Zagadnienia do egzaminu z historii filozofii dla Matematyki i

Zagadnienia do egzaminu z historii filozofii
dla Matematyki i Architektury Krajobrazu
I i II semestr, rok akademicki 2008/2009
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
12.
13.
14.
15.
16.
17.
18.
19.
20.
21.
22.
23.
24.
25.
26.
27.
28.
29.
30.
31.
32.
33.
34.
35.
36.
37.
38.
39.
Co to jest filozofia? Zakres badań, główne pytania (i podporządkowane im działy)
oraz sposoby uprawiania filozofii.
Filozofia a światopogląd i ideologia.
Co to jest argument filozoficzny?
Miejsce i czas powstania filozofii.
Epoki w historii filozofii.
Podział historii filozofii staroŜytnej.
Jak dokonało się przejście od mitycznego ujmowania rzeczywistości do naukowego sposobu myślenia?
Program filozofii presokratyków oraz pojęcia, którymi się posługiwali.
Matematyczne i filozoficzne osiągnięcia staroŜytnych (Tales z Miletu, Pitagoras).
Zasada niesprzeczności Parmenidesa.
Wariabilizm Heraklita i atomizm Demokryta.
W jaki sposób nastąpiło w filozofii przejście od zagadnień przyrodniczych do problemów społecznych?
Rola sofistów w staroŜytnej Grecji oraz charakterystyczne cechy ich nauczania.
Filozoficzne odkrycia Sokratesa.
Metody dyskusji Sokratesa oraz rola ironii i krytycznego myślenia.
Sokratejska koncepcja człowieka i cnoty.
Główne pytania filozofii Platona w kontekście wcześniejszej filozofii.
Platon jako matematyk.
Rola dialogów platońskich oraz ich podział.
Platoński mit jaskinii: szczeble wiedzy, interpretacje i filozoficzne konsekwencje.
Platońska koncepcja idei.
Koncepcja idei: Platon, Arystoteles, Kartezjusz, Locke, Kant (porównanie).
Koncepcja wiedzy u Platona i Arystotelesa (porównanie).
Natywizm Platona i Kartezjusza oraz jego krytyka Locke’a (porównanie).
Rodzaje dualizmu platońskiego.
Platońska koncepcja człowieka.
Cechy idealnego państwa platońskiego.
Popper i Jaeger o platońskim Państwie.
Platońska koncepcja miłości.
Platoński mit o Ŝołnierzu Er.
Rola Arystotelesa jako naukowca.
RóŜnice w filozofii między Platonem a Arystotelesem.
Arystotelesowski podział filozofii.
Zakres badań metafizyki arystotelesowskiej.
Hylemorfizm Arystotelesa.
Arystotelesowski argument przeciwko idealizmowi i materializmowi.
Co to jest sylogizm? Przykład.
4 typy przyczyn w filozofii Arystotelesa.
Filozofia praktyczna Arystotelesa.
40.
41.
42.
43.
44.
45.
46.
47.
48.
49.
50.
51.
52.
53.
54.
55.
56.
57.
58.
59.
60.
61.
62.
63.
64.
65.
66.
67.
68.
69.
70.
71.
72.
73.
74.
75.
76.
77.
78.
79.
80.
81.
82.
83.
4 szkoły filozoficzne w okresie hellenistycznym, ich przedstawiciele oraz program.
Co to jest sceptycyzm? Główni przedstawiciele i załoŜenia.
4 typy lęku oraz sposoby ich uniknięcia (Epikur).
Stoicka koncepcja emocji.
Cechy myślenia staroŜytnych.
Ramy czasowe średniowiecza oraz cechy tej epoki.
Manichejska koncepcja człowieka i Boga oraz jej wpływ na św. Augustyna.
Si fallor sum a Cogito ergo sum.
Koncepcja zła według św. Augustyna.
Koncepcja czasu według św. Augustyna.
Rodzaje argumentacji za istnieniem Boga (podział, przedstawiciele) oraz ich Hume’owska i Kantowska krytyka.
Metoda scholastyczna oraz miejsce filozofii w programie siedmiu sztuk wyzwolonych.
Koncepcja osoby według Boecjusza.
Ontologiczne dowody na istnienie Boga (św. Augustyn i św. Anzelm).
5 dróg św. Tomasza z Akwinu.
Korespondencyjna koncepcja prawdy według św. Tomasza z Akwinu.
Koncepcja człowieka i Boga w systemie filozoficznym św. Tomasza z Akwinu.
RóŜnice między racjonalizmem a empiryzmem.
Baconowska metoda poznania naukowego.
Bacona koncepcja idoli.
Odkrycia naukowe w XVI i XVII wieku oraz ich wpływ na filozofię.
Na czym polegało odkrycie Galileusza?
Filozofia mechanistyczna.
Kartezjusz jako ojciec filozofii podmiotu – filozofii świadomości.
Kartezjańska koncepcja metody poznania naukowego (mathesis universalis) i jej
prawidła.
Kartezjańska koncepcja idei.
Kryterium prawdy według Kartezjusza i Leibniza.
Co to jest idealizm epistemologiczny?
2 rodzaje dedukcji kartezjańskiej.
Rola wątpienia w systemie kartezjańskim.
Sceptycyzm staroŜytnych a sceptycyzm metodyczny Kartezjusza.
3 kartezjańskie argumenty z błędu poprzedzające dojście do niepodwaŜalnych
przesłanek.
Wyjaśnij formułę kartezjańską: „Cogito ergo sum”.
Rola świadomości w systemie kartezjańskim.
Koncepcja Ŝycia u Kartezjusza.
Jakie przesłanki prowadzą Kartezjusza do przyjęcia dualizmu substancjalnego?
Wyjaśnij pojęcie róŜnicy substancjalnej.
Kartezjańskie dowody na istnienie Boga.
W jaki sposób Kartezjusz dochodzi do istnienia świata materialnego?
Kartezjańska koncepcja człowieka.
Matematyczne dokonania Kartezjusza.
Jak Kartezjusz wyjaśniał oddziaływanie duszy na ciało oraz ciała na duszę?
Zakres badań oraz metoda Etyki w porządku geometrycznym dowiedzionej B. Spinozy.
Spinozjański dowód ontologiczny na istnienie Boga.
84.
85.
86.
87.
88.
89.
90.
91.
92.
93.
94.
95.
96.
97.
98.
99.
100.
101.
102.
103.
104.
105.
106.
107.
108.
109.
110.
111.
112.
113.
114.
115.
116.
117.
118.
119.
120.
121.
122.
Metoda poznania naukowego według Kartezjusza, Spinozy i Leibniza.
Koncepcja Boga w filozofii Spinozy.
Monizm panteistyczny Spinozy.
Co to znaczy, Ŝe Deus sive natura?
Wyjaśnij pojęcia systemu filozoficznego Spinozy: atrybut, substancja, modyfikacja.
Spinozjańska koncepcja człowieka.
W jaki sposób Spinoza przezwycięŜył dualizm kartezjański? (paralelizm psychologiczny).
Co to jest leibnizowska kombinatoryka?
Podział prawd w logice Leibniza.
Co to jest zdanie analityczne? Podaj przykład.
Rodzaje nieskończoności w systemie Leibniza.
Pojęcie świata najlepszego z moŜliwych.
Dlaczego Bóg stwarzając świat wybrał ten, a nie inny świat? (wyjaśnij to na podstawie zasady racji dostatecznej i zasady optimum).
Która zasada Leibniza wyjaśnia, dlaczego Bóg nie mógł stworzyć świata doskonałego?
W jaki sposób Leibniz odrzucił panteizm Spinozy?
Co to jest monada?
Leibnizowska krytyka kartezjańskiego mechanicyzmu (dynamizm).
Koncepcja cielesności według Leibniza.
Koncepcja czasu i przestrzeni u Newtona, Leibniza i Kanta (porównanie).
Co to jest teodycea?
Koncepcja zła w filozofii Leibniza.
Koncepcja wolności u Spinozy i Leibniza (porównanie).
W jaki sposób nowoŜytne przyrodoznawstwo wpłynęło na rozumienie rzeczywistości?
Program epistemologiczny Locke’a (koncepcja umysłu, pojęcie idei, idee: pierwotne i wtórne).
Przedstaw argument ze względności spostrzeŜeń i konkluzje zeń wypływające.
Wyjaśnij na znanym z wykładu przykładzie koncepcję toŜsamości osobowej według Locke’a. Co sprawia, Ŝe człowiek jest jedną i tą samą osobą mimo zmian w
czasie? Przedstaw konsekwencje płynące z Locke’owskiego kryterium identyczności osobowej.
Koncepcja doświadczenia w epistemologii Locke’a.
Koncepcja tolerancji w filozofii społecznej Locke’a.
Konsekwencje dla polityki społecznej wynikające z koncepcji umysłu ujmowanego jako tabula rasa.
Koncepcja substancji u empirystów brytyjskich (porównaj, przedstaw róŜnice).
Koncepcja idei u empirystów brytyjskich (róŜnice, podobieństwa).
Argumentacja Berkeleya przeciwko istnieniu substancji materialnej.
Co to jest immaterializm?
Wyjaśnij formułę „esse est percipi” i przedstaw jej konsekwencje dla poznania.
Koncepcja Boga w systemie Berkeleya.
Sceptycyzm Davida Hume’a.
Jakie ograniczenia Hume nałoŜył na naukę i filozofię, i jakie były tego konsekwencje?
Koncepcja percepcji (impresji i idei) w epistemologii Hume’a.
Hume’owska krytyka pojęcia przyczynowości (wskaŜ na przykładach).
123.
124.
125.
126.
127.
128.
129.
130.
131.
132.
133.
134.
135.
136.
137.
138.
139.
140.
141.
142.
143.
144.
145.
146.
147.
148.
149.
150.
151.
152.
153.
154.
155.
156.
157.
158.
159.
160.
161.
162.
163.
164.
165.
166.
167.
168.
Hume’owska krytyka pojęcia jaźni.
Hume’owska krytyka dotychczasowych dowodów na istnienie Boga.
Oświecenie jako „wiek rozumu” (główne pojęcia określające epokę oświecenia).
Główni intelektualiści francuskiego oświecenia oraz ich dokonania.
NajwaŜniejsze dzieło francuskiego oświecenia.
OdróŜnienie religii pozytywnej od naturalnej.
Co to jest deizm?
Rousseau jako krytyk cywilizacji.
Rousseauwska koncepcja „szlachetnego dzikusa”.
Koncepcja wychowania według Rousseau.
Koncepcja demokracji (porównanie: Locke a Rousseau).
Dwa główne dzieła Kanta: znaczenie tytułów, punkt wyjścia, zadanie i cel badań.
Który z filozofów obudził Kanta z „dogmatycznej drzemki”? W jakim sensie go
zainspirował?
Porządek badań w Krytyce czystego rozumu Kanta.
Podział Krytyki czystego rozumu (poziomy poznania, formy poznania i odpowiadające nim krytyki).
Podział sądów w systemie filozoficznym Kanta (podaj równieŜ kryteria podziału).
Jakie są fundamentalne sądy w nauce? (wyjaśnij dlaczego, podaj przykład).
Metoda transcendentalna w systemie Kanta.
Wyjaśnij znaczenie terminu „transcendentalny”.
Na czym polega idealizm transcendentalny Kanta?
W jaki sposób Kant pogodził racjonalizm z empiryzmem?
Przedstaw zakres badań Estetyki transcendentalnej Kanta.
Wyjaśnij na przykładzie zdanie: „Pojęcia bez postrzeŜeń są puste, a postrzeŜenie
bez pojęć ślepe”.
Kantowska koncepcja fenomenu (zjawiska).
Jaką funkcję spełnia czas i przestrzeń w systemie Kanta?
Co to są aprioryczne formy naoczności?
Porównaj koncepcję czasu i przestrzeni w rozumieniu Newtona i Kanta.
Jak – zdaniem Kanta – moŜliwa jest matematyka jako nauka?
Na czym polega konstytucja świata naszego doświadczenia?
Wyjaśnij rozróŜnienie Kantowskie między światem zjawisk a światem rzeczy samych w sobie (noumenów).
Co to jest noumen?
Czy metafizyka jako nauka jest moŜliwa?
Jakie są konkluzje Estetyki transcendentalnej?
Do czego była Kantowi potrzebna koncepcja rzeczy samych w sobie?
Na czym polegał agnostycyzm Kanta w sferze poznania?
Dwie funkcje myślenia i odpowiadające nim działy Krytyki czystego rozumu.
Kantowska koncepcja kategorii.
Zakres badań Analityki transcendentalnej Kanta.
Konkluzje Analityki transcendentalnej.
Koncepcja poznania naukowego w filozofii Kanta.
Trzy idee oraz odpowiadające nim trzy działy Dialektyki transcendentalnej Kanta.
Koncepcja idei kantowskiej.
Co to znaczy, Ŝe idee mają charakter regulatywny?
Co to są złudzenia transcendentalne? Co Kant do nich zalicza?
Krytyka psychologii racjonalnej.
Co to jest paralogizm?
169.
170.
171.
172.
173.
174.
175.
176.
177.
178.
179.
180.
181.
182.
183.
184.
185.
186.
187.
188.
189.
190.
191.
192.
193.
194.
195.
196.
197.
198.
199.
200.
201.
202.
203.
204.
205.
206.
207.
208.
209.
210.
211.
212.
Krytyka kosmologii racjonalnej.
Co to są antynomie czystego rozumu? (przedstaw je).
Pojęcie koniecznego błędu.
Czy i jak jest moŜliwe rozwiązanie antynomii? Przedstaw propozycję Kanta.
Czy jeden i ten sam fakt moŜe być zarazem wolny i zdeterminowany? Przedstaw
rozwiązanie Kanta.
Krytyka teologii racjonalnej.
W jaki sposób Kant obala dowód ontologiczny na istnienie Boga?
Kantowska krytyka dowodu kosmologicznego i teleologicznego na istnienie Boga.
Co to znaczy, Ŝe teza o istnieniu Boga jest wolna od sprzeczności?
Czy i – jeśli tak – w jakim sensie Kant obalił dotychczasową metafizykę?
W jaki sposób – zdaniem Kanta – moŜna uzasadnić tezy metafizyczne?
Jakie jest stanowisko Kanta w sferze etyki?
Co Kant chce ustalić w Krytyce praktycznego rozumu?
Co jest źródłem moralności?
Przedstaw prawo moralne Kanta (trzy imperatywy).
Co to jest postulat?
Postulaty rozumu praktycznego (przedstaw i omów).
W jaki sposób Kant wywodzi istnienie wolności?
Któremu rozumowi (praktycznemu czy teoretycznemu) Kant daje pierwszeństwo?
Dlaczego?
Na czym polegała rewolucja Kanta w filozofii?
Kant jako intelektualny ojciec Unii Europejskiej.
Nurty w filozofii pokantowskiej.
Wyjaśnij, na mocy jakich tez Kanta filozofia podzieliła się na idealizm i pozytywizm?
Główne idee filozofii Hegla.
Hegel a współczesna nauka o historii i Ŝyciu.
Co to znaczy, Ŝe historia ma sens? Stanowisko Hegla.
Co to znaczy, Ŝe „dzieje powszechne to postęp w uświadomieniu wolności”? Wyjaśnij podając etapy rozwoju ludzkości w kontekście rozumienia wolności.
Zakres badań Fenomenologii ducha Hegla.
Kiedy zostaje osiągnięta wiedza absolutna i czego dotyczy?
Heglowska koncepcja wolności.
Wyjaśnij, na czym polega heglowskie prawo dialektyki – odnośnie ludzkiego myślenia oraz rozwoju rzeczywistości.
Trzy etapy dialektycznego rozwoju rzeczywistości (wyjaśnij i podaj przykład).
Heglowska koncepcja pana i niewolnika (wyjaśnij i podaj przykład).
Co to jest idealizm absolutny?
Heglowskie pojęcie alienacji.
Heglowska koncepcja ducha czasu (Zeitgeist).
Hegel jako intelektualny patron nazizmu i komunizmu?
Filozofia pozytywna Augusta Comte’a.
Etapy rozwoju ludzkości i nauki według Comte’a.
Co to jest utylitaryzm? Wymień takŜe przedstawicieli.
Koncepcja liberalnej demokracji według J. S. Milla.
Czego J. S. Mill i Harriet Taylor domagali się w broszurze Poddaństwo kobiet?
Jakie idee filozofii Hegla przejął Marks?
Co to jest materializm dialektyczny/historyczny?
213.
214.
215.
216.
217.
218.
219.
220.
221.
222.
223.
224.
225.
226.
227.
228.
229.
230.
231.
232.
233.
234.
235.
236.
237.
238.
239.
240.
241.
242.
243.
244.
245.
246.
247.
248.
249.
250.
251.
252.
253.
254.
255.
256.
257.
258.
Jak działa prawo dialektyki w kontekście zmian społecznych przewidywanych
przez Marksa?
Pojęcie pracy wyalienowanej według Marksa.
Kierkegaard jako ojciec egzystencjalizmu.
RóŜnice w koncepcji człowieka między Heglem a Kierkegaardem.
Kierkegaardowskie znaczenie terminu egzystencja.
Koncepcja prawdy według Kierkegaarda.
3 stadia rozwoju na drodze Ŝycia według Kierkegaarda (opisz kaŜde z nich).
RóŜnice między religijnością A i religijnością B.
Filozoficzne znaczenie absurdu.
Koncepcja miłości i dojrzałości człowieka według Kierkegaarda.
Fryderyk Nietzsche jako ojciec postmodernizmu.
Nietzsche jako filozof niejednoznaczny.
Nietzscheańskie pojęcie nadczłowieka i woli mocy.
Wyjaśnij Nietzscheańskie stwierdzenie: „Bóg umarł!”. Jakie są jego konsekwencje?
Nietzscheańska krytyka religii i chrześcijaństwa.
Nietzscheańskie przewartościowanie wszystkich wartości.
Moralność panów a moralność niewolników.
Co to jest resentyment?
Nietzscheańska koncepcja prawdy i dobra.
Jak H. Bergson wyjaśniał tezę, Ŝe czas jest rzeczywisty?
Czas subiektywny a czas obiektywny – koncepcja Bergsona.
Na czym polega intuicjonizm Bergsona?
Koncepcja świadomości według Bergsona.
Koncepcja ewolucji twórczej w ujęciu Bergsona.
Bergsonowska koncepcja Ja powierzchniowego i ja głębokiego.
Bergsonowska koncepcja wolności.
Co to jest pęd Ŝyciowy?
Dwa źródła moralności i religii według Bergsona.
Co to jest fenomenologia? Kto był jej twórcą? Wymień głównych jej przedstawicieli. W proteście wobec jakich zjawisk w kulturze powstała fenomenologia?
Na czym polega antynaturalizm i antypsychologizm fenomenologii?
Co to jest fundacjonizm?
Zadanie fenomenologii E. Husserla.
Wyjaśnij formułę: „Z powrotem do rzeczy samych!”.
Co to jest opis fenomenologiczny?
Na czym polega poznanie fenomenologiczne?
Co to jest antyredukcjonizm i jak ma się do Husserlowskiej koncepcji doświadczenia?
Co to jest fenomenologia ejdetyczna?
Co to jest redukcja ejdetyczna i transcendentalna?
Czy jest intencjonalność?
Czym jest husserlowski idealizm transcendentalny?
Husserlowska koncepcja umysłu.
Koncepcja i hierarchia wartości według M. Schelera.
Obiektywizm a relatywizm w poznaniu wartości.
Schelerowska krytyka nietzscheańskiego pojęcia resentymentu.
Metoda hermeneutyczna.
Ontologia fundamentalna M. Heideggera.
259.
260.
261.
262.
263.
264.
265.
266.
267.
268.
269.
270.
271.
272.
273.
274.
275.
276.
277.
278.
279.
280.
281.
282.
283.
284.
285.
Co to jest analityka Dasein?
2 typy egzystencji według Heideggera.
Co Heidegger rozumiał przez terminy: „Troska”, „Trwoga” oraz „bycie-kuśmierci”?
Pojęcie filozofii analitycznej. Główni przedstawiciele.
Wyznaczniki filozofii analitycznej.
Czemu filozofia analityczna była i jest przeciwstawiana? (filozofia analityczna a
filozofia spekulatywna; filozofia analityczna a filozofia kontynentalna).
Metody filozofii analitycznej (klasyczna analiza pojęciowa G. E. Moore’a, analiza
logiczna B. Russella, analiza lingwistyczna L. Wittgensteina, G. Ryle’a, analiza
systematyczna M. Dummetta).
Filozofia L. Wittgensteina z okresu Traktatu logiczno-filozoficznego i z okresu
Dociekań filozoficznych (porównaj teorie znaczenia).
Wymień przedstawicieli amerykańskiego pragmatyzmu oraz przedstaw znaczenie
terminu pragmatyzm.
Koncepcja wiedzy według pragmatystów.
Koncepcja świadomości według W. Jamesa.
Ja przedmiotowe a ja podmiotowe.
Co to jest prawo do wiary?
Koncepcja prawdy według W. Jamesa i J. Deweya.
Wyznaczniki egzystencjalizmu.
Koncepcja wolności według J.P. Sartre’a.
Wyjaśnij Sartre’owską formułę: „Piekło to są inni”.
Co to jest „zła wiara”?
Koncepcja absurdu według A. Camusa.
Camusowska filozofia buntu.
Egzystencjalizm a filozofia dialogu.
Zasada filozofii dialogu.
Problem a tajemnica – koncepcja G. Marcela.
Marcelowskie poziomy poznania.
Być i mieć.
Koncepcja relacji międzyludzkich (porównaj Sartre’a i Marcela).
Metafizyka jako etyka (E. Lévinas).