukturalnych. Inne punkty
na liniach są słabsze niż środek, lecz można dowieść, że one także powodują efekt
przyciągania.”
Podział na linie pionowe i poziome uświadamia jeszcze jeden ważny aspekt szkieletu strukturalnego. Góra, dół podobnie jak strona lewa i prawa nie są sobie równe.
Linia horyzontu dzieli przestrzeń na górę i dół. Przywykliśmy postrzegać to co znajduje się nad nią jak nazywa to Rudolf Arnheim jako zwycięskie, pokonujące ruch
oporu. Dół zaś, jest upadkiem, poddaniem się, przyciąganiem. „Z owej nierówności przestrzeni wynika, że i poszczególne położenia są dynamicznie nierówne. […]
Wzrokowo przedmiot określonej wielkości, kształtu czy koloru będzie tym cięższy,
im wyżej go umieścimy.”
Do ustalenia podziału na stronę lewą i prawą wkracza prawo przyzwyczajenia. Nasz
obszar kulturowy karze nam czytać tekst od lewego, górnego rogu kartki, czyniąc
go najbardziej aktywnym jej obszarem. Efekt ten zaprzecza wizualnemu wrażeniu
podziału płaszczyzny.
Szkielet strukturalny
Rudolfa Arnheima
Spójrzmy na rysunek. Po obu stronach płaszczyzny umieszczony
jest tej samej wielkości krążek.
Krążek umieszczony po lewej stronie wydaje się nieco mniejszy i lżejszy od znajdującego się po prawej stronie. Artyści znając to prawo,
chcąc zrównoważyć ciężar strony lewej w stosunku do prawej
różnicują w swych pracach, wielkość elementów kompozycyjnych.
Podział płaszczyzny
Szkielet strukturalny
Oglądanie strony rozpoczynamy od jej lewej, górnej części (A), później wzrok kierujemy w prawą stronę (B), by na końcu, przejść do miejsc peryferyjnych, czyli w dół
układu kompozycyjnego, poniżej centralnego miejsca przecinania się linii strukturalnych pola płaszczyzny (C).
Opisany przebieg może być przez grafika zakłócony, gdy celowo zaburzy równowagę płaszczyzny, stosując odpowiednie zestawienia „mocy” umieszczanych elementów w stosunku do „mocy” płaszczyzny.
Pieter Bruegel starszy „Szalona Małgorzata”