Służyć prawdzie
Transkrypt
Służyć prawdzie
Człowiek w kulturze 15 Służyć prawdzie. O powodach powołania Polskiego Towarzystwa Tomasza z Akwinu K.S.: Polskie Towarzystwo Tomasza z Akwinu powstało przed pięciu laty i działa przy Katedrze Metafizyki na Wydziale Filozofii Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego. Dlaczego pod taką nazwą: Towarzystwo? Czy nie jest to aby trochę ryzykow ne? Dziś zdaje się panować moda na inną filozofię? Ks. prof, dr hab. Andrzej Maryniarczyk SDB: Myśląc w kate goriach mody, należałoby odpowiedzieć, że tak! To nie jest Towarzy stwo zaspokajające umysły gustujące w tym, co „najnowsze". Pro blem filozofowania w duchu klasycznej filozofii realistycznej zaczy na jednak na nowo odżywać, kiedy uświadomimy sobie, że coraz więk sze grono współczesnych filozofów zaczyna odczuwać „intelektual ny ból" powodowany przez „gorset naukowej ideologizacji", w jaki została ubrana nowożytna i współczesna filozofia, gdy przejęła bez krytycznie metody innych nauk i zamiast poznawać świat {scirepropter scire), włączyła się w proces jego przetwarzania i przemieniania (scire propter uti). Polskie Towarzystwo Tomasza z Akwinu daje możliwość tym wszystkim, którzy zaczynają to widzieć i rozumieć, odnalezienia i odkrycia na nowo drogi filozofowania, która nie poddaje się naci- 20 Katarzyna Stępień skom mody ani ideologizacji, gdyż uczy, by „bardziej słuchać rzeczy" niż teorii i ideologii. Tego typu metoda filozofowania została zapo czątkowana w starożytności przez Arystotelesa, rozwijana w średnio wieczu przez Tomasza z Akwinu, a dziś kontynuowana i pogłębiana m.in. w tzw. Lubelskiej Szkole Filozofii Realistycznej, której ośrod kiem jest Katolicki Uniwersytet Lubelski wraz z jej „filozoficznym fundatorem" o. prof. Mieczysławem A. Krąpcem OR K.S.: Nasuwa się pytanie, dlaczego Towarzystwo zostało po wołane dopiero przed pięcioma laty? Przecież Wydział Filozo fii liczy już sobie przeszło pięćdziesiąt lat? Faktycznie może się to wydać czymś dziwnym, tym bardziej że myśl filozoficzna Tomasza zawsze w jakimś stopniu była i jest obec na w polskich ośrodkach filozoficznych. Złożyły się pewnie na to różne przyczyny. Jedną z nich był na pewno antymetafizyczny klimat filozofowania odziedziczony po pozytywizmie i moda na „nowe" fi lozofie oraz wojujący z wszelkim przejawem wolnej i autonomicznej myśli filozoficznej marksizm. Inną z przyczyn był fakt, że dopiero po roku 1989 zostały utworzone w Polsce prawne podstawy gwarantują ce wolność zrzeszania się, w oparciu o które można było oficjalnie powołać Polskie Towarzystwo Tomasza z Akwinu. K.S.: Jak doszło do powołania Towarzystwa? Polskie Towarzystwo Tomasza z Akwinu zostało powołane pod czas V Światowego Kongresu Filozofii Chrześcijańskiej pt. Freedom in contemporary culture, który odbywał się w dniach 20-25 sierpnia 1996 roku w Katolickim Uniwersytecie Lubelskim. Na Kongresie tym, wśród licznie zgromadzonych filozofów z całego świata, byli także obecni prezes Międzynarodowego Towarzystwa Tomasza z Akwinu (Societa Internationale Tommaso d' Aquino — SITA) ks. prof. Battista Mondin oraz dyrektor ks. prof. Abelardo Lobato. Oni to byli bezpo- Służyć prawdzie. O powodach powołania.. 21 średnimi inicjatorami powołania Polskiego Towarzystwa Tomasza z Akwinu jako oddziału SITA Prezesem został wybrany o. prof. Mie czysław A. Krąpiec OP, wieloletni profesor i rektor KUL, a przede wszystkim autentyczny mistrz i nauczyciel filozofowania w stylu św. Tomasza z Akwinu. Towarzystwo zostało oficjalnie zarejestrowane 27 października 1997 roku w Lublinie i od tego czasu rozpoczęło swoją działalność. K.S.: Jaki cel i zadania postawiło sobie Towarzystwo? Głównym celem Towarzystwa jest przede wszystkim promocja stylu filozofowania właściwego dla klasycznej filozofii realistycznej. W niej bowiem upatruje się bazę dla prawdziwie humanistycznej kul tury i szkołę rzetelnego filozoficznego myślenia. Towarzystwo, obie rając sobie za patrona św. Tomasza z Akwinu, nie tyle chce szerzyć tomizm jako taki, ile raczej pragnie propagować styl filozofowania realistycznego, w którym Tomasz z Akwinu pozostaje ciągle niedo ścignionym mistrzem i nauczycielem. Styl ten przejawia się w nakie rowaniu poznania filozoficznego na świat realnych osób i rzeczy, dostrzeżeniu faktu ich istnienia jako głównego i podstawowego pro blemu filozoficznego, który przed wszystkimi innymi domaga się wyjaśnienia. Uprawiana tak filozofia odpowiada na wielkie pytania dotyczące ostatecznej racji istnienia świata i człowieka. Jednocześnie zadania, jakie stawia się filozofii, stanowią największe wyzwanie dla rozumu ludzkiego, który pokierowany prawdą złożoną w rzeczy (rec ta ratio) potrafi wznieść się ponad zmysłowo dostrzegalne rzeczy i od kryć ostateczne źródło ich istnienia - Absolut. Jeśli chodzi o formy działania, Towarzystwo inicjuje wydawanie nietłumaczonych na ję zyk polski pism filozoficznych św. Tomasza oraz książek współcze snych myślicieli pogłębiających i popularyzujących filozofię reali styczną. Ponadto, Towarzystwo organizuje cykle wykładów, konfe rencje oraz sympozja, których celem jest pogłębianie, rozwijanie i po szukiwanie nowych rozwiązań dla problemów, które przynosi 22 Katarzyna Stępień współczesna cywilizacja i kultura. Towarzystwo zainicjowało też pro gram edukacji filozoficznej w duchu klasycznej filozofii realistycznej z zakresu propedeutyki filozofii, antropologii, filozofii prawa, kultu ry oraz retoryki, który wszedł w strukturę programu Instytutu Edu kacji Narodowej przy Radiu Maryja. Najnowszą inicjatywą Towarzy stwa jest wydanie ośmiotomowej Powszechnej Encyklopedii Filozofii. Przedsięwzięcie to traktujemy jako wyraz służby kulturze polskiej (i nie tylko), która po „zatruciu" ideologią marksistowską oraz „mitolo gią" pozytywistycznego „unaukowiania" filozofii nie spełnia tego, czego się od niej oczekuje, a mianowicie bycia fundamentem dla roz woju osobowego człowieka. K.S.: Gdy rozglądamy się po polskiej scenie filozoficznej, rodzi się pytanie: dlaczego to właśnie Polskie Towarzystwo Tomasza z Akwinu, a nie np. Polskie Towarzystwo Filozoficzne czy Oddział Socjologii i Filozofii Polskiej Akademii Nauk podjął inicjatywę opracowania i wydania Powszechnej Encyklopedii FilozoßS Spostrzeżenie bardzo słuszne i trafne, choć trudno będzie na to pytanie odpowiedzieć. Jak pamiętamy, w latach międzywojennych została podjęta przez polskie środowiska filozoficzne inicjatywa przy gotowania słownika filozofów, który miał stanowić bazę pod przygo towanie przyszłej Encyklopedii. Nie została ona jednak zrealizowana. Najpierw na przeszkodzie stanęła wojna, a później ideologizacja filo zofii przez marksizm i ubezwłasnowolnienie ośrodków filozoficznych, towarzystw naukowych, w tym także i Polskiego Towarzystwa Filo zoficznego. Lata pięćdziesiąte i następne upłynęły pod znakiem bez pardonowej walki ideologicznej z wszelką filozofią która nie była fi lozofią marksistowską oraz ze wszystkimi ośrodkami, jak i filozofa mi, którzy nie wykazywali się prawomyślnościąw tym względzie. Były to lata stracone dla rozwoju wolnej myśli filozoficznej. To wszystko przyczyniło się do paraliżu myślowego, a także i de cyzyjnego, który nie sprzyjał podejmowaniu tego typu inicjatyw. Do dzisiaj zarówno Polskie Towarzystwo Filozoficzne, jak i Oddział So- Służyć prawdzie. O powodach powołania. 23 cjologii i Filozofii PAN nie dokonały jakiejś samooceny minionego okresu, w którym nastąpiło odejście od służby prawdzie na rzecz służ by marksistowskiej ideologii i jej administracyjnemu umacnianiu w ośrodkach naukowych. Tym samym instytucje te straciły jakby filo zoficzny i moralny mandat służby prawdzie, którą wcześniej porzuci ły na rzecz koniunkturalnych interesów. Dobrze więc chyba się stało, że inicjatywę opracowania i wydania Powszechnej Encyklopedii Filozofii, która jest długiem spłacanym Naro dowi Polskiemu za czas zniewolenia, podjęło Polskie Towarzystwo Tomasza z Akwinu będące odddziałem Soäeta Internationale Tommaso d'Aquino. Towarzystwo to działa przy Katolickim Uniwersytecie Lu belskim i jest wolne od tych wszystkich obciążeń i zaszłości, jakie spo czywają na oficjalnych instytucjach typu PTF czy SiF PAN. Dzięki swej niezależności i otwarciu na szeroką grupę filozofów z całego świata może realizować podjętą inicjatywę. K.S.: Inicjatywa opracowania i wydania PEFbyła przedsta wiona Komitetowi Badań Naukowych, kiedy Towarzystwo sta rało się o pomoc finansową dla prac nad opracowaniem i wyda niem poszczególnych tomów Encyklopedii. Jak to wyglądało? Cały tok rozmów, które pewnie kiedyś dla pamięci historycznej zostaną opublikowane, jak i procedury odmowy dofinansowania pro jektu opracowania i wydania Powszechnej Encyklopedii Filozofii, mimo pozytywnych recenzji, potwierdza to, co wcześniej powiedziałem, że i w tych instytucjach pozostał paraliż myślowy i decyzyjny jako sku tek zniewolenia polskiej myśli filozoficznej. Ta zaszłość jest ciągle obecna i w państwowych instytucjach naukowych, które ujawniają to, podejmując co najmniej wątpliwe decyzje o finansowaniu określo nych projektów badawczo-wydawniczych. K.S.: Encyklopedia powstaje na Wydziale Filozofii Katolic kiego Uniwersytetu Lubelskiego. Jednak ani Wydział, ani K U L nie jest podmiotem organizującym to przedsięwzięcie. Jaki jest 24 Katarzvna Stępień zatem związek wydawcy - Polskiego Towarzystwa Tomasza z Akwinu - z Uniwersytetem i Wydziałem? Polskie Towarzystwo Tomasza z Akwinu jako oddział Societa In ternationale Tommaso d'Aquino zostało powołane na Katolickim Uni wersytecie Lubelskim i na Wydziale Filozofii tegoż uniwersytetu w 1996 roku, podczas V Światowego Kongresu Filozofii Chrześci jańskiej „Wolność we współczesnej kulturze". Towarzystwo ma swoją siedzibę w Katedrze Metafizyki Wydziału Filozofii KUL. Jest więc jego integralną częścią choć posiada odrębność prawną i organiza cyjną. Główni inicjatorzy, autorzy i wykonawcy są profesorami i pra cownikami Wydziału Filozofii Katolickiego Uniwersytetu Lubelskie go, a prace redakcyjne i organizacyjne są prowadzone na Wydziale Filozofii KUL. Jest to więc coś więcej niż tylko formalny związek w postaci siedziby na KUL podmiotu wydawniczego PEF, gdyż jest to związek personalny i naukowy. K.S.: Jaką rolę we współczesnej filozofii i kulturze może ode grać przybliżanie stylu (metody) filozofowania św. Tomasza? Czy aby nie jest ona zdominowana innym stylem myślenia? W dużej mierze tak! Współczesna filozofia i kultura jest zdomi nowana innym stylem myślenia, który, jak to się dziś okazuje, nie przy służył się ani samej filozofii, ani tym bardziej kulturze. Obrany bo wiem przez współczesną filozofię styl myślenia zaprowadził ją do bram nihilizmu, a kulturę na wskroś przesączył relatywizmem i destrukcjonizmem. Nie przywołuje się przed oczy współczesnego filo zofa stylu filozofowania św. Tomasza, by zwolnić go od osobistego myślenia i odpowiedzialnego poszukiwania rozwiązań dla problemów, które niesie współczesna kultura. Nie chodzi o to, by te ostatnie za stąpić recytowaniem zdań wyjętych z Sumy Teologicznej czy Filozo ficznej. Chodzi o zgoła coś odwrotnego, mianowicie o to, by współ czesnemu filozofowi na nowo przywrócić wiarę w siłę rozumu, który Służyć prawdzie. O powodach powołania.. 25 jest zdolny odkrywać prawdę zapisaną w świecie osób i rzeczy, pod jednym wszakże warunkiem, że zacznie b a d a ć byt a nie swoje myśli (Fides et ratio, 5). Chodzi więc także i o to, by w pierwszym rzędzie przypomnieć współczesnym filozofom, czym jest filozofia, co stano wi jej właściwy przedmiot i cel. Innymi słowy chodzi o to, by na nowo przywrócić filozofie samej filozofii. Filozofia bowiem współcze sna oddała samą siebie we władanie innych nauk i zamiast być im „królową" i przewodniczką stała się ich niewolnicą i zakładniczką Stąd popadła w zwątpienie co do sensu swej egzystencji i ratuje się ucieczką w mitologię, utopię i nihilizm. Tomasz tymczasem uczy współczesnego filozofa - jak czytamy w najnowszej encyklice Ojca Świętego Fides et ratio — że powinien on być przede wszystkim „apo stołem prawdy" zapisanej w świecie osób i rzeczy oraz zmierzać ku niej bez wahania a w realizmie rzeczy (a nie myśli!) „uznać jej obiek tywność". Dlatego filozofia Tomasza jest „prawdziwie filozofią bytu, nie zaś filozofią prostego zjawiska" (44). Z tej racji i dla tych wzglę dów można mówić o „nieprzemijającej nowości myśli św. Toma sza" (43). Wyróżnia ją bowiem w najwyższym stopniu odwaga szuka nia prawdy i wolność ducha w podejmowaniu nowych problemów oraz intelektualna uczciwość (43). Tomaszowa droga filozofowania pozwala odkryć w pełnym świede harmonię istniejącą pomiędzy ro zumem a wiarą (43), a także i to, że „ludzki rozum nie musi zaprze czać samemu sobie ani się upokorzyć, aby przyjąć treść wiary; w każ dym przypadku człowiek dochodzi do nich na mocy dobrowolnego i świadomego wyboru" (43). Co więcej, od Tomasza współczesny fi lozof może się nauczyć, jak posiąść prawdziwą mądrość. Pokazuje bowiem jej dwie komplementarne formy: mądrość filozoficzną któ ra w oparciu o rozum uczy się prawdy z rzeczy, i mądrość teologiczną która opiera się na Objawieniu i bada treści wiary, „docierając do ta jemnicy samego Boga" (44). Ponadto należy pamiętać, że troska 0 prawdziwą filozofię jest wyrazem troski o ludzką kulturę, a zatem 1 o samego człowieka. Człowiek bowiem zarówno wyraża się w kul turze, którą tworzy, jak i w niej wzrasta. Kultura jest uzewnętrznię- 26 Katarzyna Stępień niem jego rozumienia świata i samego siebie. Od filozoficznej kon cepcji świata i człowieka zależy zatem kształt kultury, jeśli będą one fałszywe, kultura uniemożliwi wzrost osoby ludzkiej (dziś tzw. cywili zacja śmierci). Z tej racji nie jest sprawą bagatelną jaka filozofia leży u podstaw kultury. K.S.: Polskie Towarzystwo Tomasza z Akwinu wchodzi w skład Societa Internazionale Tommaso d'Aquino (SITA). Co to oznacza dla Towarzystwa? Na czym polega współpraca? Afiliacja Towarzystwa do Societa Internationale Tommaso dAquino oznacza poszerzenie pola jego działania. Członkowie Polskiego To warzystwa Tomasza z Akwinu są równocześnie członkami Między narodowego Towarzystwa Tomasza z Akwinu. Warto tu przy okazji przypomnieć, że inicjatywę powołania Międzynarodowego Towarzy stwa Tomasza z Akwinu podjęto w roku 1974 na Mędzynarodowym Kongresie Filozoficznym zorganizowanym przez zakon dominika nów w Rzymie i Neapolu z okazji 700 rocznicy śmierci Tomasza. Osta tecznie Towarzystwo to zostało założone 27 maja 1978 roku. Wśród pierwszych członkowi współzałożycieli znajduje się Karol kar dynał Wojtyła, obecny papież Jan Paweł I I . Włączenie Polskiego Towarzystwa w krwiobieg międzynarodowy otwiera przed członka mi możliwości kontaktowania się z różnymi ośrodkami filozoficzny mi, uczestniczenia w organizowanych przez nie sympozjach i kon gresach, podejmowania wspólnych inicjatyw badawczych oraz kon frontowania z nimi swoich wyników badawczych. K.S.: Kto może wejść w skład Towarzystwa? Członkiem zwyczajnym Towarzystwa może zostać osoba, która ukończyła studia uniwersyteckie. Osoba ta powinna być zaintereso wana uprawianiem klasycznej filozofii realistycznej oraz prowadze niem badań w tym stylu. Po wypełnieniu deklaracji i przedstawieniu opinii dwóch członków zwyczajnych Towarzystwa Zarząd podejmu- Służyć prawdzie. O powodach powołania.. 27 je decyzję i dana osoba staje się pełnoprawnym członkiem Towarzy stwa. Można też zostać członkiem korespondentem. Towarzystwo Tomasza z Akwinu daje możliwość twórczego i zespołowego poszuki wania prawdy o faktach, przed którymi stawia filozofa współczesna cywilizacja i kultura. W dzisiejszym zawirowaniu idei, opinii i teorii co raz głośniejsze staje się wołanie o filozofów, którzy będą „apostołami prawdy", a nie „prorokami nihilizmu". Takim zaś może być filozof tylko wówczas — jak to już pisał Arystoteles w Zachęcie do filozofii—gdy nauczy się żyć „ze wzrokiem skierowanym na naturę i na to co boskie, i tak jak dobry sternik, umocniwszy swe życie w tym co jest wieczne i niezmienne, tam zarzuca kotwicę i żyje według własnej woli". Dziękuję serdecznie za rozmowę. Wywiad przeprowadziła Katarzyna Stępień