32 4. Żyto ozime

4. Żyto ozime
Powierzchnia uprawy żyta ozimego jest znacząca i ustępuje jedynie pszenicy ozimej i mieszankom
zbożowym. W minionym trzyleciu żyto ozime zajmowało około 17% powierzchni uprawy wszystkich zbóż.
W 2011 roku do Krajowego Rejestru Odmian wpisano trzy nowe odmiany żyta ozimego, w tym dwie
populacyjne – Horyzo i Armand, oraz jedną mieszańcową – SU Drive. Odmiany Horyzo i Armand pochodzą z krajowej
hodowli, natomiast hodowcą odmiany SU Drive jest niemiecka firma HYBRO Saatzucht. W roku 2010 na wniosek
hodowcy skreślono pupulacyjne odmiany Hegro, Warko i Wibro oraz mieszańcowe Fernando, Picasso i Nawid.
Obecnie Krajowy Rejestr obejmuje 35 odmian żyta ozimego, z których 34 przeznaczonych jest do uprawy na ziarno
a jedna Pastar na cele zielonkowe. W rejestrze nadal dominują odmiany populacyjne (20), jednak udział odmian
mieszańcowych (13) i syntetycznych (2) ciągle rośnie. Formy zagraniczne (niemieckie) stanowią 38% Krajowego
Rejestru żyta ozimego na ziarno, są to głównie odmiany mieszańcowe. Obecnie nie prowadzi się badań z uprawą
żyta na zieloną masę.
W doświadczeniach porejestrowych, realizowanych na terenie województwa łódzkiego w sezonie 2010/2011
badano 12 odmian żyta ozimego (tabela 1.), w tym 5 odmian populacyjnych i 7 mieszańcowych. Ścisłe dwuczynnikowe
doświadczenia odmianowe założono w Lućmierzu, Masłowicach i Sulejowie. Pierwszy czynnik stanowiły odmiany,
drugi poziomy agrotechniczne. Warunki polowe doświadczeń założonych w naszych placówkach przedstawiono
w tabeli 2.
Na podstawowym poziomie agrotechniki (a1) nawożenie azotowe kształtowało się od 60 kg czystego
składnika w przeliczeniu na ha w Lućmierzu przy V klasie gleby, 80 kg\ha w Sulejowie przy IV klasie, do 93 kg\ha
w Masłowicach przy III klasie glebowej. Wyższy poziom agrotechniki to wyższe od podstawowego o 40 kg\ha
nawożenie azotowe. W Masłowicach wysokość nawożenia fosforem i potasem kształtowała się następująco: 30 kg
P/ha, 100 kg K/ha, natomiast w Lućmierzu zastosowano 19 kg P/ha i 87 kg K/ha a w Sulejowie 60 kg P/ha i 90 kg K/ha.
Stosowanie środków ochrony roślin było zgodne z zaleceniami IOR-u. Zabiegi herbicydowe i insektycydowe
przeprowadzono na dwóch poziomach agrotechnicznych. Dodatkowo na poziomie a2 zastosowano antywylegacz,
prowadzono także ochronę przeciwko chorobom grzybowym oraz dolistne nawożenie mikroelementowe.
Szczegółowe dane dotyczące zabiegów agrotechnicznych w poszczególnych punktach doświadczalnych podano
w tabeli 2.
Plony ziarna żyta ozimego w doświadczeniach w 2011 roku były dość wysokie, ale znacznie niższe niż
w latach ubiegłych i kształtowały się następująco 6,3 t/ha – w uprawie podstawowej (a1) i 7,1 t/ha – w uprawie
intensywnej (a2). Dla porównania w roku 2010 zebrano 6,7 t/ha – w uprawie podstawowej (a1) i 9,0 t/ha – w uprawie
intensywnej (a2) a w roku 2009: 8,3 t/ha – w uprawie podstawowej (a1) i 9,8 t/ha – w uprawie intensywnej (a2).
Możliwości plonotwórcze odmian w największym stopniu zostały wykorzystane w Sulejowie, gdzie na
podstawowym poziomie agrotechniki (a1) średni plon ziarna badanych odmian wynosił 7,0 t/ha i 8,2 t/ha na poziomie
a2. Niższy plon żyta ozimego uzyskano w Masłowicach, gdzie zbiory ziarna na poziomie a1 wynosiły 6,4 t\ha i 7,7 t/ha
na poziomie a2 i w Lućmierzu odpowiednio 5,3 i 6,2 t\ha.
W grupie odmian populacyjnych w roku 2011 najwyżej plonowała odmiana Stanko oraz Dańkowskie Amber.
W grupie odmian mieszańcowych w 2011 roku najlepiej Minello i Brasetto. Odmiany cechujące się dorodnym ziarnem
to: Dańkowskie Amber, Dańkowskie Diament, Balistic, .
Porażenie przez choroby w roku 2011 było dość znaczne. Obecnie najczęściej spotykanymi chorobami w uprawie tego
zboża są: rynchosporioza, rdza brunatna i źdźbłowa oraz mączniak prawdziwy. Szczegółowe porażenie przez
choroby zamieszczono w tabelach 4 – 7.
W Polsce uprawia się w większości odmiany populacyjne, chociaż w ostatnim czasie wyraźnie wzrósł udział
odmian mieszańcowych w kwalifikacji polowej plantacji nasiennych. W roku 2011 największe znaczenie
w nasiennictwie miała odmiana Dańkowskie Diament.
Łódzki Wojewódzki Zespół PDOiR zdecydował o utworzeniu dla żyta ozimego Listy Zalecanych Odmian do
uprawy na terenie województwa, wytyczną były uzyskane wyniki z doświadczeń porejestrowych. Poniższa lista
powinna ułatwić rolnikom dokonanie wyboru odmiany najbardziej dostosowanej do lokalnych warunków
gospodarowania.
Lista Zalecanych odmian do uprawy (LZO) na rok 2012:
1.
2.
3.
BRASETTO
DAŃ. AMBER
DAŃ. DIAMENT
4.
5.
6.
DOMIR
MINELLO
PALAZZO
7.
8.
32
STANKO
VISELLO
Lp.
Odmiana
1
Rok wpisania do
Krajowego Rejestru
Odmian w Polsce
Rok włączenia
do LZO
Kod kraju
pochodzenia
Tabela 1
Żyto ozime. Odmiany badane. Rok zbioru: 2011
Adres jednostki zachowującej odmianę,
a w przypadku odmiany zagranicznej - pełnomocnika w Polsce
2
3
4
5
Odmiany populacyjne
1
Bosmo
2001
―
PL
Hodowla Roślin Smolice sp. z o.o. Grupa IHAR, Smolice 146, 63 – 740 Kobylin
2
Rostockie
2002
―
PL
Hodowla Roślin Smolice sp. z o.o. Grupa IHAR, Smolice 146, 63 – 740 Kobylin
3
Dań. Diament
2005
2010
PL
DANKO Hodowla Roślin sp. z o.o. Choryń 27, 64 – 000 Kościan
4
Stanko
2007
2010
PL
Dr Stanisław Remenda, Antoniny 3/6, 64-100 Leszno
5
Dań. Amber
2010
2012
PL
DANKO Hodowla Roślin sp. z o.o. Choryń 27, 64 – 000 Kościan
Odmiany mieszańcowe
6
Balistic
2007
―
PL
KWS Lochow Polska sp. z o.o. Kondratowice, ul. Słowiańska 5, 57 – 150 Prusy
7
Visello
2007
2010
PL
KWS Lochow Polska sp. z o.o. Kondratowice, ul. Słowiańska 5, 57 – 150 Prusy
8
Minello
2008
2012
PL
KWS Lochow Polska sp. z o.o. Kondratowice, ul. Słowiańska 5, 57 – 150 Prusy
9
Brasetto
2009
2012
PL
KWS Lochow Polska sp. z o.o. Kondratowice, ul. Słowiańska 5, 57 – 150 Prusy
10
Gonello
2009
―
PL
KWS Lochow Polska sp. z o.o. Kondratowice, ul. Słowiańska 5, 57 – 150 Prusy
11
Palazzo
2009
2011
PL
KWS Lochow Polska sp. z o.o. Kondratowice, ul. Słowiańska 5, 57 – 150 Prusy
12
SU Skaltio
2010
―
PL
Saaten - Union Polska sp. z o.o. ul. Straszewska 70, 62 – 100 Węgrowiec
33
Tabela 2
Żyto ozime. Warunki polowe doświadczeń. Rok zbioru: 2011
Miejscowość
Powiat
Kompleks rolniczej przydatności gleby
Klasa bonitacyjna gleby
PH gleby w KCl
Przedplon
Data siewu
Obsada nasion
Data zbioru
(dzień, m-c, rok)
(szt/m2)
(dzień, m-c, rok)
Masłowice
Lućmierz
Sulejów
Wieluński
żytni dobry
IV a
6,20 (lekko kwaśny)
rzepak
Zgierski
żytni dobry
V
6,20 (lekko kwaśny)
groch siewny
Piotrkowski
pszenny dobry
III b
5,84 (lekko kwaśny)
groch siewny
24.09.10
300-350
26.07.11
05.10.10
250-300
06.08.11
23.09.10
250-300
05.08.11
N na poziomie a1
(kg/ha)
80
60
93
N na poziomie a2
(kg/ha)
120
100
133
P2O5
(kg/ha)
30
19
60
K2 O
(kg/ha)
100
87
Florovit – 1,0 l
Florovit – 1,0 l
Ekolist Standard – 4,0 l
Oxafun T 75 DS./WS
Funaben T
Nawożenie dolistne preparatami
wieloskładnikowymi na poziomie a2
Zaprawa nasienna
(l/ha)
(nazwa)
Herbicyd
(nazwa, dawka/ha)
Insektycyd
(nazwa, dawka/ha)
Cougar 600 SC – 1,5 l
Mustang 306 SE – 0,6 l
Huzar Activ 387 OD – 1,0 l
90
Extra Z – 1,0 l
Maximus Extra N – 5,0 kg
Maximus Extra Mg – 3,0 kg
Scenic 080 FS
Huzar Activ 387 OD– 1,0 l
-
Karate Zeon 050 C S– 0,1 l
Pirimor 500 WG 0,1 kg/
Karate Zeon 050 C S– 0,1 l
Fungicyd- pierwszy zabieg
(nazwa, dawka/ha)
Sarfun 500 SC – 0,4 l
Artea 330 EC – 0,5 l
Tilt Turbo 575 EC – 1,0 l
Fungicyd – drugi zabieg
(nazwa, dawka/ha)
Prosaro 250 EC – 1,0 l
Fandango 200 EC – 1,0 l
Artea 330 EC – 0,5 l
Cerone 480 SL – 1,0 l
Cerone 480 SL – 1,0 l
Antywylegacz Płynny 675 SL – 2,0 l
Regulator wzrostu
(nazwa, dawka/ha)
34
Tabela 3
Żyto ozime. Warunki ogólne doświadczeń. Rok zbioru: 2011
Lp.
Masłowice
Cecha
Lućmierz
a1
o
a2
a1
Sulejów
a2
a1
a2
1
Stan roślin przed zimą
(skala 9 )
9,0
8,8
8,8
2
Stan roślin po zimie
(skala 9o)
8,4
8,8
8,2
3
Martwe rośliny
(%)
2,6
4,2
1,0
4
Pleśń śniegowa
(skala 9o)
8,3
9,0
7,4
5
Termin kłoszenia
(dzień, m-c)
14.05
16.05
17.05
18.05
15.05
16.05
6
Termin dojrzałości woskowej
(dzień, m-c)
08.07
09.07
10.07
11.07
11.07
12.07
7
Wysokość roślin
(cm)
144
130
133
114
131
121
8
Wyleganie roślin w fazie dojrzałości
mlecznej
(skala 9o)
8,6
9,0
9,0
9,0
6,7
7,5
9
Wyleganie roślin przed zbiorem
(skala 9o)
7,4
8,7
6,5
7,8
5,2
5,3
10
Porażenie przez mączniaka
(skala 9o)
7,8
8,8
8,3
8,8
9
9
o
11
Porażenie przez rdzę brunatną
(skala 9 )
7,0
8,3
7,9
9,0
6,0
8,8
12
Porażenie przez rdzę źdźbłową
(skala 9o)
9,0
9,0
8,2
8,8
6,9
9,0
o
(skala 9 )
7,7
8,8
7,3
8,3
6,3
8,8
13
Porażenie przez rynchosporiozę
14
Masa 1000 ziaren
(g)
36,2
37,8
31,8
32,4
36,5
38,0
15
Wilgotność ziarna podczas zbioru
(%)
16,6
16,5
12,8
12,6
13,1
12,5
16
Plon ziarna
(dt z ha)
64,1
68,3
53,1
61,7
70,2
82,2
Wyniki średnie z wszystkich badanych odmian
a1 – przeciętny poziom agrotechniki; a2 – wysoki poziom agrotechniki
Skala 9o: 9 – oznacza stan najkorzystniejszy, 1 – oznacza stan najmniej korzystny
35
Tabela 4
Żyto ozime. Plon ziarna odmian w miejscowościach (%wzorca). Rok zbioru: 2011
Poziom a1
Lp.
Odmiana
Lućmierz
Masłowice
Wzorzec, dt z ha
53,1
Sulejów
Lućmierz
Poziom a2
Masłowice
Sulejów
70,2
61,7
68,3
82,2
64,1
Odmiany populacyjne
1
Bosmo
85
89
90
88
92
89
2
Rostockie
81
88
―
86
92
―
3
Dań. Diament
86
95
80
97
96
87
4
Stanko
89
90
93
100
91
91
5
Dań. Amber
90
88
93
86
87
89
Odmiany mieszańcowe
6
Balistic
99
108
103
96
106
103
7
Visello
113
101
104
110
101
106
8
Minello
121
111
108
109
112
111
9
Brasetto
122
109
110
112
108
105
10
Gonello
100
106
101
107
106
100
11
Palazzo
107
108
108
107
104
106
12
SU Skaltio
107
107
111
102
104
112
Wzorzec – wszystkie badane odmiany, w Sulejowie nie badano odmiany Rostockie
36
Tabela 5
Żyto ozime. Plon ziarna odmian (%wzorca). Lata zbioru: 2011, 2010, 2009.
Plon ziarna w % wzorca
Lp.
Poziom a1
Odmiana
Wzorzec, dt z ha
Poziom a2
2011
2010
2009
Średnia 20092011
2011
2010
2009
Średnia 20092011
62,5
66,4
82,6
70,5
70,7
89,4
97,4
85,8
Odmiany populacyjne
1
Bosmo
88
88
93
90
90
93
94
92
2
Rostockie
80
85
93
86
82
90
93
86
3
Dań. Diament
87
96
91
91
93
97
93
93
4
Stanko
91
―
96
94*
93
―
95
93*
5
Dań. Amber
90
―
―
―
94
―
―
―
Odmiany mieszańcowe
6
Balistic
103
111
107
107
102
102
102
102
7
Visello
106
―
108
107*
106
―
109
109*
8
Minello
113
102
110
108
111
94
106
104
9
Brasetto
113
99
―
105*
108
104
―
107*
10
Gonello
103
101
―
102*
104
102
―
104*
11
Palazzo
108
112
―
109*
105
110
―
109*
12
SU Skaltio
108
―
―
―
107
―
―
―
Liczba doświadczeń
3
3
3
9
3
3
3
9
Wzorzec: w roku 2011– wszystkie badane odmiany, w roku 2010 – Bosmo, Rostockie, Dańkowskie Diament, Balistic, Minello, Brasetto, Palazzo, w roku 2009 – Bosmo, Rostockie,
Dańkowskie Diament, Stanko, Visello, Minello i Balistic. Liczba doświadczeń dla okresu 2009–2011 odnosi się do odmian badanych trzy lata, dla badanych dwa lata jest
odpowiednio mniejsza; * – średnia z dwóch lat.
37
Tabela 6
Żyto ozime. Porażenie odmian przez ważniejsze choroby na przeciętnym poziomie agrotechniki – a1 (odchylenia od wzorca).
Lata zbioru: 2011, 2009-2011
Mączniak
Rdza brunatna
Rdza źdźbłowa
Liczba lat
Lp.
Odmiana
badań
2011
2009-2011
2011
2009-2011
2011
2009-2011
Wzorzec (skala 9o)
8,4
8,3
6,9
6,9
8,0
―
Rynchosporioza
2011
2009-2011
7,1
7,0
Odmiany populacyjne
1
Bosmo
3
0,4
0,2
0,9
0,5
0,6
―
0,0
0,2
2
Rostockie
3
0,4
0,2
1,3
1,2
1,0
―
0,4
0,3
3
Dań. Diament
3
-0,4
-0,6
-0,6
-0,3
0,5
―
-0,1
0,1
4
Stanko
2
-0,2
-0,3*
-0,4
-0,1
0,3
―
-0,1
0,1*
5
Dań. Amber
1
0,1
―
0,2
―
1,0
―
-0,8
―
Odmiany mieszańcowe
6
Balistic
3
0,1
0,1
-0,6
-0,1
0,1
―
0,0
0,4
7
Visello
2
-0,6
-0,1*
0,1
0,4
0,1
―
0,0
-0,3*
8
Minello
3
-0,1
0,0
0,6
0,6
-0,5
―
0,2
0,1
9
Brasetto
2
0,1
0,2*
-0,3
-0,1
-0,4
―
0,5
0,3*
10
Gonello
2
0,3
0,0*
-0,6
-0,2
-0,7
―
-0,5
-0,1*
11
Palazzo
2
0,3
0,1*
-0,3
-0,5
-1,2
―
0,2
0,1*
12
SU Skaltio
1
-0,6
3
―
0,6
―
-0,0
―
0,4
9
3
9
3
9
3
―
9
Liczba doświadczeń
Wyniki pochodzą tylko z tych doświadczeń, w których dana choroba wystąpiła; wyższa wartość oznacza ocenę korzystniejszą
Wzorzec: w roku 2011 – wszystkie badane odmiany, w roku 2010 - Bosmo, Rostockie, Dańkowskie Diament, Balistic, Minello, Brasetto, Palazzo, w roku 2009 – Bosmo, Rostockie,
Dańkowskie Diament, Stanko, Visello, Minello i Balistic.
Liczba doświadczeń dla okresu 2009-2011 odnosi się do odmian badanych trzy lata, dla badanych dwa lata jest odpowiednio mniejsza;
*- średnia z dwóch lat.
38
Tabela 7
Żyto ozime. Ważniejsze właściwości rolniczo – użytkowe odmian (odchylenia od wzorca). Lata zbioru: 2011, 2009-2011
Wyleganie (skala 9o)
Wysokość roślin
Liczba
w fazie
(cm)
przed
zbiorem
Lp.
Odmiana
lat
dojrzałości mlecznej
badań
2011
2009-2011
2011
2009-2011
2011
2009-2011
Masa 1000 ziaren
(g)
2011
2009-2011
Poziom agrotechniki a1
o
Wzorzec (skala 9 )
8,1
7,5
6,5
6,0
135,8
136,2
35,1
33,8
Odmiany populacyjne
1
Bosmo
3
-0,1
-0,2
-0,8
-0,5
14,9
13,4
0,9
0,4
2
Rostockie
3
0,4
-0,0
0,3
-0,1
13,5
11,6
-1,5
-0,4
3
Dań. Diament
3
0,4
0,1
0,2
-0,1
2,4
2,1
1,5
-0,9
4
Stanko
2
0,4
0,4*
0,4
0,5*
4,6
5,7*
-0,8
-1,0*
5
Dań. Amber
1
0,2
―
3,1
―
1,7
―
6
Balistic
3
-0,1
0,2
-0,6
-0,1
-12,8
-9,5
1,7
3,3
7
Visello
2
-0,3
-0,1*
-0,5
-0,1*
-7,1
-3,9*
-1,3
0,2*
8
Minello
3
0,2
0,1
0,5
0,3
-0,9
-2,9
-1,0
-1,5
9
Brasetto
2
0,2
-0,2*
0,5
0,0*
-2,4
-2,7*
-0,0
-1,5*
10
Gonello
2
-0,1
-0,3*
-0,3
-0,3*
-8,1
-9,6*
-3,2
-1,7*
11
Palazzo
2
-0,3
-0,0*
0,0
0,3*
-0,8
0,4*
0,0
0,5*
12
SU Skaltio
1
-0,4
3
―
9
-0,8
3
―
9
0,1
3
―
9
-0,3
3
―
9
Liczba doświadczeń
0,5
―
Odmiany mieszańcowe
39
cd. tabeli 7
Lp.
Liczba
lat
badań
Odmiana
Wyleganie (skala 9o)
w fazie
dojrzałości mlecznej
2011
2009-2011
przed zbiorem
2011
2009-2011
Wysokość roślin
(cm)
Masa 1000 ziaren
(g)
2011
2009-2011
2011
2009-2011
121,4
121,4
36,4
37,3
Poziom agrotechniki a2
o
Wzorzec (skala 9 )
8,5
8,3
7,9
7,4
Odmiany populacyjne
1
Bosmo
3
-0,1
-0,1
-0,4
-0,3
14,9
13,9
1,5
1,5
2
Rostockie
3
0,5
0,1
0,4
-0,2
9,1
9,9
-2,5
-0,7
3
Dań. Diament
3
0,0
-0,0
-0,0
-0,1
1,1
1,7
1,9
-0,9
4
Stanko
2
0,2
0,1*
-0,0
0,1*
3,9
4,8*
-0,9
-1,0*
5
Dań. Amber
1
0,2
―
2,9
―
3,5
―
6
Balistic
3
0,0
0,1
-1,0
-0,3
-8,9
-8,2
1,5
2,3
7
Visello
2
0,2
0,1*
-1,0
-0,3*
-5,8
-5,3*
0,4
0,7*
8
Minello
3
0,0
-0,1
-0,7
-0,4
1,1
-1,5
-1,1
-2,2
9
Brasetto
2
0,2
-0,4*
-0,4
-0,8*
-3,9
-3,0*
-0,3
0,1*
10
Gonello
2
-0,1
0,0*
-0,7
-0,6*
-10,1
-10,8*
-3,3
-2,6*
11
Palazzo
2
-0,3
0,1*
-0,7
0,0*
-4,8
-2,6*
-1,0
-0,0*
12
SU Skaltio
1
-0,3
3
―
9
-1,5
3
―
9
3,9
3
―
9
-1,6
3
―
9
Liczba doświadczeń
-0,9
―
Odmiany mieszańcowe
Wyniki pochodzą tylko z tych doświadczeń, w których dana choroba wystąpiła; wyższa wartość oznacza ocenę korzystniejszą
Wzorzec: w roku 2011 – wszystkie badane odmiany, w roku 2010 - Bosmo, Rostockie, Dańkowskie Diament, Balistic, Minello, Brasetto, Palazzo, w roku 2009 – Bosmo, Rostockie,
Dańkowskie Diament, Stanko, Visello, Minello i Balistic.
Liczba doświadczeń dla okresu 2009-2011 odnosi się do odmian badanych trzy lata, dla badanych dwa lata jest odpowiednio mniejsza;
*- średnia z dwóch lat.
40