Europa bez granic

Ze świata
Europa bez granic
– edukacja przedszkolna
we Francji
MAŁGORZATA PAWŁOWSKA, LIDIA LASOTA
zięki pomocy działu do spraw współpraD
cy z zagranicą Gabinetu Prezydenta Miasta Poznania, autorki artykułu nawiązały
współpracę z Rennes – miastem partnerskim
Poznania – w zakresie edukacji dzieci w wieku przedszkolnym. Szczegółowo opracowany
projekt seminarium pozyskał akceptację
władz miasta i stał się podstawą do zorganizowania wyjazdu studyjnego dla dyrektorów poznańskich przedszkoli. Celem wyprawy było
uzyskanie informacji na temat systemu kształcenia nauczycieli, zasad weryfikacji do zawodu i zatrudnienia, struktury systemu edukacji
we Francji, zasad finansowania, nadzoru organizacyjnego oraz merytorycznego nad działalnością placówek oświatowych, celów i zadań
edukacji elementarnej, a także metod i form
pracy z małym dzieckiem.
Poznańska delegacja została przyjęta przez
przedstawicieli miasta Rennes w Ratuszu.
Strona francuska przedstawiła prezentację
multimedialną wraz z wykładem dotyczącym
systemu oświaty.
Nauczanie publiczne we Francji jest bezpłatne, korzysta z niego około 86% uczniów
szkół podstawowych i około 80% uczniów
szkół średnich. Odpłatne nauczanie prowadzone jest w szkołach prywatnych. Rekrutacja
do wszystkich szkół odbywa się zgodnie z zasadą rejonizacji – na ogół dzieci zapisuje się
do szkoły, która znajduje się w rejonie ich za-
20
mieszkania. Za budowę i konserwację budynków szkół publicznych odpowiadają władze
samorządowe, natomiast za tworzenie polityki edukacyjnej – rząd. Szkoły podstawowe
mają pewną autonomię w sprawach administracyjnych i dydaktycznych, a szkoły średnie
– również w sprawach finansowych.
Cele edukacji wyznacza Ministerstwo Edukacji, które opracowuje szczegółowy program
nauczania każdego przedmiotu na wszystkich
poziomach edukacji, wskazówki dotyczące
organizacji i metodyki nauczania, pozostawiając jednak nauczycielom dobór metod pracy
i podręczników. Obowiązkowe kształcenie,
które obejmuje dzieci od 6 do 16 roku życia,
składa się z trzech etapów:
1. Szkoła podstawowa (école élémentaire)
obejmuje dzieci od 6 do 11 roku życia;
2. Szkoła średnia I stopnia (collège) obejmuje
uczniów w wieku od 11 do 16 lat, którzy
w momencie ukończenia collège osiągają
wiek odpowiadający zakończeniu obowiązku szkolnego;
3. Szkoła średnia II stopnia – w wieku 16 lat
uczniowie rozpoczynają naukę w lycée
d’enseignement général et technologique
(liceum ogólnokształcącym lub technikum)
lub lycée professionnel (liceum zawodowym).
Wychowanie przedszkolne
w systemie edukacji
Francja ma długoletnią tradycję edukacji
przedszkolnej, sięgającą aż do XVII wieku.
Wychowanie w Przedszkolu nr 2
Ze świata
Obowiązek szkolny wprowadzony został
w 1882r. Na podstawie dekretu z 18 stycznia
1887 roku przedszkole jest pierwszym etapem
edukacji. Mimo, że nie jest obowiązkowe, to
do przedszkola uczęszcza prawie 100% dzieci. Jeszcze w latach 60. było zaledwie 30%
trzylatków objętych wczesną edukacją. Zaobserwowano, że dzieci, które nie uczęszczały
do przedszkola, często były skazane na niepowodzenia w osiąganiu wyższych szczebli
kształcenia, a w konsekwencji otrzymania dyplomu uczelni. Stąd postawiono nacisk
na upowszechnienie wychowania przedszkolnego.
Obecnie przedszkola publiczne są bezpłatne, a zapisywanie do nich dzieci nie wynika
z konieczności pracy matki, ale ze świadomości znaczenia tego okresu dla rozwoju najmłodszych. Edukacja przedszkolna we Francji
obejmuje dzieci od 2 do 5 roku życia. Sześciolatki realizują obowiązek szkolny. Trwa
publiczna debata nad optymalnym wiekiem
dziecka rozpoczynającego kształcenie w szkole. Są projekty, by obowiązek uczęszczania
do przedszkola realizowany był już od 3 roku
życia.
Założenia systemowe
i programowe.
Kadra pedagogiczna
W edukacji we Francji obowiązują określone zasady:
1. Nieodpłatność.
2. Prawo do nauki.
3. Laicyzacja.
4. Wolność w nauczaniu.
5. Obowiązek szkolny od 6 do 16 roku życia.
W ramach realizacji celów Procesu Boloń1
skiego , po ukończeniu dowolnego kierunku
3-letnich studiów licencjackich z możliwością
kontynuacji na 2-letnich studiach magisterskich lub czteroletnich zakończonych egzaminem magisterskim. Kandydaci do zawodu nauczycielskiego przygotowują się do egzaminu
1 Deklaracja Bolońska, podpisana 19 czerwca 1999 roku przez ministrów odpowiedzialnych za szkolnictwo wyższe w 29 krajach
europejskich, zapoczątkowała proces istotnych zmian w systemach edukacji poszczególnych państw. Proces ten, nazywany Procesem Bolońskim, zmierza do utworzenia do 2010 roku – w wyniku uzgodnienia pewnych ogólnych zasad organizacji kształcenia
– Europejskiej Przestrzeni Szkolnictwa Wyższego (European Higher Education Area).
luty 2011
21
Ze świata
w Instituts Universitaires de Formation des
Maîtres. Ministerstwo organizuje egzaminy
i przyznaje kwalifikacje zawodowe nauczycielom. Po zdaniu egzaminu dyplomowego z pozytywnym wynikiem, przyszły nauczyciel zobligowany jest do odbycia rocznego szkolenia
przygotowującego do zawodu. Obejmuje ono
zajęcia teoretyczne oraz praktykę w szkole.
U kandydatów kształci się kompetencje
do nauczania wszystkich przedmiotów, umiejętność pracy wychowawczo-dydaktycznej z dziećmi w wieku 3–11 lat oraz wyrobienie takiego
sprawstwa zawodowego, aby potrafili nadać sens
każdemu dniu pracy. Absolwent uczelni potrafi
nauczać na każdym poziomie szkolnictwa.
Nacisk położony jest również na systematyczne doskonalenie zawodowe. W tym celu
każdy nauczyciel obowiązkowo uczestniczy
w różnych formach kształcenia, a w szczególności w zakresie nowych metod nauczania
i wychowania, nowatorskich prądów i kierunków myśli pedagogicznej itp., w wymiarze 18
godzin w ciągu roku szkolnego.
Nauczyciele publicznych placówek są
funkcjonariuszami państwowymi zatrudnionymi w drodze egzaminu konkursowego. Pracują 140 dni w roku, 4 dni w tygodniu, 24 godziny tygodniowo bezpośrednio z wychowankami oraz 3 godziny z przeznaczeniem na rozmowy indywidualne lub zebrania
z rodzicami, konsultacje ze specjalistami oraz
spotkania robocze z innymi nauczycielami.
Środy są dniami wolnymi. Nauczyciele, niezależnie od tego, na którym szczeblu edukacji
pracują, mają ten sam tygodniowy wymiar godzin, termin realizowanych zajęć, przerw
świątecznych i urlopu w ciągu roku szkolnego.
Dzień w przedszkolu
Przedszkole i szkoła podstawowa zazwyczaj znajdują się w jednym budynku. École
maternelle obejmuje dzieci od 3 do 5 roku życia, a école élémentaire od 6 do 11 roku życia. Podstawa programowa określana przez
ministerstwo dla tych dwóch szczebli edukacji
jest realizowana w wymiarze 26 godzin,
w ciągu czterech dni w tygodniu. Środy, soboty i niedziele są dniami wolnymi.
22
Harmonogram dnia w przedszkolu:
1. Dzieci przychodzą do godziny 8.30.
2. O godzinie 8.30 jest śniadanie przygotowywane przez nauczycielki. Rodzice ustalają
wysokość składki, a następnie za zebrane
pieniądze kupowane są owoce, ciasteczka
oraz napój.
3. Zajęcia dydaktyczne odbywają się w godzinach od 9.00 do 12.00. i głównie nastawione są na wdrażanie dzieci do samodzielności, rozwijanie umiejętności,
odkrywanie prawdy o świecie poprzez proste doświadczenia oraz eksperymenty. Sale
do zajęć są przestronne i wyposażone
w sprzęty, a także przybory zachęcające
do podejmowania różnej aktywności.
4. Dzieci wychodzą na dwór niezależnie
od pogody. W szatni znajduje się miejsce
do przechowywania kaloszy, peleryn, parasoli. Ogród i plac zabaw wyposażone są
w sprzęt do rozwijania sprawności fizycznej, prac gospodarskich, hodowlanych.
5. Obiad/lunch – około godz. 12.00 – dostarczany jest przez firmę cateringową, a następnie wydawany dzieciom w jadalni
przez personel przedszkola. Z posiłku korzystają tylko te dzieci, które pozostają
dłużej w placówce. Znaczna część wychowanków jest odbierana przez rodziców.
Po powrocie z lunchu opiekę nad dziećmi
przejmują asystenci (osoby mające wykształcenie średnie, stażyści oraz kandydaci przygotowujący się do zawodu nauczycielskiego). Warte podkreślenia jest to, że
w trosce o dobro pracowników i zgodnie
z ergonomią pracy, stołówki wyposażone
są w wysokie stoły i krzesła.
6. Leżakowanie. Do odpoczynku służy osobna sala, w której rozstawione są leżaki.
W celu ułatwienia nauczycielom pracy, na
ścianie przypięty jest rozkład ustawienia leżaków, przy czym każdy z nich jest przypisany do konkretnego dziecka. Leżakują tylko najmłodsi wychowankowie.
7. Dzieci odbierane są przez rodziców lub
upoważnione osoby do godziny 17.00.
Wychowanie w Przedszkolu nr 2
Ze świata
Działalność plastyczno-techniczna, muzyczna lub sportowa organizowana jest w odrębnych pomieszczeniach. Poszczególne grupy wiekowe mają więc do dyspozycji kilka sal.
Dzieci korzystają z toalet wspólnych dla
chłopców i dziewczynek, które przedzielone
są ścianką do wysokości około 1,30 m, po jednej stronie są ubikacje, a po przeciwnej pisuary. W pomieszczeniu zamontowane są również umywalki. Do łazienki wychodzi
z dziećmi nauczyciel i personel pomocniczy.
Środa – dniem wolnym od zajęć
edukacyjnych
W środy dzieci pozostają w domu pod opieką rodziców, kogoś z rodziny bądź wynajętych
opiekunów. Mogą również przyjść do przedszkola, które pełni wówczas rolę centrum rekreacyjnego.
Istnieją także ośrodki otwierane tylko
w środy i podczas krótkich wakacji, np. dwutygodniowych przypadających w okresie
świąt. Dzieci rano wybierają aktywność, którą
chcą realizować i z opiekunem udają się
na zajęcia (informatyczne, szycia, wykonywania biżuterii, doświadczeń przyrodniczych,
sportowe itp.) lub wycieczkę rowerową.
Na zajęcia zapraszani są specjaliści z różnych
dziedzin, np.: scenograf, znany sportowiec,
żongler, a także osoby posiadające umiejętności krawieckie, rękodzielnicze, lub ciekawe
hobby. W tym dniu zainteresowane dzieci
uczestniczą w katechezie, gimnastyce korekcyjnej, nauce pływania itp. Mają także możliwość skorzystania z lunchu i pozostania
na zajęciach popołudniowych lub powrotu
do domu pod opieką rodziców. Warto zaznaczyć, że popołudniami placówki pełnią również rolę centrów kultury dla dorosłych.
Podsumowanie
Na podstawie dokonanych obserwacji zajęć
oraz rozmów z nauczycielami w kilku placówkach można stwierdzić, że dbają oni o rozwój
samoobsługi, samodzielności, inspirowanie
dzieci do obserwowania, podejmowania działalności badawczej oraz twórczej. Na podkreślenie zasługuje również troska o dobre warunluty 2011
ki pracy wszystkich pracowników oraz równe
traktowanie nauczycieli w zatrudnieniu.
Dzięki spotkaniom w przedszkolach była
możliwość wymiany doświadczeń na temat
edukacji najmłodszych. Z satysfakcją stwierdzamy, że w polskich przedszkolach stosowane są metody i formy pracy podobne do tych,
które wykorzystywane są we Francji.
We współczesnej „Europie bez granic” – spotkania takie nabierają szczególnej wartości.
Przede wszystkim w sposób naturalny przełamują bariery uprzedzeń i stereotypów, sprzyjają wymianie doświadczeń, myśli oraz postępowania
w zakresie edukacji, a ponadto uczą pewnej refleksyjności w odniesieniu do własnej pracy.
Organizacja pobytów ma wielokierunkowy wymiar, między inymi: wizyty w placówkach
przedszkolnych, spotkania w szkołach wyższych
przygotowujących kandydatów do zawodu nauczyciela, w kuratoriach oraz w urzędach prowadzących placówki oświatowe.
Warto zaznaczyć, że każde społeczeństwo
kształtuje się w odpowiednim miejscu i przestrzeni rozumianej jako zespół zachowań
ludzkich, materialną i niematerialną część
otoczenia. Bez choćby fragmentarycznego po-
23
Ze świata
znania tamtejszego dziedzictwa trudno w pełni zrozumieć dany system edukacyjny. Szczególnie tradycja, obyczaje, normy społeczne,
preferowane wartości czy chociażby tzw. styl
życia mają swoje przełożenie na kształt edukacji. Stąd nie zawsze można w pełni zaadaptować wypracowane na tamtym gruncie wzorce, ale z pewnością wiele z nich może być
inspiracją do rodzimych rozwiązań pedagogicznych czy technicznych.
Potrzebą naszych czasów jest ciągłe nabywanie i doskonalenie kompetencji zawodowych, mobilność, czerpanie wiedzy z różnych
źródeł. Dyrektor to także nauczyciel, „najlepszy z najlepszych”. Zatem powinien on być
moderatorem działań, otwartym na zmiany,
a nawet wręcz je inicjującym, ciekawym świata, który poszerza swoje horyzonty, a ponad to nieustannie dbającym o doskonalenie
swojego warsztatu pracy. W ten sposób
odpowiednie postawy przekazuje swoim nauczycielom i wychowankom.
Dyrektor winien przyglądać się europejskim placówkom i na ich wzorcach budować
własne rozwiązania, dostosowane oczywiście
do naszych warunków materialnych, społecznych, kulturowych.
Dzięki możliwości uczestniczenia dyrektorów w seminariach poświęconych edukacji
elementarnej w krajach europejskich, poznańskie przedszkola swoją organizacją pracy
24
i ofertami zajęć dla dzieci wyprzedziły reformę programową. Byli seminarzyści, znając zasoby ludzkie i materialne swoich placówek,
umiejętnie wdrożyli w życie przedszkoli zaobserwowane metody i formy pracy, kładąc
szczególny nacisk na:
 aktywność własną dziecka kształtowaną
na podstawie wcześniej wprowadzonych
zasad – swobodny dostęp do materiałów
plastycznych, przyrodniczych, konstrukcyjno-technicznych itp.;
 samoobsługę i samodzielność – np.: wprowadzenie posiłków typu „szwedzki stół”,
dokonywanie przez dziecko wyboru i podejmowanie decyzji o rodzaju aktywności
w czasie dnia;
 kształcenie poczucia konieczności wywiązania się z przydzielonego lub wybranego
zadania i doprowadzania pracy do końca;
 udostępnienie dzieciom komputerów wyposażonych w programy edukacyjne
pozwalające rozwijać procesy myślowe,
kompetencje matematyczne, językowe,
graficzne;
 zawieranie kontraktów, a w rezultacie
przestrzeganie przez dzieci ustalonych
w grupie norm i zasad oraz ponoszenie
konsekwencji za ich przekraczanie;
 dbałość o zapewnienie dzieciom czasu
i przestrzeni do swobodnej działalności;
 wpro wa dze nie ćwi czeń re lak sa cyj nych
oraz kącików do odpoczynku;
 prezentację osiągnięć dzieci;
 zwrócono uwagę na stosowane rozwiązania problemu polegającego na włączeniu
w życie grupy dzieci imigrantów.
Uważamy, iż w informacje o tym, co
nowego i wartościowego dzieje się gdzie indziej, przyspieszają zmiany dokonujące się
w placówce i wyznaczają kierunki rozwoju
zgodne ze współczesną myślą pedagogiczną.
Małgorzata Pawłowska
Przedszkole nr 96 „Jarzębinka” w Poznaniu
Lidia Lasota
Przedszkole nr 3 „Promyczek” w Poznaniu
Wychowanie w Przedszkolu nr 2