standardy kształcenia dla przedmiotu zajęcia praktyczno

Standardy kształcenia
dla przedmiotu Zajęcia Praktyczno-Badawcze
Publikacja współfinansowana ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
Elbląskie Stowarzyszenie Wspierania Inicjatyw Kulturalno – Oświatowych
EURO-Link
Elbląskie Stowarzyszenie Wspierania Inicjatyw
Kulturalno – Oświatowych
EURO - Link
Standardy kształcenia
dla przedmiotu Zajęcia Praktyczno-Badawcze
Elbląskie Stowarzyszenie Wspierania Inicjatyw Kulturalno – Oświatowych
EURO-Link
A
Autorzy oraz Elbląskie Stowarzyszenie Wspierania Inicjatyw Kulturalno – Oświatowych
EURO – Link dołożyli wszelkich starań, by zawarte w niniejszej publikacji informacje
były kompletne i rzetelne. Nie biorą jednak odpowiedzialności ani za ich wykorzystanie,
ani za związane z tym ewentualne naruszenie praw patentowych lub autorskich.
Autorzy oraz Elbląskie Stowarzyszenie Wspierania Inicjatyw Kulturalno – Oświatowych
EURO – Link nie ponoszą również żadnej odpowiedzialności za ewentualne szkody
wynikłe z wykorzystania z wykorzystania informacji zawartych w niniejszej publikacji.
Autorzy:
dr hab. inż. Marek Kwiatkowski
dr Bożena Karawajczyk
dr Ryta Suska-Wróbel
prof. Jerzy Sikorski
Opracowanie graficzne:
Michał Łuński
Publikacja powstała na potrzeby projektu ZPB-INNOWACJE realizowanego przez Elbląskie
Stowarzyszenie Wspierania Inicjatyw Kulturalno – Oświatowych EURO-Link w partnerstwie
krajowym z Uniwersytetem Gdańskim.
Projekt ZPB-INNOWACJE jest współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach
Europejskiego Funduszu Społecznego.
www.zpb-innowacje.pl
Publikacja bezpłatna
Publikacja współfinansowana ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
Elbląskie Stowarzyszenie Wspierania Inicjatyw Kulturalno – Oświatowych
EURO-Link
STANDARDY KSZTAŁCENIA DLA PRZEDMIOTU ZAJĘCIA PRAKTYCZNO
– BADAWCZE
Głównym celem projektu pt. "Zajęcia praktyczno-badawcze w powiecie elbląskim.
Pilotażowy program wdrożenia nowego przedmiotu nauczania w szkołach podstawowych
i gimnazjach" jest opracowanie całkowicie nowego przedmiotu o roboczej nazwie "Zajęcia
praktyczno-badawcze", przeznaczonego dla uczniów szkół podstawowych (klasa IV – VI)
oraz gimnazjum (klasa I – III) i pilotażowe wdrożenie go w wybranych szkołach w powiecie
elbląskim. Specyfiką nowego przedmiotu jest oparcie procesu uczenia się na samodzielnej
pracy eksperymentalnej ucznia, realizowanej w odpowiednio przygotowanych do tego
celu pracowniach szkolnych pod kierunkiem przeszkolonych w tym zakresie nauczycieli,
według specjalnie opracowanych na rzecz tego przedmiotu programów nauczania i
podręczników. Na poziomie szkoły podstawowej nowy przedmiot miałby obejmować
wybrane treści z zakresu wchodzącego w skład podstawy programowej przedmiotu
"Przyroda". W gimnazjum, przedmiot opierałby się na wybranych treściach z podstaw
programowych przedmiotów "Biologia", "Chemia" i "Fizyka".
Uzasadnienie wprowadzenia "Zajęć praktyczno-badawczych" do programów
szkolnych wynika z porównania obszerności treści zawartych w podstawach
programowych przedmiotów "Przyroda", "Biologia", "Chemia" i "Fizyka" z ograniczonym
czasem jakim dysponują nauczyciele aby je przekazać. Dysproporcja pomiędzy tymi
dwoma wielkościami jest z pewnością główną przyczyną, dla której nauki z gruntu rzeczy
eksperymentalne, traktowane są w praktyce jako "teoretyczne", tzn. takie, których
nauczanie sprowadza się do tradycyjnych metod (kreda, tablica, ewentualnie film
dydaktyczny, prezentacje multimedialne, itp.). Wynikająca z tego raczej bierna rola
uczniów rodzi poważne obawy, czy zdołają oni uzyskać w wystarczającym stopniu
umiejętności określone w "Części wstępnej podstawy programowej dla szkoły
podstawowej" (Podstawa, 2009) jako najważniejsze, zwłaszcza
- myślenie naukowe – umiejętność formułowania wniosków opartych na opartych na
obserwacjach empirycznych dotyczących przyrody i społeczeństwa,
ale też
- umiejętność posługiwania się nowoczesnymi technologiami informacyjnokomunikacyjnymi, w tym także dla wyszukiwania i korzystania z informacji,
- umiejętność uczenia się jako sposób zaspokajania naturalnej ciekawości świata,
odkrywania swoich zainteresowań i przygotowania do dalszej edukacji,
- myślenie matematyczne – umiejętność korzystania z podstawowych narzędzi
matematyki w życiu codziennym oraz prowadzenia elementarnych rozumowań
matematycznych,
- umiejętność pracy zespołowej.
3
Elbląskie Stowarzyszenie Wspierania Inicjatyw Kulturalno – Oświatowych
EURO-Link
Podobne obawy można żywić względem umiejętności określonych jako najważniejsze w
"Części wstępnej podstawy programowej dla gimnazjum i liceum" (Podstawa, 2009).
Dotyczy to przede wszystkim umiejętności
- myślenie naukowe – umiejętność wykorzystania wiedzy o charakterze naukowym do
identyfikowania i rozwiązywania problemów, a także formułowania wniosków
opartych na obserwacjach empirycznych dotyczących przyrody i społeczeństwa
jak również i innych, np.:
- umiejętność wyszukiwania, selekcjonowania i krytycznej analizy informacji
- umiejętność sprawnego posługiwania
informacyjno-komunikacyjnymi
się
nowoczesnymi
technologiami
- myślenie matematyczne – umiejętność wykorzystania narzędzi matematyki w życiu
codziennym oraz formułowania sądów opartych na rozumowaniu matematycznym
- umiejętność pracy zespołowej.
Przedmiot "Zajęcia praktyczno-badawcze" stanowi próbę rozwiązania tego
problemu poprzez wprowadzenie zajęć szkolnych, w których uczeń będzie samodzielnie
eksperymentował, mierzył i rejestrował uzyskane wyniki, interpretował obserwowane
zjawiska w świetle posiadanych już wiadomości, odkrywał nowe zjawiska, próbował je
uogólniać, poszukiwał nowych informacji związanych z przeprowadzonymi
doświadczeniami, współpracował z innymi w celu rozwiązania postawionego problemu,
itp. Innymi słowy, niniejszy projekt ukierunkowany jest przede wszystkim na aktywizację
ucznia w taki sposób, aby mógł on lepiej rozwijać ważne umiejętności wymienione
powyżej.
Z tego względu pierwszym koniecznym krokiem w realizacji projektu jest
opracowanie standardów kształcenia dla przedmiotu "Zajęcia praktyczno-badawcze",
określających które szczególne umiejętności miałyby być rozwijane przez ten przedmiot.
Standardy te zostały opracowane przez członków Grupy Sterującej w składzie dr Bożena
Karawajczyk (ekspert chemia), dr Ryta Suska (ekspert biologia i przyroda) i prof. Jerzy
Sikorski (ekspert fizyka), kierowanej przeze mnie. Jako podstawy do opracowania
standardów wykorzystano z jednej strony umiejętności określone w częściach wstępnych
podstaw programowych (p. wyżej), a z drugiej strony taksonomię umiejętności
przyrodniczych wprowadzoną przez L. E. Klopfera (Klopfer 1971; Sawicki 1981). W
rezultacie w skład standardów weszło sześć kategorii umiejętności, przedstawionych w
Tabeli 1.
4
Elbląskie Stowarzyszenie Wspierania Inicjatyw Kulturalno – Oświatowych
EURO-Link
Tabela 1. Standardy kształcenia dla przedmiotu "Zajęcia praktyczno-badawcze"
1.
Posługiwanie się prawidłowym językiem w opisie obserwowanych przedmiotów i zjawisk:
●
●
●
●
opanowanie praw, reguł i zasad nauki
poznawanie i opisywanie podstawowych zasad działania narzędzi i sprzętu laboratoryjnego
znajomość kolejności etapów postępowania naukowego
wstępne poznanie głównych założeń danej teorii naukowej
●
stosowanie w opisie słownictwa specyficznego dla rodzaju obserwowanych zjawisk
2.
Prowadzenie obserwacji i pomiarów:
●
●
●
●
●
●
●
spostrzeganie przedmiotów i zjawisk właściwych dla realizowanego tematu
dobieranie odpowiedniego narzędzia (przyrządu) do przeprowadzenia badań
znajdowanie przyczyn niedokładności pomiarów
przeprowadzenie badań lub obserwacji, w tym z wykorzystaniem instrukcji
opisywanie wykonywanych (lub obserwowanych) czynności oraz rejestrowanie spostrzeżeń
●
dostrzeganie i rejestrowanie faktu naukowego jako podstawy do uogólnień
dokonywanie klasyfikacji faktów i opracowywanie tabel i wykresów.
ocena zagrożeń dla siebie, dla innych i dla środowiska, związanych z wykonywanymi czynnościami,
przeciwdziałanie tym zagrożeniom
3.
Dostrzeganie problemów i ich rozwiązywanie:
●
●
●
●
dostrzeganie i formułowanie problemu
formułowanie roboczych hipotez
projektowanie badań (sytuacji) potwierdzających bądź wykluczających zaproponowane robocze hipotezy
planowanie eksperymentów
4.
Interpretacja danych i formułowanie uogólnień:
●
●
●
●
●
●
odczytywanie informacji przedstawionej w różnej formie (opisowej, liczbowej, graficznej)
prezentowanie wyników
interpretowanie otrzymanych danych z pomiarów i prowadzonych obserwacji
operowanie informacjami (selekcjonowanie, porównywanie, analizowanie, przetwarzanie, interpretowanie)
formułowanie wniosków na podstawie otrzymanych danych lub prowadzonych obserwacji
samodzielne formułowanie prostych praw i reguł
5.
Zastosowanie wiadomości i metod naukowych w nowych sytuacjach:
●
●
●
●
●
●
wyjaśnienie nowych faktów i praw
przewidywanie skutków działania sformułowanych faktów i praw nowych sytuacjach
zastosowanie teorii do sytuacji praktycznych
interpretowanie i objaśnienie technologii
ocenianie teorii i praw w świetle ich praktycznych zastosowań
proponowanie nowych sposobów weryfikacji samodzielnie sformułowanych
6.
Posługiwanie się aparaturą:
●
●
●
●
●
montowanie aparatury
wykonywanie prostych czynności laboratoryjnych i pomiarowych
ocenianie pracy aparatu
szacowanie czynników zakłócających pomiar
dokonywanie zmian w planie pracy
5
Elbląskie Stowarzyszenie Wspierania Inicjatyw Kulturalno – Oświatowych
EURO-Link
Zasadniczym celem przedmiotu "Zadania praktyczno-badawcze" jest rozwijanie
umiejętności opisanych w powyższych standardach. Z tego względu standardy te stanowią
podstawę dla testu diagnostycznego przeprowadzonego "na wejściu" wśród uczniów szkół
objętych projektem, tak aby po przeprowadzeniu analogicznego testu "na wyjściu" można
było określić przyrost umiejętności opisanych w standardach. Standardy te również
posłużą jako podstawa do opracowania programu nauczania dla przedmiotu "Zadania
praktyczno-badawcze" oraz podręcznika do tego przedmiotu.
Literatura:
Podstawa programowa z komentarzami. Tom 5. Edukacja przyrodnicza w szkole
podstawowej, gimnazjum i liceum. Załącznik do rozporządzenia Ministra Edukacji
Narodowej z dnia 23 grudnia 2008 roku w sprawie podstawy programowej wychowania
przedszkolnego oraz kształcenia ogólnego w poszczególnych typach szkół (Dz.U. z dnia 15
stycznia 2009 r.).
Klopfer, L. E. Evaluation of learning in science. In B. S. Bloom, J. T. Hastings, G. P. Madaus
Handbook of formative and summative evaluation of student learning, New York, McGrawHill, 1971, 559-641.
Sawicki, M. Metodologiczne podstawy nauczania przyrodoznawstwa, Wrocław, Ossolineum,
1981, 229-231.
dr hab. inż. Marek Kwiatkowski, prof. ndzw. UG
Koordynator Grupy Sterującej
6