Ogólne prawne i praktyczne aspekty ochrony

Ogólne prawne i praktyczne aspekty ochrony radiologicznej w podmiotach
leczniczych
Ochrona radiologiczna polega w szczególności na zapobieganiu narażenia pacjentów i personelu
medycznego na promieniowanie jonizujące lub ograniczeniu skutków takiego narażenia
do poziomu tak niskiego, jak tylko jest to rozsądnie osiągalne. Podstawowe uregulowania
dotyczące ochrony radiologicznej znajdują się w przepisach Prawa atomowego 1 oraz
Rozporządzenia w sprawie warunków bezpiecznego stosowania promieniowania jonizującego dla
wszystkich rodzajów ekspozycji medycznej2
Zasady udzielania świadczeń zdrowotnych
Świadczenia zdrowotne związane z narażeniem na promieniowanie jonizujące tj. z zakresu badań
rentgenodiagnostycznych, badań diagnostycznych i leczenia chorób nienowotworowych oraz
paliatywnego leczenia chorób nowotworowych z wykorzystaniem produktów radiofarmaceutycznych
oraz zabiegów z zakresu radiologii zabiegowej, odbywa się na podstawie udokumentowanych
roboczych medycznych procedur radiologicznych. Wskazać przede wszystkim należy, że badania lub
leczenie z zastosowaniem promieniowania jonizującego może być wykonywane jedynie na podstawie
pisemnego skierowania będącego częścią dokumentacji medycznej. Oznacza to, co do zasady,
że bez odpowiedniego pisemnego skierowania, wystawionego przez lekarza specjalistę, wykonanie
badania lub rozpoczęcie leczenia jest prawnie niedopuszczalne. Skierowanie powinno być
wystawione po upewnieniu się, że inne alternatywne, nieinwazyjne i nienarażające na działanie
promieniowania jonizującego metody, a także wcześniej wykonane badania z zastosowaniem takiego
promieniowania nie mogą dostarczyć równoważnych informacji. Skierowanie na badanie, o którym
mowa powyżej powinno zawierać, oprócz wymagań określonych w odrębnych przepisach, także:



cel i uzasadnienie badania;
wstępne rozpoznanie kliniczne;
informacje istotne do prawidłowego przeprowadzenia medycznej procedury radiologicznej.
Wyjątkiem od zasady, że badanie z zastosowaniem promieniowania jonizującego może odbyć
się wyłącznie na podstawie skierowania lekarza specjalisty są:
1
Ustawa Prawo atomowe z dnia 29 listopada 2000 r. (t. jedn. Dz. U. z 2012 r. poz. 264), dalej jako „Prawo
atomowe”;
2
Rozporządzenie Ministra Zdrowia w sprawie warunków bezpiecznego stosowania promieniowania
jonizującego dla wszystkich rodzajów ekspozycji medycznej z dnia 18 lutego 2011 r. (t. jedn. Dz. U. z 2013 r. poz.
1015), dalej w treści niniejszego artykułu jako „Rozporządzenie”;
GACH, HULIST, MIZIŃSKA, WAWER – ADWOKACI I RADCOWIE PRAWNI SP.P.




badania przeprowadzane w ramach badań przesiewowych;
stomatologiczne badania wewnątrzustne wykonywane aparatami do celów stomatologicznych,
densytometria kostna wykonywana aparatami przeznaczonymi wyłącznie do tego celu,
przypadki bezpośredniego zagrożenia życia pacjenta.
Natomiast badania rentgenodiagnostyczne dla celów planowania leczenia w radioterapii wykonuje
się na podstawie skierowania na to leczenie.
Odpowiedzialność lekarza
Lekarz biorący udział w wykonywaniu badań medycznych związanych z narażeniem na działanie
promieniowania jonizującego ponosi odpowiedzialność kliniczną odpowiednio do wykonanych
czynności, obejmującą przede wszystkim:





uzasadnienie ekspozycji;
optymalizację ochrony przed promieniowaniem jonizującym;
kliniczną ocenę wyniku oraz przekazywanie informacji lub dokumentacji radiologicznej innym
lekarzom;
udzielanie informacji pacjentom oraz innym uprawnionym osobom;
współpracę z innymi specjalistami i personelem w zakresie aspektów praktycznych, a także
uzyskiwania informacji o wynikach poprzednich badań lub leczenia z zastosowaniem
promieniowania jonizującego, jeżeli zachodzi taka potrzeba.
Ponadto lekarz prowadzący radioterapię, po jej zakończeniu, jest zobowiązany do poinformowania
o przebiegu leczenia lekarza kierującego na leczenie promieniowaniem jonizującym.
W związku z faktem, iż na lekarzu oraz pozostałym personelu medycznym wykonującym czynności
związane z emisją promieniowania jonizującego (badania, leczenie) spoczywa bardzo duża
odpowiedzialność za ekspozycję pacjenta na promieniowanie, powinni oni posiadać kwalifikacje
określone we wzorcowych procedurach radiologicznych.
Wzorcowe procedury radiologiczne
Każda procedura radiologiczna powinna być wykonywana zgodnie z odgórnie określonymi zasadami
postępowania zwanymi wzorcowymi procedurami radiologicznymi. Podlegają one publikacji
w Dzienniku Urzędowym Ministerstwa Zdrowia (art. 33g ust. 7 Prawa atomowego).
Aktualnie obowiązujące wzorce procedur radiologicznych zostały opublikowane w dniu 7 listopada
2013 roku w Dzienniku Urzędowym Ministra Zdrowia (poz. 45) i obowiązują one od dnia 1 stycznia
2014 roku. Określają one zasady postępowania przy wykonywaniu 60 różnych, szczegółowo
określonych procedur medycznych. Dla każdej z wymienionych w nich procedur zostały określone:


cel procedury (medyczny cel danego badania lub zabiegu);
jednostki chorobowe, do których dana procedura ma zastosowanie (w jakich schorzeniach
stosuje się dane badania lub zabieg);
GACH, HULIST, MIZIŃSKA, WAWER – ADWOKACI I RADCOWIE PRAWNI SP.P.











podstawy naukowe metod diagnostycznych lub leczniczych zastosowanych w procedurze;
przeciwwskazania medyczne do zastosowania procedury;
postępowanie z grupami ryzyka tj. kobietami w ciąży, kobietami karmiącymi piersią, osobami
poniżej 16 r. ż. (ze szczególnym uwzględnieniem niemowląt);
wymagania aparaturowe;
wymagania dla pomieszczeń i wyposażenia pomocniczego;
niezbędny personel i jego kwalifikacje;
zasady oceny skierowania na badanie/leczenie;
możliwe interakcje lekowe;
okoliczności wymagające specjalnej uwagi i ostrożności w stosowaniu procedury;
przygotowanie pacjenta do badania/leczenia z uwzględnieniem zasad ochrony radiologicznej;
zagadnienia wymagające dalszych badań lub postępowania leczniczego po zastosowaniu
procedury.
W zależności od tego jaka procedura radiologiczna będzie miała zastosowanie, różnie będą
się kształtowały wymagania kwalifikacyjne dla lekarzy i personelu medycznego w zakresie
posiadanego przez nich wykształcenia i poziomu wiedzy.
Obowiązek szkolenia pracowników
Niemniej jednak Prawo atomowe przewiduje, iż do pracy przy źródle promieniowania jonizującego
(np. aparaturze emitującej takie promieniowanie) można dopuścić jedynie pracownika, który posiada
odpowiednią do stanowiska pracy znajomość wymagań bezpieczeństwa jądrowego i ochrony
radiologicznej oraz niezbędne umiejętności w zakresie określonym przez programy szkoleń. Szkolenia
z ochrony radiologicznej powinien organizować kierownik jednostki organizacyjnej podmiotu
leczniczego, przynajmniej raz na pięć lat. Zakres organizowanych szkoleń powinien obejmować,
w szczególności:





ogólne procedury ochrony radiologicznej i podejmowane środki ostrożności związane
z działalnością wykonywaną przez podmiot leczniczy związaną z narażeniem na promieniowanie
jonizujące;
procedury ochrony radiologicznej i podejmowane środki ostrożności związane z konkretnym
stanowiskiem pracy;
procedury wykonywania czynności roboczych na konkretnym stanowisku pracy;
informację o możliwych skutkach utraty kontroli nad źródłem promieniowania jonizującego
lub odpadem promieniotwórczym, z którym jest wykonywana działalność;
w przypadku kobiet - także informację o konieczności niezwłocznego powiadomienia kierownika
jednostki organizacyjnej podmiotu leczniczego o ciąży oraz informację o ryzyku skażenia
promieniotwórczego dziecka karmionego piersią przez matkę, w przypadku gdy istnieje
możliwość skażenia promieniotwórczego ciała matki;
GACH, HULIST, MIZIŃSKA, WAWER – ADWOKACI I RADCOWIE PRAWNI SP.P.
Podsumowanie
Mając na względzie powyższe należy także pamiętać, że wykonywać można tylko takie procedury
medyczne, które są prawnie dopuszczone do stosowania. Zaś dawki promieniowania otrzymywane
przez pacjentów powinny być utrzymywane na bezpiecznych poziomach. Ponadto osoby wykonujące
procedury radiologiczne zobowiązane są posiadać specjalistyczną wiedzę i szczególne uprawnienia
w zakresie ochrony radiologicznej pacjenta. Co więcej stosowana radiologiczna aparatura medyczna
powinna spełniać ustalone przepisami prawa wymagania i podlegać systematycznej kontroli.
Sam pacjent podczas badania powinien być chroniony przed niepotrzebnym napromienieniem za
pomocą specjalistycznych osłon. Natomiast wykonywanie badań z zastosowaniem promieniowania
jonizującego u kobiet w ciąży, matek karmiących piersią i dzieci wymaga szczególnie ostrożnego
podejścia i zastosowania określonych we wzorcowych procedurach radiologicznych środków
bezpieczeństwa. Pamiętać także trzeba, że pacjent ma prawo do informacji o wielkości narażenia
i ryzyku związanym z wykonywanym badaniem.
Autor:
Autor: Karolina Kornblit, aplikant radcowski w Kancelarii GACH, HULIST, MIZIŃSKA, WAWER – adwokaci
i radcowie prawni sp.p.
Jeśli byliby Państwo zainteresowani przeanalizowaniem tej kwestii prosimy o kontakt
z naszymi ekspertami.
Osoby kontaktowe:
Joanna Mizińska, adwokat
partner w kancelarii „Gach Hulist Mizińska Wawer - adwokaci i radcowie prawni” sp.p.
+48 668 017 220
e-mail: [email protected]