docWykluczenie społeczne a możliwości zatrudnienia
download 
Reklamacja Transkrypt
Wykluczenie społeczne a możliwości zatrudnienia
Adaptacja modelu "WellBox" jako narzędzia wydłużenia wieku aktywności zawodowej na mazowieckim regionalnym rynku pracy Wykluczenie społeczne a możliwości zatrudnienia - model Well-Box Niemożność uczestnictwa w życiu gospodarczym, politycznym jak i kulturowym, w wyniku braku dostępu do zasobów, dóbr i instytucji, ograniczenia praw społecznych oraz deprywacji potrzeb. Błędem jest utożsamianie wykluczenia społecznego z pojęciem ubóstwa. Mimo tego, że są pojęcia pokrewne to wykluczenie społeczne jest pojęciem szerszym, gdyż oprócz niskich dochodów zwraca też uwagę na inne czynniki powodujące wyłączenie jednostek z funkcjonowania w życiu społecznym. Zależność między ubóstwem, a wykluczeniem społecznym może mieć charakter sprzężenia zwrotnego, tzn. ubóstwo może powodować wykluczenie, ale i może być jego skutkiem. Grupami społecznymi najbardziej narażonymi na wykluczenie społeczne są: osoby niepełnosprawne osoby chore psychicznie osoby uzależnione długotrwale bezrobotni opuszczający zakłady karne i poprawcze kobiety samotnie wychowujące dzieci ofiary patologii życia rodzinnego osoby o niskich kwalifikacjach zawodowych starsze osoby samotne bezdomni dzieci i młodzież ze środowisk zaniedbanych wychowawczo osoby będące imigrantami oraz członkowie mniejszości narodowych (społeczeństwo romskie ). Analizując wpływ osób wykluczonych w młodym wieku na rynek pracy w woj. mazowieckim zajmiemy się tylko kilkoma grupami społecznymi, które determinują według nas w sposób istotny i znaczący sytuację na rynku. Według obserwacji i dostępnych statystyk tyczących rynku pracy na Mazowszu istotną grupą, która ma wpływ na tenże rynek ma młodzież wywodząca się ze środowisk zaniedbanych wychowawczo. Pod tym hasłem kryją się nie tylko kwestie związane z uwarunkowaniami wychowania w domu rodzinnym, ale również osadzenie środowiskowe związane z miejscem zamieszkania tj. dzielnica, ulica, dom, grupa rówieśnicza w jakiej funkcjonuje i z którą wiążą ich określone związki i relacje. 1 Adaptacja modelu "WellBox" jako narzędzia wydłużenia wieku aktywności zawodowej na mazowieckim regionalnym rynku pracy Dzieci i młodzież ze środowisk zaniedbanych wychowawczo w związku ze swoim pochodzeniem narażone są na: pozbawienie podstawowej opieki i minimum socjalnego (gorszy stan zdrowia i higieny) brak środków finansowych na opiekę przedszkolną wypadanie poza margines podstawowego systemu szkolnego zaniedbanie obowiązku szkolnego od wczesnego dzieciństwa problem drugoroczności (a nawet wielokrotne powtarzanie tej samej klasy) środowiskowe zagrożenie demoralizacją deficyt wykształcenia rodziców nie gwarantujący właściwej pomocy własnym dzieciom wczesną inicjację seksualną ( możliwość zostania rodzicem w wieku nastoletnim) zagrożenie uzależnieniem od alkoholu i narkotyków (częściej od alkoholu ze względu na cenę i łatwość wejścia w posiadanie) Charakteryzując sytuację ludzi młodych ze środowisk zaniedbanych wychowawczo należy zwrócić uwagę na jeden bardzo istotny fakt, że są to rodziny z reguły wielodzietne. Obecnie dzieci i młodzież ze wszystkich środowisk są narażone na udział w procesach i zjawiskach, które w istotnym stopniu mogą w przyszłości zaburzyć ich umiejętność i możliwość poruszania się na rynku pracy oraz funkcjonowanie społeczne. Dzieciństwo i młodość to etapy szczególnie istotne w życiu każdego człowieka. W tym okresie kształtuje się osobowość i tożsamość każdego z nich. Wczesne lata młodości to okres formowania własnej osoby, wypracowanie cech charakteru, motywacji oraz siły woli. Jakość tych cech w przyszłości zdecyduje jak dana jednostka będzie funkcjonowała w dorosłym życiu. W tym momencie należy się zastanowić jak ten rodzaj wykluczenia w młodości wpływa na postawy przy późniejszym wejściu na rynek pracy. Osoby młode (15 -16 letnie) ze środowisk zaniedbanych wychowawczo nabywają cech środowiska w którym funkcjonują (chodzi tu o grupę rówieśniczą), która kształtuje ich osobowość i sposób postrzegania otaczającego świata oraz funkcjonowania w nim. Nie mając wzorców przeniesionych z domu rodzinnego przejmują zachowania, które są społecznie niedopuszczane, i nie powinny być kopiowane. Mamy na myśli tu częściowe lub całkowite porzucenie obowiązku szkolnego . Statystyki oświatowe woj. mazowieckiego w ostatnich latach niepokojąco pokazują coraz większą liczbę uczniów, którzy w wieku 15-16 lat nie ukończyli szkoły podstawowej. Należy mieć na uwadze świadomość, że w wieku 16 lat młody człowiek powinien kończyć zgodnie z planem szkołę gimnazjalną. 2 Adaptacja modelu "WellBox" jako narzędzia wydłużenia wieku aktywności zawodowej na mazowieckim regionalnym rynku pracy Może zaistnieć również sytuacja, w której młody człowiek zakończy edukację w szkole podstawowej zgodnie z planem a jego niepowodzenia zaczną się na etapie szkoły gimnazjalnej i tu zacznie się problem drugoroczności albo wielokrotności powtarzania tej samej klasy a w konsekwencji zakończenie edukacji z chwilą osiągnięcia pełnoletniości tj. ukończenia 18 roku życia na poziomie szkoły podstawowej. Osoby te w miarę chęci i możliwości trafiają między innymi za pośrednictwem OHP do przyuczenia zawodowego oraz jako robotnicy niewykwalifikowani trafiają na rynek pracy czy też zasilają rzeszę ludzi bezrobotnych i starają się o zasiłki za pośrednictwem OPS-ów. Kolejną grupą osób wykluczonych w młodym wieku a mających wpływ na rynek pracy woj. mazowieckiego są osoby wywodzące się ze środowisk z problemem długotrwałego bezrobocia. Osoby długotrwale bezrobotne to zgodnie z definicją osoby pozostające w rejestrze powiatowego urzędu pracy łącznie przez okres ponad 12 miesięcy w okresie w okresie ostatnich 2 lat z wyłączeniem okresów odbywania stażu i przygotowania zawodowego w miejscu pracy. Problem ten czasami pogłębiany jest przez fakt, że w danej rodzinie taka sytuacja dotyczy obojga rodziców w dłuższej jednostce czasowej ale też przechodzi jako przykład idący z góry. Dotyczył dziadków zamieszkujących we wspólnym gospodarstwie. Przyczyn takiego stanu rzeczy może być kilka a mianowicie brak ofert pracy w danym zawodzie, brak bądź niski poziom kwalifikacji uniemożliwiający podjęcie pracy, niechęć do podjęcia pracy, bierność zawodowa jak również praca w tzw. szarej strefie. Tego typu postawy i zachowania odbywają się przy cichym przyzwoleniu i aprobacie instytucji, które są dystrybutorem pomocy społecznej. Taka postawa obserwowana w domu rodzinnym kształtuje młodego człowieka dorastającego, który nie znajduje w sobie motywacji i energii aby zmienić nie najlepiej funkcjonujący stan rzeczy. Obserwując statystyki dotyczące osób długotrwale bezrobotnych widzimy, że są to osoby z wykształceniem gimnazjalnym i poniżej. Pocieszającym zjawiskiem jest tendencja spadkowa na przestrzeni trzech ostatnich lat, które są przedmiotem tejże analizy. Liczba bezrobotnych w wykształceniem gimnazjalnym i poniżej w ciągu tego okresu zmalała o 3,9%. Młodzież funkcjonująca w takim środowisku rodzinnym obserwując umiejętność "radzenia sobie w życiu” mimo braku legalnej pracy, zaradność w korzystaniu z systemu pomocy społecznej, umiejętność poszukiwania nowych metod utrzymania się dziedziczy wykluczenie społeczne. Może na to wskazywać wskaźnik bezrobocia w grupie wiekowej 1824 lata. Na przestrzeni trzech lat obserwowana jest wyraźna tendencja wzrostowa 3 Adaptacja modelu "WellBox" jako narzędzia wydłużenia wieku aktywności zawodowej na mazowieckim regionalnym rynku pracy (porównaniu z 2008 rokiem bezrobocie w tej grupie jest o 2,7% wyższe). Możemy przyjąć, że w grupie tych osób znajduje się młodzież z takich środowisk. Diagnozując kwestie będące czynnikami wykluczenia młodzieży należy zwrócić uwagę na fakt, że miarę poziomu wykluczenia determinuje nie tylko jeden czynnik ale poziom wykluczenia to wypadkowa kilku czynników. Kolejną grupę osób wykluczonych w młodym wieku, a mającą oddziaływanie na kształt rynku pracy województwa mazowieckiego to emigranci i członkowie mniejszości narodowych (Wietnamczycy, obywatele dawnych republik radzieckich oraz członkowie społeczności romskiej). Grupy te wprawdzie w mniejszym stopniu zarysowują swoją obecność i oddziaływanie w skali całego województwa ale coraz mocniej zaznaczają swoją obecność na terenie aglomeracji warszawskiej. Zarówno emigranci jak i Romowie charakteryzują się znacznym stopniem odrębności kulturowej, która funkcjonując w warunkach istnienia bariery kulturowej oraz edukacyjnej, co decyduje o ich marginalizacji w życiu społecznym Romów jak również wspomnianych Azjatów, wyróżnia silne poczucie własnej odrębności. W przypadku Romów charakterystyczne są ich podziały wewnętrzne. Wśród różnych społeczności Romów występują różne tradycje zawodowe. Z grup o tradycjach wędrownych to handel obwoźny, kobiety uprawiają wróżbiarstwo a mężczyźni prace pomocnicze murarskie. Według Narodowego Spisu Powszechnego przeprowadzonego przez Główny Urząd Statystyczny w 2002r. w Polsce żyło 12 731 przedstawicieli mniejszości romskiej. Według źródeł aktualnie na terenie woj. Mazowieckiego zamieszkuje około 3000 osób narodowości romskiej . Z badania przeprowadzonego na społeczności romskiej co trzeci Rom nie ukończył szkoły podstawowej a 0,6% ma wykształcenie wyższe. Bardzo istotnym elementem w naszej analizie jest fakt, że bezrobocie wśród Romów sięga powyżej 92%. Sytuacja jaka panuje w tej społeczności kształtuje postawę młodych przedstawicieli tej społeczności na rynku pracy. Uwarunkowania środowiskowe mające wpływ na kształtowanie się postaw młodych ludzi to: bezrobocie (dziedziczone przez pokolenia) niski poziom wykształcenia ogólnego (nie ukończona szkoła podstawowa) analfabetyzm bariera kulturowa niechęć pracodawców do zatrudnia Romów brak przygotowania zawodowego problemy mieszkaniowe będące efektem niskich dochodów 4 Adaptacja modelu "WellBox" jako narzędzia wydłużenia wieku aktywności zawodowej na mazowieckim regionalnym rynku pracy Sytuacja opisana powyżej ma wpływ na start życiowy młodzieży romskiej, która nie osiągając sukcesów w pracy bardzo szybko się zniechęca, zasila rzesze bezrobotnych i postępuje zgodnie z utartymi wzorcami romskimi. Można tu stwierdzić, że zasilając grupę bezrobotnych coraz częściej korzysta ze wsparcia OPS-u występując z wnioskami o zapomogi o dofinansowanie dożywiania dzieci w szkole. Bardzo podobna sytuacja jest wśród emigrantów, którzy w różny sposób ugruntowali sobie możliwość legalnego pozostania na terytorium Polski. Mamy tu na uwadze przedstawicieli społeczności wietnamskiej. W obrębie aglomeracji warszawskiej, a także na terenie województwa mazowieckiego jest to grupa około 6 tys. osób. Niebagatelny udział w grupie bezrobotnych + 45 mają osoby będące ofiarami patologii życia rodzinnego. Patologia życia rodzinnego jest składową patologii określanej mianem społecznej. Wg definicji A. Podgóreckiego patologia społeczna to „postawy i zachowania ludzi, które naruszają podstawowe normy etyczne oraz wyrządzają mniej lub bardziej wymierne szkody społeczne”. Ujmując to bardziej ogólnie patologia społeczna, zwana również społeczną dezorganizacją lub zachowaniami dewiacyjnymi, oznacza stan zakłócenia równowagi społecznej, czego przejawem jest osłabienie więzi społecznych, zachwianie systemu wartości oraz nieskuteczność kontroli społecznej. Jednym z najczęściej występujących zjawisk patologicznych występujących w rodzinach z grupy wykluczenia jest alkoholizm. Alkoholizm w odniesieniu do dorosłych ale wiadomo także, że nadużywanie alkoholu przez dzieci ( a więc ich alkoholizowanie się) nie jest sytuacją wyjątkową i występuje jako zjawisko naśladowania dorosłych wraz z powszechnością zjawiska upijania się idzie w parze z aprobatą dla spożywania alkoholu. Nagminność i pospolitość picia alkoholu w domu jak i poza domem, na spotkaniach, szkoleniach, zjazdach itp. osiąga wielkie rozmiary. Uczestnicy pijaństwa sami nie dostrzegają tego zjawiska a społeczeństwo woli nie reagować czego powodem może być fakt, że poszczególne grupy społeczne, w różnych okresach czasu postępują w podobny sposób. Dzieci natomiast bacznie obserwując dorosłych wyciągają odpowiednie wnioski z faktu, że alkohol podawany jest niemal przy każdej okazji. W efekcie same zaczynają próbować. Wystarczy jakakolwiek impreza czy koncert muzyczny, aby natknąć się na tłum nastolatków z alkoholem w ręku. W rodzinach takich młody człowiek zatraca poczucie bezpieczeństwa, nie ma innych sposobów na spędzanie wolnego czasu a także nie ma motywacji do dokonania zmian w 5 Adaptacja modelu "WellBox" jako narzędzia wydłużenia wieku aktywności zawodowej na mazowieckim regionalnym rynku pracy swoim życiu. Długotrwałe pozostawanie w takim otoczeniu skutkuje przekonaniem, że tak właśnie powinno wyglądać życie. Dzieci z takich rodzin są zaniedbywane wychowawczo, bardzo często zdane na własne siły, nikt nie wzbudza w nich motywacji do nauki, a często nawet nie mają właściwych warunków mieszkaniowych, które zapewniłyby im odrobinę prywatności. Innym zjawiskiem patologicznym jest narkomania. Zjawisko narkomanii zawsze miało swoje miejsce w dziejach ludzkości, choć przez długi czas miało charakter sporadyczny. Wraz z rozwojem cywilizacji kiedy to ciągle przyspieszające tempo życia, które wymaga coraz większego wysiłku psychicznego oraz towarzyszące mu chroniczne napięcie nerwowe, stają się przyczyną życiowych niepowodzeń, konfliktów oraz związanych z tymi czynnikami zaburzeń nerwowych. Szukanie coraz to nowszych sposobów, ułatwiających rozwiązywanie problemów życiowych oraz likwidację napięcia doprowadziło do uzależnień od substancji psychoaktywnych. Tak więc zarówno rodziny są wzorcem (w negatywnym tego słowa rozumieniu) do naśladowania jak i sama młodzież z tzw. "dobrych domów" eksperymentuje z narkotykami, co w konsekwencji często prowadzi do uzależnienia, a tym samym obniża możliwości uczenia się i pozostawania we właściwych relacjach z otoczeniem. Dzieci z rodzin w których występuje takie zjawisko często pozostają pozostawione same sobie. Przytłoczone piętnem tej patologii znajdują tylko pozorne oparcie w grupach rówieśniczych o podobnych problemach. Nie ma wtedy możliwości nabrania dystansu do takiego zjawiska i siłą rzeczy poddają się odnosząc wrażenie, że tak musi być. Narkomania w domu powoduje zubożenie rodziny. Zatem jej członkowie skazani są na zabieganie o środki do życia. W przypadku dzieci nie może być wtedy mowy o prawidłowej postawie wobec nauki. Zwykle schodzi ona na dalszy plan a powstające zaległości skutkują drugorocznością. Okres nauki zaczyna się wydłużać i w końcu powstaje taka sytuacja, że wraz z uzyskaniem pełnoletniości kończą edukację. Tym samym skazują się na wykluczenie z rynku pracy. Bardzo niepokojącym zjawiskiem odciskającym swe piętno na młodych ludziach jest występowanie przemocy w domu rodzinnym. Mimo, iż powszechnie sądzi się, że ze zjawiskiem przemocy spotykamy się głównie w rodzinach patologicznych gdzie jest alkoholizm i prymitywne obyczaje, to jednak jak wskazują liczne badania jedną z przyczyn przemocy jest także chłodna atmosfera w domu oraz zła sytuacja socjalna i ekonomiczna rodziny. 6 Adaptacja modelu "WellBox" jako narzędzia wydłużenia wieku aktywności zawodowej na mazowieckim regionalnym rynku pracy Przemoc domowa klasyfikuje się następująco: przemoc fizyczna - nieprzypadkowe zranienia, ograniczanie swobody, przymus fizyczny przemoc psychiczna - tutaj mamy do czynienia z zastraszeniami, nadużyciem emocjonalnym i brakiem uczuć przemoc seksualna - kazirodztwo i gwałt Przemoc jest zjawiskiem bardzo powszechnym. Bardzo wiele dzieci jest maltretowanych przez rodziców. Są dotkliwie bite do 6 roku życia. Ojcowie w takich rodzinach bardzo często biją matki, które często muszą uciekać wraz z dziećmi z domu. Ogólnie stwierdza się, że biją ci rodzice, którzy w dzieciństwie sami doświadczyli podobnych zachowań. U synów będących wielokrotnymi świadkami scen, w których ojcowie bili ich matki rodzi się przekonanie, że agresja jest równoznaczna z byciem mężczyzną. Jednym z wielu negatywnych skutków stosowania przemocy w rodzinie jest zaburzenie u dzieci obrazu samego siebie. Dziecko będące ofiarą lub obserwatorem przemocy dochodzi do wnioski, że to ono jest złe, że do niczego się nie nadaje. Żyje w ciągłym poczuciu bycia gorszym i nie zasługującym na uznanie. Tym samym nie ma wiary w to, że wysiłki związane np. z nauką mogą mu przynieść wymierne korzyści. Patologie rodzinne stanowią bardzo poważny problem dla prawidłowego funkcjonowania społeczeństwa. Ich wpływy bardzo uwidaczniają się w okresie nauki szkolnej niepowodzenia szkolne u dzieci z rodzin patologicznych, trudności w nawiązywaniu poprawnych relacji z rówieśnikami co w końcowej fazie doprowadza do zaniechania nauki. Tym bardziej, że polskie szkolnictwo ukierunkowane jest na przekazywanie bardzo obszernej wiedzy bez możliwości jej utrwalenia. Dzieci obarczone problemami emocjonalnymi bez właściwego wsparcia ze strony rodziny nie radzą sobie z takim nawałem informacji i często uciekają w inne sfery życia np. narkotyki lub po prostu nie mogąc sprostać wymaganiom szkolnym przestają podejmować jakiekolwiek wysiłki i kończą edukację na szkole podstawowej lub gimnazjum. Młodzież ta nie zdobywa żadnych kwalifikacji zawodowych, zaspokaja się pracami dorywczymi, źle płatnymi co w dłuższym okresie skutkuje okresowym bądź długotrwałym bezrobociem. Dane statystyczne wskaźników bezrobocia w województwie mazowieckim wskazują, że odsetek bezrobotnych w wieku od 18-24 lat na przestrzeni trzech lat stale wzrasta. Podobnie analizując wskaźniki bezrobocia pod kątem posiadanego wykształcenia mamy do czynienia 7 Adaptacja modelu "WellBox" jako narzędzia wydłużenia wieku aktywności zawodowej na mazowieckim regionalnym rynku pracy ze zjawiskami największego bezrobocia wśród osób z wykształceniem gimnazjalnym i poniżej. Osoby będące przedmiotem analizy rzadko kontynuują naukę w szkołach ponadgimnazjalnych a jeśli, to w zasadniczych szkołach zawodowych. Nasze szkolnictwo zawodowe mimo wielu zachodzących w nim zmian nadal źle dostosowuje się do potrzeb rynku pracy co skutkuje wejściem na rynek niezbyt kompetentnej kadry potencjalnych pracowników. Ponadto nie zaszczepiona w domu motywacja do nauki, do rozwiązywania problemów powoduje, że ludzie ci stają się bierni wobec wymagań płynących z rynku pracy. Nie starają się podwyższać kwalifikacji, przyjmują proste prace, często źle opłacane. Nie zaspakaja to ich potrzeb materialnych, popadają w stan ubóstwa. To z kolei rodzi frustrację, która tylko powiększa wykluczenie. Ponownie zasilają rynek bezrobotnych pozostając w stanie długotrwałego bezrobocia. Liczba osób pozostających bez pracy od 12-24 miesięcy systematycznie wzrasta z 13,4% ogółu bezrobotnych w roku 2008 do 20% w roku 2010. Wśród tej grupy znajduje się młodzież będąca przedmiotem analizy. Długotrwałe bezrobocie w środowisku rodzinnym (jako przejaw wykluczenia) stanowi swoisty bagaż w postaci silnego zachwiania poczucia własnej wartości, przyzwyczajenia do bezczynności, bierności, braku wiary w sukces. Aby eliminować takie zjawiska powinno się młodym ludziom którzy startują w dorosłe życie udzielić pomocy w formie: kompleksowego wsparcia mającego na celu zmianę postaw życiowych podjęcia legalnego zatrudnienia opieki środowiskowej i działań szkolno–doradczych szkolenia zawodowe doradztwa zawodowego Uwzględniając powyższe, można wskazać, że możliwością zatrudnienia osób wykluczonych jest model Well-Box. Przed projektem wdrażania stoją dwie wykluczające się nawzajem opcje: wdrażanie regionalne, czy na poziomie kraju? Sam wybór jest uwarunkowany w taki sposób, że zespół projektowy Well–box'u nie ma na niego żadnego wpływu. Przede wszystkim chodzi o przydatność polityczną projektu wdrożenia, środki finansowe i czas, jaki zajmie wdrażanie; poza tym procedura w niczym nie ucierpi, co najwyżej zostanie zwielokrotniona. Dlaczego jednak uważamy, że wdrażanie regionalne ma wykluczać krajowe i odwrotnie? 8 Adaptacja modelu "WellBox" jako narzędzia wydłużenia wieku aktywności zawodowej na mazowieckim regionalnym rynku pracy Otóż obydwu wyborom przyświecają inne cele i w obydwu przypadkach wdrażanie modelu Well–box kończy się w innym punkcie. Założenie krajowe wymaga pewnej dozy podejścia centralnego (swego rodzaju przymusu), skoordynowania zadań od poziomu powiatu do ministerstwa, monitoringu i raportowania obejmujących znaczny obszar i skalę wydarzeń, a wobec tego wymagających też odpowiednich zasobów ludzkich i materiałowych. W przypadku regionu wybór jest w znacznym stopniu dobrowolny, przymus zastosowania modelu prawie nie występuje, powiatowe urzędy pracy mają więcej swobody w planowaniu procedur i terminów. Może się też zdarzyć, że niektóre z urzędów i z różnych przyczyn w ogóle zrezygnują z zastosowania modelu, co nie wpłynie na jego skuteczność jako promowanego narzędzia. W związku z powyższym dalej będą omawiane tylko warunki konieczne i niezbędne do uzyskania poprawnego wdrożenia modelu, natomiast wybór obszaru administracyjnego, na jakim zostanie ono podjęte spowoduje konieczność doprojektowania modułu zarządzania, uwzględniającego te uwarunkowania. Pozostaje jednak jedna kwestia, która musi być w jakiś sposób rozstrzygnięta przed uruchomieniem procedur wdrażających: dostępności „licencji” na stosowanie Well–box'u. Chodzi tutaj o gwarancję jakości, która powinna pozytywnie kojarzyć się z modelem, i o wykluczenie chałturniczego stosowania z chęci zysku – czego nie możemy pominąć w naszych rozważaniach jako realnego niebezpieczeństwa. Rozwiązanie powinno znaleźć się w przepisie wprowadzającym model do stosowania – obojętne jest przy tym, w jakim kierunku pójdzie sankcja: ograniczania dostępu poprzez warunki stosowania, czy karania za nadużycie. Model Well–box jest z punktu widzenia polskiego rynku pracy całkowicie nowym narzędziem. Pomimo podobieństw, których możemy doszukiwać się w różnego rodzaju narzędziach służących praktycznemu przygotowaniu dorosłych do wykonywania pracy na określonym stanowisku – na przykład pracach interwencyjnych, czy niesłusznie zapomnianych umowach trójstronnych – różnice są daleko idące. Przede wszystkim przeciw zrównywaniu Well–box'u z innymi rozwiązaniami przemawia – obok innowacyjnego podejścia do problemu bezrobocia – wieloletnia ewolucja rozmaitych instrumentów, podejść i zastosowań, która dokonała się w Europie i stoi za wdrażanym modelem. Żaden z naszych instrumentów ustawowych nie może pochwalić się podobnym rodowodem i pokrewieństwami, które prowadzą od najstarszej wersji robót publicznych i prostych szkoleń poprzez programowanie, orientacje na klienta i projekty job–rotation – aż do 9 Adaptacja modelu "WellBox" jako narzędzia wydłużenia wieku aktywności zawodowej na mazowieckim regionalnym rynku pracy indywidualnych planów działania i budowania szerokiej współpracy w ramach sieci współpracy (z ang. networking). Well–box, żeby zamknąć ten wątek, łączy w sobie najlepsze efekty poprzedzających go narzędzi oraz doświadczeń publicznych służb zatrudnienia w zakresie przeciwdziałania skutkom bezrobocia i tworzenia partnerstwa na rynku pracy. Skoro tak, to projekt wdrażania rysuje się bardzo wyraźnie jako wysoce skomplikowany. Podstawowe zagadnienia, z którymi trzeba będzie sobie poradzić, wiążą się z szeroko pojętym przygotowaniem środowiska, szkoleniem personelu i wpływaniem na postawy przedsiębiorców oraz kandydatów do pracy. Jeżeli tego zaniechamy, otrzymamy tylko jeszcze jedno narzędzie przynoszące dość płytkie korzyści związane z towarzyszącymi mu subsydiami. Wdrożenie zmiany jest dostatecznym motywem do napisania projektu, wprowadzenie do praktyki całkowicie nowego narzędzia – motywuje kilkakrotnie mocniej. Publiczne służby zatrudnienia, ich partnerzy oraz osoby poszukujące pracy to wielotysięczna grupa pośredników, doradców zawodowych i osób zajmujących się programowaniem działań urzędów pracy, pracowników działów HR przedsiębiorstw (lub samych szefów w małych firmach) oraz rzesza różnie przygotowanych kandydatów do pracy (a także dla personelu zaplecza firm i urzędów) dla których idea modelu Well–box musi być absolutnie czytelna, a dla pośredników i personelu HR powinna stać się drugim życiem zawodowym. Wdrożenie z definicji oznacza jednakowe z jakościowego punktu widzenia wykonywanie procedur i czynności związanych z propagowanym rozwiązaniem (i stanowiących jego istotę) przez wszystkich, których to dotyczy ze względu na realizowane zadania. Nie ma możliwości zaakceptowania procedur zamykających wdrażanie, o ile sondowany poziom realizacji nie będzie w każdym ocenianym punkcie jednakowy i zgodny z założonym poziomem. Wobec tego, że Well–box dotyka polityki społecznej, która jest materią niestałą i niepoddającą się łatwo kształtowaniu według jednolitego wzorca – i to zarówno w aspekcie krótko–, jak długoterminowym – konieczność uzyskania w długim okresie zgodności zachowań poszczególnych aktorów na poszczególnych lokalnych rynkach pracy prowadzi do zwielokrotnienia trudności. Po pierwsze, wobec specyfiki tego zadania należy spodziewać się, że proces wdrażania rozciągnie się na lata i to nie ze względu na ewentualne etapowanie prac wdrożeniowych, ale dlatego, że utrzymanie równego tempa i poziomu dochodzenia poszczególnych urzędów do doskonałości nie zawsze będzie możliwy do uzyskania z przyczyn całkowicie obiektywnych. 10 Adaptacja modelu "WellBox" jako narzędzia wydłużenia wieku aktywności zawodowej na mazowieckim regionalnym rynku pracy Z całą pewnością modelu w jednolitym kształcie nie da się wprowadzić jednocześnie we wszystkich powiatowych urzędach pracy – wskazuje na to prosta logika: poziom przygotowania poszczególnych rynków i ich uczestników do przyjęcia modelu jest dalece zróżnicowany i to zarówno w zakresie technicznym (przygotowanie personelu) jak w zakresie postaw i zachowań (gotowość na zmianę i świadomość jakości) wszystkich zainteresowanych. Po drugie, należy zakładać, że sam model w trakcie wdrażania będzie dodatkowo kształtowany przez praktykę wykonawczą i będzie podlegał dynamicznej zmianie, co z kolei wymusi uwzględnianie poprawek na bieżąco zarówno w organizacjach, gdzie wdrożenie już się dokonało, jak w tych, które są przygotowywane do jego podjęcia. Jeżeli konieczne będą modyfikacje lub uzupełnienia warunków, to byłoby dobrze, aby nie wpływały one na ciągłość realizacji nie tylko procesu wdrażania, ale także rozpoczętych projektów tam, gdzie wdrażanie już zakończono. Z powyższego wynikają pewne oczekiwania od przepisu wprowadzającego model do praktyki. Powinien on być tak skonstruowany, aby – w takim stopniu, w jakim jest to możliwe – akceptował rozwój sytuacji na rynku pracy, która przypuszczalnie – wobec długości okresu wdrażania – będzie inna na początku niż na końcu. Ponadto, na początku okresu wdrażania przepis wprowadzający nie będzie zapewne doskonały, co spowoduje konieczność jego korekt i reinterpretacji. W szczególności byłoby zatem dobrze skonstruować przepis na tyle elastyczny, aby ewentualne korekty procedur mogły zmieścić się w już istniejących ramach i nie powodowały konieczności kolejnych nowelizacji uszczegóławiających. Po trzecie wreszcie, model będzie wprawdzie wdrażany w powiatowych urzędach pracy, ale jego oddziaływanie pojawi się wszystkich trzech poziomach zarządzania – od powiatu poprzez regiony aż do poziomu kraju – i na każdym z nich będzie miał nieco inaczej opisywane cele i związane z nimi oczekiwania. Na poziomie powiatu będziemy mieli do czynienia z czystym narzędziem wspomagającym aktywizację zawodową i zwiększającym efektywność działania w zakresie zapełniania wolnych miejsc pracy; na poziomie regionu Well–box stanie się narzędziem polityki kształtowania rynku pracy w zakresie zmniejszania bezrobocia i zwiększania wielkości zatrudnienia – lecz rozpatrywane już nie poprzez procedury i czynności techniczne, ale jako element polityki kształtujący wskaźniki statystyczne, od których zależne są na przykład parametry programów; na poziomie kraju 11 Adaptacja modelu "WellBox" jako narzędzia wydłużenia wieku aktywności zawodowej na mazowieckim regionalnym rynku pracy wreszcie będzie postrzegany jako narzędzie wpływania na oczekiwania i postawy podmiotów na rynku pracy, przekładające się później na przepisy ustaw. W tej sytuacji celem projektu wdrażania jest stworzenie warunków do poprawnego stosowania modelu Well–box przez powiatowe urzędy pracy i przedsiębiorców zarówno w pierwszym okresie, jak w perspektywie 4–5 lat, kiedy wdrażanie będzie można uznać za zakończone a stosowanie modelu – za rutynowe działanie służb zatrudnienia – z jednoczesnym zachowaniem niezmienności regulacji prawnych (i ograniczenia wpływu na nie zmian praktycznych) w najwyższym możliwym do uzyskania stopniu. Well–box, oprócz konieczności zachowania procedur wymaga także odpowiedniego wsparcia ze strony otoczenia i wobec tego wytwarza własne środowisko. Rozumiemy przez to nie tylko zapis prawa, ale także rzeczywiste efekty włączenia modelu do polityki jako elementu kształtującego rynek pracy. Innymi słowy, cele na rynku pracy powinny być formułowane w taki sposób, aby Well– box mógł być używany do ich osiągania – i odwrotnie, model powinien wpisywać się w strategiczny obraz programowanego oddziaływania na rynek. Zakładamy przy tym, że wiemy, na co się godzimy i jakie będą tego konsekwencje w postaci zmian w całym obszarze rynku pracy a w relacjach pomiędzy podmiotami – szczególnie. Well–box realizuje swój cel wobec dwóch poziomów oczekiwań: jednym jest maksymalizowanie zatrudnienia osób wykluczonych, drugim – indywidualizowanie programu wspierania przedsiębiorców i poszukujących pracy. Cele na obydwu poziomach są osiągane dzięki sieciom współpracy organizowanym z poziomu urzędu pracy. Sieć powstaje również z dwóch powodów. Po pierwsze ułatwia zlokalizowanie wolnych miejsc pracy, po drugie wzmacnia współpracę partnerską i pozwala osiągnąć o wiele większe sukcesy w zakresie pośrednictwa i szkolenia zawodowego – przede wszystkim w obszarze efektywności zatrudnieniowej – niż ma to miejsce w tradycyjnym modelu zarządzania. Po drugie, a może przede wszystkim, powstanie sieci ma podłoże czysto komercyjne, a nie altruistyczne. A ponieważ sieć ma przynosić korzyści wszystkim zaangażowanym stronom, musi być zarządzana tak, jak każde przedsięwzięcie gospodarcze. Wprowadza to całkowicie nową jakość i trudno jest to pomijać, gdy mówimy nie tylko o problemach, ale o zwykłej realizacji procedur – w każdym razie wyzwanie jest oczywiste i bardzo poważne. 12 Adaptacja modelu "WellBox" jako narzędzia wydłużenia wieku aktywności zawodowej na mazowieckim regionalnym rynku pracy Sieć współpracy jest zespołem pracującym w dużym rozproszeniu, a każdy jego członek ma swoje własne, poważne zadania do wykonania (na przykład produkcyjne) i na rzecz zespołu oddaje tylko część czasu. Konsekwentnie zatem musimy zadbać, aby ta część nie marnowała się na skutek wadliwej organizacji przedsięwzięcia i sporów kompetencyjnych. Zrozumienie i zaakceptowanie istoty sieci współpracy i jej funkcjonowania w przypadku normalnej działalności służb zatrudnienia jest ciągle jeszcze przed nami, chociaż praca zespołowa od dawna już jest uznawana za najbardziej efektywną formułę zarządzania. Przyczyną zapóźnienia jest czasochłonność budowy zespołu, tym wyższa im dalej jesteśmy od uznania jej (i zarządzania zespołowego) za normę powszechną. Z tego względu ogólne efekty stosowania rozwiązań Well–box'u pojawią się znacznie później, niż nastąpi uznanie instrumentu za wdrożony. Obok sieci współpracy istnieje cały blok zagadnień związanych z tak zwaną orientacją na klienta. Oznacza ona, że wszystko, co robimy w obszarze określanym jako Well–box, dzieje się przede wszystkim za zgodą i na rzecz przedsiębiorców i poszukujących pracy, oraz że profity będące efektem tego działania równoważą oczekiwania partnerów, których świadome uczestniczenie w procesie planowania działań i podejmowania decyzji jest nie tylko gwarancją sukcesu. Przypuszczalnie zarówno jedni, jak i drudzy nasi partnerzy znacznie lepiej potrafią ocenić plany działania, które ich dotyczą, niż zrobi to powiatowy urząd pracy – i odwrotnie. Oczywiste, że gra interesów musi odbywać się w określonych ramach, aby nie przerodziła się w anarchię, niemniej swoboda udzielona partnerom dla określania ich celów jest niezbędna. Na koniec to, co najważniejsze – komunikacja. Zanim dojdzie do porozumienia, ale i długo później, już w trakcie realizacji projektów wykorzystujących Well–box, komunikacja stanowi najważniejszą część realizacji procedur. Ta prawda jest tak oczywista, że aż trywialna, ale jednak musi tu być wypowiedziana, umiejętność bowiem komunikowania się i przekazywania informacji jest u nas ciągle jeszcze sztuką, a nie rutynowym działaniem. Oczywiście, w każdym projekcie realizującym zasady Well–box'u musi być zawarta część poświęcona komunikacji, jednak cały też czas musimy pamiętać, że nie jest to żaden trybut składany jakimś teoretycznym zasadom, ale istotna część całego zamierzenia. Jak wynika z powyższego, uzyskanie stanu, w którym Well–box będzie opanowanym i rutynowo stosowanym narzędziem, funkcjonującym w środowisku poddanym ścisłym procedurom, zajmie bardzo dużo czasu i wysiłku (szkoleniowego przede wszystkim, ale nie wyłącznie). Musimy też pamiętać, z jakiego powodu godzimy się na stosowanie modelu, oraz 13 Adaptacja modelu "WellBox" jako narzędzia wydłużenia wieku aktywności zawodowej na mazowieckim regionalnym rynku pracy o tym, że jego cele są nadrzędne w stosunku do innych, cały model bowiem jest realizowany na znacznie wyższym poziomie jakości, niż obecnie przyjmowany przez pracodawców i kandydatów do pracy. Model Well–box dotyczy (i może być wśród nich uznany za wdrożony) tylko partnerów zdecydowanych na jego zastosowanie, zdeterminowanych i podpisujących się pod porozumieniem w tym zakresie. Nie jest to narzędzie, które można wykorzystywać, jak niegdyś interwencyjne miejsca pracy, do chwilowego podreperowania kondycji lub do uzupełnienia stażu niezbędnego do uzyskania zasiłku. Wszystko to, co zostało wyżej powiedziane, będzie wpływało na wszystkie aspekty procedury wdrażania. Problematyczne zatem jest traktowanie poszczególnych zadań wewnątrz projektu wdrażania jako ważniejszych lub mniej ważnych. Bo chociaż ich ustawienie w projekcie nie jest hierarchiczne, to jednak wszystkie są umieszczone w jednym skomplikowanym łańcuchu konsekwencji zdarzeń i poczynań, których wzajemne wpływanie nie zawsze jest liniowe i dostrzegalne. W każdym natomiast razie trzeba przestrzegać, aby podstawowe elementy modelu: akceptacja realizowanych procedur przez wszystkich uczestników, budowa sieci współpracy oraz ustalenie reguł komunikacji i zarządzania siecią nie budziły zastrzeżeń technicznych (proceduralnych i finansowych). Model Well–box jest kompletnym programem rynku pracy, co oznacza, że dysponuje wszystkimi niezbędnymi narzędziami, a stosowane w nim procedury są we właściwy sposób opisane w przepisach. Z ustawowego punktu widzenia, w opisywanym programie zawarte są trzy podstawowe pułapki, zamykające drogę do jego realizacji w Polsce w skali 1:1. Pierwsza z nich dotyczy niedozwolonej pomocy publicznej, która pojawia się, gdy chcemy w ramach środków Funduszu Pracy wynagrodzić przedsiębiorcy koszty ponoszone w fazie przyuczania naszego podopiecznego do zawodu. W przypadku innych programów także opłacamy wszystkie koszty z tego samego źródła, ale ma to miejsce przed zatrudnieniem osoby bezrobotnej skierowanej do udziału w programie. Po zawarciu umowy o pracę wszystkie przepływy finansowe podlegają ocenie zgodności z regułami pomocy publicznej. Wprawdzie obowiązujące przepisy w zakresie tzw. wyłączeń grupowych oraz pomocy de minimis stwarzają pewne możliwości, jednak ich zastosowanie dotyczy dość ograniczonej liczby precyzyjnie opisanych grup bezrobotnych i przedsiębiorców. Przez to stosowanie 14 Adaptacja modelu "WellBox" jako narzędzia wydłużenia wieku aktywności zawodowej na mazowieckim regionalnym rynku pracy narzędzia nie będzie powszechne i zaprzeczy jego istocie. W każdym razie bez uzupełnienia przepisu nie mamy możliwości pełnej realizacji modelu. Druga pułapka to brak narzędzi do dokonywania oceny postępowania osób poszukujących pracy i przedsiębiorców oraz brak sankcji stosowanych w przypadku zachowań uchybiających etyce. Mamy tu na myśli wykorzystywanie możliwości, jakie dają poszczególne programy do uzyskiwania korzyści finansowych bez realizowania podjętych zobowiązań. Niestety, ustawa o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy jest tak skonstruowana, że możliwe jest podejmowanie skutecznych prób: (a) uczestniczenia w szkoleniach bez zamiaru późniejszego zatrudnienia, a także (b) pozyskiwania środków w ramach subsydiowanych miejsc pracy bez zamiaru podpisania stałej umowy o pracę z osobą, za której przygotowanie do zawodu wyłożono środki publiczne. W obydwu przypadkach publiczne służby zatrudnienia nie mają możliwości dostatecznie mocnego akcentowania, że stoją na straży Funduszu Pracy i że ten ostatni nie jest bezsilny w przypadku zdarzeń takich, jak opisane. Ostatnia, ale wcale nie najmniejsza trudność to brak możliwości finansowania działania sieci współpracy i usług mentorskich. Cytowana wyżej ustawa jest w zakresie współpracy bardzo enigmatyczna, a mogące dzięki niej powstać partnerstwo nie jest jednoznaczne z siecią i nie może być finansowane poza zebraniem założycielskim. Tymczasem w ramach sieci realizuje się wiele czynności, które także kosztują, takich jak na przykład ewaluacja postępów czynionych przez podopiecznych, dodatkowe pośrednictwo realizowane poprzez kontakty partnerskie przedsiębiorców etc. „Mentor” natomiast jest ustawie zupełnie nieznany, chociaż wykorzystywanie doświadczonych pracowników do wprowadzania nowych ma już swoją wieloletnią tradycję w europejskich publicznych służbach zatrudnienia. Tak więc, jak widać, model Well–box nie ma alternatywnych prawnych ani technicznych zamienników, które mogłyby być zastosowane jako substytut oryginału. Jedynym możliwym rozwiązaniem jest realizacja „takiego, jaki jest”. Z tego względu nie zaleca się podejmowania żadnych prób realizacji częściowej, nawet jeżeli wyda nam się, że osiągniemy wyniki zbliżone do ideału. Przypuszczalnie uzyskamy je tylko przypadkowo i nie dadzą się powtórzyć. Można pokusić się o realizację modelu przy zastosowaniu programu specjalnego, ale wówczas uzyskamy jedynie pojedynczą realizację, bez możliwości porządnego 15 Adaptacja modelu "WellBox" jako narzędzia wydłużenia wieku aktywności zawodowej na mazowieckim regionalnym rynku pracy przygotowania personelu do nowych zadań i również bez szans na powtórzenie. Program specjalny ma to do siebie, że każda kolejna realizacja wymaga odrębnego, dość pracochłonnego wniosku i nie może być powielana automatycznie z powodu braku powtarzalnych procedur. Ostatnia z możliwości to prace interwencyjne, udzielane przedsiębiorcy po podpisaniu przez niego zobowiązania do zatrudnienia naszego podopiecznego po okresie przygotowawczym, wsparte przez umowę partnerską. Zamysł ten, aczkolwiek wydaje się możliwy do realizacji, jest w gruncie rzeczy ryzykowny i w dalszym ciągu nie rozwiązuje opisanych problemów, przede wszystkim tych związanych z pomocą publiczną, powtarzalnością działań i funkcjonowaniem partnerstwa. W ramach modelu Well–box w wersji duńskiej, przedsiębiorcy uzyskują gratyfikacje z tytułu prowadzonego szkolenia. Charakter i przeznaczenie wypłacanych środków nie mają większego znaczenia. Jest natomiast istotne, że są doprowadzane do przedsiębiorcy w okresie około 13 tygodni przygotowania zawodowego, które odbywa się już w okresie zatrudnieniu podopiecznego, czyli w warunkach, w których otrzymane w ten sposób środki są objęte przepisami o tzw. pomocy publicznej. Stosownie do obowiązującego prawa, udzielana pomoc publiczna jest dopuszczalna, jeżeli pozostaje w zgodzie z regułą wyłączeń grupowych albo z regułą de minimis. Odpowiednie regulacje, rozporządzenie komisji (WE) nr 1998/2006 z 15 grudnia 2006 r. (w sprawie pomocy de minimis) i rozporządzenie komisji (WE) nr 800/2008 z 6 sierpnia 2008 r. (w sprawie wyłączeń grupowych), w szczegółowy sposób regulują zasady i progi udzielanej pomocy. Instytucją właściwą jest w Polsce Urząd Ochrony Konkurencji i Konsumenta. Niestety ani wyłączenia grupowe, ani pomoc de minimis nie zapewniają komfortu w zakresie realizowania programu, ponieważ charakteryzują się progami intensywności obliczanej na jednego przedsiębiorcę. Gdyby nawet zatem wystąpiła potrzeba i możliwość zatrudnienia większej liczby osób bezrobotnych, może okazać się, że limity na to nie pozwolą. Z punktu widzenia skutków dla rynku pracy, wydatków ze środków publicznych i konkurencyjności, efekty uzyskiwane w wyniku stosowania Well–box'u nie odbiegają od subsydiowania miejsc pracy w ramach prac interwencyjnych. Można nawet zauważyć pewne pokrewieństwo idei prac interwencyjnych i Well–box'u, z tym jednak, że w programie Well– 16 Adaptacja modelu "WellBox" jako narzędzia wydłużenia wieku aktywności zawodowej na mazowieckim regionalnym rynku pracy box szkolenie zawodowe odbywa się w fazie pełnoprawnego zatrudnienia – i to stanowi o jego przewadze. Powyższe skłania do uznania, że pomimo zauważalnych podobieństw, nie da się uniknąć procedury notyfikacji narzędzia w celu uznania go za dopuszczalne na równi ze wszystkimi innymi, których istotą jest subsydiowanie miejsc pracy. Nie mają natomiast znaczenia charakter i wysokość wypłacanych kwot, albowiem są one w każdym przypadku przedmiotem kalkulacji i podlegają negocjacjom do zawieranej umowy, co z kolei zapewnia zachowanie odpowiedniej konkurencyjności w rozumieniu przepisów o zamówieniach publicznych. Dla dopełnienia obrazu wdrażania, pozostaje przedyskutowanie zakresu zmian ustawy i ewentualnego rozszerzenia nowego zapisu o rozporządzenie wykonawcze. Zmiana obowiązujących przepisów jest jednym z elementów wdrażania modelu Well– box, gdyż jego reguły w żaden sposób nie przystają do obecnego prawa tak w zakresie procedur realizacyjnych, jak oczekiwań. Jednak z punktu widzenia realizowanych w ramach modelu czynności i uruchamianych procedur – szkolenie przygotowawcze, staż, praktyczne szkolenie zawodowe, stypendia i refundacje – korekta ustawy mogłaby polegać jedynie na dodaniu jednej pozycji do słownika, jednego artykułu do rozdziału obejmującego instrumenty i jednej pozycji w wydatkach wymienionych w art. 109. To minimalistyczne podejście, chociaż poprawne metodologicznie, nie zapewni jednak realizacji na poziomie identycznym z zakładanym, będzie bowiem zbyt mało wymagające pod względem jakościowym. Z drugiej strony wszakże, nie widać też specjalnego materiału na rozporządzenie, ponieważ, jak powiedziano wyżej, wszystkie procedury są dobrze znane publicznym służbom zatrudnienia i ich zastosowanie nie wymaga dodatkowych regulacji. Przede wszystkim chodzi o innowacyjność nowego instrumentu w sensie wymagań jakościowych i efektywnościowych: obydwa wymagają zmiany ustawy. W ramach projektowanego uzupełnienia przepisu doregulowane zostaną dwa elementy: współpraca sieciowa i jakość. Współpraca sieciowa jest zagadnieniem całkowicie nowym w sensie zapisów ustawowych. Partnerstwo, które ujęte jest w ustawie, w żadnym stopniu nie odpowiada ani 17 Adaptacja modelu "WellBox" jako narzędzia wydłużenia wieku aktywności zawodowej na mazowieckim regionalnym rynku pracy nowoczesnym metodom współpracy, ani potrzebom realizacyjnym modelu Well–box. Natomiast wymagania jakościowe i efektywnościowe w ogóle w ustawie nie występują. W obydwu przypadkach – sieci i jakości – nie chodzi przy tym o jakieś zuniformizowane modele postępowania, zróżnicowanie bowiem lokalnych rynków jest zbyt duże, aby domagać się od nich jednakowej formuły realizacyjnej. Zróżnicowanie to zostanie usunięte dopiero po pewnym okresie, ale przepis musi działać od pierwszego dnia i nie może stwarzać barier nawet w przypadku słabiej przygotowanych ośrodków. Uwzględniają powyższy punkt widzenia, ostateczny projekt nowelizacji ustawy obejmie: partnerstwo w sieci i wymagania odnośnie do jakości – bez rozporządzenia. Czas trwania: od zamknięcia projektu WellboxPl i przekazania raportu końcowego do chwili uprawomocnienia zmian w ustawie o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy (lub równoważnej). Data dokonania zmian w zapisach ustawowych (data wejścia w życie) jest podstawowym terminem realizacji, od którego można obliczać czas trwania procedur wdrażania. Okres realizacji zmian ustawowych jest praktycznie nieprzewidywalny. Wprawdzie można założyć, że propozycja zapisu oraz konieczne uzgodnienia zajmą od około czterech do około sześciu miesięcy, jednak kolejne dwa etapy: zatwierdzenie przez Radę Ministrów i uchwalenie przez Sejm mogą przedłużyć się o dowolny okres. Wydaje się, że nawet przy założeniu dobrej woli wszystkich zainteresowanych całość może zająć około roku. Szkoleniem należy objąć cały personel „pierwszego stołu” t. j. pośredników i doradców zawodowych oraz niektórych pracowników drugiej linii (przede wszystkim księgowość). Zadanie jest dość trudne, obejmuje bowiem około 3000 osób. Przy zastosowaniu metody dwustopniowej (1– szkolenie trenerów z każdego powiatowego urzędu pracy i 2– dalsze szkolenia wewnątrz organizacji powiatowej), daje to około dwóch miesięcy intensywnej pracy w 1–szym etapie i około 2–3 kolejnych na 2–gi etap. Pytanie o tryb i metody szkolenia pozostaje otwarte – w zasadzie możliwe jest zastosowanie wszystkich dostępnych i zwykle używanych – od szkolenia stacjonarnego po różne formy szkolenia na odległość. W każdym razie szkolenie personelu będzie wymagało odrębnego projektu z uwagi na znaczne problemy logistyczne pozostające do rozwiązania. 18 Adaptacja modelu "WellBox" jako narzędzia wydłużenia wieku aktywności zawodowej na mazowieckim regionalnym rynku pracy Szkolenie musi być wsparte przez formy kontaktu umożliwiającego wymianę informacji i udzielanie rad oraz odpowiedzi w trakcie całego procesu szkoleniowego – trzeba będzie do tego celu adaptować którąś ze stosowanych technologii kontaktu na odległość (Adobe Connect lub tp.). Szkolenie może rozpocząć się z chwilą ustalenia ostatecznej formuły zapisu ustawowego, na etapie prac sejmowych, a jeszcze przed jego przyjęciem przez Sejm. Jest to ryzykowne łowienie ryb przed więcierzem, ale znacznie oszczędza czas i doprowadza do tego, że personel jest przygotowany merytorycznie w dniu uprawomocnienia się ustawy lub nieco wcześniej. Szkolenie będzie wyglądało nieco inaczej, jeżeli okaże się, że program wdrażamy tylko w jednym regionie – mazowieckim. (Ale projekt wdrażania i tak trzeba będzie opracować od nowa, wyłącznie dla uwzględnienia takiej sytuacji). Zakończenie okresu szkoleń i rozpoczęcie realizacji projektów rozpoczyna okres praktycznego zastosowania modelu w pracy publicznych służb zatrudnienia. W tym miejscu przydadzą nam się techniki wymiany informacji dotyczące z jednej strony praktyki realizacyjnej, z drugiej – reagowania na wątpliwości i korygowanie wstępnych ustaleń. Zakładamy, że wymiana doświadczeń i wiedzy o tzw. dobrych praktykach funkcjonuje już na poziomie regionalnym i tej sieci nie będzie trzeba tworzyć od nowa. Należy jednak pamiętać, że zamknięcie okresu wdrażania nie zamknie procesu wymiany informacji, a nawet powinno prowadzić dalej – aż do chwili pojawienia się meta– sieci, złożonych ze współpracujących ze sobą pojedynczych sieci współpracy z różnych powiatów. Chociaż nie można odbierać inicjatywy lokalnym rynkom pracy, wskazane jest, aby pojawiły się także elementy marketingu centralnego, co najmniej z poziomu regionu. Powinno to zapewnić ustalenie pewnego poziomu jednolitości, wymaganej przede wszystkim w obszarze oferowanej jakości. Kampanie na poziomie powiatu będą zapewne bardziej szczegółowe i ukierunkowane sektorowo bądź branżowo oraz zawierające więcej szczegółów co do finansowania, czego z poziomu regionu nie można uzyskać. 19 Adaptacja modelu "WellBox" jako narzędzia wydłużenia wieku aktywności zawodowej na mazowieckim regionalnym rynku pracy Trzeba również założyć, że marketing będzie miał dwie fazy: otwartą, tuż po uprawomocnieniu się przepisu oraz zamkniętą, kierowaną do wcześniej zdefiniowanych odbiorców. Monitoring stanowi jeden z poważniejszych problemów okresu wdrażania i późniejszego stosowania, nie dysponujemy bowiem – w ramach statystyki publicznej – odpowiednimi wskaźnikami, pozwalającymi na określenie stanu działań i efektów w programie takim, jak Well–box. Działania tego typu przede wszystkim wymagają monitorowania procedur, do czego nie jesteśmy przyzwyczajeni, nie mamy bowiem nawyków, które kształtują się w miarę nabierania doświadczeń z zarządzaniem przez projekty. W każdym razie monitorowanie będzie we wszystkich przypadkach procedurą wewnętrzną, nie ujmowaną w systemie statystycznym. Aby uzyskać w miarę obiektywny obraz sytuacji, trzeba więc będzie ustalić nowe reguły monitoringu, uwzględniające potrzeby programu w trakcie wdrażania i później, a to z kolei będzie uzależnione od wyboru obszaru wdrażania. Dojście do powtarzalności realizacji projektów na określonym poziomie jakości jest procesem długotrwałym, ale niezbędnym. Poprawność realizacyjną powinniśmy uzyskać przez wspomaganie się wymianą doświadczeń, jednak jest to równie czasochłonne i do tego mało dynamiczne. Z drugiej strony, nie ma możliwości podnoszenia jakości przez scentralizowane działania szkoleniowe. Z tej sytuacji są dwa wyjścia. Jedno ogranicza się do okresowego sprawdzania stopnia jakości realizowanych projektów poprzez wyrywkowe badania prowadzone z poziomu regionu, drugie – sprowadza się do systematycznego gromadzenia danych. Dokonanie wyboru jednego albo drugiego rozwiązania będzie możliwe po ustaleniu zakresu monitoringu. W tym miejscu autor niniejszego skłania się ku pierwszej propozycji z pozostawieniem wyników ewentualnego monitorowania do celów propagowania modelu jako jednego generalnych rozwiązań polityki rynku pracy. Do takiej konkluzji skłania przede wszystkim stan organizacyjny publicznych służb zatrudnienia, którym cele i środki na ich realizację określa się na poziomie ściśle lokalnym, niedostępnym z poziomu regionu i tym bardziej – kraju. W naszej sytuacji nie ma mowy o uzyskaniu jednolitego poziomu jakości realizacji ani o wprowadzeniu ponadpowiatowych procedur controllingu. 20 Adaptacja modelu "WellBox" jako narzędzia wydłużenia wieku aktywności zawodowej na mazowieckim regionalnym rynku pracy Natomiast, jeżeli uda się zunifikować prowadzenie badań skuteczności narzędzi, wyniki będą mogły być publikowane jako zestawienie najlepszych realizacji (benchmarking) – z dodaniem odpowiednich analiz i zaleceń. 21
