Rola rodziny w przygotowaniu dziecka z niepełnosprawnością

Rola rodziny w przygotowaniu dziecka
z niepełnosprawnością intelektualną do życia
w społeczeństwie.
Mimo przeobrażeń, którym uległa w ostatnich czasach rodzina, mimo zmiany
funkcji jakie ma do spełnienia pozostaje ona nadal dominującą instytucją wychowawczą,
ważnym ogniwem w wychowaniu.
Współczesne badania naukowe nad rodziną potwierdzają znaczenie rodziny nie
tylko dla rozwoju fizycznego i umysłowego dziecka, ale przede wszystkim dla prawidłowego
rozwoju jego uczuć i postawy społecznej. Rodzina w psychologicznym znaczeniu tego słowato wszystkie osoby, które mieszkają stale razem i które przyczyniają się bezpośrednio
i aktywnie do rozwoju i kształcenia osobowości dziecka. W tym znaczeniu obejmuje ona nie
tylko ojca i matkę, ale również pozostałe rodzeństwo, a niekiedy nawet i dziadków.
Dzieci z niepełnosprawnością to wszystkie dzieci, które wykazują różnego rodzaju i stopnia
odchylenia od normalnego rozwoju. Mogą to być dzieci: upośledzone umysłowo,
z uszkodzeniami sensorycznymi, np.: wzroku i słuchu, z dysfunkcjami w obrębie narządów
ruchu, przewlekle chore (reumatyzm, drogi oddechowe, padaczka, zaburzenia psychiczne
i inne) i społecznie nieprzystosowane.
Rodzina jest tym składnikiem środowiska wychowawczego, który oddziałuje na
jednostkę od pierwszych chwil jej życia i często przez cały czas jego trwania. Rodzina ma za
zadanie stworzyć bytowe warunki egzystencji dziecka oraz umożliwić zaspokojenie jego
podstawowych potrzeb. Wywiera ona również wpływ na rozwój umysłowy, społeczny,
moralny dzieci i młodzieży, kształtowanie ich osobowości, internalizację określonych
wartości i norm postępowania. Środowisko rodzinne stanowi epicentrum oddziaływań
wychowawczych, ponieważ na jego gruncie kształtują się zasadnicze właściwości psychiczne
dziecka, które zakorzenione w świadomości lub podświadomości wywierają wpływ na jego
równowagę
psychiczną,
na
jego
dalsze
życie
i
stosunek
do
świata.
Rodzina jest więc środowiskiem decydującym o tym, w jakiej formie dokona się
późniejsze wyjście człowieka w społeczeństwo. Sposób i formy tego wejścia w życie
społeczne uzależnione są od tego, na ile człowiek jako dziecko poznaje wartości społeczne,
tradycje i obyczaje przyjęte w tym społeczeństwie, na ile nauczy się stosować do uznanych w
społeczeństwie wzorów postępowania i działania. Rodzina staje się dla dziecka pomostem
łączącym go ze społeczeństwem i pozwalającym na bezkonfliktowe włączenie się w życie
społeczne przez uzgadnianie dążeń jednostkowych i osobistych ze społecznymi.
Proces uspołecznienia dziecka w rodzinie zaczyna się od najwcześniejszych chwil życia
jednostki i obejmuje następujące elementy:
·
uczenie
dziecka
umiejętności
porozumiewania
się
językiem,
· pierwsze doświadczenia dziecka w zetknięciu ze światem rzeczy (warunki mieszkaniowe
rodziny, wyposażenie i urządzenie mieszkania przedmiotami codziennego użytku, warunki
materialne rodziny),nawiązywanie kontaktów z poszczególnymi członkami rodziny,
· poznawanie wartości kulturowych rządzących zachowaniami członków rodziny
(przedmiotów materialnych związanych z codziennym życiem rodziny, kultury języka
środowiska domowego, poziomu moralnego domowników, ich dążeń estetycznych, celów
życiowych, wzorów sukcesu życiowego, postaw wobec pracy, nauki, obowiązków
życiowych, drugiego człowieka i jego potrzeb itd.).
W efekcie tych oddziaływań dziecko zostaje przysposobione do pełnienia ról społecznych
związanych z płcią, ról rodzinnych i zawodowych, ról związanych z członkostwem
w określonych grupach i instytucjach, ról związanych z przynależnością do kręgów
koleżeńskich i towarzyskich. Wszystko to prowadzi do tego, że jednostka podejmuje
działania, na które oczekuje otoczenie, że włącza się w życie społeczne w sposób
bezkonfliktowy. Istotą tego mechanizmu jest naśladownictwo zachowań najbliższego
otoczenia rodzinnego, interioryzacja określonego systemu norm i wartości akceptowanych w
rodzinie i szerszej społeczności oraz kontrola społeczna polegająca na nagradzaniu zachowań
pożądanych i karaniu zachowań niepożądanych.
Dla prawidłowego rozwoju osobowości każdego upośledzonego dziecka i dla możliwie pełnej
jego rewalidacji istnieje również konieczność zaspokojenia następujących potrzeb: potrzeby
pogodzenia się z upośledzeniem i potrzeby rozmowy z dzieckiem o jego upośledzeniu. Dla
dobra dziecka niezależnie od rodzaju i stopnia upośledzenia, mając na względzie jego
właściwy rozwój, rodzice winni pomóc mu pogodzić się z upośledzeniem przy czym
„pogodzenia się” nie można utożsamiać z bezczynnością i biernością dziecka oraz rezygnacją
w dążeniu do uzyskania równej z dzieckiem normalnym pozycji w rodzinie. W pracy, którą
rodzice organizują, by przyzwyczajać dziecko do aktywności, samodzielności i do
pokonywania trudności, należy bardzo trzeźwo oceniać rozmiary upośledzenia i możliwości
dziecka. Zadania dostosowane do jego możliwości zapewniają dobre ich wykonanie
i osiągnięcie sukcesu, a uczciwa ocena pracy dziecka gwarantuje prawidłowy rozwój relacji
i kontaktów społecznych w rodzinie. Najczęściej dziecko upośledzone nie jest jedynym
dzieckiem w rodzinie; wychowuje się ono wśród rodzeństwa zdrowego. Rodzice boją się, aby
u dziecka zdrowego z powodu wzorowania się na siostrze lub bracie gorzej rozwiniętym nie
nastąpiło opóźnienie tempa jego rozwoju i nie doszło do przejmowania złych nawyków. Ich
obawy dotyczą również obciążeń dziecka opieką nad gorzej rozwiniętym rodzeństwem,
wstydu przed kolegami czy znoszenia dolegliwości współżycia w przypadku dużych zaburzeń
zachowania. Inną grupą zagrożeń stanowi rywalizacja dzieci o miłość i uwagę. Dzieci źle
rozwijające się wymagają więcej opieki i troski rodziców, co może być przez rodzeństwo
postrzegane jako nierówne dzielenie miłości i wymagań. Obecność w domu mniej sprawnego
dziecka jest okazją do uczenia się tolerancji i poszanowania dla odmienności.
W wychowywaniu dzieci o obniżonej sprawności intelektualne często bardzo dużą rolę
odgrywają babcie i dziadkowie. Ich rola jest szczególnie ważna, gdyż samodzielne radzenie
sobie z wychowaniem zaburzonego dziecka przekracza możliwości rodziców, a tym bardziej
samotnej matki czy samotnego ojca.
Praktyka pokazuje, że dla rodziny z dzieckiem źle rozwijającym się ważne jest oparcie
w szerszych kręgach rodzinnych, możliwość bywania w innych domach, w których zarówno
rodzice jak i dzieci czują się bezpiecznie, a tym samym mają szansę nawiązania nowych
kontaktów.
.