TREŚCI NAUCZANIA - Szkoły Benedykta w Drohiczynie

2016-09-01
CHEMIA KLASA III
LICEUM
OGÓLNOKSZTAŁCĄCE
ZAKRES ROZSZERZONY
SZKOŁY BENEDYKTA
Treści nauczania
Tom III podręcznika „ Ciekawi świata” wyd. Operon
I.
WĘGLOWODORY
1. Chemia organiczna jako chemia związków węgla
2. Metan – najprostszy przedstawiciel alkanów
3. Alkany – najmniej skomplikowane węglowodory
4. Właściwości fizyczne i chemiczne alkanów
5. Izomeria konstytucyjna
6. Cykloalkany
7. Eten – budowa i właściwości
8. Szereg homologiczny alkenów
9. Etyn. Alkiny
10. Izomeria węglowodorów nienasyconych (alkenów)
11. Izomeria węglowodorów nienasyconych (alkinów)
12. Polimeryzacja. Polimery
13. Fluorowcopochodne węglowodorów alifatycznych
14. Budowa węglowodorów aromatycznych na przykładzie benzenu
15. Właściwości chemiczne benzenu
16. Toluen – budowa i właściwości
17. Inne związki aromatyczne – ksyleny, węglowodory o pierścieniach skondensowanych
Osiągnięcia szczegółowe:
Uczeń:










podaje założenia teorii strukturalnej budowy związków organicznych
rysuje wzory strukturalne i półstrukturalne węglowodorów
podaje nazwę węglowodoru: alkanu, alkenu i alkinu – do 10 atomów węgla
w cząsteczce zapisanej wzorem strukturalnym i półstrukturalnym
wyjaśnia pojęcie: rzędowość atomów węgla
ustala rzędowość atomów węgla w cząsteczce węglowodoru
posługuje się poprawną nomenklaturą węglowodorów nasyconych, nienasyconych
i aromatycznych
posługuje się poprawną nomenklaturą fluorowcopochodnych węglowodorów
definiuje pojęcia: szereg homologiczny, wzór ogólny, izomeria
wyjaśnia pojęcia: izomery konstytucyjne, położenia podstawnika, optyczne oraz cis
i trans
rysuje wzory strukturalne i półstrukturalne izomerów konstytucyjnych, położenia
podstawnika,
izomerów
optycznych
węglowodorów
i
ich
prostych
fluorowcopochodnych o podanym wzorze sumarycznym
1
























wśród podanych wzorów węglowodorów i ich pochodnych wskazuje izomery
konstytucyjne
uzasadnia warunki wystąpienia izomerii cis-trans w cząsteczce związku o podanej
nazwie lub o podanym wzorze strukturalnym lub półstrukturalnym
opisuje właściwości chemiczne alkanów na przykładzie następujących reakcji:
spalanie, podstawianie (substytucja) atomu (lub atomów) wodoru przez atom (lub
atomy) chloru albo bromu przy udziale światła
pisze odpowiednie równania reakcji spalania oraz reakcji substytucji w alkanach
określa tendencje zmian właściwości fizycznych: stanu skupienia, temperatury
topnienia, gęstości w szeregach homologicznych alkanów, alkenów i alkinów
opisuje właściwości chemiczne alkenów na przykładzie reakcji przyłączania (addycji):
wodoru, chloru, bromu, chlorowodoru, bromowodoru oraz wody
wyjaśnia, na czym polega reguła Markownikowa
przewiduje produkty reakcji przyłączenia cząsteczek niesymetrycznych do
niesymetrycznych alkenów na podstawie reguły Markownikowa
wyjaśnia możliwość powstawania produktu głównego i ubocznego podczas reakcji
substytucji w alkanach i addycji w alkenach
omawia zachowanie się alkenów wobec zakwaszonego roztworu manganianu(VII)
potasu
wyjaśnia pojęcie: polimeryzacja
pisze równania reakcji substytucji, addycji i polimeryzacji
planuje ciąg przemian pozwalających otrzymać węglowodory nasycone
z nienasyconych
planuje ciąg przemian pozwalających otrzymać węglowodory nienasycone
z nasyconychz udziałem fluorowcopochodnych węglowodorów
pisze równania reakcji przedstawione schematem
opisuje właściwości chemiczne alkinów na przykładzie reakcji przyłączenia: wodoru,
chloru, bromu, chlorowodoru, bromowodoru i wody
pisze równania reakcji przyłączenia do alkinów: wodoru, chloru, bromu,
chlorowodoru, bromowodoru i wody
pisze równanie reakcji trimeryzacji etynu
wyjaśnia na prostych przykładach mechanizmy reakcji substytucji, addycji, eliminacji,
zapisując odpowiednie równania reakcji
ustala wzór monomeru, z jakiego został otrzymany polimer o podanej strukturze
planuje ciąg przemian pozwalających otrzymać węglowodory nasycone, nienasycone
i aromatyczne, zaczynając od węgla i dowolnych odczynników nieorganicznych
opisuje budowę cząsteczki benzenu, z uwzględnieniem delokalizacji elektronów
wyjaśnia, dlaczego benzen, w przeciwieństwie do alkenów, nie odbarwia wody
bromowej ani zakwaszonego roztworu manganianu(VII) potasu
opisuje właściwości węglowodorów aromatycznych, na przykładzie reakcji benzenu
i toluenu, reakcji spalania oraz reakcji z chlorem i bromem wobec katalizatora lub w
obecności światła
2





II.
omawia reakcję nitrowania węglowodorów aromatycznych
pisze równania reakcji spalania benzenu i toluenu oraz reakcje benzenu i toluenu
z chlorem i bromem wobec katalizatora lub w obecności światła
projektuje doświadczenia dowodzące różnic we właściwościach węglowodorów
nasyconych, nienasyconych i aromatycznych
przewiduje obserwacje oraz formułuje wnioski z doświadczeń pozwalających
odróżnić węglowodory nasycone od nienasyconych
pisze równania reakcji dowodzących różnic we właściwościach węglowodorów
nasyconych, nienasyconych i aromatycznych
ALKOHOLE I FENOLE
18. Alkohole monohydroksylowe
19. Właściwości chemiczne n–alkan–1– oli
20. Działanie etanolu na organizm ludzki
21. Izomeria alkoholi
22. Alifatyczne alkohole polihydroksylowe
23. Fenole na przykładzie benzenolu
24. Alkohole a fenole
Osiągnięcia szczegółowe:
Uczeń:
















wyjaśnia pojęcie: grupa funkcyjna
zna wzór grupy funkcyjnej alkoholi i fenoli
na podstawie budowy cząsteczki zalicza substancję do alkoholi lub fenoli
wyjaśnia pojęcia: alkohole pierwszo-, drugo- i trzeciorzędowe
wskazuje wzory alkoholi pierwszo-, drugo- i trzeciorzędowych
podaje nazwy systematyczne alkoholi
rysuje wzory strukturalne i półstrukturalne izomerów alkoholi monoi polihydroksylowych o podanym wzorze sumarycznym
rysuje wzory strukturalne i półstrukturalne izomerów szkieletowych oraz położenia
podstawnika alkoholi
opisuje właściwości chemiczne alkoholi na podstawie reakcji spalania w różnej ilości
tlenu
omawia reakcje alkoholi z HCl i HBr
opisuje zachowanie się alkoholi wobec aktywnych metali
omawia zachowanie się alkoholi wobec utleniaczy
przewiduje produkty reakcji odwodnienia alkoholi
projektuje doświadczenie otrzymywania alkenów z alkoholi
pisze równanie reakcji alkoholi z nieorganicznymi kwasami tlenowymi i kwasami
karboksylowymi
porównuje właściwości fizyczne i chemiczne: etanolu, glikolu etylenowego i glicerolu
3










III.
projektuje doświadczenie, którego przebieg pozwoli odróżnić alkohol
monohydroksylowy od alkoholu polihydroksylowego
na podstawie obserwacji wyników reakcji alkoholi z wodorotlenkiem miedzi(II)
klasyfikuje alkohol do mono- lub polihydroksylowych
opisuje działanie tlenku miedzi(II) i dichromianu(VI) potasu w środowisku kwaśnym
na alkohole pierwszo- i drugorzędowe
dobiera współczynniki reakcji roztworu manganianu(VII) potasu w środowisku
kwasowym z etanolem metodą bilansu elektronowego
opisuje reakcję benzenolu z sodem i z wodorotlenkiem sodu oraz podaje nazwy
otrzymanych produktów
opisuje reakcję benzenolu z bromem
opisuje reakcję benzenolu z kwasem azotowym(V)
pisze równania reakcji benzenolu z sodem, wodorotlenkiem sodu, kwasem
azotowym(V) i bromem
na podstawie obserwacji wyników doświadczenia benzenolu z NaOH formułuje
wniosek o sposobie odróżniania fenolu od alkoholu
opisuje różnice we właściwościach chemicznych alkoholi i fenoli oraz ilustruje je
odpowiednimi równaniami reakcji
ALDEHYDY I KETONY
25. Budowa i nazewnictwo aldehydów
26. Otrzymywanie aldehydów
27. Właściwości aldehydów
28. Budowa i nazewnictwo ketonów
29. Otrzymywanie ketonów
30. Właściwości ketonów
31. Zastosowanie aldehydów i ketonów
Osiągnięcia szczegółowe:
Uczeń:








zna wzory grup funkcyjnych aldehydów i ketonów
wskazuje na różnice w budowie aldehydów i ketonów
rysuje wzory strukturalne i półstrukturalne izomerycznych aldehydów i ketonów
o podanym wzorze sumarycznym
tworzy nazwy systematyczne prostych aldehydów i ketonów
pisze równania reakcji utleniania alkoholu pierwszo- i drugorzędowego
na podstawie wyników próby z odczynnikiem Tollensa i Trommera określa rodzaj
związku karbonylowego (aldehyd czy keton)
planuje i przeprowadza doświadczenie, którego celem jest odróżnienie aldehydu od
ketonu
porównuje metody otrzymywania, właściwości i zastosowania aldehydów i ketonów
4
IV.
KWASY KARBOKSYLOWE
32. Budowa i nazewnictwo kwasów karboksylowych
33. Otrzymywanie kwasów karboksylowych
34. Badanie właściwości kwasu mrówkowego
35. Wyjaśnianie kwasowości kwasów karboksylowych
36. Porównanie mocy kwasów: octowego, węglowego i siarkowego(VI)
37. Reakcje z udziałem kwasów karboksylowych, których produktami są sole i estry
38. Podobieństwo właściwości kwasów nieorganicznych i kwasów karboksylowych
39. Sole kwasów karboksylowych i środki piorące
40. Rodzaje kwasów tłuszczowych. Odróżnianie nasyconych i nienasyconych kwasów
tłuszczowych na podstawie prostego doświadczenia
41. Kwas mlekowy i kwas salicylowy
Osiągnięcia szczegółowe:
Uczeń:

















zna wzór grupy funkcyjnej kwasów karboksylowych
wskazuje grupę karboksylową i resztę kwasową we wzorach kwasów karboksylowych
(alifatycznych i aromatycznych)
rysuje wzory strukturalne i półstrukturalne kwasów karboksylowych
rysuje wzory strukturalne i półstrukturalne izomerycznych kwasów karboksylowych
o podanym wzorze sumarycznym
na podstawie wyników reakcji kwasu mrówkowego z manganianem(VII) potasu
w obecności kwasu siarkowego(VI)) wnioskuje o redukujących właściwościach kwasu
mrówkowego
uzasadnia przyczynę właściwości redukujących kwasu mrówkowego
zapisuje równania reakcji otrzymywania kwasów karboksylowych z alkoholi
i aldehydów
pisze równania dysocjacji elektrolitycznej prostych kwasów karboksylowych
nazywa jony powstające w reakcjach dysocjacji jonowej kwasów karboksylowych
pisze równania reakcji kwasów karboksylowych z alkoholami oraz tworzy nazwy
powstających estrów
projektuje i przeprowadza doświadczenia pozwalające otrzymać sole kwasów
karboksylowych w reakcjach kwasów z metalami, tlenkami metali, wodorotlenkami
metali i solami słabych kwasów
projektuje i przeprowadza doświadczenie, którego wynik wykaże podobieństwo we
właściwościach chemicznych kwasów nieorganicznych i kwasów karboksylowych
projektuje doświadczenie pozwalające odróżnić kwasy tłuszczowe nasycone od
nienasyconych
projektuje i przeprowadza doświadczenie, w wyniku którego porówna moc kwasu
octowego i siarkowego(VI)
projektuje i przeprowadza doświadczenie, w wyniku którego porówna moc kwasu
octowego i kwasu węglowego
tłumaczy przyczynę zasadowego odczynu wodnego roztworu octanu sodu i mydła
pisze równania reakcji potwierdzające, że roztwór wodny octanu sodu i mydła jest
zasadowy
5


V.
opisuje budowę dwufunkcyjnych pochodnych węglowodorów, na przykładzie kwasu
mlekowego i salicylowego
omawia występowanie i zastosowanie kwasu mlekowego i salicylowego
ESTRY I TŁUSZCZE
42. Budowa i nazewnictwo estrów
43. Otrzymywanie estrów
44. Estry tlenowych kwasów nieorganicznych
45. Właściwości estrów
46. Zastosowanie estrów
47. Tłuszcze i ich znaczenie biologiczne i gospodarcze
48. Rodzaje tłuszczów
49. Tłuszcze spożywcze. Utwardzanie tłuszczów
50. Właściwości tłuszczów
Osiągnięcia szczegółowe:
Uczeń:




















VI.
zna skład pierwiastkowy tłuszczów
zna wzór grupy estrowej
wie, jakie związki nazywamy tłuszczami
wie, jak powstają estry
opisuje strukturę cząsteczek estrów i wiązania estrowego
projektuje doświadczenie, za pomocą którego można otrzymać estry
zapisuje równania reakcji alkoholi z kwasami karboksylowymi
wskazuje na rolę stężonego kwasu siarkowego(VI) podczas reakcji estryfikacji
tworzy nazwy prostych estrów kwasów karboksylowych i tlenowych kwasów
nieorganicznych
rysuje wzory strukturalne i półstrukturalne estrów na podstawie ich nazwy
wyjaśnia przebieg reakcji hydrolizy estrów w środowisku o odczynie kwasowym i
zasadowym
pisze równania reakcji estryfikacji
na podstawie wzoru strukturalnego aspiryny wyjaśnia, dlaczego związek ten
nazywamy kwasem acetylosalicylowym
opisuje budowę tłuszczów stałych i ciekłych
omawia właściwości i zastosowanie tłuszczów
projektuje i wykonuje doświadczenie, którego wynik dowiedzie, że w skład oleju
jadalnego wchodzą związki o charakterze nienasyconym
opisuje przebieg procesu utwardzania tłuszczów ciekłych
pisze równanie reakcji otrzymywania mydła z tłuszczów
pisze równania reakcji przedstawione za pomocą schematu
projektuje schematy otrzymywania poznanych węglowodorów i ich pochodnych
ZWIĄZKI ORGANICZNE ZAWIERAJĄCE AZOT
51. Amoniak
6
52. Aminy
53. Właściwości fizyczne amin
54. Właściwości kwasowo-zasadowe amin
55. Aminy aromatyczne
56. Właściwości chemiczne amin
57. Reakcje amin aromatycznych
58. Amidy i nitryle
59. Mocznik
60. Aminokwasy
61. Właściwości kwasowo-zasadowe aminokwasów
62. Właściwości chemiczne aminokwasów
63. Wiązanie peptydowe
64. Reakcje peptydów
65. Stereoizomeria aminokwasów i peptydów ( treści rozszerzające)
Osiągnięcia szczegółowe:
Uczeń:
 wie, co to są aminy
 rysuje wzory elektronowe cząsteczek amoniaku i etyloaminy
 dzieli aminy na I, II i III -rzędowe
 dzieli aminy na aminy alifatyczne i aromatyczne
 wskazuje różnice i podobieństwa w budowie etyloaminy i fenyloaminy (aniliny)
 wyjaśnia przyczynę zasadowych właściwości amoniaku i amin
 zapisuje równania reakcji chemicznych potwierdzających zasadowe właściwości amin
 zapisuje równania reakcji otrzymywania amin alifatycznych (np. w procesie
alkilowania amoniaku) i amin aromatycznych (otrzymywanie aniliny w wyniku
reakcji redukcji nitrobenzenu)
 zapisuje równania reakcji etyloaminy z wodą i z kwasem solnym
 zapisuje równania reakcji fenyloaminy (aniliny) z kwasem solnym i wodą bromową
 wie, na czym polega reakcja hydrolizy amidów
 zapisuje równania reakcji acetamidu z wodą w środowisku kwasu siarkowego(VI)
i z roztworem NaOH
 wie, jak powstaje biuret
 wykazuje, pisząc odpowiednie równanie reakcji, że produktem kondensacji mocznika
jest związek zawierający w cząsteczce wiązanie peptydowe
 rozpoznaje wiązanie peptydowe wśród innych wiązań
 wie, co to jest mocznik
 pisze równanie reakcji hydrolizy mocznika w środowisku kwasowym i zasadowym
 omawia właściwości mocznika
 omawia zastosowanie mocznika
 wie, co to są aminokwasy
 zapisuje wzór ogólny aminokwasów w postaci RCH(NH2)COOH
7








opisuje właściwości kwasowo-zasadowe aminokwasów oraz mechanizm powstawania
jonów obojnaczych
projektuje i wykonuje doświadczenie, którego wynik potwierdzi amfoteryczny
charakter aminokwasów
zapisuje równanie reakcji kondensacji dwóch cząsteczek aminokwasów o podanych
wzorach i wskazuje wiązanie peptydowe w otrzymanym produkcie
tworzy wzory dipeptydów i tripeptydów, powstających z podanych aminokwasów
rozpoznaje reszty podstawowych aminokwasów (glicyny, alaniny i fenyloalaniny)
w cząsteczkach di- i tripeptydów
planuje i wykonuje doświadczenie, którego wynik dowiedzie obecności wiązania
peptydowego w analizowanym związku (reakcja biuretowa)
opisuje przebieg hydrolizy peptydów
pisze równania reakcji hydrolizy peptydów
VII.
BIAŁKA
66. Białka
67. Struktura drugorzędowa białek
68. Struktura trzeciorzędowa białek
69. Aktywność biologiczna białek
70. Struktura czwartorzędowa białek
71. Denaturacja białek
72. Reakcje białek
Osiągnięcia szczegółowe:
Uczeń:









wie, co to są białka
zna skład pierwiastkowy białek
opisuje budowę białek
opisuje strukturę drugorzędową białek (α- i β-) oraz wykazuje znaczenie wiązań
wodorowych dla ich stabilizacji
tłumaczy znaczenie trzeciorzędowej struktury białek i wyjaśnia stabilizację tej
struktury przez grupy R-, zawarte w resztach aminokwasów (wiązania jonowe, mostki
disiarczkowe, wiązania wodorowe i oddziaływania van der Waalsa)
wyjaśnia przyczynę denaturacji białek, wywołaną oddziaływaniem na nie soli metali
ciężkich i wysokiej temperatury
wymienia czynniki wywołujące wysalanie białek i wyjaśnia ten proces
projektuje i wykonuje doświadczenie pozwalające wykazać wpływ różnych substancji
i ogrzewania na strukturę cząsteczek białek
planuje i wykonuje doświadczenie pozwalające na identyfikację białek (reakcja
biuretowa i ksantoproteinowa)
8
VIII. CUKRY
73. Cukry
74. Monosacharydy (cukry proste)
75. Struktura monosacharydów
76. Właściwości fizyczne i chemiczne cukrów prostych
77. Glukoza
78. Reakcje glukozy
79. Inne cukry proste
80. Disacharydy – sacharoza
81. Inne disacharydy – maltoza i laktoza
Osiągnięcia szczegółowe:
Uczeń:


















wie, jakie związki nazywamy cukrami
dokonuje podziału cukrów na proste i złożone
klasyfikuje cukry proste ze względu na grupę funkcyjną i wielkość cząsteczki
wskazuje na pochodzenie cukrów prostych, zawartych np. w owocach (fotosynteza)
zapisuje wzory łańcuchowe: rybozy, 2-deoksyrybozy, glukozy i fruktozy, i wykazuje,
że cukry proste należą do polihydroksyaldehydów lub polihydroksyketonów
rysuje wzory taflowe (Hawortha) glukozy i fruktozy
projektuje i wykonuje doświadczenie, którego wynik potwierdzi obecność grupy
aldehydowej w cząsteczce glukozy
opisuje właściwości glukozy i fruktozy
wskazuje na podobieństwa i różnice w składzie i budowie cząsteczek glukozy
i fruktozy
planuje i wykonuje doświadczenie pozwalające na odróżnienie glukozy od fruktozy
wskazuje wiązanie O-glikozydowe w cząsteczce sacharozy i maltozy
wyjaśnia, dlaczego maltoza posiada właściwości redukujące, a sacharoza ich nie
wykazuje
wie, na czym polega hydroliza sacharozy
projektuje i przeprowadza doświadczenie pozwalające przekształcić sacharozę
w cukry proste
porównuje budowę cząsteczek i właściwości skrobi i celulozy
planuje i wykonuje doświadczenie pozwalające stwierdzić obecność skrobi
w artykułach spożywczych
zapisuje uproszczone równanie hydrolizy polisacharydów (skrobi i celulozy)
zapisuje ciąg przemian pozwalających przekształcić cukry (np. glukozę w alkohol
etylowy, a następnie w octan etylu) ilustruje równaniami ciągi przemian pozwalające
przekształcić cukry proste
9