SKUTKI ZANIECZYSZCEŃ POWIETRZA

SKUTKI ZANIECZYSZCEŃ POWIETRZA - DZIURA OZONOWA
1. Ozonosfera.
W atmosferze ziemskiej na wysokości od 10 do 50 km występuje warstwa o podwyższonej koncentracji
ozonu (O3) - ozonosfera. Maksymalne stężenie ozonu utrzymuje się na wysokości ok. 23 km. Od końca lat 70
- tych obserwuje się znaczny spadek zawartości ozonu, szczególnie nad Antarktydą, w rejonie bieguna
południowego. Zmniejszenie koncentracji ozonu w ozonosferze jest nazywane dziurą ozonową.
2. Powstanie dziury ozonowej
Dziura ozonowa powstaje wskutek niszczenia warstwy ozonowej przez związki chemiczne, zwane freonami.
W latach 70-tych i 80-tych były powszechnie stosowane w urządzeniach chłodniczych, klimatyzatorach,
różnego rodzaju aerozolach i gaśnicach a także przy produkcji mebli i piankowych tworzyw sztucznych. W
elektronice stosowano je do czyszczenia płyt głównych komputerów.
Freony to związki chloru, fluoru i węgla (w skrócie CFCs). Każda cząstka freonów jest nieaktywna i nie
reaguje z substancjami, z którymi się styka. Jest tak lekka, że nie pozostaje w dolnej (przyziemnej) warstwie
atmosfery ziemskiej, w której żyją ludzie, rośliny i zwierzęta. Wszystkie te cechy freonów zadecydowały o
ich wielkiej popularności. Okazało się jednak, że freony mają również wielką wadę - niszczą ozon! Freony są
tak trwałe, że kiedy dostaną się do atmosfery, mogą tam pozostawać w nawet ponad 130 lat. Miliony ton
freonów gromadzi się więc w ozonosferze, gdzie działa na nie promieniowanie ultrafioletowe powodujące ich
rozkład. W skutek ich rozpadu pod wpływem promieniowania słonecznego powstają atomy chloru, który
skutecznie niszczy warstwę ozonową - jedyną ochronę przed promieniowaniem UV.
3. Skutki niszczenia warstwy ozonowej
Jeśli warstwa ozonowa stanie się zbyt
cienka, aby ochronić Ziemię przed
zabójczym promieniowaniem Słońca
może dojść do katastrofy. Rośliny
wystawione na działanie szkodliwego
czynnika mogą nie wyprodukować
nasion co może doprowadzić do
wyginięcia niektórych gatunków roślin
uprawnych. Bez roślin które można
wykorzystać jako pokarm zaczną ginąć
zwierzęta, a od nich już niedaleko do
ludzi. Brak ozonu lub jego znaczny
niedobór może spowodować zmiany i
zakłócenia naturalnych łańcuchów
pokarmowych. Uszkodzenie zielonych
roślin lądowych mogłoby na przykład
zakłócić cykl przemiany dwutlenku
węgla. Przyspieszyło by to znacznie proces tworzenia się niepożądanego efektu cieplarnianego, z którym i tak
jest już kłopot. Promieniowanie ultrafioletowe może jednak negatywnie wpływać bezpośrednio na ludzi.
Poprzez wytwarzanie pigmentów w skórze, człowiek tylko w niewielkim stopniu jest zdolny do obrony.
Nadmierne promieniowanie UV może osłabiać u ludzi system immunologiczny i tym samym zmniejszać
odporność na infekcje i choroby. Wśród chorób tych najgroźniejsze są z pewnością choroby nowotworowe, a
szczególnie nowotwory skóry (np. czerniak). Ponadto promieniowanie ultrafioletowe powoduje podrażnienie
spojówek, a przez to występowanie licznych chorób oczu, głównie zaćmy. Promienie UV powodują także
przyspieszenie procesów starzenia się skóry.
4. Ochorna warstwy ozonowej.
Konkretne działania mające na celu niedopuszczenie do zmniejszania się warstwy ozonowej nad
powierzchnią kuli ziemskiej zaczęto jednak podejmować dopiero od 1982 roku, kiedy to dr Joe Farman
odkrył na Antarktydzie Zachodniej całkowity zanik ozonu w atmosferze. W 1987 roku w celu ochrony
warstwy ozonowej z inicjatywy UNEP (Programu Ochrony Środowiska Narodów Zjednoczonych) 31 państw
(w tym Polska) podpisało Protokół Montrealski. Zakładano w nim 50 - procentowe ograniczenie produkcji
freonów do 2000 roku w stosunku do wartości z 1986 roku. Od 1990 roku rzeczywiście obserwuje się
zmniejszenie tempa wzrostu freonów w atmosferze - z 5% rocznie do mniej niż 3%. Ponadto 11 października
1990 roku Polska stała się członkiem Konwencji Wiedeńskiej w sprawie ochrony warstwy ozonowej, w myśl
której zakazana jest produkcja freonów oraz import zagranicznych urządzeń chłodzących zawierających
freony. Można więc mówić o znacznym wzroście świadomości władz i społeczeństwa, co jest pocieszającym
zjawiskiem. W produkcji kosmetyków i dezodorantów nie stosowane są już praktycznie freony, a jako nośniki
używane są inne, nieszkodliwe dla środowiska gazy - propan i butan. Kosmetyki te oznaczane są jako "CFC
frez" lub "ozon friendly" (przyjazne ozonowi).
nowoczesne
lodówki
i
chłodziarki
są
urządzeniami
bezfreonowymi.
Także
Jednak pomimo wszelkich działań mających na celu niedopuszczenie do dalszej emisji freonów i halonów, w
ciągu najbliższych kilkudziesięciu lat nie stanie się możliwe odbudowanie warstwy ozonu nawet do grubości
sprzed 20 laty.