informacja i dezinformacja o przyczynach i skutkach awarii

INFORMACJA I DEZINFORMACJA O PRZYCZYNACH
I SKUTKACH AWARII NUKLEARNEJ W CZERNOBYLU
Zbigniew Dmochowski dr hab.inż.prof.PB
Politechnika Białostocka ul.Grunwaldzka 11/15, 15-893 Białystok
fax. (085) 7421657, e-mail [email protected].
STRESZCZENIE W referacie przedstawiono problematykę informacji i dezinformacji o
przyczynach i skutkach awarii nuklearnej w Czernobylu. Omówiono cztery stadia przebiegu
uwalniania substancji promieniotwórczych na zewnątrz uszkodzonego bloku nr 4 w
Czernobylskiej Elektrowni Jądrowej. Podano dane, dotyczące środków podjętych przez Rząd
Sowiecki dla ograniczenia skutków awarii. Omówiono podstawowe informacje, zawarte w
Raporcie Komisji Rządowej do Spraw Oceny Promieniowania i Działań Profilaktycznych w
Polsce. Przedstawiono mapy rozkładu obciążenia terytorium Czeskiej Republiki i Szwecji
radioaktywnym cezem. Omówiono skutki awarii nuklearnej w Czernobylu na stan zdrowia
ludności Białorusi i Ukrainy oraz zmiany w rozwoju fauny i flory. Oszacowano wpływ awarii
w Czernobylu na śmiertelność ludzi napromieniowanych oraz globalne bezpośrednie i
pośrednie straty finansowe, a także perspektywy rozwoju energetyki nuklearnej.
SŁOWA KLUCZOWE: elektrownia atomowa, awaria nuklearna, zgony napromieniowanych,
straty finansowe
Wstęp
Elektrownia jądrowa w Czernobylu, z reaktorami typu RBMK-1000,
zaprojektowana została na moc 6GW, przy czym na dzień 1 stycznia 1986r. moc
czterech bloków wynosiła 4GW. Główne cechy konstrukcyjne reaktorów typu
RBMK stanowią [4]:
a) pionowe kanały, zawierające paliwo i czynnik chłodzący, które umożliwiają
lokalny przeładunek paliwa przy pracującym reaktorze,
b) paliwo w postaci pęczków cylindrycznych prętów z dwutlenku uranu w
cyrkonowych rurach-koszulkach,
c) grafitowy spowalniacz neutronów między kanałami,
d) czynnik chłodzący w postaci wrzącej wody w obiegu o wymuszonej
wielokrotnej cyrkulacji z bezpośrednim przepływem pary do turbiny.
Czwarty blok Czernobylskiej Elektrowni Jądrowej został przekazany do
eksploatacji w grudniu 1983 roku. W kwietniu 1986r. przewidywany był średni
remont bloku. Przed wyłączeniem były zaplanowane badania turbozespołu nr 8
przy wybiegu z obciążeniem potrzeb własnych. Celem tych badań było
eksperymentalne sprawdzenie możliwości wykorzystania
mechanicznej energii
wirnika turbogeneratora, przy zamkniętym dopływie pary, do podtrzymania pracy
mechanizmów potrzeb własnych w warunkach zaniku zasilania elektrycznego.
Ten sposób zasilania wykorzystywany jest w jednym z podsystemów
szybkodziałającego systemu awaryjnego chłodzenia reaktora.
Przebieg awarii nuklearnej
Dnia 25 kwietnia 1986r. o godzinie 1100 przystąpiono do prób, w trakcie których
26 kwietnia o godz. 124 nastąpiły kolejno dwa wybuchy powodujące pożar bloku.
W wyniku wytwarzania pary i gwałtownego wzrostu temperatury w rdzeniu
powstały warunki do wystąpienia reakcji cyrkonu z wodą i innych
egzotermicznych reakcji chemicznych. Na skutek tych reakcji powstała
mieszanina gazów, zawierająca wodór i tlenek wodoru, podatne na wybuch
termiczny przy zmieszaniu z tlenem w powietrzu (rys.1) [4].
Pierwotną przyczyną awarii, jak wypowiedzieli się radzieccy specjaliści, był cały
ciąg błędów personelu przeprowadzającego próby, a także brak systemów
zabezpieczających przed awarią w przypadku zaistnienia potrzeby celowego
wyłączenia wielu zabezpieczeń. Katastroficzne rozmiary awarii wyniknęły stąd,
że personel elektrowni doprowadził reaktor do takiego stanu, w którym w
istotnym
stopniu
nasilił
się
wpływ
dodatniego
współczynnika
reaktywnościowego na wzrost mocy reaktora. W wyniku awarii czwartego bloku
powstał pożar, który objął około 30 ognisk. Do godziny 210 zlikwidowano pożar
na dachu maszynowni, do godz. 230 - na dachu oddziału reaktorowego, a do godz.
500 rano pożar całkowicie zlikwidowano. Jednocześnie nastąpiło uwolnienie
substancji promieniotwórczych na zewnątrz uszkodzonego bloku.
W
pierwszym
stadium nastąpiło
uwolnienie
rozproszonego
paliwa
z
uszkodzonego reaktora. Skład substancji promieniotwórczych w tym stadium
uwalniania odpowiadał w przybliżeniu składowi tych substancji w wypalonym
paliwie, ze zwiększoną zawartością promieniotwórczych izotopów jodu, telluru,
cezu i gazów szlachetnych.
W drugim stadium, od 26 kwietnia 1986r., w wyniku zastosowania środków do
gaszenia grafitu i filtrowania uwalnianych substancji, wartość radioaktywności
uwalnianej do otoczenia z uszkodzonego bloku uległa zmniejszeniu. W tym
okresie skład izotopowy substancji wyzwalanych do otoczenia był również
zbliżony do ich składu w paliwie. W tym stadium strumień rozgrzanego
powietrza i produkty spalania grafitu wynosiły z reaktora drobno rozproszone
paliwo (rys.2).
Trzecie
stadium
uwalniania
charakteryzowało
się
szybkim
wzrostem
intensywności wydostawania się produktów rozszczepień z bloku reaktora. Na
początku dało się zauważyć wzmożone wynoszenie składników lotnych, w
szczególności jodu, a później skład substancji promieniotwórczych zbliżył się z
powrotem do ich składu w wypalonym paliwie (6 maja 1986r.). Wynikało to z
rozgrzania paliwa w rdzeniu do temperatury przekraczającej 1700°C,
spowodowanego generacją ciepła powyłączeniowego. Wskutek zależnej od
temperatury migracji produktów rozszczepień i przemian chemicznych tlenku
uranu, następowała ucieczka produktów rozszczepień z matrycy paliwowej i
wynoszenie ich w postaci aerozoli przez produkty spalania grafitu.
Ostatnie czwarte stadium, które wystąpiło po 6 maja 1986r., charakteryzowało
się szybkim zmniejszaniem uwalniania substancji promieniotwórczych. Wynikało
to z zastosowania specjalnych środków, powstawania trudniej topliwych
związków
produktów
rozszczepień
w
efekcie
ich
oddziaływania
wprowadzanymi materiałami, stabilizacją paliwa i obniżeniem jego temperatury.
z
Sumaryczne uwolnienie produktów rozszczepień wynosiło około 3,5% całkowitej
ilości substancji promieniotwórczych w reaktorze w chwili awarii.
Rozprzestrzenianie się skażonej promieniotwórczo strugi powietrza postępowało
początkowo w kierunkach wschodnim i północnym, w ciągu następnych 2-3 dni
po awarii w kierunku północnym, a poczynając od 29 kwietnia w ciągu kilku dni
w kierunku południowym. Następnie skażone masy powietrza rozprzestrzeniły
się na duże obszary Białoruskiej Socjalistycznej Republiki Radzieckiej,
Ukraińskiej Socjalistycznej Republiki Radzieckiej i Socjalistycznej Federacyjnej
Republiki Radzieckiej. Wysokość strugi w dniu 27 kwietnia 1986r. przekroczyła
1200m., a poziom mocy dawki promieniowania w niej w odległości 5-10km od
miejsca awarii wynosił 1R/h [4].
Informacje przekazywane przez władze radzieckie
o awarii czernobylskiej
Powstaje pytanie jakie informacje o awarii czernobylskiej przekazywane były
przez władze radzieckie?
„W elektrowni atomowej w pobliżu Kijowa wybuchł reaktor, ale sytuację mamy
pod kontrolą” Taką informację dostały centrale „bratnich partii” od Sekretariatu
Komitetu Centralnego Komunistycznej Partii Związku Radzieckiego wieczorem
w poniedziałek 28 kwietnia 1986r., a zatem trzy dni po awarii. W poufnej
wiadomości dalej głoszono, że poziom radiacji wprawdzie przekroczył
dopuszczalne normy, ale nie na tyle, aby było potrzebne podjęcie kroków w celu
ochrony ludności.
Władze sowieckie najpierw sądziły, że ukryją prawdę o zakresie powstałej awarii
nuklearnej.
Ale wiatry pędziły niebezpieczną chmurę radioaktywną w stronę morza
bałtyckiego. Szwedzi po dotarciu chmury radioaktywnej nad ich terytorium
zaczęli sygnalizować zwiększoną radioaktywność powietrza nad Szwecją.
Dopiero po tych faktach Moskwa poinformowała Międzynarodową Agencję
Energii Atomowej w Wiedniu, a za jej pośrednictwem inne agencje państwowe i
światowe o zaistniałej w Czernobylu awarii nuklearnej. Oczywiście podano
informacje niepełne. Agencja TASS podała informację o wypadku, przy czym
ograniczyła ją do „uszkodzenia jednego z bloków elektrowni”. Następnie
nadeszła wiadomość, że „została zniszczona część konstrukcji budowlanych
otaczających reaktor” i że doszło do pewnego wydzielenia się radioaktywności.
W tym czasie zachodnie stacje radiowe podawały już szerokie informacje na
temat chmury radioaktywnych cząstek, które wyrzucił wybuch reaktora i która
przemieszczała się nad Europą. Europa Zachodnia w wyniku tych informacji
wpadła w popłoch, gdy w innych państwach socjalistycznych nadal o awarii nie
było informacji, a tym bardziej komentarzy. Chodziło o to, aby w przeddzień
święta pracy, 1 maja 1986r. nie wybuchła panika, która mogłaby przeszkodzić
normalnym obchodom tego święta. Tymczasem 30 kwietnia 1986r. wieczorem
radioaktywność przekroczyła w Kijowie stokrotnie dopuszczalne dawki. W ten
sposób zamiast ewakuacji dwu i pół milionowego miasta albo choćby zakazu
wychodzenia na zewnątrz budynków, ludzie musieli kolejny dzień przebywać na
ulicach.
Działania władz radzieckich dla ograniczenia skutków awarii
nuklearnej w Czernobylu oraz pierwsze ofiary tej awarii
W tym czasie, gdy władze radzieckie próbowały dezinformować świat o zakresie
awarii czernobylskiej, same podjęły decyzję o ewakuacji ludności zamieszkałej
w pobliżu Czernobyla. Tysiące autobusów zaczęło wywozić mieszkańców wsi i
miast z okolic Czernobyla Najpierw ewakuowano mieszkańców miasta Prypeci,
które leżało 7km na zachód od uszkodzonej elektrowni atomowej. Ze strefy
trzydziestokilometrowej wokół elektrowni zostało wysiedlonych razem około
135 tysięcy ludzi. Niestety niektórzy z nich zostali przewiezieni do miejsc, które
też były niebezpieczne - nikt wówczas nie mierzył dokładnie poziomu
radioaktywności w tych nowych miejscach zamieszkania.
Poza tym w pierwszej fazie ewakuacji ludzi z Ukrainy zapomniano o Białorusi,
która leżała dwadzieścia kilometrów na północ od Czernobyla. Mieszkańcy
Białorusi dostali w ten sposób znaczne dawki skażeń radioaktywnych. Na prace
zabezpieczające od początku wpływał typowy nieporządek sowiecki i despotyzm
niewykwalifikowanych funkcjonariuszy komunistycznych.
Z kolei wg danych radzieckich wskutek uczestniczenia w działaniach
przeciwawaryjnych, w pierwszych godzinach po awarii część personelu
elektrowni jądrowej, otrzymała duże dawki radioaktywne (powyżej 100R), a
także uległa poparzeniu podczas udziału w gaszeniu pożaru . Do godz. 600 rano
26 kwietnia 1986r. hospitalizowano 108 osób, a w ciągu dnia - dalsze 24 osoby.
Jeden poszkodowany zmarł 26 kwietnia 1986r. o godz. 600 rano od ciężkich
poparzeń, a jednej osoby spośród pracujących na zniszczonym bloku, nie
odnaleziono. Prawdopodobnie miejsce jej pracy znajdowało się w strefie zawału
i wysokiej radioaktywności. Spośród 184 osób 102 uznano za chore na chorobę
popromienną II-IV stopnia, a 82 - na chorobę popromienną I stopnia. Do
początku lipca 1986r. w wyniku oparzeń i ostrej choroby popromiennej zmarło
28 osób z personelu elektrowni. Wg danych radzieckich spośród ludności
ewakuowanej nikt nie otrzymał dawki promieniowania, mogącej spowodować
ostrą chorobę popromienną.
Informacje i dezinformacje o awarii czernobylskiej
i jej skutkach z innych krajów
W Polsce informacje o wzroście radioaktywności ustalone przez krajowe stacje
pomiarowe radioaktywności zostały natychmiast utajnione, a urządzenia
pomiarowe i rejestrujące zabezpieczone przez służby specjalne. Podobnie było w
Czechosłowacji. Pracownicy zakładu badań jądrowych w Reži koło Pragi
poinformowali o zwiększonym promieniowaniu po południu 29 kwietnia 1986r.
Potem informowały o nienormalnej radioaktywności elektrownie atomowe w
Jaslovskych Bohuniczich, a także Dukovanech. Specjalna Czechosłowacka
Komisja Rządowa stwierdziła, że nie zostały przekroczone normy dotyczące
radioaktywności, a zatem nie jest konieczne podejmowanie żadnych działań
zaradczych. Tymczasem w południe 1 maja 1986r., gdy wystąpiły w Pradze
opady, zmierzono w mieście 17-krotnie wyższy stopień radiacji niż
przewidywały normy. Jak widać, skutki awarii w Czernobylskiej Elektrowni
Atomowej dały się odczuć także poza ZSRR.
W Polsce opracowany został Raport Komisji Rządowej do Spraw Oceny
Promieniowania Jądrowego i Działań Profilaktycznych (Warszawa, czerwiec
1986r.)
(rys.3,4,5,6,7,8).
Źródła
radzieckie
przekazywały
sukcesywnie
informacje o awarii w Czernobylskiej Elektrowni Jądrowej i jej skutkach np. do
Centrum Informatyki Energetyki (Warszawa 1986r.) [4].
Np. w Szwecji opracowano specjalny numer Nowin, w których podano
informacje dla imigrantów pt. „Po Czernobylu? Informacje o skutkach awarii w
Czernobylu dla Szwecji” [2]. Broszurę w języku szwedzkim otrzymali wszyscy
mieszkańcy kraju. Broszura ta została opracowana i wydana przez Państwowy
Instytut Ochrony przed Promieniowaniem, w porozumieniu z Główną Inspekcją
Pracy, Urzędem Imigracyjnym, Inspekcją Energii Jądrowej, Urzędem Rolnictwa,
Głównym Urzędem Żywności, urzędami wojewódzkimi w województwach
Halland i Kalmar, Urzędem Ochrony Przyrody, Urzędem Ratownictwa oraz
Głównym Zarządem Zdrowia i Opieki Społecznej. Oprócz wersji polskiej
ukazały się wersje: angielska, arabska, fińska, francuska, grecka, hiszpańska,
niemiecka, serbsko-chorwacka, turecka i włoska.
Według różnych danych maksymalna moc dawki promieniowania wahała się po
awarii czernobylskiej poza ZSRR od 1,4mR/h w Finlandii do 4R/h we Włoszech.
W Polsce maksymalną moc dawki promieniowania określono na 0,45mR/h. Brak
jednak nadal było danych z wielu krajów np. Węgier, Bułgarii, Rumunii,
znajdujących się w nieznacznej odległości od miejsca awarii (tab.1) [4]. Bardzo
ciekawe były też zestawienia np. zawartości promieniotwórczego jodu
131
J w
mleku (od 7400Bq/l dla mleka owczego we Włoszech do 40Bq/l dla mleka
krowiego w Finlandii - wszystkie krowy w oborach). W Polsce największa
zawartość promieniotwórczego jodu
131
J w mleku krowim wynosiła około
2000Bq/l, zaś w serach owczych nawet około 7000Bq/kg, przy zalecanych przez
Międzynarodową Agencję Energii Atomowej - 1000Bq/l dla dzieci i - 10000Bq/l
dla dorosłych, w stanie awaryjnym (tab.2) [4].
Tab.1 Maksymalne poziomy skażeń promieniotwórczych w Europie
131
Kraj
Moc dawki [mR/h]
J w mleku [Bq/l]
Austria
0,24
1500
Belgia
0,013
140
CSRS
0,05
1569
Dania
30
Finlandia
1,4
40
Francja
0,05
600
RFN
0,20
1650
Irlandia Płn.
350
Wielka Brytania
0,10
560
Włochy
0,004
550 krowie, 7400 owcze
Holandia
0,018
173
Hiszpania
0,018
65
Szwecja
1,0
2900
Szwajcaria
0,15
180 krowie, 5800 owcze
Polska
0,45
2000
Tab.2 Dopuszczalne poziomy awaryjne krajowe i zalecane przez MAEA
Zalecane przez MAEA
Wartości dopuszczalne
Rodzaj zagrożenia
poziomy postępowania
przyjęta na okres awarii
awaryjnego
131
3
Skażenie powietrza J
1000 Bq/m
10000 Bq/m3
1000 Bq/l dzieci
Skażenie mleka 131J
1000 Bq/l
10000 Bq/l dorośli
10000
Bq/kg
do
15.05.1986
Skażenie warzyw zielonych
5000 Bq/kg od 16.05.1986
Dawka promieniowania od
źródeł zewnętrznych w
5 mSv/rok
100 mSv
odniesieniu do całego ciała
W wyniku awarii wzrost skażenia powietrza wystąpił w Polsce od 0,1Bq/m3
(średni) do 571Bq/m3 (maksymalny), wody powierzchniowej od 0,7Bq/l (średni)
do 417Bq/l (maksymalny), wody wodociągowej od 0,4Bq/l (średni) do 111Bq/l
(maksymalny), trawy od 223Bq/kg (średni) do 105000Bq/kg (maksymalny),
gleby od 481Bq/kg (średni) do 16400Bq/kg (maksymalny), warzyw zielonych od
1,32Bq/kg (średni) do 253800Bq/kg (maksymalny) (rys.9,10,11) [4].
W niektórych krajach np. Wielkiej Brytanii zdecydowano się na wybicie stad
owiec w związku ze stwierdzonym nadmiernym skażeniem radioaktywnym ich
mleka i mięsa.
W Czeskiej Republice, po jej utworzeniu, opracowano mapy rozkładu obciążenia
jej terytorium radioaktywnym cezem (137Cs), którego czas połowicznego rozpadu
wynosi 30lat. Wyodrębniono obszary o obciążeniu: poniżej 3kBq/m2, 5kBq/m2,
7kBq/m2 i powyżej 10kBq/m2 (rys.12) [3].
Podobne mapy opracowano znacznie wcześniej
(w 1986r.) dla terytorium
Szwecji, gdzie wyodrębniono obszary o obciążeniu: poniżej 3kBq/m2, (3-10)
kBq/m2, (10-40)kBq/m2, (40-70)kBq/m2 oraz ponad 70kBq/m2 (rys.13) [2].
Ocena przyczyn i skutków awarii czernobylskiej po 12 latach [3]
W Czernobylu było około 600 tysięcy likwidatorów awarii, z tego 340 tysięcy
żołnierzy. Około 10 tysięcy likwidatorów już zmarło. Inwalidów-likwidatorów
jest około 30 tysięcy. Noszą oni błękitne stroje identyfikacyjne, na podstawie
których mają prawo do wyższej renty, bezpłatnego biletu komunikacji miejskiej,
dodatku do posiłków, biletu do łaźni itp. Niektórzy likwidatorzy np. obsługujący
helikoptery zachorowali na raka gruczołów limfatycznych. Zwalniano ich
wówczas z pracy i stawali się cywilami bez należytej opieki zdrowotnej. Często
nie mogli uzyskać dokumentów, świadczących o tym, że ich inwalidztwo,
związane było z awarią czernobylską. Umierali w okresie kilku lat po awarii.
W międzyczasie dotarły informacje o tym, że niektórzy sowieccy specjaliści
wykazywali już w latach 70-tych obawy, dotyczące reaktorów typu
RBMK-1000, jaki później wybuchł w Czernobylu. Jednakże przy produkcji
energii elektrycznej jednocześnie otrzymywano w tych reaktorach pewne ilości
plutonu, którego potrzebowali do swych bomb atomowych wojskowi.
Także przy samej budowie elektrowni jądrowej w Czernobylu były wykryte
różne niedostatki.
Wg informacji KGB dla najwyższych władz państwa radzieckiego z lutego
1979r. mówiło się np. o naruszeniu projektowych i konstrukcyjnych norm w
niektórych częściach elektrowni oraz nierespektowania zaaprobowanych zasad
projektu, co może doprowadzić do awarii. Mimo takiej oceny konstruktorzy
czernobylskiej elektrowni dostali wysokie państwowe odznaczenia. Za
dokończenie czwartego bloku elektrowni, który później wybuchł, Sekretariat
Ukraińskiego Wydziału KPZR przyznał wysokie nagrody pieniężne. Dokument,
stwierdzający nie tylko winę personelu, obsługującego czwarty blok elektrowni
w Czernobylu, ale także błędy konstrukcyjne, odnalazła Komisja Poselska Rady
Najwyższej ZSRR dopiero w roku 1990 w tajnym archiwum.
Mimo decyzji o przerwaniu budowy elektrowni z reaktorami typu RBMK, w rok
po tragedii czernobylskiej, oddano do eksploatacji dalsze dwa bloki z reaktorami
typu RBMK w rosyjskim Smoleńsku i litewskim Ignalinie. Oficjalny sowiecki
wniosek z zaistniałej czernobylskiej trgedii głosił, że wybuch spowodowała
obsługa elektrowni.
A jakie dalsze fragmenty obrazu skutków awarii czernobylskiej mogą być
ukazane po 12 latach od awarii na podstawie różnych publikacji? [1,3,5]
 Badania nad unikalną fauną i florą, jaka powstała w wyniku radiacji, są
prowadzone aktualnie w Laboratorium w Żytomierzu (Ukraina). Między
innymi zgromadzone są tam unikalne fotografie i modele przedziwnych roślin i
zwierząt, jak: ośmionogie grzyby, kury z czterema skrzydłami, niezwykle
ubarwiona nać kartofli itp.
 W laboratorium tym zebrano materiały, dotyczące podwyższonej liczby
wrodzonych wad u dzieci i nowe patologiczne formy ludzkich embrionów.
 Brak jest kompleksowych studiów nad przebiegiem i skutkami awarii
czernobylskiej.
 Nie ulega wątpliwości, że najwięcej cząstek radioaktywnych padło na teren
Białorusi, Ukrainy i Rosji.
 3/4
skażeń dostała Białoruś z deszczami, które przenosiły cząstki
radioaktywne, przy czym 70% dotyczyło okręgu homelskiego. Skażenie to
było 200 razy większe niż skażenie, spowodowane przez bomby atomowe w
Hiroszimie i Nagasaki.
 Wybuch reaktora skaził w sposób znaczący 28 tysięcy km2 ziemi, gdzie żyło
800 tysięcy ludzi.
 Władze ukraińskie ostatnio ustaliły, że radioaktywność dosięgła 3,2 milionów
ludzi, w tym 350 tysięcy dzieci. Z tej liczby zmarło już 150 tysięcy ludzi, a
dalszych 55 tysięcy stało się inwalidami.
 Według badań uniwersytetu kijowskiego liczby te są jeszcze większe, a
mianowicie szacuje się liczbę zmarłych Ukraińców na 230 tysięcy, zaś
Białorusinów na 120 tysięcy.
 W ostatnich latach lekarze francuscy przebadali 1500 uczniów z terenów
napromieniowanych. Zdrowych było tylko dwóch.
 Lekarze holenderscy porównali z kolei stan zdrowia obywateli Homla
(Białoruś) i Tweru (Rosja). Próbka wynosiła 1500 osób z obu miast.
Stwierdzili, że mieszkańcy Homla są 5-cio krotnie słabsi niż mieszkańcy
Tweru. W rejonie Homla na 250 ciąż 100 jest niedonoszonych.
 Lekarze brytyjscy przebadali 70 tysięcy ukraińskich dzieci. Według nich
dawniej rak gruczołów występował w proporcji jeden do miliona, zaś od 1991
r. w proporcji sto do miliona.
 Według prognoz lekarskich w ciągu najbliższych dziesięciu lat u wszystkich
dzieci,
których
rodzice
przeżyli
katastrofę
czernobylską
w
strefie
podwyższonych skażeń, wystąpią poważne choroby.
 W roku 1996 wydatki na opiekę zdrowotną dla ofiar katastrofy czernobylskiej
zmalały jedenastokrotnie.
 Ukraińscy fizycy-atomiści, z których wielu czeka na powolną śmierć po
napromieniowaniu określają, że „syndrom czernobylski” doprowadzi w
następnych latach do śmierci 15 milionów ludzi z byłego Związku
Radzieckiego.
 Specjaliści
zachodni
szacują
liczbę
zagrożonych
konsekencjami
poczernobylskimi na 30 milionów osób.
 W sarkofagu reaktora nr 4 czernobylskiej elektrowni atomowej znajduje się
około 1000m3 materiałów rozszczepialnych. Pod elektrownią znajduje się
3000m3 zanieczyszczonych wód gruntowych, którym grozi nadal przeniknięcie
do wód Prypeci, dalej do Dniepru i wreszcie do Morza Czarnego.
 Ukraina jest obecnie jedynym krajem na świecie, gdzie jest duża ilość
niekontrolowanego plutonu w stanie ciekłym.
 Ukraina po uzyskaniu niepodległości wydatkowała około 20% budżetu
narodowego na likwidację szkód poczernobylskich. Obecnie wydatkuje
jedynie około 6% budżetu na te cele.
 Władze ukraińskie zadeklarowały w roku 1995, że do roku 2000 zakończą
eksploatację czernobylskiej elektrowni atomowej. Związane jest to jednak z
uzyskaniem 4 miliardów dol. USA na zakup energii elektrycznej przez
Ukrainę, w związku z odstawieniem 2 bloków energetycznych po 1000MW
każdy, a także pomocą techniczną przy likwidacji elektrowni atomowej w
Czernobylu. Tymczasem aktualny bilans pomocy zachodniej wg źródeł
ofiarodawców i ukraińskich odbiorców wykazuje brak już około miliarda dol.
USA z dotychczasowej pomocy. Stąd też można się spodziewać dalszej
pożyczki częściowo bezzwrotnej w wymiarze około 2,6 miliarda dol. USA i
darowizny w wymiarze około 500 milionów dol. USA.
 Po likwidacji reaktorów typu RBMK w Czernobylu pozostanie w eksploatacji
jeszcze trzynaście reaktorów tego typu (chociaż nieco zmodernizowanych, ale
nadal niebezpiecznych), w tym jedenaście w Rosji i dwa na Litwie. W 1990
roku Rosyjska Akademia Nauk zaleciła, aby jedenaście wymienionych
reaktorów pracujących w Rosji i nie odpowiadających standardom
międzynarodowym zlikwidować. Dotąd nic w tym względzie nie zrobiono.
 Nie podlega dyskusji fakt, że awaria czernobylska, sposób jej likwidacji,
nieodpowiedzialna opieka nad poszkodowanymi podczas i po awarii, a także
kompromitująca dezinformacja o przyczynach i skutkach awarii przyśpieszyły
osłabienie władzy komunistycznej w byłym Związku Radzieckim i jego
satelitach.
 Awaria czernobylska stworzyła także, chcąc czy nie chcąc, barierę dla
bezkrytycznego rozwoju światowej energetyki nuklearnej, która stała się
energetyką najdroższą.
 Analizowany przypadek awarii w elektrowni atomowej ZSRR w Czernobylu
(1986r.), a także w amerykańskiej elektrowni atomowej w Three Mile Island
(1979r.) oraz w zakładach chemicznych w Bhopal (Indie) wskazują na
podobieństwo. Wszystkie one dotyczyły bardzo złożonych systemów
technologicznych i organizacyjnych. Wszystkie one były związane z pewnymi
szokami, na które nie była przygotowana obsługa popełniając błędy.
Wyolbrzymianie udziału błędów obsługi w wymiarze całej awarii ma
sugerować brak udziału błędów konstruktorów, technologów i organizatorów
tych systemów. Badania wykazują, że błędy obsługi powinny być szacowane
jedynie na około (30-40)%, zaś inne na (60-70)%.
 Interesujące są także porównania kosztów awarii np. czernobylskiej i TMI.
Szacunki amerykańskie wykazały, że awaria elektrowni atomowej TMI w
USA kosztowała (jej usunięcie) około 970 milionów dol. USA, zaś jej budowa
kosztowała jedynie około 700 milionów dol. USA. Źródła amerykańskie
oceniają, że zlikwidowanie awarii czernobylskiej kosztowało ZSRR około 13
miliardów dol. USA. Natomiast na samą ewakuację ludności z zagrożonych
terenów, zamieszkałych nadal po awarii (1990r.-200tysięcy ludzi) rząd
sowiecki przeznaczył około 26 miliardów dol. USA. Doliczając olbrzymie
koszty, jakie poniosły, zarówno ZSRR, jak i wiele państw sąsiednich, a więc:
Czechosłowacja, Bułgaria, Polska, NRD, Rumunia i inne z powodu zakłóceń
handlowych, związanych z blokadą importu wielu artykułów do Europy
Zachodniej i innych na różnych kontynentach, straty globalne, związane z
awarią elektrowni atomowej w Czernobylu, sięgają wielu dziesiątków, jeżeli
nie setek miliardów dol. USA.
 Wg badań nad przebiegami awarii złożonych systemów technologicznych na
zakres awarii decydujący wpływ mają i mogą mieć także specyficzne
właściwości populacji zamieszkującej dane państwo, na danym kontynencie.
Szczególnie jest to istotne, gdy technologie krajów rozwiniętych są kierowane
do krajów rozwijających się bez uwzględnienia dostatecznie poziomu ich
mieszkańców w aspekcie: fizycznym, psychologicznym, edukacyjnym,
kulturowym, religijnym itp.
 Potrzebne są dalsze dogłębne studia nad problemami bezpieczeństwa i pracy
wielkich systemów technologicznych.
 Konieczne jest prowadzenie szkolenia personelu dla stanów normalnych, jak i
awaryjnych tego typu systemów.
 Nadmiar informacji o stanie tego typu obiektów stanowi w wielu przypadkach
system dezinformacji, którego skutkiem jest często poszerzenie zakresu awarii
podsystemów w kierunku awarii całego systemu.
 Aktualnie elektrownia jądrowa w Czernobylu służy także jako obiekt
turystyczny, głównie dla turystów zagranicznych (rys.14). W warunkach
wyjątkowo sterylnych pokazuje się turystom te obiekty, które aktualnie nie
stanowią zagrożenia dla życia i zdrowia zwiedzających, w szczególności,
jeżeli dotyczy to krótkotrwałych wycieczek, a jedynie takie są organizowane.
Rys.14 Model Czernobylskiej Elektrowni Jądrowej,
wykorzystywany dla potrzeb turystów kierowanych do zwiedzania Czernobyla
Wnioski
1. Brak jest kompleksowych studiów nad przebiegiem i skutkami awarii
czernobylskiej.
2. Według badań uniwersytetu kijowskiego szacuje się liczbę zmarłych dotąd
Ukraińców w związku z awarią czernobylską na 230 tysięcy, zaś Białorusinów
na 120 tysięcy.
3. Według prognoz lekarskich w ciągu najbliższych dziesięciu lat u wszystkich
dzieci,
których
rodzice
przeżyli
katastrofę
czernobylską
w
strefie
podwyższonych skażeń, wystąpią poważne choroby.
4. Specjaliści zachodni szacują liczbę osób zagrożonych konsekwencjami
poczernobylskimi na 30 milionów.
5. Ukraina po uzyskaniu niepodległości wydatkowała około 20% budżetu
narodowego na likwidację szkód poczernobylskich. Obecnie wydatkuje na te
cele jedynie około 6%.
6. Po likwidacji reaktorów typu RBMK w Czernobylu pozostanie jeszcze w
eksploatacji
trzynaście
reaktorów
tego
typu
(chociaż
nieco
zmodernizowanych, ale nadal niebezpiecznych), w tym jedenaście w Rosji i
dwa na Litwie.
7. Nie podlega dyskusji fakt, że awaria czernobylska, sposób jej likwidacji,
nieodpowiedzialna opieka nad poszkodowanymi podczas awarii, a także
kompromitująca dezinformacja o przyczynach i skutkach awarii, przyśpieszyły
osłabienie władzy komunistycznej w byłym Związku Radzieckim i jego
satelitach.
8. Awaria czernobylska stworzyła także, chcąc czy nie chcąc, barierę dla
bezkrytycznego rozwoju energetyki nuklearnej, która stała się energetyką
najdroższą.
9. Badania , dotyczące złożonych systemów technologicznych i organizacyjnych
wykazały, że przy awarii czernobylskiej błędy obsługi powinny być szacowane
jedynie na około (30-40)%, zaś inne na (60-70)%.
10. Według zgrubnych szacunków straty globalne, związane z awarią elektrowni
atomowej w Czernobylu sięgają wielu dziesiątków, jeżeli nie setek miliardów
dol. USA.
Literatura
1. Meshkati N.: Safety and operation of large-scale technological systems.
Proceedings of the International Conference „Control and Modelling”
ICCM’90, Teheran, July 17-20, 1990, pp.844-847.
2. Nowiny. Informacje dla imigrantów. „Po Czernobylu? Informacje o skutkach
awarii w Czernobylu dla Szwecji.” listopad 1986.
3. Pacner K., Hondek F., Dubrava J.: Černobyl: Hrozba i po deseti letach. DNES,
25 .04.1996.
4. Dmochowski Z.: Przyczyny i skutki awarii elektrowni jądrowej w Czernobylu.
Zeszyty Naukowe Politechniki Białostockiej, Nauki Techniczne nr.70,
Elektryka nr 8, Białystok 1988r., str. 79-88.
5. Dmochowski Z.: Czernobyl po 12 latach. Przegląd Techniczny nr 19/98,
str.14.
INFORMATION AND DESINFORMATION ABOUT
CAUSES AND CONSEQUENCES OF NUCLEAR
ACCIDENT IN CHERNOBYL
SUMMARY In the paper are described problems of information and desinformation about
causes and consequences of nuclear accident in Chernobyl. Four stages are discussed of
course delivering radioactive substances outside the demaged block in Chernobyl Nuclear
Power Plant. Any data are given of measures which the Soviet Government have pick up for
limiting of accident consequences. Basic informations are described which contained the
Report of the Governemental Commission for Assessment of Nuclear Radiation and
Prophylactic Action in Poland.Any maps are given of load distributions with cesium on Czech
Republic and Sweden.Consequences of nuclear accident in Chernobyl are discussed on health
state of White Russia and Ukraine population and changes in fauna and flora
evolution.Influence of Chernobyl accident are estimated on mortality of irradiated poeple
and on global direct and indirect financial losses.
Conclusions
1. There is no complex study on the corse and effects of the Chernobyl accident.
2. According to research conducted at the Kiev University, the numbers of
fatalities are estimated at 230,000 in the Ukraine and at 120,000 on the White
Russia.
3. According to medical prognoses, during next decades serious diseases will
occur in all children whose parents survived the Chernobyl accident in the zone
of increased contaimination.
4. Western specialists estimate the number of people threatened by the after-
Chernobyl consequences at 30 million.
5. After independence Ukraine spend about 20% of its national budget to
liquidate the after-Chernobyl damage. At present it spends only 6% for those
purposes.
6. After shutting down the RMBK reactors in Chernobyl, there wil be still 13
reactors of that type in operation (through somewhat
modrnized but still
dangerous), 11 of which in Russia and 2 in Lithuania.
7. It is out of discussion, that the Chernobyl accident, the methods of its
liquidation, irresposible care of victims during and after the accident as well as
the compromising
desinformation on the causes and effects of the disaster
accelerated the weekening of the power of communists in the former Soviet
Union and its satellites.
8. The Chernobyl disaster also created a barrier to the unchellanged development
of nuclear power industry in the world, which became the most expensive one.
9. Investigations about complex technological and organizatorial systems shows,
that by Chernobyl accident contribution of operators error should be estimate
only at about (30-40)%, while that of the other errors at (60-70)%.
10. By approximatively estimation global losses connected with accident of
nuclear power plant in Chernobyl reaches many tens if not hundred thousend
millions of USD.
Rys.1 Czernobylska Elektrownia Atomowa z lotu ptaka.
Zdjęcie wykonane 5 maja 1986r. Strzałka wskazuje miejsce awarii.
Rys.2 Mapka rozkładu wiatrów w rejonie Czernobyla
w okresie od 26 kwietnia do 1 maja 1986r. wg danych szwedzkich.
Rys.3 Droga strugi radiacyjnej, wyemitowanej w Czernobylu
2 maja 1986r. o godz. 000GMT wg danych Instytutu Meteorologii i Gospodarki Wodnej.
Rys.4 Droga strugi radiacyjnej, wyemitowanej w Czernobylu
3 maja 1986r. o godz. 000GMT wg danych Instytutu Meteorologii i Gospodarki Wodnej.
Rys.5 Droga strugi radiacyjnej, wyemitowanej w Czernobylu
4 maja 1986r. o godz. 000GMT wg danych Instytutu Meteorologii i Gospodarki Wodnej.
Rys.6 Droga strugi radiacyjnej, wyemitowanej w Czernobylu
5 maja 1986r. o godz. 000GMT wg danych Instytutu Meteorologii i Gospodarki Wodnej.
Rys.7 Droga strugi radiacyjnej, wyemitowanej w Czernobylu
6 maja 1986r. o godz. 000GMT wg danych Instytutu Meteorologii i Gospodarki Wodnej.
Rys.8 Rozkład mocy dawki promieniowania w Polsce
po awarii w Czernobylskiej Elektrowni Jądrowej
Rys.9 Rozkład skażenia promieniotwórczego powietrza w Polsce
po awarii w Czernobylskiej Elektrowni Jądrowej
Rys.10 Rozkład skażenia promieniotwórczego mleka w Polsce
po awarii w Czernobylskiej Elektrowni Jądrowej
Rys.11 Rozkład skażenia promieniotwórczego warzyw zielonych w Polsce
po awarii w Czernobylskiej Elektrowni Jądrowej
Rys.12 Rozkład skażenia ziemi w Czeskiej Republice cezem 137Cs
po awarii w Czernobylskiej Elektrowni Jądrowej.
Rys.13 Rozkład skażenia ziemi w Szwecji cezem 137Cs
po awarii w Czernobylskiej Elektrowni Jądrowej.