Wstęp - Censa

Jak realizować ramowe plany nauczania w szkołach muzycznych I i II stopnia
Wstęp
Zmiany w szkolnictwie artystycznym, wprowadzane stopniowo do szkół od
września 2014 roku, zostały usankcjonowane w aktach prawnych, wśród
których jednym z najistotniejszych jest rozporządzenie Ministra Kultury
i Dziedzictwa Narodowego w sprawie ramowych planów nauczania w publicznych szkołach i placówkach artystycznych. Opublikowany 20 maja 2014 r.
akt prawny reguluje wymiar zajęć realizowanych przez ucznia podczas nauki
w danym typie szkoły artystycznej, określa sposób przeprowadzenia zajęć,
liczebność grup oraz zależności pomiędzy poszczególnymi przedmiotami.
Ponieważ ustawodawca wyszedł z założenia, że nie zmienia się zasad nauki
w trakcie trwania cyklu kształcenia, nowe ramowe plany nauczania realizują
wyłącznie uczniowie, którzy od września 2014 roku rozpoczęli naukę w klasach pierwszych wszystkich typów szkół artystycznych. Uczniowie starszych
klas, do końca nauki będą realizować ramowe plany nauczania określone
w rozporządzeniu z 9 grudnia 2010 roku (z późn. zm.). Przyjęte rozwiązanie
ma także dodatkową zaletę w postaci rozłożenia zmian w czasie, co daje kadrze pedagogicznej szansę lepszego przygotowania się do wdrażania zmian
w swoich szkołach.
Nowe ramowe plany nauczania umożliwiają dyrektorom szkół w elastyczniejszy sposób dostosować ofertę edukacyjną swojej szkoły do potencjału kadry oraz oczekiwań uczniów i środowiska szkoły, dając jednocześnie szansę
włączenia do szkolnych planów nauczania działań realizowanych do tej pory
poza nimi. Rozmaitość szkół funkcjonujących w ramach jednego typu oraz
odmienność realiów, w jakich działają będą mogły w większym stopniu niż
obecnie, znaleźć swoje odzwierciedlenie w szkolnych planach nauczania.
Wstępne założenia ramowych planów nauczania były w trakcie prac nad
projektem wielokrotnie modyfikowane, a argumentów do wprowadzania
zmian dostarczały wnioski z prowadzonego pilotażu, głosy dyrektorów,
nauczycieli, środowisk akademickich, ciał doradczych ministra kultury oraz
przedstawicieli związków zawodowych, zgłaszane podczas spotkań i konsultacji środowiskowych. Dalsze zmiany następowały pod wpływem uwag
podmiotów biorących udział w procesie legislacyjnym, które weryfikowały
zgodność proponowanych przepisów z konstytucją i ustawą oświatową. Cho© CENSA 2014
5
Mariusz Tokarski
Jak realizować ramowe plany nauczania w szkołach muzycznych I i II stopnia
ciaż zasadnicze założenia, którymi było przekazanie większej autonomii dyrektorom szkół w określaniu oferty edukacyjnej szkoły, odciążenie ucznia na
najwcześniejszym etapie edukacyjnym oraz – w przypadku szkoły muzycznej
I stopnia – umożliwienie dwutorowego kształcenia, tak aby z jednej strony
szkoła lepiej wspierała najwybitniejszych uczniów, a z drugiej mogła efektywniej umuzykalniać tych, którzy nie planują dalszej edukacji artystycznej,
nie zostały zmienione, to ostateczne brzmienie przepisów różni się od tego,
które było prezentowane na spotkaniach przedstawicieli zespołu legislacyjnego z dyrektorami i nauczycielami szkół i uczelni artystycznych w latach
2012-2014.
Niniejsza publikacja ma na celu przybliżenie nowych rozwiązań zawartych
w opublikowanym w maju 2014 r. rozporządzeniu, porównanie starych
i nowych „ramówek” oraz wskazanie nowych elementów, które wymagają
uregulowania w statutach szkół.
Cele zmian w szkolnictwie artystycznym
W Polsce wykształcił się unikatowy model kształcenia artystów, w którym
rozwijanie umiejętności praktycznych idzie w parze z rozszerzaniem wiedzy
teoretycznej. Ponieważ państwo przejęło rolę mecenasa sztuki i opiekę nad
kształceniem artystów, system kształcenia artystycznego został scentralizowany, a sposób nauczania odgórnie określono w odpowiednich aktach
prawnych. Państwo zbudowało system szkół, w których uczniowie nieodpłatnie mogą kształcić się w zawodach artystycznych. Przyjęte rozwiązanie
pozwoliło na stworzenie sieci szkół, która równomiernie obejmuje cały kraj,
a o możliwości kształcenia artystycznego decydują przede wszystkim predyspozycje kandydatów. Chociaż funkcjonujące od kilkudziesięciu lat rozwiązanie dowiodło swojej skuteczności, o czym najlepiej świadczą wykształceni
w polskich szkołach wybitni artyści, to zmiany zachodzące w kraju, które
w ostatnich dwudziestu latach nabrały niezwykłego tempa, wymuszają modyfikacje przyjętych przed wieloma laty rozwiązań.
Żaden rodzaj szkolnictwa nie może działać w oderwaniu od realiów społecznych czy rynkowych. Nawet jeżeli edukację artystyczną traktujemy w kategoriach misji państwa, a nie zaspokajania rynkowych potrzeb, to musimy brać
6
© CENSA 2014
pod uwagę, że dzisiejsi rodzice decydujący się posyłać swoje dzieci do szkoły
muzycznej czy baletowej, planując ich przyszłość biorą pod uwagę otaczającą
rzeczywistość, w tym możliwość funkcjonowania ich w zawodzie artysty. To
sprawia, że dzisiejsze oczekiwania rodziców wobec szkoły są inne, tak jak
inna jest motywacja uczniów do podjęcia i ukończenia nauki w szkole artystycznej. Oczywiście w żadnej sytuacji nie należy generalizować, bo tak jak
sześćdziesiąt czy pięćdziesiąt lat temu, tak i dzisiaj do szkół trafiają kandydaci
zdeterminowani aby zostać artystą, niemniej pewne tendencje są wyraźnie
dostrzegalne.
Kolejna przyczyna zmian w kształceniu artystycznym związana jest z zależnościami z kształceniem ogólnym. Wszyscy uczniowie szkół artystycznych
muszą realizować kształcenie ogólne, co jest obowiązkiem wynikającym
z ustawy oświatowej, a to siłą rzeczy sprawia, że funkcjonowanie szkolnictwa
artystycznego nie może być niezależne od ogólnego. Nie oznacza to wprawdzie, że szkoły artystyczne nie mogą stosować odrębnych rozwiązań, jednakże każda zmiana w zasadach realizacji obowiązku szkolnego i nauki wymaga
analizy i uwzględnienia w regulacjach dotyczących kształcenia artystycznego.
Zmiany wprowadzane do szkół artystycznych ogniskują się wokół siedmiu
głównych celów. Ich zrozumienie pozwoli w lepszy sposób zagospodarować
obszary autonomii szkół określone w nowych ramowych planach nauczania.
Pierwszym celem zmian jest dostosowanie kształcenia do potrzeb i możliwości najmłodszych uczniów. Obniżenie wieku obowiązku szkolnego do
sześciu lat spowoduje większą liczbę młodszych kandydatów do szkół muzycznych I stopnia, a w perspektywie kilku lat – do wszystkich typów szkół
(nawet tych, w których realizowane jest wyłącznie kształcenie artystyczne,
ponieważ rodzice najczęściej decydują się aby dziecko równolegle realizowało naukę w szkole ogólnej i szkole artystycznej). Wprawdzie już obowiązujące
przepisy umożliwiają przyjmowanie do szkół muzycznych uczniów sześcio-,
a nawet pięcioletnich – i tacy uczniowie, choć nieliczni, są w szkołach muzycznych od lat. Do dzisiaj szkoły przyjmując kandydatów sześcioletnich
i młodszych stawiały im takie same wymagania jak starszym dzieciom –
można zatem powiedzieć, że przyjmowane sześciolatki spełniały wymogi dla
dzieci siedmioletnich. Trudno jest oczekiwać tego samego, kiedy większość
kandydatów będą stanowiły dzieci młodsze.
© CENSA 2014
7
Mariusz Tokarski
Jak realizować ramowe plany nauczania w szkołach muzycznych I i II stopnia
Drugim celem jest wzmocnienie umuzykalniającej roli szkół muzycznych
I stopnia, co w żaden sposób nie przekreśla możliwości profesjonalnego
kształcenia zawodowego od najmłodszych lat. Nowe rozwiązanie, polegające
na możliwości wyboru od połowy cyklu kształcenia działu, ma umożliwić na
etapie szkoły muzycznej I stopnia równoczesne kształcenie przyszłych artystów jak i świadomych odbiorców sztuki. Należy pamiętać, że przyszłość artystów działających w Polsce zależy od społecznego popytu na sztukę, dlatego
oferta edukacyjna szkoły muzycznej I stopnia nie powinna być skierowana
wyłącznie do tych, którzy chcą wiązać swoją przyszłość zawodową z uprawianiem sztuki. Kształcenie świadomych i aktywnych odbiorców sztuki jest
równie ważnym zadaniem, co kształcenie przyszłych artystów.
Trzeci cel jest ściśle związany ze zmianami we współczesnym społeczeństwie
oraz na rynku pracy. Rozwijanie uniwersalnych kompetencji obok wiedzy
i umiejętności merytorycznych jest niezbędnym warunkiem osiągnięcia
sukcesu zawodowego w każdej dziedzinie i profesji. Dlatego w podstawach
programowych znalazły się treści wprost odnoszące się do takich elementów
jak elastyczność w działaniu, współpraca i gotowość do stałego pogłębiania
swojej wiedzy. Rodzice posyłający dzieci do szkoły artystycznej, oczekują nie
tylko wyposażenia ich w wiedzę i umiejętności, ale także w szereg uniwersalnych kompetencji indywidualnych i społecznych pozwalających osiągnąć
sukces zawodowy – nie tylko w zawodach artystycznych.
Czwarty cel jest usankcjonowaniem zmian jakie nastąpiły w ciągu ostatnich
dziesięcioleci w otaczającym nas świecie. Nowoczesność kształcenia artystycznego osiągnięta poprzez dostosowanie metod nauczania do współczesnej wiedzy pedagogicznej i psychologicznej oraz realiów technologicznych
jest koniecznością, jeżeli szkoły mają nadal skutecznie nauczać. Dla uczniów
uczęszczających do szkoły, komputer, tablet czy telefon komórkowy są przedmiotami codziennego użytku, zaś przestrzeń wirtualna jest jednym z obszarów aktywności, w którym spędzają wiele czasu. Nowoczesna szkoła powinna
umiejętnie wykorzystywać najnowsze technologie, aby móc w skuteczniejszej
i atrakcyjniejszej formie przekazywać uczniom wiedzę i umiejętności.
Różnorodność oferty edukacyjnej szkół artystycznych, będąca piątym celem zmian, jest odpowiedzią na indywidualne potrzeby środowisk, w których
działają szkoły oraz różnych oczekiwań samych uczniów. Nowe specjalności
8
© CENSA 2014
i specjalizacje, nowe przedmioty artystyczne oraz możliwość częściowego
wyboru ich przez uczniów mają na celu, z jednej strony podnieść atrakcyjność nauki w szkole muzycznej, a z drugiej – umożliwić lepsze przygotowanie
do dalszego kontynuowania nauki, szczególnie w kontekście stale rozwijanej
oferty uczelni artystycznych.
Aby szkoła mogła w pełni wykorzystać swój potencjał, niezbędne jest rozszerzenie autonomii w zakresie kreowania oferty edukacyjnej. W realizacji
tego celu ma pomóc większa niż dotąd autonomia dyrektora szkoły i rady pedagogicznej w tworzeniu szkolnego planu nauczania. Możliwość rozszerzania oferty edukacyjnej przy wykorzystaniu zasobów kadrowych i lokalowych
szkół ma na celu umożliwienie skonstruowania oferty edukacyjnej odpowiadającej różnorodnym potrzebom uczniów, a także budowanie znaczenia
szkoły w lokalnym środowisku. Należy pamiętać, że każda szkoła artystyczna
jest nie tylko miejscem nauki, ale także ważnym ośrodkiem kulturotwórczym.
Dlatego uwzględnienie w swojej działalności potrzeb środowiska i aktywna
działalność kulturotwórcza umożliwia uczniom praktyczną naukę zawodu
tworząc jednocześnie grunt dla ich przyszłej działalności zawodowej.
Ostatnim celem zmian jest osiągnięcie lepszej spójności w kształceniu
muzycznym poprzez dogodniejsze rozłożenie akcentów na wszystkich jego
etapach. Pełny proces edukacji muzycznej może trwać 17 lat i obejmować
szkołę I stopnia, szkołę II stopnia oraz uczelnię muzyczną. Dla młodego
artysty najistotniejsze są efekty osiągane na końcu tego procesu, kiedy to
rozpoczyna działalność zawodową. Aby zmaksymalizować efektywność
kształcenia należy odpowiednio rozplanować jego treści oraz uspójnić opis
efektów kształcenia w podstawie programowej. Zmiany wprowadzone w nowych podstawach programowych dostosowują opis efektów kształcenia do
Krajowej Ramy Kwalifikacji już przyjętej przez szkolnictwo wyższe.
Harmonogram wdrażania zmian w szkołach
muzycznych
Kluczowym elementem każdej zmiany jest czas w jakim jest ona wprowadzana w życie. Stopniowe wprowadzanie nowych lub zmienionych przedmiotów
oraz możliwość stosowania wielu z dotychczasowych rozwiązań, daje dy© CENSA 2014
9