Przeczytaj fragment

Projekt „Ekumena”
Проект ‟Екумена”
Niniejsza książka jest pokłosiem projektu międzynarodowego niewspółfinansowanego (MNiSW nr 691/N-Ukraina/2010/0) o akronimie „Ekumena” i pełnym
tytule: „Paleolityczna ekumena strefy pery- i metakarpackiej – studium zmian środowiska zachodniej Ukrainy i południowo-wschodniej Polski w plejstocenie i ich
wpływu na pierwotne osadnictwo oraz szlaki migracji (na podstawie stanowisk
lessowych i jaskiniowych)”. Projekt stanowił zwieńczenie kilkunastoletniej współpracy polsko-ukraińskiej grupy przyrodników i archeologów w zakresie rekonstrukcji
środowiska przyrodniczego i jego zmian w czwartorzędzie, a szczególnie w czasie
rozwoju osadnictwa paleolitycznego. Przed projektem „Ekumena” badania te były
realizowane w ramach projektów:
− KBN – 6P04E 031 15: „Paleogeografia i stratygrafia plejstocenu Wschodniego
Podkarpacia między Przemyślem i Kołomyją” (1998–2001);
− MNiSW – NN 306 42 62 34: „Paleogeograficzne podstawy fenomenu trwałego
osadnictwa paleolitycznego w strefie podkarpacko-podolskiej” (2008–2011);
− FNP w ramach programu SUBIN, nr projektu 15/2004: „Geofizyczne rozpoznanie zasięgu i struktury wewnętrznej obozowiska łowców mamutów na
archeologicznym stanowisku górnopaleolitycznym w Haliczu nad środkowym
Dniestrem”.
Ponadto badania były prowadzone w ramach bilateralnych umów pomiędzy polskimi i ukraińskimi placówkami naukowymi, między innymi:
− umowy o współpracy pomiędzy Instytutem Nauk o Ziemi UMCS w Lublinie i Katedrą Geomorfologii i Paleogeografii Państwowego Uniwersytetu
im. I. Franka we Lwowie na realizację tematu: „Środowisko przyrodnicze i wiek
geologiczny stanowisk paleolitycznych zachodniej części Ukrainy i południowo-wschodniej Polski” (okres realizacji 2009–2015);
− umowy o współpracy pomiędzy Instytutem Nauk Geologicznych PAN a Instytutem Ukrainoznawstwa we Lwowie i Instytutem Nauk Geologicznych Narodowej Akademii Nauk Ukrainy w Kijowie (na lata 2009–2011) na realizację
wspólnego projektu „Korelacja stratygraficzna stanowisk paleolitycznych Ukrainy
i Polski na tle zmian klimatycznych w czwartorzędzie”;
− umowy o współpracy Instytutu Nauk Geologicznych PAN z Wydziałem Geograficznym Uniwersytetu im. I. Franko, podpisanej w 2008 r., bezterminowej.
Współpraca polsko-ukraińska w zakresie badań czwartorzędu zaczęła się
znacznie wcześniej – już w latach 80. ubiegłego wieku – dzięki nawiązaniu kontaktów i podpisaniu bilateralnej umowy o współpracy między Komitetem Badań
Czwartorzędu PAN i Komisją Badań Okresu Czwartorzędowego Ukrainy (w początkowym okresie należącej do Akademii Nauk USRR). Jednak dopiero w nowej
sytuacji politycznej badania mogły rozwijać się swobodniej i nawiązywać do okresu
międzywojennego, kiedy geografia i geologia na Uniwersytecie Jana Kazimierza
11
Projekt „Ekumena”
we Lwowie rozwijały się intensywnie (Sroka, 2011; Harasimiuk, 2012), a badania
archeologiczne, w tym dotyczące paleolitu, mimo konfliktów międzyludzkich miały
okres świetności (Sytnyk, 2010).
Każdy z wymienionych wyżej projektów owocował publikacjami, wyniki badań
prezentowane były na kilkudziesięciu konferencjach naukowych krajowych, międzynarodowych i zagranicznych. Także rezultaty badań prowadzonych w ramach
projektu „Ekumena” zostały w dużej części opublikowane w około 80 artykułach
dotyczących wybranych zagadnień, stanowisk i problemów, w większości w języku angielskim i ukraińskim, natomiast publikacje w języku polskim są nieliczne.
Z tego powodu w prezentowanej książce zebraliśmy najważniejsze wyniki badań
wraz z podstawową dokumentacją analityczną, z uwzględnieniem części danych
już opublikowanych po ukraińsku lub angielsku. Mieliśmy na celu łączne przedstawienie w miarę kompletnego zbioru danych w jednym miejscu. To monograficzne
opracowanie postanowiliśmy opublikować w języku polskim ze streszczeniami po
ukraińsku, aby ułatwić dostęp do nowych materiałów polskiemu i ukraińskiemu
czytelnikowi.
Cel badań realizowanych w projekcie
Terminu „ekumena” (gr. oikos – miejsce zamieszkania, oikoumene – świat zaludniony, według Słownika Pojęć Geograficznych, 2001; „stale zamieszkana i wykorzystywana gospodarczo część powierzchni Ziemi”, według Wielkiej Encyklopedii
PWN, 2002) używamy w znaczeniu obszaru, który ze względu na swoje warunki
środowiskowe nadawał się do zasiedlenia i był zasiedlany przez człowieka pradziejowego – paleolitycznego, żyjącego w oparciu o gospodarkę polegającą na łowiectwie
i zbieractwie, a tym samym ściśle uzależnionego od tych warunków. Pojęcie to ma
zatem swój wymiar przestrzenny i czasowy.
Celem projektu, a tym samym badań, których wyniki prezentujemy w książce,
było uzyskanie kompleksowego obrazu przestrzennych i czasowych zmian środowiska przyrodniczego strefy pery- i metakarpackiej na obszarze zachodniej części
Ukrainy i południowo-wschodniej Polski, w skali czasowej środkowego i górnego plejstocenu. Ponadto celem była rekonstrukcja warunków bytowania ludności
paleolitycznej na tym obszarze oraz modelowanie preferencji osadniczych ludzi
paleolitu w zależności od zmian warunków przyrodniczych: rzeźby terenu, klimatu
(w tym mezoklimatu), roślinności, fauny. Ważne było również dokładniejsze określenie wieku warstw kulturowych, czyli czasu osadnictwa, i analiza sieci osadniczej
w odniesieniu do typów krajobrazów.
Ważnym celem z punktu widzenia badań archeologicznych jest rozwiązanie
problemu stratygrafii i geochronologii paleolitu na obszarze zachodniej części Ukrainy, zbadanie genezy oraz regionalnego i czasowego zróżnicowania technokompleksów środkowego i górnego paleolitu na tym obszarze, a także ich powiązanie
z tradycyjnymi kulturami Europy Wschodniej. Ostatnio panuje opinia, że początki
środkowego paleolitu w Europie Zachodniej przypadają na 300 tysięcy lat temu.
Wydzielany jest okres wczesny 300–130 tysięcy lat (MIS 8 – MIS 6) – czas formowania człowieka neandertalskiego, pojawienia się techniki lewaluaskiej i narzędzi
12
Проект ‟Екумена”
na odłupkach. Okres późny środkowego paleolitu, od 130 do 60 tysięcy lat, to czas
klasycznego neandertalczyka i kultury lewaluasko-mustierskiej. Bardzo ważnym
problemem jest określenie czasu pojawienia się najstarszego osadnictwa w obszarze pogranicznym Europy Środkowej i Wschodniej oraz odtworzenie najstarszych
szlaków migracji i związków kulturowych ludzi zamieszkujących te sąsiadujące
ze sobą terytoria. Służą temu badania porównawcze wyposażenia narzędziowego
lokalnych odmian kultur.
Drugim ważnym problemem jest zdefiniowanie kultur przejściowych od paleolitu środkowego do górnego, odzwierciedlających zmianę lub przemianę kultury
neandertalczyka w zespół cech charakteryzujących kulturę człowieka współczesnego.
Warunkiem możliwości rozwiązania tych problemów jest nagromadzenie odpowiedniej ilości pełnowartościowych źródeł, zarówno materiałów archeologicznych
w kontekście geologicznym, jak i szerzej – ogólnoprzyrodniczym, umożliwiających
określenie stopnia ich jednorodności, chronologii i środowiskowych warunków
osadnictwa.
Zakres badań
Zakres czasowy
Historia osadnictwa paleolitycznego na badanym obszarze sięga czasów przedostatniego okresu międzylodowcowego, czyli ponad 200 tysięcy lat temu. Tak dawne
ślady działalności człowieka są nieliczne, często niepewne. Jednym z rezultatów
projektu jest udowodnienie w wyniku naszych badań istnienia w tym czasie osadnictwa na Wyżynie Tarnopolskiej i na Wschodnim Przedkarpaciu. Górną granicą
wiekową przyjętą w projekcie są początki późnego glacjału. W sumie okres objęty
badaniami to młodsza część plejstocenu, odcinek czasu obejmujący duże zmiany
klimatu, których przebieg jest rozpoznawany metodami przyrodniczymi. Zmiany
środowiska, uwarunkowane klimatem, są zapisane w składzie osadów różnej genezy,
głównie lessów, w glebach kopalnych, osadach jaskiniowych, zróżnicowaniu zbiorowisk roślinnych, składzie fauny, szczególnie obecności reprezentantów gatunków
o małej walencji ekologicznej, będących elementami określonych biotopów.
W korelacji i syntetycznym opracowaniu profili osadów o różnej genezie, położonych w tak dużym i zróżnicowanym geologicznie obszarze, a jednocześnie przy
różnym stanie zaawansowania badań poszczególnych części tego obszaru, dużym
problemem jest paralelizacja stratygraficzna badanych stanowisk. Służy jej z jednej
strony litostratygrafia i klimatostratygrafia, a z drugiej – chronostratygrafia, oparta
w przypadku lessów na jedynej dostępnej metodzie datowania – luminescencyjnej,
dostarczającej liczbowych danych wiekowych, wykorzystująca różne techniki: TL,
IRSL i OSL. W celu ujednolicenia interpretacji wiekowej autorzy nawiązują do aktualnych podziałów chronostratygraficznych plejstocenu Europy, prezentowanych
w opracowaniach Heada i Gibbarda (2005) oraz Cohena i Gibbarda (2010).
Zakres terytorialny, rozprzestrzenienie stanowisk
Obszar wyżyn południowo-wschodniej Polski, Przedkarpacie oraz Podole
i Naddniestrze to regiony szczególnie interesujące ze względu na obecność licznych
13
Projekt „Ekumena”
śladów osadnictwa paleolitycznego. W Polsce środkowej ważne, bogate stanowiska
z tego czasu związane są głównie z jaskiniami, natomiast na Podolu i Naddniestrzu
są to stanowiska „otwarte”, odkrywane w profilach lessowych. Pomiędzy nimi ubogie
ślady osadnictwa są skupione w lessowych stanowiskach okolic Przemyśla.
Badany obszar obejmuje (nazwane za: Maruszczak, 2001) strefę perykarpacką
i metakarpacką, a tym samym wschodnią część dorzecza górnej Wisły, dorzecze
górnego i środkowego Dniestru, Podole i południowo-wschodnią część Wołynia.
Tak wyznaczony obszar stanowi w skali ponadregionalnej część geograficznego pomostu bałtycko-czarnomorskiego, obejmującego fragment niskiego i niewyraźnego
na Wschodnim Podkarpaciu głównego europejskiego działu wodnego. W skali
kontynentu jest to strefa największego przewężenia międzymorskiego, stanowiąca
rodzaj położonego między Bałtykiem i Morzem Czarnym pasażu lądowego pomiędzy Europą Zachodnią i Wschodnią. Jest to jednocześnie obszar tranzytowy pod
względem klimatycznym z powodu przenikania się wpływów klimatu umiarkowanego w odmianie morskiej i kontynentalnej – tak współcześnie, jak i w znaczeniu
paleogeograficznym. Ponadto strefa ta wyróżniała się w okresach glacjalnych dużym
klimatycznym gradientem południkowym, sięgającym od nadczarnomorskich rejonów południowych aż do rejonów bliskich granicy zasięgów lądolodów na północy.
Miało to niewątpliwie wpływ na osadnictwo i kierunki migracji.
Badany teren jest ograniczony od południa i południowego zachodu głównym
grzbietem Karpat, a od północy zasięgiem plejstoceńskich lądolodów młodszych
od zlodowaceń południowopolskich (sanu 2 = oki). Oznacza to, że od początku
zasiedlenia w paleolicie była to strefa ekstraglacjalna.
Geograficznie obszar badań należy do dwóch wielkich jednostek regionalnych
(Kondracki, 1998; Maruszczak, 2001; Cyś, 1962). Są to:
1. Fliszowe Karpaty Zewnętrzne (Zachodnie i Wschodnie) i podkarpackie kotliny
podgórskie: Kotlina Sandomierska, stanowiąca wschodnią część Podkarpacia
Północnego, oraz Przedkarpacie Wschodnie z Naddniestrzem.
2. Wyżyny polskie i ukraińskie. Najdalej na zachód wysunięta jest monoklinalna Wyżyna Krakowsko-Częstochowska, na wschód – płytowa (platformowa)
Wyżyna Podolska. Obie te wyżyny, różniące się pod względem morfostrukturalnym, stanowią część wału metakarpackiego.
Struktury geologiczne obu głównych jednostek są zróżnicowane i w różnym
stopniu przykryte osadami czwartorzędowymi, także ich rzeźba cechuje się bardzo
dużym zróżnicowaniem. W odniesieniu do zakresu naszych badań największe znaczenie mają te formy rzeźby i rodzaje osadów, z którymi są związane stanowiska
paleolityczne, a więc jaskinie skoncentrowane głównie na Wyżynie Krakowsko-Częstochowskiej i pokrywy lessowe, które występują w dwóch podstawowych
strefach: wyżynnej oraz przykarpackiej. Ich cechą wspólną jest wyraźny wzrost ku
wschodowi zwartości przestrzennej pokryw i grubości lessów. Zarówno budowa
geologiczna, rzeźba, jak i czynniki paleoklimatyczne determinowały kształtowanie
się biotopów, a pośrednio także miały wpływ na osadnictwo paleolityczne. W książce
prezentujemy wyniki badań ilustrujące zmienność przestrzenną i czasową osadów,
gleb kopalnych oraz biotopów w młodszym plejstocenie, w ścisłym nawiązaniu do
śladów bytności człowieka paleolitycznego. Materiały analityczne pochodzą bowiem
głównie ze stanowisk archeologicznych.
Pierwszym, przygotowawczym etapem prac w ramach realizacji projektu było
sporządzenie B a z y D a n y c h S t a n o w i s k P a l e o l i t y c z n y c h, w której zgro-
14
Проект ‟Екумена”
madzono na użytek wykonawców projektu dostępne w literaturze dane dotyczące
w miarę możliwości wszystkich na badanym obszarze stanowisk paleolitycznych oraz
najważniejszych stanowisk paleontologicznych, na których występowały szczątki
zwierzęce datowane na czas rozwoju kultur paleolitycznych. Baza zawiera takie dane,
jak: lokalizacja stanowiska, jego rodzaj, historia badań, zakres badań przyrodniczych
i archeologicznych, interpretacja kulturowa, dane dotyczące wykonawców badań
(naukowcy, instytucje), publikacje dotyczące danego stanowiska. Baza posłużyła
do sporządzenia obrazu rozprzestrzenienia stanowisk i pomogła w wytypowaniu
obiektów badań oraz obszarów do badań poszukiwawczych.
Obraz rozprzestrzenienia stanowisk, uzyskany dzięki bazie i uzupełniony o wyniki badań przeprowadzonych w projekcie, ukazuje koncentracje stanowisk w różnych obszarach. Koncentracje te wynikają z różnych czynników przyrodniczych,
ale nie tylko, ponieważ często są one związane ze stanem rozpoznania regionu.
Jednoznaczna jest np. przyczyna koncentracji stanowisk w obszarze bogatym w jaskinie. Nie trzeba tu prowadzić dużych prac poszukiwawczych, bowiem prawie każda
jaskinia czy schronisko podskalne jest potencjalnie stanowiskiem archeologicznym.
Zupełnie inaczej ma się sprawa ze stanowiskami lessowymi. Materiały środkowoi górnopaleolityczne z reguły znajdują się pod przykryciem lessu, często na znacznych głębokościach. Można je znaleźć np. w naturalnych odsłonięciach w stromych
brzegach rzek, zatem ich odkrycie zależy od rozwoju doliny – działalności rzeki.
Drugim miejscem ich występowania są sztuczne wyrobiska, najczęściej przy cegielniach. W tym przypadku ważnym czynnikiem był rozwój budownictwa na Ukrainie
na przełomie lat 80. i 90. XX w., z czym związana była produkcja cegieł. Poza tym
regułą są koncentracje stanowisk w pobliżu dużych miast – ośrodków uniwersyteckich, co wynika z łatwej możliwości dobrego rozpoznania terenu. Wymienione
czynniki zniekształcają obraz rzeczywistego rozprzestrzenienia stanowisk, wynikającego z preferencji osadniczych ludzi paleolitu. Mimo takiego zniekształcenia
zagadnienie lokalizacji punktów osadniczych było analizowane w ramach projektu
i jest przedstawione wśród innych jego rezultatów.
W celu uporządkowania przyrodniczych materiałów analitycznych i prezentacji
wyników badań w monografii zastosowaliśmy geograficzny układ grup stanowisk,
przyjmując kierunek od zachodu na wschód. W części polskiej opisujemy stanowiska pogrupowane w jednostkach geograficznych, na Ukrainie używamy terminu
„ośrodek”, obejmujący od jednego do kilku położonych blisko siebie stanowisk, przy
czym nazwa każdego ośrodka nawiązuje do lokalnych jednostek geograficznych.
Taka zasada jest przydatna w porządkowaniu materiału, ale zdajemy sobie sprawę,
że nazwa „ośrodek” nie oznacza w pełni prawdziwego ośrodka osadniczego, a raczej
grupę (skupienie) odkrytych stanowisk.
Zakresy badań w Polsce i na Ukrainie, prowadzonych w ramach „Ekumeny”, różniły się znacznie nie tylko ze względu na przewagę jaskiniowych stanowisk
w Polsce, a lessowych na Ukrainie. W Polsce w ostatnich latach badania stanowisk
jaskiniowych rozwijały się intensywnie dzięki kilku projektom finansowanym przez
MNiSW i NCN, prowadzonym przez naukowców z różnych ośrodków. Wkład projektu „Ekumena” w badania jaskiń polegał więc na finansowaniu badań uzupełniających, takich jak wsparcie badań wykopaliskowych (w niewielkim zakresie),
prace analityczne, opracowanie taksonomiczne i tafonomiczne szczątków kostnych
zwierząt, a także datowań radiowęglowych kości zwierząt wydobytych w czasie
dawniej prowadzonych prac wykopaliskowych. Wyniki wspomnianych projektów
15
Projekt „Ekumena”
są stopniowo publikowane, dzięki czemu mogą być wykorzystywane w naszych
ogólnych rozważaniach. Ponadto w realizacji projektów własnych, prowadzonych
przez archeologów i zoologów, często brali udział także wykonawcy projektu „Ekumena”. Warto podkreślić, że współpraca układała się dobrze, z obopólnym pożytkiem
i korzyścią dla wyników badań.
Znacznie większy był zakres prac realizowanych w ramach projektu „Ekumena” dotyczących polskich stanowisk lessowych. Były to badania wykopaliskowe
stanowisk archeologicznych, uzupełnione geologicznymi analizami laboratoryjnymi,
a także badania geologiczne na stanowiskach, na których przed laty odkryto materiały paleolityczne. Poszukiwania nowych stanowisk dały skromne rezultaty. Główne
badania polegały na opracowaniu profili lessowych, związanych ze stanowiskami
archeologicznymi, i innych pomocniczych profili geologicznych metodami takimi,
jak zastosowane na stanowiskach ukraińskich, aby uzyskać pełnowartościowe materiały do porównań międzyregionalnych.
Badania terenowe i analityczne na Ukrainie były prowadzone w znacznie większym zakresie. W czasie czterech sezonów przeprowadzono szeroko zakrojone badania wykopaliskowe na kilku stanowiskach, uzupełniające badania na kilku innych,
ponadto wykonano liczne szurfy i odkrywki, odczyszczono liczne profile w celu
zebrania uzupełniających materiałów geologicznych. Z sukcesem zostały podjęte
badania na stanowiskach paleolitycznych sygnalizowanych w opracowaniach z I połowy XX w. (Polański, 1929) oraz w dokumentacjach archiwalnych ukraińskich profili
lessowych z lat 60. i 70. ubiegłego wieku. W efekcie w monografii dominują nowe materiały przyrodnicze dotyczące stanowisk ukraińskich, dotychczas w małym stopniu
rozpoznanych geologicznie. Tych stanowisk dotyczy też gros analiz laboratoryjnych.
Dochodzą do tego opracowania materiałów archeologicznych i zoologicznych.
Metody badań, wykonawcy
Prezentowane w książce wyniki badań wchodzą w zakres kierunków badawczych (poddyscyplin naukowych), jakimi są geoarcheologia, archeobotanika i zooarcheologia. Wyodrębnienie tych kierunków jest związane ze wzrostem zainteresowań
dotyczących wzajemnych relacji pomiędzy historią gospodarki człowieka i różnymi elementami środowiska przyrodniczego. Kierunki te z jednej strony pomagają
wyjaśnić niektóre aspekty historii człowieka paleolitycznego, a z drugiej – uściślić rekonstrukcje zmian środowiska abiotycznego w młodszym plejstocenie, wraz
z uwzględnieniem świata roślinnego i zwierzęcego. W rekonstrukcjach środowiska
– dla uzyskania wiarygodnych rezultatów – stosowano jednocześnie, w miarę możliwości, jak najszerszy zestaw różnych metod.
Badania terenowe
Podstawą wszystkich badań analitycznych są oczywiście badania terenowe.
W Polsce były one wykonywane przez geologów – wykonawców projektu (tym samym autorów części monografii dotyczącej wyników tych badań) pod kierunkiem
M. Łanczont oraz archeologów. W badaniach terenowych stanowisk ukraińskich
16
Проект ‟Екумена”
ogromny wkład mają naukowcy/koledzy ukraińscy, szczególnie A. Bogucki (Wydział Geograficzny Narodowego Uniwersytetu im. I. Franki we Lwowie) i O. Sytnyk
(Instytut Ukrainoznawstwa NANU). Zakres tych prac był szeroki, poczynając od
uściślenia lokalizacji znanych stanowisk i oceny stanu ich dostępności, przez poszukiwania nowych, po odsłanianie wielometrowej wysokości lub głębokości profili
i prowadzenie wielkopłaszczyznowych badań wykopaliskowych. Podczas badań
terenowych przekonaliśmy się, jak duże jest zróżnicowanie przestrzenne profili
w katenie, jak skomplikowana może być paleorzeźba, jak niepełny i mylący może
być obraz profilu odsłoniętego w wąskim szurfie, a więc jak ważne jest odsłanianie
dużego obszaru lub przynajmniej kilku profili w sąsiedztwie. Każdy odsłonięty profil
jest opisywany, a następnie z ważnych profili są pobierane próbki do badania laboratoryjnego. Badania terenowe w kilku przypadkach były poprzedzone rozpoznaniem
geofizycznym planowanego obszaru badań metodą elektrooporową.
Badania geofizyczne
Badania były prowadzone dwiema metodami, takimi jak:
− elektrooporowe rozpoznanie stanowisk, wykonane pod kierunkiem B. Żogały
z Wydziału Nauk o Ziemi Uniwersytetu Śląskiego;
− badania paleomagnetyczne kilku profili w celu uściślenia ich chronologii,
wykonane przez J. Nawrockiego z Państwowego Instytutu Geologicznego –
Państwowego Instytutu Badawczego.
Laboratoryjne badania geologiczne i paleopedologiczne
Badanie te obejmowały:
− analizy podstawowe osadów stanowisk lessowych: uziarnienie (metodą laserową
i areometryczną), oznaczenie CaCO3, humusu i Fe2O3 – laboratorium Zakładu
Geoekologii i Paleogeografii, Wydział Nauk o Ziemi i Gospodarki Przestrzennej
UMCS, ponadto część analiz uziarnienia wykonano w laboratorium PIG PIB.
Opracowanie wyników – Z. Frankowski, M. Łanczont, P. Mroczek;
− analizy geochemiczne osadów stanowisk lessowych; wykonawca – Laboratorium Analiz Podstawowych Instytutu Nauk Geologicznych PAN – przygotowanie próbek, oraz laboratorium ACME (Kanada). Zestawienie wyników
i opracowanie merytoryczne – B. Łącka, T. Madeyska;
− analizę stosunków izotopów trwałych tlenu i węgla w autogenicznych węglanach; wykonawca – Laboratorium Datowania Izotopowego i Badań Środowiska
ING PAN. Zestawienie wyników i opracowanie merytoryczne – B. Łącka;
− analizę mikromorfologiczną; wykonawca płytek cienkich – Laboratorium
Analiz Podstawowych ING PAN oraz laboratorium Zakładu Geoekologii
i Paleogeografii, Wydział Nauk o Ziemi i Gospodarki Przestrzennej UMCS.
Opracowanie merytoryczne – T. Madeyska, P. Mroczek.
Datowania
1. Datowania luminescencyjne (TL, OSL, IRSL). Wykonawcy: Zakład Geoekologii
i Paleogeografii, Wydział Nauk o Ziemi i Gospodarki Przestrzennej UMCS –
J. Kusiak, K. Standzikowski; Katedra Geomorfologii i Geologii Czwartorzędu,
Instytut Geografii Uniwersytetu Gdańskiego – S. Fedorowicz.
2. Datowania radiowęglowe (14C). Wykonawca: Poznańskie Laboratorium Radiowęglowe – T. Goslar.
17
Projekt „Ekumena”
Analiza paleobotaniczna
1. Analiza pyłkowa osadów mineralnych: Instytut Nauk Geologicznych NANU
w Kijowie. Przeprowadzenie analizy i opracowanie – M. Komar.
2. Analiza biomarkerów: Laboratorium Bioindykatorów ING PAN. Opracowanie
merytoryczne – M.T. Krajcarz, A. Majewska.
Analiza paleozoologiczna
1. Analiza taksonomiczna: Instytut Systematyki i Ewolucji Zwierząt PAN –
P. Wojtal, Zakład Paleozoologii, Instytut Biologii Środowiskowej Uniwersytetu
Wrocławskiego – K. Zarzecka-Szubińska, ING PAN – M. Krajcarz, Instytut
Systematyki i Ewolucji Zwierząt PAN – A. Nadachowski.
2. Analiza tafonomiczna: ISEZ PAN – P. Wojtal, ZP IBŚ UWr – K. Zarzecka-Szubińska, ING PAN – M. Krajcarz.
Analiza archeologiczna
1. Materiały z Polski: Instytut Archeologii Uniwersytetu Jagiellońskiego – P. Valde-Nowak.
2. Materiały z Ukrainy: Instytut Ukrainoznawstwa im. I. Krypiakiewicza NANU
– O. Sytnyk.
Jak widać z powyższych informacji, zakres badań obejmuje różne dyscypliny
naukowe. Dla utrzymania spójności książki ustalono skład niewielkiego zespołu
odpowiedzialnego za poszczególne jej części:
− M. Łanczont, T. Madeyska, A. Bogucki – geologia, paleopedologia, paleobotanika;
− A. Nadachowski – paleontologia;
− P. Valde-Nowak, O. Sytnyk – archeologia.
Pisownia geograficznych nazw ukraińskiej części obszaru badań sprawia wiele
trudności w transliteracji i transkrypcji, gdyż we współczesnym piśmiennictwie są
używane – oprócz nazw ukraińskich – nazwy w brzmieniu rosyjskim. W tej sytuacji postanowiliśmy w większości przypadków posługiwać się nazwami polskimi,
wykorzystując do tego Urzędowy wykaz polskich nazw geograficznych świata (Zych
[red.], 2013) i przedwojenne mapy WIG oraz podkłady topograficzne dla arkuszy
Mapy Geologicznej Galicji. Każdorazowo, przy pierwszym użyciu konkretnej nazwy,
podany jest jej zapis w języku ukraińskim.
W przygotowaniu materiałów do publikacji brały udział także inne osoby.
Znaczący wkład wniosła B. Hołub, polegający na opracowaniu map tematycznych
i modeli rzeźby z wykorzystaniem technik GIS. Opracowania graficzne ilustracji,
prace techniczne poprzedzające specjalistyczne analizy i same analizy zawdzięczamy
E. Sadowskiej, D. Portce, D. Kusy. Obszerne fragmenty tekstu były tłumaczone na
język ukraiński lub z tego języka na język polski. Zadanie to wykonali M. Cieśla,
O. Tomeniuk i A. Bogucki. Duży wkład w przygotowanie książki wniosła J. Dresler,
której rola polegała na zebraniu poszczególnych części tekstu i ilustracji oraz ich
uporządkowaniu.
18