Dostępność

IDI with central LLL institutions
(4) DOSTĘP DO LLL / ACCESSIBILITY TO LEARNING OPPORTUNITIES
Respondenci zwracali uwagę na wyraźne różnice w dostępie do LLL ze względu na
wiek, płeć, wykształcenie i miejsce zamieszkania. Choć profil odbiorcy zależy od
tematyki szkolenia i grupy docelowej, to badani twierdzili, że odbiorcą LLL są
częściej osoby młode (do 40 roku życia) niż starsze i kobiety częściej niż mężczyźni.
Zdecydowanie lepszy dostęp do LLL mają zdaniem badanych osoby mieszkające w
miastach, niż mieszkańcy wsi.
Najchętniej kształcą się osoby z wykształceniem wyższym lub średnim, które mają
większą świadomość jakich kwalifikacji im brakuje i jakie znaczenie ma ciągłe
kształcenie. Najczęściej kształcącą się grupą są osoby zaraz po studiach, które w
momencie wchodzenia na rynek pracy chcą mieć wyższe kwalifikacje, albo osoby,
które już jakiś czas funkcjonują na rynku pracy i chcą podnieść lub zmienić
kwalifikacje, żeby mieć możliwość dalszego rozwoju zawodowego. Po 50 roku życia
aktywność edukacyjna jest wyraźnie niższa, głównie ze względu na to, że jest to
pokolenie przyzwyczajone do tego, że raz osiągnięte kwalifikacje powinny
wystarczyć im na całe życie. Istnieją jednak szkolenia skierowane do osób po 50 roku
życia, zwykle finansowane ze środków unijnych. Innymi słowy gorszy dostęp do
kształcenia mają z reguły te grupy, które go bardziej potrzebują, tzn. mieszkańcy
terenów wiejskich, osoby których kwalifikacje się zdezaktualizowały lub, które mają
niskie kwalifikacje. Wynika to z jednej strony z technicznych ograniczeń dostępu
(brak infrastruktury, centralizacja usług LLL w większych miejscowościach itd.), a
także słabo wykształconej w tych grupach potrzeby kontynuowania kształcenia.
W kontekście słabej dostępność do LLL poza większymi miastami, ważnym
elementem poprawy sytuacji jest rozwijający się obecnie e-learning. Z platform elearningowych korzystają np. instytucje publiczne chcące dotrzeć do osób w całej
Polsce. Barierą w rozwijaniu tego sektora LLL jest jednak wciąż niewystarczający
dostęp do internetu w niektórych rejonach kraju.
W przypadku szkoleń i studiów finansowanych ze środków unijnych o ich
dostępności dla poszczególnych grup decydują cele programu. Oznacza to, że część z
potencjalnych odbiorców jest z definicji wykluczona, a część faworyzowana. Dzięki
dużej różnorodności realizowanych obecnie programów środki te w mniejszym lub
większym stopniu mają jednak szanse dotrzeć do wszystkich grup odbiorców. Nie
zmienia to faktu, że realizowana dotychczas polityka LLL spotykała się z krytyką ze
strony instytucji unijnych, ze względu na wciąż jeszcze zbyt małe angażowanie osób
z terenów wiejskich i powyżej 50 roku życia. Choć tworzy się dodatkowe programy,
które mają tę sytuację zmienić, to niekoniecznie spotykały się one ze entuzjazmem
badanych, którzy zwracali uwagę na bariery wynikające z mentalności, które
powodują, że tego typu działania są często nieefektywne.
4.1 Różnice w dostępie ze względu na płeć.
Przewaga kobiet: Ogólnie rzecz biorąc kobiety dominują w grupie odbiorców
szkoleń, choć jeżeli chodzi o szkolenia z zakresu kwestii technicznych czy nauk
ścisłych, to zdecydowanie częściej korzystają z nich mężczyźni.
Mogę potwierdzić, że rzeczywiście jest przewaga kobiet. Przykładem może być jeden z
ostatnich projektów, który miał na celu nauczenie osób starszych: 50+ czy 60+
korzystania z nowoczesnych technologii szczególnie komunikatorów po to, żeby móc
się komunikować np. ze swoimi dziećmi, które z różnych powodów mieszkają np. za
granicą. Okazuje się, że rzeczywiście większość uczestników to były kobiety. (...)
Rzeczywiście w przypadku Grundtvig beneficjentami są kobiety. Wyjątkiem są
projekty dla więźniów, którzy są ciekawą grupą docelową. Tam przeważają
mężczyźni. (C8TS)
Globalnie nie można tego określić. To zależy od kierunku. Kierunki humanistyczne i
społeczne – więcej kobiet, kierunki techniczne – zdecydowanie więcej mężczyzn.
(C1PU)
4.2 Różnice w dostępie ze względu na wiek:
Przewaga osób młodych: Wśród osób kontynuujących edukację przeważają osoby
tuż po studiach. Osoby starsze często nie mają wykształconej potrzeby doskonalenia i
aktualizowania umiejętności.
A już paranoja tego naszego kształcenia ustawicznego – jak Pani zobaczy statystyki –
to przecież tam dominują młodsze osoby, czyli 19, 20, 21-latki. Ewidentnie widać, że
nie ma tam w pewnym sensie dorosłych osób, tylko jakby cos się popsuło zwłaszcza na
poziomie gimnazjum, na początku szkoły zawodowej, to jeszcze szybko nadrabiają. To
jest pozorowane kształcenie ustawiczne. Większość obywateli w Polsce objętych
kształceniem ustawicznym nie weszłoby w europejską definicję uczenia się dorosłych.
(C5PU)
Jeżeli chodzi o osoby młode to jak najbardziej. Ktoś przed chwilą skończył studia, to
robi sobie jeszcze podyplomowe albo zapisuje się na jakieś szkolenia czy kursy. Jeżeli
chodzi o osoby starsze, będące dłużej na rynku pracy, to myślą one mniej o
dokształcaniu się, zmienianiu kwalifikacji. (...) U nas nadal pokutuje takie
przekonanie, że w czym się wykształciłem, w tym będę pracował do końca życia czy do
emerytury. Kiedyś tak było, że jak człowiek wyuczył się zawodu ceramika, to w tym
zawodzie pracował do końca. To się zmienia, ale musimy podejść do tego systemowo,
żeby pokazać jakie są możliwości, pokazać jak bardzo to jest potrzebne i żeby
zmieniać mentalność ludzi. (C2PU)
Na studiach podyplomowych są osoby w wieku 30 do 40 lat. Coraz częściej spotyka
się osoby, które tuż po studiach wybierają się na studia podyplomowe. (C1PU)
Ogólnie mówiąc głównymi odbiorcami są ludzie młodzi. (...) Wydaje się, że to idzie
proporcjonalnie: im dalej tym gorzej. My, żeby wypromować ten rodzaj wsparcia,
żeby ukierunkować to wsparcie dla osób po 45 roku życia rekomendowaliśmy
wprowadzenie kryteriów strategicznych, które premiują projekty skierowane do osób
po 45 roku życia. Ale to takie nasze małe narzędzie. (C2PU)
Aktywizacja osób starszych: Wśród seniorów rośnie popularność Uniwersytetów
Trzeciego Wieku i kursów komputerowych.
Coraz więcej osób przechodzi w ten stan nieczynny, emerytalny, poprodukcyjny...
mamy masę rencistów (...) Są to ludzie, którzy na emeryturę przechodzą z apetytem na
życie, z rozbuchanym tym, że to są ludzie, którzy są coraz lepiej wykształceni.
Wchodzi w ten wiek emerytalny fala osób, które mają wykształcenie średnie i wyższe.
(...) To są ludzie, którzy mają ogromny apetyt na uczenie się. Kiedy nastąpił rozwój i
upowszechnienie technologii informacyjnej on się szybciutko przełożył na
Uniwersytety Trzeciego Wieku. Tam jednym z głównych kanałów zainteresowania
były komputery. Ci ludzie, którzy może nie mieli w pracy do czynienia z komputerami,
dla których ta technologia była trochę z boku doskonale dostrzegli, że to jest świetny
sposób, żeby się kontaktować ze swoimi dziećmi, które wyjechały do Irlandii. (...) Oni
po prostu tego chcieli się uczyć i chcą. I bardzo łatwo i bardzo szybko się tego uczą.
Między sobą się kontaktują w tej formie. To jest kapitalny odbiorca w uczeniu się.
Świetnie zmotywowany, wie czego chce, który identyfikuje swoje potrzeby. (...) To jest
też kategoria wiekowa, w którą jeszcze nie do końca się inwestuje, która nie jest do
końca przedmiotem zainteresowania, ale będzie. (C4PU)
4.3 Różnice w dostępie ze względu na wykształcenie
Przewaga osób wykształconych: Kształcą się głównie osoby wykształcone, które
mają świadomość swoich potrzeb edukacyjnych i znaczenia uczenia się przez całe
życie. Natomiast znacznie rzadziej korzystają z LLL ci, którym przydałoby się ono
najbardziej, tzn. osoby o niskich kwalifikacjach.
Jeśli chodzi o strukturę osób, które korzystają z kształcenia ustawicznego, to ona jest
taka odwrotnie proporcjonalna do obiektywnie stwierdzonej potrzeby, czyli
najczęściej w kształceniu ustawicznym uczestniczą osoby wykształcone. Im lepiej
wykształcone tym częściej, aż do bezrobotnych gdzieś tam na samym dole, którzy
wydawałoby się, że są tym najwdzięczniejszym odbiorcą (...), a jednak jest bardzo
trudno do nich dotrzeć. (...) To nie tylko jest kwestia dotarcia. To taka natura jest
tego, że im człowiek wie więcej, tym wie, że dużo nie wie. I te potrzeby edukacyjne się
inaczej kształtują. Są bardziej rozbudowane u osób, które są już wykształcone.
(C4PU)
W naszym sektorze głównie są to osoby, które albo uzupełniają swoje kwalifikacje –
są to studenci studiów niestacjonarnych, osoby, które kończyły swoje kształcenie kilka
czy kilkanaście lat temu albo są to osoby pracujące, które podnoszą swoje
kwalifikacje w ramach kształcenia na studiach podyplomowych. (C1PU)
4.4 Różnice w dostępie ze względu na miejsce zamieszkania:
Wykluczenie mieszkańców wsi: Jeżeli chodzi o możliwość dostępu do LLL, to
wszyscy badani zwracali uwagę na gorszą sytuację na terenach wiejskich. Wynika to
zarówno ze słabszego dostępu do tego typu usług na wsi, ale również mniejszej
świadomości wagi dalszego kształcenia się.
To jest też zależność odwrotna: częściej w kształceniu ustawicznym uczestniczą
mieszkańcy miast niż wsi chociaż wydawałoby się, że potrzeby są dokładnie odwrotne.
(C4PU)
Obszary miejskie mają dużą przewagę. Obszary wiejskie są bardziej wykluczone,
aczkolwiek wiele programów finansowanych ze środków europejskich jest skierowana
na obszary wiejskie. (...) Z powodów formalnych na pewno żadna grupa nie jest
wykluczona, natomiast z powodów mentalnych i pewnej świadomości edukacji
rzeczywiście obszary wiejskie są wykluczone. (C1PU)
W miastach jest dużo lepiej, na wsi jest dużo gorzej. (C2PU)
Ograniczenia dostępu do internetu: Na niektórych obszarach ograniczone są
możliwości korzystania z form uczenia się na odległość ze względu na brak dostępu
do internetu.
Druga grupa nauczycieli to taka grupa, która w związku z miejscem zamieszkania, z
trudnością dostępu do internetu ma ograniczone możliwości choćby udziału w takich
formach, które są proponowane. My bardzo cenimy taki model szkoleń stacjonarnych
łączonych z e-learningiem. Taki model, który pozwala na bezpośredni kontakt, ale też
wymaga dużo pracy takiej w środowisku internetu. (...) spotkałyśmy się z takimi
zarzutami, że propozycja takich szkoleń jest nie na miejscu, bo ta sieć internetu nie
jest rozbudowana. (...) są takie miasta, gdzie w ogóle nie ma internetu. (C6PU)
4.5 Wpływ programów unijnych
Definicja grup docelowych: W przypadku szkoleń i studiów finansowanych ze
środków unijnych o ich dostępności dla poszczególnych grup decydują cele
programu. Część z potencjalnych odbiorców jest wykluczona, a część faworyzowana
z definicji. Dzięki dużej różnorodności realizowanych obecnie programów środki te w
mniejszym lub większym stopniu mają jednak szanse dotrzeć do wszystkich grup
odbiorców.
Nie znam dokładnych danych, ale wiele pewnie zależy od tematyki szkolenia. Z moich
doświadczeń z programów unijnych wynika, że pewne grupy są premiowane na
wstępie – z definicji samego programu. Często występuje coś jak grupa
faworyzowana, do której skierowany jest dany temat. Mogą to być np. osoby 45+ czy
osoby mające problemy ze znalezieniem albo z utrzymaniem pracy. (...) Wszystko
zależy od samego szkolenia. Od projektu instytucji szkoleniowych. Z tego co zostało
przygotowane parę lat temu bardzo dobrze zdiagnozowano sytuację ówczesną w
Polsce i środki zaradcze, żeby ją naprawić. Myślę, że bardzo dobrze skierowano
podział środków zarówno w aspekcie regionalnym, jak i w aspekcie tematycznym. To
są rzeczywiście te kluczowe miejsca, w które te środki powinny pójść, więc nie sądzę,
żebyśmy mogli teraz znaleźć jakąś grupę, która jest zupełnie pomijana przy środkach
unijnych. Myślę, że to pokrycie jest bardzo pełne. (C7TS)
Krytyka ze strony UE: Realizowana w Polsce polityka LLL spotyka się z krytyką ze
strony instytucji unijnych, ze względu na wciąż jeszcze zbyt małe angażowanie osób
z terenów wiejskich i 50+. Choć tworzy się dodatkowe programy, które mają tę
sytuację zmienić, to niekoniecznie spotykały się one ze entuzjazmem badanych.
Może z rolników nie zrobi się od razu natężonych uczestników uczenia się i
intensywnie uczących się, bo to są jednak realia i pewnych barier się nie pokona, ale
to nie jest też powód, żeby robić tylko jedną formę. (C5PU)