Bogurodzica, dziewica, Bogiem sławiona Maryja! Twego

PTTCŚŃ TIOGTTRODZK 'A
37
kowej, ale także historycznej i muzykologicznej przynosi wy­
danie J. Woronczaka, E. Ostrowskiej i II. Peichta pod
zwięzłym tytułom: Bogurodzica, Biblioteka 1'isarzów Polskich,
seria A, nr 1, Wrocław 1962.
1
Bogurodzica, dziewica, Bogiem sławiona Maryja!
Twego syna, Gospodzina, matko zwolena Maryja,
Zyszczy nam, spuści nam.
Kiryjelejzon.
2
B
Twego dzieła krzciciela, Bożyce,
Usłysz głosy, napełń myśli człowiecze.
PIEŚŃ BOGURODZICA
1. Bogurodzica, dziewica, Maryja, formy mianownikowe
w funkcji wołacza. Fakt to dosyć często w starym języku
spotykany u rzeczowników żeńskich miękkotematowych.
Właściwy wołacz brzmiał: Bogurodzice, dziewice, Maryje. —
W formach tilawiena i zwolena (wiersz niżej) uderza nas brak
przegłosu e w o przed następującym n. Przyczynę tego różnie
tłumaczą. Niektórzy widzą tu wpływ czeskich form: slavena,
zvolena. W czasach późniejszych spotykamy się wyłącznie
z formami sławiona, zwołana. — Bogiem sławiena, przez Boga
sławiona, chwalona. — 2. gospodzin, gospodna, gospodnu...,
pan. Biernik gospodzina jest formą nowszą, opartą ściśle na
mianowniku. — zwolić, wybrać. — 3. zyszczy, zyskaj, rozkaźnik od zyskać, które dawniej odmieniało się zyszczy, zyszczesz,
zyszcze...— spuści, spuść, ześlij. —4. Kiryjelejzon, panie
zmiłuj się. Zwrot ten pochodzi z greckich pieśni kościelnych. —
5. dzieła, dla, ze względu na, Twego dzieła, dla twego. Dzieła
podobnie jak i dla stawało w stpol. zawsze po wyrazie rządzo­
nym, por. togodla i łegodła, dlatego. — lcrzcicieł, chrzciciel.
Wymiana krz- i chrz- (oraz kr- i chr-) częsta, por. dial, krzest
obok literackiego chrzest itp., stpol. Krystus i Chrystus. —
Bożyce, wołacz od Bożyc, syn Boga. — 6. napełń, apelu. —
PIEŚŃ BOGURODZICA
Słysz modlitwę, jąż nosimy,
A dać raczy, jegoż prosimy,
A na świecie zbożny pobyt,
Po żywocie rajski przebyt.
Kiryjelejzon.
Już w pierwszej połowie w. XV doczepiono do powyższych
dwu zwrotek nowych zwrotek dwanaście. Wykazuje je drugi
z rzędu rękopis Bogurodzicy, niewiele późniejszy od pierwszego.
] ten rękopis jest własnością Biblioteki Jagiellońskiej. Narasta­
nie nowych części nie odbywało się drogą powolnej ewolucji.
Nie tworzy więc rozszerzona Bogurodzica zwartej całości,
składa się natomiast z kilku mechanicznie posklojanych pieśni.
W przytoczonym poniżej dodatku pierwszej połowy w. XV wy­
różnia np. Łoś dwie pieśni: 1. Pieśń wielkanocną (obejmującą
zwrotki od 3—7 włącznie) i II. Pieśń pasyjną (od 10—14).
3
Nas dla wstał z martwych Syn Boży,
Wierzyż w to człowiecze zbożny,
Iż przez trnd Bog swoj lud odjął diablej strożej.
myśli, zamiary, chęci — 7. słysz, słuchaj.—jąż, którą.—
nosimy, zanosimy. — 8. raczy, racz. —- jegoż, czego. — 9. zbożny,
pomyślny, szczęśliwy (dosłownie: obfity w zboże). — 10. rajski
przebyt, przebywanie w raju. — 12. nas dla, dla nas; por. uwagę
przy dzieła w! 5. — 13. wierzyż, wierz-że. —zbożny, bogobojny,
pobożny; por. w. 9 zbożny, pomyślny. Pierwszy z tych przy­
miotników stoi w związku z rzecz. Bóg, drugi z rzecz, zboże. —
14. odjąć, odebrać. — diablej strożej, ceł. od diabla stróża.
Forma strożej zam. dawniejszej stróży. Końcówka -ej na miej­
scu -y pojawiła się pod wpływem form przymiotnikowych.