MAZOWSZE Studia Regionalne nr 7/2011

MAZOWSZE Studia Regionalne nr 7/2011
Streszczenia artykułów
Część I. Analizy i Studia
Krystyna Gutowska, Zbigniew Kobyliński, Dziedzictwo kulturowe Mazowsza: potencjał i problemy
zarządzania
Zarządzanie dziedzictwem kulturowym regionu to działanie na rzecz ochrony tego dziedzictwa, ale także decyzje dotyczące współczesnego korzystania z tego zasobu. Konferencja Dziedzictwo kulturowe Mazowsza: potencjał i problemy zarządzania zorganizowana została 20 maja 2011 roku przez Wydział Nauk Historycznych
i Społecznych Uniwersytetu Kardynała Stefana Wyszyńskiego w Warszawie oraz Wydział Administracji i Nauk
Społecznych Politechniki Warszawskiej. Uczestnicy konferencji zastanawiali się nad tym, w jaki sposób godzić
te 2 cele, często trudne do pogodzenia. Niniejszy tom periodyku Mazowsze Studia Regionalne zawiera wypowiedzi przedstawicieli środowisk akademickich, służb ochrony zabytków i animatorów turystyki na temat pożądanych i niepożądanych zjawisk w naszym sposobie odnoszenia się do materialnych i niematerialnych pozostałości dawnej historii i kultury.
Zarządzanie dziedzictwem kulturowym: teorie, definicje, metodologia
Dorota Kielak, Ochrona dziedzictwa kulturowego – dylematy ponowoczesności
Dwuwymiarowość (materialny i niematerialny wymiar) dziedzictwa kulturowego sprawia, że ochrona tego
dziedzictwa to, z jednej strony, zabezpieczanie materialne zabytków, a z drugiej – troska o zachowanie pamięci
historycznej. To sprawia, że ochrona dziedzictwa staje się zależna od sposobu rozumienia historii. W postmodernistycznej świadomości globalny sens historii rozpadł się na wielość sensów cząstkowych, wspierających
partykularne wizje świata i niełączących się w żadnym poszukiwaniu spójnej całości. Działanie na rzecz ochrony
dorobku kultury staje się zatem projektowaniem wrażliwości historycznej.
Zbigniew Kobyliński, Czym jest, komu jest potrzebne i do kogo należy dziedzictwo kulturowe?
Artykuł dotyczy definicji dziedzictwa kulturowego, jego wartości dla społeczeństwa oraz problemu jego własności i konfliktów, które wokół własności dziedzictwa kulturowego powstają.
Wytwory człowieka, a także wytwory natury, które posiadają wartości duchowe, możemy nazwać dobrami
kultury. Dziedzictwem kulturowym jest natomiast ta część dawnych dóbr kultury, która uznana została za wartościową przez kolejne, następne pokolenia i dzięki temu dotrwała do chwili obecnej. Pojęcie zabytku najsłuszniej
jest zarezerwować dla dawnych materialnych dzieł człowieka. W ostatniej ćwierci XX wieku zauważono, że
zjawiska kulturowe mają charakter zasobów, analogicznie do zasobów naturalnych. Dziedzictwo kulturowe jest
zasobem ograniczonym, nieodnawialnym i narażonym na zniszczenie zarówno w wyniku działania czynników
zewnętrznych, np. rozkładu wynikającego z upływu czasu, jak też w wyniku nadmiernej i niekontrolowanej
konsumpcji. Co więcej, zasoby kulturowe są przedmiotem własności wspólnej i trzeba nimi mądrze zarządzać
w interesie publicznym.
Większość teoretyków za najważniejsze kryteria uznania danego obiektu za należący do kategorii dziedzictwa kulturowego uważa wartość poznawczą i wartość emocjonalną, łącznie określając je często mianem „wartości historycznych” czy „wartości zabytkowych”. Wartość dziedzictwa kulturowego jest wielowymiarowa i może
być mierzona na wielu skalach. Niektóre z wartości dziedzictwa są wartościami uniwersalnymi, transcendentnymi, obiektywnymi i bezwarunkowymi. Inne wartości będą miały charakter zrelatywizowany do konkretnego
kontekstu społecznego czy kulturowego ich odbiorcy.
W odniesieniu do własności dziedzictwa kulturowego, autor – po rozważeniu różnych teorii dotyczących tego zagadnienia – proponuje przyjąć teorię wspólnej własności, której konsekwencją jest zasada wolnego dostępu
do wartości dziedzictwa kulturowego. Dziedzictwo kulturowe musi być własnością publiczną w takim sensie, że
każdy winien mieć równy dostęp do duchowych wartości, jakie to dziedzictwo w sobie zawiera. Nie oznacza to
jednak wcale koniecznie wywłaszczenia prywatnych właścicieli poszczególnych obiektów tworzących dziedzictwo kulturowe. Z punktu widzenia idei wolnego dostępu nie jest bowiem ważne, kto jest właścicielem substancji
danego obiektu w sensie prawnym, jeśli tylko korzystanie z tego prawa własności nie narusza interesu publicznego.
Krystyna Gutowska, Zabytek z punktu widzenia estetyki, czyli o węzłach, przejściach i przesunięciach znaczeń w dziedzinie zarządzania dziedzictwem kulturowym
Zarządzanie dziedzictwem kulturowym ma charakter transdyscyplinarny, wymaga częstego przechodzenia
pomiędzy różnymi dziedzinami, przyjmowania odmiennych punktów widzenia, nie zawsze dających się uzgodnić. Posługując się przykładami z obszaru Mazowsza, staram się pokazać punkty splatania się zagadnień z zakresu estetyki, filozofii kultury i ochrony oraz konserwacji zabytków – węzły i miejsca przejścia między dyscyplinami, w których następuje zmiana (najczęściej niezauważalnie, stopniowo) znaczenia różnych kategorii, pojęć
i sensów. Należy do nich między innymi kwestia rozumienia pojęć wartości artystycznej i estetycznej, a także
źródeł i znaczenia doświadczenia historycznego. Jako przykłady niektórych wspólnych kategorii rozważam
„tajemniczość”, „obcość”, „oswojoną dziwność” fikcji historycznych, „swojskość”, „ładność” oraz „atrakcyjność wizualną” w ich relacji do „autentyczności” i „dawności”.
Helena Kisilowska, Prawne aspekty ochrony nieruchomości zabytkowych
Ochrona zabytków nieruchomych i opieka nad tymi zabytkami wymaga właściwych instrumentów prawnych. Ustawy powinny jasno określać przedmiot ochrony, zasady, cele i metody, a także uprawnienia i obowiązki zarówno użytkowników zabytków, jak i organów administracji publicznej. Ochrona zabytków należy do zadań publicznych i stanowi domenę prawa administracyjnego, określającego kompetencje organów władzy publicznej: państwowej, rządowej i samorządowej, które są realizowane w interesie ochrony dobra publicznego.
Uwzględniając, że zabytek nieruchomy ma większe szanse przetrwania, jeśli jest właściwie użytkowany, bardzo
ważnym problemem staje się prawne zapewnienie właścicielom zabytków odpowiednich ulg i preferencji rekompensujących niezbędne koszty utrzymania i konserwacji. Obecne ustawodawstwo zdecydowanie więcej
nakłada obowiązków, często trudnych do zrealizowania przez właścicieli bez pomocy z zewnątrz. Ochrona zabytków w większym stopniu powinna być sprawą publiczną. Dlatego tak istotna jest kwestia świadomości obywateli oraz zwiększenie uprawnień samorządów lokalnych, aby można było zachować dla przyszłych pokoleń
to, bez czego niemożliwy jest trwały i zrównoważony rozwój – świadectwo przeszłości i tożsamości społecznej.
Zasoby dziedzictwa kulturowego Mazowsza
Margerita Szulińska, Zabytki województwa mazowieckiego – ochrona, zarządzanie i promocja,
w świetle materiałów i działalności merytorycznej Oddziału Terenowego Narodowego Instytutu Dziedzictwa w Warszawie
Województwo mazowieckie, powstałe w wyniku reformy administracyjnej kraju w styczniu 1999 roku, jest
największym terytorialnie z pośród szesnastu województw, stanowiąc 11,4% obszaru Polski. W jego granicach
znalazły się, w różnym zakresie, ziemie aż dziewięciu wcześniejszych województw. W świetle ogólnopolskich
danych o zasobie obiektów nieruchomych wpisanych do rejestru zabytków, opracowywanych przez Narodowy
Instytut Dziedzictwa na podstawie decyzji rejestrowych (stan na 4 października 2010 roku), Mazowsze plasuje
się na trzecim miejscu, z wynikiem 6343 obiekty.
Niniejszy artykuł przedstawia aktualne dane dotyczące form ochrony zgodnie z obowiązującym ustawodawstwem, ze szczególnym uwzględnieniem występujących w ostatnim czasie zmian, oraz rozpoznany stopień zachowania dziedzictwa. Artykuł zawiera także informacje na temat projektów sieciowych o znaczeniu regionalnym i ponadregionalnym, które mają wpływ na proces zarządzania, a tym samym zachowanie i promocję zabytkowego potencjału województwa. Informacje te oparto na materiałach przygotowywanych przez pracowników
Oddziału Terenowego w Warszawie w ramach działalności merytorycznej Narodowego Instytutu Dziedzictwa,
takich jak: opis zasobu zabytkowego województwa, program INSIRE w zakresie danych przestrzennych w części dotyczącej zabytków nieruchomych, opracowania tematyczne i dokumentacje interdyscyplinarne oraz działalność promocyjno-edukacyjną – Europejskie Dni Dziedzictwa, „Piątki Konserwatorskie” na Zamku Królewskim.
Magdalena Bryk, Dziedzictwo kulturowe warszawskiej dzielnicy Białołęka: problemy ochrony, prezentacji i popularyzacji
Artykuł jest przedstawieniem zarysu problematyki zarządzania dziedzictwem kulturowym jednej z największych warszawskich dzielnic – Białołęki. Dotyczy on zarówno obiektów zabytkowych archeologicznych,
jak i historycznych. Artykuł zawiera krótką charakterystykę omawianego obszaru wraz ze szkicem pradziejów
i wydarzeń historycznych oraz przedstawia przyjętą metodologię i efekty pracy nad stworzeniem bazy zasobów
archeologicznych, a także katalogu nieruchomych obiektów zabytkowych z obszaru dzielnicy. Prezentuje działania podjęte na rzecz ochrony i prezentacji dziedzictwa kulturowego, w tym archeologicznego, zarówno przez
władze samorządowe, służby konserwatorskie, jak i organizacje pozarządowe. Najważniejszym wnioskiem wynikającym z przeprowadzonej analizy jest wskazanie na niedostateczne zainteresowanie i błędy w dokumentacji
służb konserwatorskich oraz zaobserwowanie intensywnych działań mieszkańców dzielnicy w sferze dziedzictwa kulturowego. Kolejnym ważnym zagadnieniem jest wskazanie na potrzebę stworzenia bazy obiektów historycznych, przede wszystkim na podstawie badań terenowych, która posłuży za podstawę do wskazania najważniejszych obiektów do ochrony konserwatorskiej.
Jacek Wysocki, Stanowiska archeologiczne w krajobrazie kulturowym Mazowsza. Problemy zarządzania i ekspozycji
Wśród tysięcy stanowisk archeologicznych, zarejestrowanych w archiwach konserwatorskich, szczególne
miejsce zajmują stanowiska archeologiczne o własnej formie krajobrazowej. Na terenie województwa mazowieckiego znajduje się około 200 grodzisk i zamczysk. Artykuł przedstawia typy tych obiektów, zagrożenia
typowe dla nich oraz formy działań podejmowanych w celu ich ochrony. Ochrona ich polega na wpisywaniu do
rejestru zabytków, ale ważniejsze znacznie – zwłaszcza na obszarach podlegających intensywnym procesom
urbanizacyjnym – są działania związane z planowaniem przestrzennym, ponieważ mają one bezpośredni wpływ
na problem zmian w otoczeniu zabytku. Niestety, aktualnie żadne z grodzisk na terenie Mazowsza nie posiada
planu ochrony.
Współcześnie równie ważne jest uspołecznienie procesu zarządzania dziedzictwem archeologicznym. Uzyskanie akceptacji społecznej dla obiektu, doprowadzenie do identyfikacji z nim społeczności lokalnej, doprowadzenie do stałego zaangażowania organizacji społecznych w proces zarządzania oraz permanentne działania
władz lokalnych mogą w praktyce okazać się o wiele bardziej znaczące i efektywne, niż nakazy i zakazy konserwatorskie. Do realizacji tego postulatu konieczne jest odpowiednie przygotowanie merytoryczne urzędników
samorządowych zajmujących się problematyką zarządzania dziedzictwem kulturowym zarówno na poziomie
gminy, jak i powiatu. Konserwator powinien być zaangażowany w proces ochrony jako jeden z partnerów służący radą oraz pomocą i tylko w przypadkach skrajnych używać instrumentów administracyjnych. Do realizacji
takiego programu konieczna jest reforma służby konserwatorskiej, mająca na celu zwiększenie jej kompetencji
merytorycznych, a ograniczenie obciążeń urzędniczych.
Marek Jakubiak, Zamki na Mazowszu: historia, stan zachowania i wykorzystania
Geneza wznoszenia zamków na ziemiach polskich sięga swymi korzeniami okresu XII-XIV wieku. Poszczególni władcy i książęta likwidowali dotychczasowe drewniano-ziemne bądź kamienne warownie, budując ceglane rezydencje ‑ zamki, które miały pełnić liczne funkcje, nie tylko obronne. W artykule dokonano przeglądu
najważniejszych zamków powstałych na Mazowszu z inicjatywy książęcej linii Piastów mazowieckich. Przybliżono fakty związane z genezą, funkcją i znaczeniem poszczególnych siedzib książęcych, a także zmianami, jakie
zachodziły w ciągu stuleci. Przedstawiono krótki rys historyczny Zamku Ujazdowskiego i Zamku Królewskiego
w Warszawie oraz zamków w Płocku, Ciechanowie, Czersku, Sochaczewie, Liwie i Radomiu. Omówiona została rola tych rezydencji zarówno w przeszłości, jak i obecnie.
Jerzy Szałygin, Dziedzictwo kultury olęderskiej na Mazowszu
Kolonizacja holenderska zalewowych terenów nadrzecznych, zwana potocznie olęderską, pojawiła się na terenach polskich na początku XVI wieku. Napływ osadników spowodowany był z jednej strony prześladowaniami religijnymi i licznymi pogromami na tle religijnym członków sekt nowochrzczeńców i mennonitów, powstałych w dobie reformacji religijnej, z drugiej strony względami praktycznymi: koloniści reprezentowali wysoki
poziom gospodarki i kultury osadniczej, przez co byli osadnikami wysoce pożądanymi. Dzięki wielowiekowemu
doświadczeniu w walce z zalewem wody, wyniesionemu z ojczyzny, potrafili oni drogą zakładania całego systemu rowów, tam i grobli, nawet całkiem nieużyteczne połacie, z pozoru nienadające się do prowadzenia działalności gospodarczej, doprowadzić do stanu kwitnącej kultury. Gospodarka ich cechowała się znacznie większą
wydajnością, nowoczesnością, lepszą organizacją pracy, niż gospodarka chłopów pańszczyźnianych. Mieli wiele
zalet: potrafili gospodarować na terenach okresowo zalewanych przez rzeki, płacili właścicielom gruntu czynsz
pieniężny, uważani byli za ludzi pracowitych i spokojnych.
Prawo holenderskie, na którym lokowano wsie, było ze względu na kilkuletnie ulgi w płaceniu podatków
oraz czynszową (pieniężną) formę rozliczania się z właścicielem gruntów za ich dzierżawę i wykorzystanie na
tyle atrakcyjne, że osadzano na nim nie tylko Holendrów, ale również Niemców i Polaków.
Na obszarze Mazowsza koloniści zasiedlili 193 wsie, przekształcając i adaptując na swoje potrzeby tradycyjny mazowiecki krajobraz, a zwłaszcza tereny położone wzdłuż koryta Wisły. Pozostałości ich kultury materialnej do chwili obecnej stanowią niewątpliwy fenomen i przykład udanej wzajemnej współpracy człowieka i natury w kształtowaniu oblicza terenów zalewowych.
Monika Łaczmańska, Prawne aspekty korzystania z nieruchomych zabytków techniki na przykładzie
obiektów poprzemysłowych Żyrardowa
Skutkiem trwającego w Polsce już ponad 20 lat procesu przemian gospodarczych jest postępująca modernizacja przemysłu. Przy bardzo dynamicznym rozwoju techniki i przemysłu w szybkim tempie przybywa zabytków techniki. Istnienie wielu z nich jest zagrożone z powodu ich pozornej bezużyteczności. Nadzieją ocalenia
tych obiektów może być restrukturyzacja lub adaptacja do nowych funkcji, to jednak wymaga dużych nakładów
finansowych i odpowiednio dostosowanych regulacji prawnych.
Artykuł ma na celu przybliżenie problemów prawnych, dotyczących korzystania z nieruchomych zabytków
techniki, na przykładzie poprzemysłowych obiektów miasta Żyrardowa. Użytkowanie zabytkowych obiektów
techniki ma fundamentalne znaczenie dla stanu ich zachowania, natomiast zaprzestanie działalności i nieużytkowanie budynkóww dalszej perspektywie przekreśla szanse ich przetrwania.
Dziedzictwo kulturowe Mazowsza: analizy przypadków
Anna Dymek, Problemy rozpoznania zabytkowych parków na terenie Warszawy oraz przygotowania
zaleceń konserwatorskich na przykładzie Ogrodu Krasińskich
Rozpoznanie zasobu zabytkowych parków i ogrodów na terenie Warszawy oraz ocena ich aktualnego stanu
zachowania są potrzebne dla prawidłowego kształtowania polityki konserwatorskiej i zarządzania tymi obiektami. W większości decyzje wpisujące do rejestru zabytków parki na terenie stolicy pochodzą z lat 60. i 70.
XX wieku i nie precyzują przedmiotu oraz granic ochrony. W treści decyzji podana jest jedynie nazwa i adres
parku, a uzasadnieniem wpisu jest zwyczajowo wartość zabytkowa, artystyczna i historyczna. Obecnie jest konieczne przeprowadzenie postępowań wyjaśniających decyzje wpisów parków do rejestru oraz oznaczenie granic ochrony konserwatorskiej w oparciu o aktualne wyrysy z ewidencji gruntów. Przy adaptacji zabytkowych
założeń parkowych do funkcji parków miejskich priorytetem powinno być poszanowanie zachowanej substancji
zabytkowej i historycznych form zagospodarowania terenu. Podstawę poprawnej dokumentacji rewaloryzacji
zabytkowych parków powinny stanowić zalecenia konserwatorskie, poprzedzone rozpoznaniem historycznym i
analizami stanu zachowania substancji obiektu, omówione na przykładzie opracowanych przez Oddział Terenowy Narodowego Instytutu Dziedzictwa w Warszawie zaleceń konserwatorskich do koncepcji rewaloryzacji
Ogrodu Krasińskich w Warszawie.
Dorota Zaremba, Pałac w Sannikach. Historia odzyskana
Sierpień 1828 roku osiemnastoletni Fryderyk Chopin spędził w Sannikach, u swego szkolnego przyjaciela
Konstantego Pruszaka. Informacja ta budzi szereg pytań i wątpliwości. Gdzie mieszkał? Jak wyglądała wówczas
letnia siedziba Pruszaków? Czy był to pałac, który choć w części przypomina współczesny? W styczniu
2011 roku rozpoczęły się w zabytkowym zespole pałacowym w Sannikach prace rewaloryzacyjne i adaptacyjne
na Europejskie Centrum Artystyczne im. Fryderyka Chopina. Pracom, już od etapu projektowania, towarzyszą
badania konserwatorskie, które dają nadzieję uzyskania precyzyjnych odpowiedzi na postawione powyżej pytania. Nowe ustalenia naukowe kompletnie zmieniły stan wiedzy znany z literatury. Poznaliśmy prawdziwą histo-
rię dóbr sannickich i pałacu – różne etapy jego przekształceń, wygląd w poszczególnych etapach, dekoracje
architektoniczne i malarskie. Artykuł niniejszy stanowi krótki raport na temat tych ustaleń.
Bartłomiej Klęczar, Pozostałości Nadawczej Radiostacji Transatlantyckiej. Problemy konserwatorskie, potencjał edukacyjny i turystyczny
Wzniesienie Nadawczej Radiostacji Transatlantyckiej było największą inwestycją radiokomunikacyjną w historii II Rzeczypospolitej. Instalacja ta miała olbrzymi zasięg, zastosowano w niej najnowocześniejsze rozwiązania. Jej teren stał się areną krwawych walk w czasie obrony Warszawy we wrześniu 1939 roku. Na początku
roku 1945 Nadawcza Radiostacja Transatlantycka została całkowicie zniszczona. Do chwili obecnej zachowało
się niewiele materialnych pozostałości, głównie fundamenty dziesięciu masztów antenowych, 3 wartownie
i ruiny budynku nadajnika. Były one przez lata zapomniane i wystawione na działanie wielu czynników destrukcyjnych. Artykuł zawiera uzasadnienie konieczności podjęcia prac konserwatorskich oraz konkretne propozycje
zagospodarowania dawnego terenu i pozostałości tego unikatowego obiektu.
Anna Wenka-Radzimirska, Problemy ochrony i konserwacji architektury czasów najnowszych na
przykładzie warszawskich osiedli mieszkaniowych z lat 1950-1956
Budowle socrealistyczne zajmują w Warszawie dużą część głównych arterii. Obudowana jest nimi Marszałkowska, Krucza, Aleje Jerozolimskie, Grójecka, aleja Solidarności. Są one wymownym świadectwem swoich
czasów i tak jak dawne budowle opowiadają nam o przeszłości. Zanim zdefiniowano kategorię zabytku i zrozumiano potrzebę ochrony dzieł przeszłości, rozebrano większość Koloseum i Akropolu, przebudowano Paryż.
Dziś mamy urzędy konserwatorskie, społecznych obrońców zabytków, media. Mimo to znikają budynki reprezentujące różne style i epoki. Warszawa konsekwentnie pozbywa się „niewygodnej” architektury PRL. Zburzono kino „Moskwa” oraz pawilon handlowy „Supersam”, przebudowano kino „Praha”. Na zniszczenie skazywane
są budynki stanowiące pamiątkę czasów PRL i zadające kłam powszechnym opiniom o ich całkowitej szarości
i beznadziei. A w obecnej sytuacji jedynie wpis do rejestru zabytków stanowi gwarancję kontroli państwa nad
tym, co zamierza z danym obiektem zrobić właściciel.
Takie realizacje, jak osiedla WSM Koło, Muranów, plac Hallera czy plac Konstytucji są dziełami, które mogą być traktowane jako wybitne dokumenty epoki. Różnią się od siebie – WSM Koło, ale także Muranów powstały opierając się jeszcze na przedwojennych tradycjach funkcjonalizmu w architekturze, natomiast budynki
okalające plac Hallera i plac Konstytucji są dziełami socrealizmu – lecz wszystkie są częścią historii architektury
i mają wartość zabytkową. Mimo, że budynki na warszawskich osiedlach z czasów socjalistycznych mają szare,
zniszczone elewacje, a mieszkania w nich są maleńkie i nie odpowiadają współczesnym standardom, to mają
fantastyczną lokalizację i niepowtarzalny klimat. Po pięćdziesięciu latach istnienia należałoby w końcu o nie
zadbać – stworzyć konkretny, kompleksowy plan promocji, ochrony i konserwacji architektury czasów najnowszych.
Margarita Kulesza, Bilans korzyści i niedogodności. Prywatny właściciel wobec decyzji o wpisaniu
obiektu do rejestru zabytków
Referat stanowi próbę odpowiedzi na pytanie, czy każdy obiekt warto i czy należy wpisywać do rejestru zabytków, postawione z punktu widzenia właściciela nieruchomości „z przeszłością”. Problem omawiam na przykładzie dworku w Hucie Mińskiej, pokazując trudności, z jakimi spotykają się jego właściciele i zmiany, jakich
w tej nieruchomości dokonują, związane z koniecznymi naprawami oraz niezbędną modernizacją. Staram się
sformułować realistyczne oczekiwania ze strony właściciela nieruchomości, która nie ma szans na wpisanie do
rejestru zabytków, wobec urzędu konserwatorskiego i innych instytucji lub organizacji pozarządowych. Na zakończenie formułuję wnioski na temat bilansu zysków, a także strat (kłopotów, niedogodności i utrudnień), jakich może spodziewać się prywatny właściciel, gdyby (hipotetycznie) rozpoczął starania o status zabytku i taki
status uzyskał.
Dziedzictwo kulturowe Mazowsza: informacja i promocja
Katarzyna Krawczykowska, Dziedzictwo kulturowe Mazowsza: problemy społeczne, promocja
i informacja
Przedmiotem zainteresowania niniejszego artykułu są relacje sąsiedzkie Muzeum Pałacu w Wilanowie. Sąsiadują z nim indywidualni właściciele nieruchomości, Szkoła Główna Gospodarstwa Wiejskiego, tereny miasta
Warszawy, parafia kościoła pw. św. Anny, Urząd Dzielnicy Wilanów oraz prywatni deweloperzy. Nieco dalej
położone jest osiedle Miasteczko Wilanów i wilanowskie szkoły. W celu poznania charakteru relacji między
mieszkańcami okolicy a obiektem zabytkowym opracowane zostały ankiety – wywiady z wymienionymi sąsiadami Muzeum Pałacu w Wilanowie na temat sposobu postrzegania przez nich korzyści i wad tego sąsiedztwa
oraz przebiegu wzajemnych kontaktów. W artykule przedstawiono metodologię podjętych badań pilotażowych,
ich przebieg, wyniki i wnioski z nich wypływające.
Magdalena Wyrzykowska, Potrzeba i tradycja znakowania zabytków. Znak Błękitnej Tarczy na warszawskich zabytkach
Zgodnie z założeniami Konwencji Haskiej z 14 maja 1954 roku, znak Błękitnej Tarczy miał pełnić funkcję
rozpoznawczą – wskazywać obiekty i środki transportu podlegające ochronie w razie konfliktu zbrojnego. Stał
się międzynarodowym symbolem, chroniącym zabytkowe budowle przed dewastacją i zapomnieniem, stosowanym znacznie szerzej, niż przewidziano w Konwencji. Wiele światowych organizacji i inicjatyw zajmujących się
tematyką dziedzictwa kulturowego przyjęło ten znak jako własne logo. W Polsce Błękitną Tarczę wykorzystuje
się do znakowania zabytków w celu zapewnienia im ochrony prawnej oraz rozpoznawalności. Ustawa z 23 lipca
2003 roku wraz z rozporządzeniami Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego określają dokładnie sposoby
umieszczania Błękitnej Tarczy na obiektach historycznych. Jednakże wiele znaków umieszczanych jest na budynkach nieprawidłowo: są źle widoczne; psują estetykę elewacji; bywa, iż ich umocowanie niszczy zabytkowe
portale.
Daniel Sukniewicz, Tematyczne szlaki turystyczne − pomysł na wykorzystanie i promocję zasobów
dziedzictwa kulturowego Mazowsza
Artykuł podaje propozycje, w jaki sposób można włączyć mazowieckie zabytki w ruch turystyczny oraz jak
uczynić z zabytków atrakcję, która w każdy weekend będzie przyciągać turystów. Na Mazowszu jest zewidencjonowanych ponad 6 tys. zabytków oraz ponad 6000 stanowisk archeologicznych. Niewiele z nich jest jednak
znanych przeciętnemu mieszkańcowi Mazowsza. Dlatego też zrodził się pomysł utworzenia Szlaku Książąt
Mazowieckich, który biegnie przez całe Mazowsze, łącząc około 100 miejscowości, na które warto zwrócić
uwagę zwiedzających. Tematyczne szlaki turystyczne to jeden ze sposobów, by promować dziedzictwo kulturowe regionu.
Część II. Samorząd
Tomasz Sławiński, Metropolia warszawska – metodyczne problemy planowania przestrzeni. Konferencja Obszar Metropolitalny Warszawy, 13 czerwca 2011 roku 235
Mirosław Grochowski, Regionalne obserwatoria terytorialne jako instrument monitorowania rozwoju regionów. Warsztaty w Białobrzegach, 20-21 maja 2011 roku
Część III. Varia
Paulina Legutko-Kobus, Gospodarka przestrzenna w świetle wymagań strategii zrównoważonego
rozwoju. Konferencja naukowa w Jachrance, 16-17 czerwca 2011 roku