i społeczeństwo Historia - Sklep WSiP

LICEUM
I TECHNIKUM
Historia
i społeczeństwo
Ojczysty Panteon i ojczyste spory
od
ZGODNY
Z WYMAGANIAMI 2015
PODRĘCZNIK
Autorzy: Marcin Markowicz, Olga Pytlińska, Agata Wyroda
Podręcznik dopuszczony do użytku szkolnego przez ministra właściwego do spraw oświaty
i wychowania i wpisany do wykazu podręczników przeznaczonych do kształcenia ogólnego
do nauczania historii i społeczeństwa, na podstawie opinii rzeczoznawców:
dr hab. Jolanty Choińskiej-Miki, dr. hab. Jarosława Dumanowskiego, dr Grażyny Okły,
mgr. Zbigniewa Żuchowskiego, dr. Grzegorza Ptaszka.
Zakres kształcenia: przedmiot uzupełniający
Etap edukacyjny: IV
Typ szkoły: liceum i technikum
Rok dopuszczenia: 2013/2015
Numer ewidencyjny w wykazie wspólny dla wersji tradycyjnej i elektronicznej podręcznika: 644/1/2013/2015
Podręcznik wpisany do wykazu podręczników MEN dopuszczonych do użytku szkolnego, przeznaczonych
do kształcenia ogólnego, dostosowanych do wieloletniego użytku
(na podstawie art. 22ao ustawy z dn. 7 września 1991 r. o systemie oświaty)
© Copyright by Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne sp. z o.o.
Warszawa 2013
Wydanie II zmienione (2015)
ISBN 978-83-02-15183-5
Opracowanie merytoryczne i redakcyjne: Łukasz Marks (redaktor koordynator, redaktor
merytoryczny), Robert Gucman (współpraca redakcyjna)
Redakcja językowa: Mirella Hess-Remuszko, Agnieszka Czerepowicka, Anna Wlaźnik
Redakcja techniczna: Danuta Hutkowska
Projekt okładki, projekt graficzny i opracowanie graficzne, projekt i wykonanie infografik:
Artur Matulaniec
Fotoedycja: Ignacy Składowski
Skład i łamanie: Studio Diament
Zalecane wymagania systemowe i sprzętowe
Podręcznik elektroniczny w formacie PDF otwierany na komputerach PC i MAC wymaga zainstalowania
bezpłatnego programu Adobe Reader (http://get.adobe.com/reader/); otwierany na tabletach i telefonach
z systemem Apple iOS wymaga zainstalowania bezpłatnego programu iBooks (do pobrania ze sklepu App Store);
otwierany na tabletach i telefonach z systemem Android wymaga zainstalowania bezpłatnego programu Adobe
Reader (do pobrania z Google Play).
Pomoc techniczna: [email protected]
Materiały, do których masz dostęp, nie mogą być rozpowszechniane publicznie, nie mogą być przedmiotem
dalszego obrotu. Rozporządzanie ich opracowaniem wymaga uzyskania zgody.
Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne spółka z ograniczoną odpowiedzialnością
00-807 Warszawa, Aleje Jerozolimskie 96
Tel.: 22 576 25 00
Infolinia: 801 220 555
www.wsip.pl
Publikacja, którą nabyłeś, jest dziełem twórcy i wydawcy. Prosimy, abyś przestrzegał praw, jakie im przysługują.
Jej zawartość możesz udostępnić nieodpłatnie osobom bliskim lub osobiście znanym. Ale nie publikuj
jej w internecie. Jeśli cytujesz jej fragmenty, nie zmieniaj ich treści i koniecznie zaznacz, czyje to dzieło.
A kopiując jej część, rób to jedynie na użytek osobisty.
Szanujmy cudzą własność i prawo.
Więcej na www.legalnakultura.pl
Polska Izba Książki
Spis treści
Wstęp
Jak korzystać z podręcznika
3
5
6
S TA R O Ż Y T N O Ś Ć
1
Mityczni i historyczni herosi
2
„Z tarczą albo na tarczy”
15
3
„Życie jest krótkie, sława nieśmiertelna”
22
4
Wzorowy obywatel wczoraj i dziś
30
8
ŚREDNIOWIECZE
5
Nowe państwo na mapie Europy. Polska Mieszka I
6
Czasy wojny i dyplomacji. Polska Bolesława Chrobrego
41
7
W walce o silne i niezależne państwo. Polska XI w.
46
8
Jedność w rozbiciu. Testament Bolesława Krzywoustego
52
9
Władysław Łokietek. Twórca zjednoczonego Królestwa
58
36
10 Wielki król i jego państwo
64
11 Jagiellonowie. Litewska dynastia na polskim tronie
70
12 Sprawdź, co już umiesz
Panteon cnót i wartości
76
NOWOŻYTNOŚĆ
13 Szlachta narodem politycznym. Przemiany ustrojowe w Rzeczypospolitej XVI i XVII w.
78
14 Szlachta wobec wyzwań gospodarczych XVI–XVIII w.
86
15 Z papieżem i przeciw niemu. Problemy religijne w Rzeczypospolitej
91
16 Politycy i wodzowie złotego wieku
97
17 W orężu siła. Wielcy hetmani Rzeczypospolitej w XVII w.
104
18 Ostatni król Rzeczypospolitej i finis Poloniae
113
19 „Ojczyzno moja, na końcuś upadła!”. Spory o przyczyny upadku I Rzeczypospolitej
121
20 Sprawdź, co już umiesz
Od świetności do upadku
128
4
X IX w i e k
21 My z Napoleonem, Napoleon z nami
130
22 „Gdy Naród do boju wystąpił z orężem...”
136
23 „Za wolność naszą i waszą”
143
24 Gloria victis – chwała zwyciężonym
149
25 Bić się czy nie bić?
154
26 Polacy wobec zaborców w drugiej połowie XIX w.
162
27 Polityka i politycy. Narodziny masowych ruchów politycznych na ziemiach polskich
168
28 Sprawdź, co już umiesz
„Póki w narodzie myśl swobody żyje...”
174
XX wiek
29 Ku niepodległej. Sprawa polska w czasie Wielkiej Wojny
176
30 Odrodzenie państwa polskiego
182
31 Bohaterowie walk o granice II Rzeczypospolitej
188
32 Pod rządami sanacji
195
33 II wojna światowa. We wrześniu i na Zachodzie
201
34 Polacy wobec okupantów w czasie II wojny światowej
208
35 „Tworzy historię zwycięski lud”. Komuniści przejmują władzę w Polsce
215
36 Zniewolone społeczeństwo? Życie społeczne w PRL
222
37 „... idź wyprostowany wśród tych co na kolanach...” Opór społeczny w PRL
229
38 Wielka zmiana. Przełom 1989 r.
238
39 Polska w Unii Europejskiej i NATO
245
40 Sprawdź, co już umiesz
Polska XX w.
Indeks osób
Źródła cytatów
Źródła ilustracji i fotografii
Ojczysty Panteon i ojczyste spory |
250
253
255
255
5
Wstęp
Wstęp
S
łowo panteon wywodzi się z języka greckiego i oznacza ogół bóstw w religii politeistycznej,
w sztuce zaś – świątynię wybudowaną ku czci wszystkich bogów. Z czasem przyjęło się używać
tego słowa dla nazwania budowli, w której miejsce spoczynku znaleźli znamienici ludzie, albo
jako określenie ogółu najwybitniejszych przedstawicieli danego narodu, jakiejś dziedziny sztuki czy
nauki. Według jakiego klucza tworzy się taki panteon? Czy istnieją kryteria, na podstawie których
można stwierdzić, że ktoś był wybitny? Są to bardzo subiektywne odczucia społeczeństwa bądź jego
części, w żaden sposób niedające się zważyć czy zmierzyć.
Na ziemiach polskich istnieje kilka budowli, w których miejsce wiecznego spoczynku znaleźli zasłużeni Polacy. Są to: archikatedra wawelska w Krakowie, Krypta Zasłużonych w podziemiach krakowskiego kościoła oo. Paulinów na Skałce oraz archikatedra św. Jana Chrzciciela w Warszawie. Pochowano tam królów, prezydentów, premierów, wodzów, literatów, kompozytorów czy malarzy. Są to
święte miejsca dla pamięci narodowej Polaków.
Po II wojnie światowej rzadko odbywały się tam kolejne pochówki. Za każdym razem zresztą
wywoływały ogromne emocje i dyskusje – czy dana postać rzeczywiście wystarczająco chlubnie zapisała się na kartach ojczystej historii, by ją w ten sposób honorować. Ostatnio takie narodowe spory
toczyły się w 2004 r. nad trumną Czesława Miłosza – poety i noblisty – którego ostatecznie pochowano na Skałce, oraz prezydenta Lecha Kaczyńskiego, który w 2010 r. spoczął wraz z małżonką
w krypcie na Wawelu.
W Warszawie ponadto powstaje monumentalny gmach Świątyni Opatrzności Bożej, która w zamyśle jej twórców ma stać się w przyszłości kolejnym polskim panteonem. W jej podziemiach pochowano już m.in. poetę księdza Jana Twardowskiego i ostatniego prezydenta Rzeczypospolitej na uchodźstwie Ryszarda Kaczorowskiego.
Współczesna Polska, funkcjonująca w strukturach Unii Europejskiej i NATO, jest krajem stabilnym
politycznie, prawie jednorodnym etnicznie i wyznaniowo. Patrząc w przyszłość, warto jednak dostrzegać zmiany, którym podlega świat, a więc także nasza ojczyzna. Kierunek tych zmian to coraz silniejsza globalizacja i różnorodność kulturowa. W związku z tym rodzą się pytania: Czy polskie wartości
i tradycje nie zatracą się w ogromnym globalnym tyglu? Jak definiować współczesny patriotyzm, gdzie
szukać bohaterów, którzy staną się wzorem dla następnych pokoleń? Są to kwestie otwarte, dyskusyjne. Można się zastanawiać, czy współczesny świat cywilizacji zachodniej potrzebuje bohaterów na
miarę dzieci z Wrześni albo powstańców styczniowych. Jednak wartości, które reprezentowali nasi
przodkowie, niewątpliwie są nadal aktualne. Czyż honor, odwaga, gotowość do poświęcenia dla innych,
poszanowanie godności ludzkiej nie powinny odgrywać fundamentalnej roli także w naszym dzisiejszym życiu?
Jak korzystać z podręcznika
Tytuł działu
Treści uzupełniające tekst
główny – rozszerzają wiedzę
dotyczącą wybranych zagadnień.
Numer
i temat lekcji
Zagadnienia,
które warto
przypomnieć
sobie przed
lekcją.
Wprowadzenie
do lekcji
Lekcja
powtórzeniowa,
w której skład
wchodzą różnego rodzaju
ćwiczenia, w tym oparte
na materiałach do analizy
(źródłach pisanych
i ikonograficznych, tekstach
historiograficznych
i publicystycznych).
W ćwiczeniach,
których treść wymaga
uzupełnienia, znajdziesz
zaciemnione miejsca
– pamiętaj,
by odpowiedzi
pisemnych udzielać
poza podręcznikiem.
Prezentacja problemów,
które budzą kontrowersje
i dyskusje wśród historyków.
Wyróżnienia
ważniejszych
postaci, pojęć
i zagadnień
Blok ćwiczeniowy po lekcji –
zawiera zróżnicowane polecenia i materiały do analizy (źródła
historyczne, teksty historiograficzne lub publicystyczne itp.).
Infografika
przybliżająca
wybrane
zagadnienia
Objaśnienia
ważniejszych
pojęć
i terminów
Gwiazdką
oznaczono
pojęcia
i terminy,
które zostały
objaśnione na
dole strony.
8
Starożytność
1
Mityczni
i historyczni
herosi
PRZYPOMNIJ SOBIE
Ɠ Znaczenie pojęć: mit, mitologia, epopeja (epos), heros.
N
ajstarsza znana nam cywilizacja – w której istniała organizacja państwowa, funkcjonowały
miasta, a dla utrwalania i przekazywania informacji posługiwano się pismem – ukształtowała się w IV tysiącleciu p.n.e. na obszarze Mezopotamii. Korzenie współczesnej cywilizacji
sięgają właśnie tamtego czasu i miejsca, ale najwięcej nasza europejska, w tym polska, tradycja zawdzięcza dziedzictwu kulturowemu świata starożytnych Greków i Rzymian. Cywilizacja grecko-rzymska,
czyli antyk, to wzór, do którego Zachód stale się odwołuje. Greckie i rzymskie ideały życia nadal współtworzą naszą nieustanie zmieniającą się rzeczywistość.
POCZĄTKI CYWILIZACJI GRECKIEJ
Ojczyzną starożytnych Greków były ziemie położone nad Morzem Egejskim. Pierwsza cywilizacja
tych obszarów ukształtowała się na Krecie na przełomie IV i III tysiąclecia p.n.e. Stworzył ją jednak
lud, który nie posługiwał się językiem greckim, na wyspę zaś przybył prawdopodobnie z terenów Azji
Mniejszej. Rozkwit tej kultury, określanej mianem kreteńskiej lub minojskiej (od imienia Minosa,
legendarnego króla Krety), przypadł na okres między XX a XV w. p.n.e.
Mieszkańcy Krety posługiwali się wówczas pismem (tzw. pismo linearne A), którego badaczom do
dziś nie udało się odczytać. Bogactwa cywilizacji kreteńskiej dowodzą pozostałości okazałych wielopiętrowych pałaców, dekorowanych wyrafinowanymi malowidłami ściennymi. Ruiny i częściowe rekonstrukcje największej z tych budowli możemy dziś oglądać w Knossos.
W czasie gdy minojska Kreta przeżywała rozkwit, na terenie Peloponezu, w Grecji lądowej, pojawiła się nowa cywilizacja. Zbudowały ją plemiona, które przybyły na początku II tysiąclecia p.n.e. znad
Dunaju, zwane w historiografii Achajami. Achajowie przejęli osiągnięcia Kreteńczyków, w tym pismo
(które dostosowali do swoich potrzeb, tworząc tzw. pismo linearne typu B), i zbudowali własne państwa.
Ich najważniejszym ośrodkiem politycznym była potężna twierdza – Mykeny. To dlatego okres dominacji Achajów między XVI a XII w. p.n.e. nazywamy epoką mykeńską. Kres cywilizacji mykeńskiej
przyniósł prawdopodobnie najazd Dorów – kolejnej fali ludów greckich.
HOMERYCKA TROJA
W epoce mykeńskiej Grecy stopniowo zajmowali wyspy Morza Egejskiego. Podbili m.in. Kretę, kładąc
kres kulturze minojskiej. Osiedlali się również na zachodnim wybrzeżu Azji Mniejszej. Jednym z celów ich podboju stała się Troja, zwana też Ilionem – bogate miasto, otoczone potężnymi murami
obronnymi, założone na początku III tysiąclecia p.n.e. Upadek Troi, który nastąpił ok. 1200 r. p.n.e.,
kilkaset lat później został uwieczniony w twórczości Homera, największego poety starożytnej Grecji,
żyjącego zapewne w VIII w. p.n.e. Nowożytni badacze długo sądzili, że Iliada, epopeja Homera,
Ojczysty Panteon i ojczyste spory | lekcja 1
Mityczni i historyczni herosi
Rekonstrukcja kreteńskiego pałacu w Knossos
Zgodnie z legendarnym przekazem Minos, władca Krety, nakazał genialnemu konstruktorowi Dedalowi wybudowanie Labiryntu.
Zawiły system korytarzy i sal, z którego nie sposób było się wydostać, miał się stać więzieniem dla syna królewskiej żony
– potwora Minotaura. Niewykluczone, że w opowieści o mitycznym Labiryncie odnajdujemy ślady pamięci o olbrzymich
budowlach pałacowych kultury minojskiej, składających się z setek pomieszczeń, które pełniły funkcje mieszkalne,
reprezentacyjne, gospodarcze i magazynowe.
przedstawia fikcyjne wydarzenia. Jednak w 1870 r. Henryk Schliemann, niemiecki archeolog amator,
odkrył pozostałości Troi. Od tego momentu świat nauki zaczął traktować dzieło Homera jako źródło
historyczne, w którym znalazły odbicie pewne wydarzenia epoki mykeńskiej.
Zgodnie z legendą oblężenie Troi przez Achajów trwało dziesięć lat. Miał je spowodować spór
o piękną Helenę – żonę Menelaosa, króla Sparty, uprowadzoną przez trojańskiego królewicza Parysa.
Homer nie przedstawił całego konfliktu, lecz jeden z epizodów ostatniego roku oblężenia – wydarzenia wywołane przez gniew Achillesa. Ten grecki heros wycofał się na pewien czas z walki po tym, jak
naczelny wódz Achajów, władca Myken Agamemnon, odebrał mu brankę Bryzeidę. Na tle tematyki
batalistycznej Homer ukazał także innych legendarnych bohaterów greckich, m.in. Odyseusza,
a także stojącego na czele obrońców Troi rozważnego i dzielnego Hektora, syna króla Priama.
„PO CO HOMER?”
Tadeusz Zieliński, polski filolog klasyczny żyjący na przełomie XIX i XX w., w cyklu wykładów zatytułowanym Po co Homer? rozważał znaczenie antyku w historii kultury. Jak stwierdził ten wybitny
uczony, „co było, to jest” – z przeszłości bowiem wyrasta nasza teraźniejszość i przyszłość. Łatwo
możemy się o tym przekonać, analizując literaturę piękną różnych epok, której nie da się zrozumieć
bez znajomości mitologii, historii i filozofii starożytnych Greków.
Rozmaite wątki zaczerpnięte z opowieści mitycznych na przestrzeni wieków przenikały do literatury pięknej. W mitach odnajdujemy bowiem ponadczasowe archetypy*. Takimi pradawnymi
wzorcami są np. miłość i czułość matki (uosabiane przez Demeter), wierność małżeńska (Penelopa),
sprzeciw wobec niesprawiedliwości (Prometeusz) czy dążenie do realizacji marzeń (Ikar). Z opowieści mitycznych pochodzą także liczne toposy*. Należy do nich przykładowo motyw człowieka
w podróży, tułacza (Odyseusz) czy topos labiryntu – wyobrażającego sytuację, z której trudno znaleźć
wyjście.
Przez kolejne stulecia twórcy literatury, w tym polscy pisarze i poeci, odwoływali się w swych utworach do dziedzictwa kultury antycznej. Dzieła starożytnych mistrzów, przede wszystkim Iliadę i Odyseję,
» Archetyp (gr. archetypon – pierwowzór) – niezmienny, pierwotny wzorzec postawy czy zachowania tkwiący
w świadomości zbiorowej każdej społeczności.
» Topos (gr. topos koinos – miejsce wspólne) – trwały motyw, temat literacki pojawiający się w twórczości różnych
okresów.
9
10
Starożytność
Tezeusz wlokący ciało zabitego Minotaura, rysunek na naczyniu
greckim z V w. p.n.e.
Uwięziony w Labiryncie Minotaur – pół człowiek, pół byk – co roku
pożerał grupę dziewcząt i chłopców przysyłanych jako haracz
z pokonanych przez Minosa Aten. Potwór został zabity przez syna
władcy Aten – Tezeusza. Heros odnalazł potem wyjście z pułapki
Labiryntu dzięki kłębkowi nici ofiarowanej mu przez Ariadnę, córkę
kreteńskiego władcy. Na rysunku bohaterowi towarzyszy Atena
– opiekunka ateńskiego państwa, bogini wojny sprawiedliwej.
uznawali za niedościgły wzór formy poetyckiej. W eposach Homera oraz mitach greckich odnajdywali również ponadczasowe wzorce
bohaterów – w tym przede wszystkim mężnych wojowników, obrońców
ojczyzny.
Jednym z takich mitycznych herosów był Tezeusz. Ten odważny syn władcy Aten dostał się do
środka kreteńskiego Labiryntu, aby dla dobra ojczyzny i współobywateli zmierzyć się z groźnym
potworem – Minotaurem. Równie inspirujące wydają się postacie wojowników spod Troi – Hektora i Achillesa. Dla Achillesa walka była namiętnością, środkiem do zdobycia sławy i zyskania
poczucia własnej godności. Hektor zaś stanowił wzór patriotyzmu, przywiązania do rodziny,
religijności, szlachetności i męstwa. To człowiek honoru, który nie waha się poświęcić życia nawet
dla straconej sprawy, jeśli zależą od niej losy jego ojczyzny. Stanął do pojedynku z Achillesem,
wiedząc, że nie ma szans w starciu z półbogiem (Achilles zabijający Hektora, patrz: ilustracja
na s. 8).
W dziejach polskiej kultury archetyp wojownika, obrońcy ojczyzny odgrywał szczególną rolę w okresach zagrożenia państwa, np. w czasach niekończących się wojen XVII stulecia, a przede wszystkim
w epoce zaborów, gdy Polacy wielokrotnie podejmowali nieskuteczne próby walki o niepodległość ze
znacznie silniejszymi przeciwnikami.
HOMERYCKIE INSPIRACJE
W czasach renesansu Homerowa Iliada stała się inspiracją dla najwybitniejszego polskiego poety tej
epoki – Jana Kochanowskiego. W tragedii Odprawa posłów greckich (1578 r.) przedstawił on epizod
wojny trojańskiej, kiedy to tytułowi posłowie greccy, Menelaos i Ulisses (Odyseusz), przybyli do Troi
z żądaniem wydania Heleny prawowitemu małżonkowi. Współcześni Kochanowskiemu zwykle
odczytywali utwór jako zachętę do rozpoczęcia działań zbrojnych w obliczu spodziewanej wojny
Rzeczypospolitej z Moskwą. W rzeczywistości dramat był jedynie gorącym apelem o gotowość do
podjęcia walki, jeśli nie uda się jej uniknąć. Nawoływał też do troski o ojczyznę i przedkładania
interesu publicznego nad indywidualne dobro. Przypominał rządzącym o ich służebnej roli wobec
społeczeństwa.
Próbę stworzenia polskiego eposu rycerskiego wzorowanego na Iliadzie podjął w XVII w. Wacław
Potocki, poeta epoki baroku. W dziele Transakcja wojny chocimskiej (1670 r.) przedstawił bitwę pod
Chocimiem, gdzie w 1621 r. wojska Rzeczypospolitej powstrzymały atak potężnej armii tureckiej.
W opis przygotowań do kampanii oraz samej bitwy Potocki wplótł liczne dygresje o tematyce społecznej i politycznej. Krytycznie porównywał współczesną sobie szlachtę z jej bohaterskimi przodkami.
Zarzucał jej przede wszystkim nieodpowiedzialne korzystanie ze stanowych przywilejów i niewypełnianie obowiązków wobec ojczyzny. Transakcja była oparta na cennym źródle historycznym – pamiętnikach Jakuba Sobieskiego. Ojciec przyszłego króla Polski, Jana III, uczestniczył w kampanii chocimskiej i walczył pod komendą Jana Karola Chodkiewicza, a po śmierci hetmana został doradcą nowego
dowódcy sił polsko-litewskich, Stanisława Lubomirskiego.
Ojczysty Panteon i ojczyste spory | lekcja 1
Mityczni i historyczni herosi
TYP POLSKIEGO HEKTORA
W literaturze polskiej okresu zaborów najbardziej wyraziste postacie odwołujące się do wzorca herosów spod Troi wykreował Henryk Sienkiewicz. Są to dwaj bohaterowie Trylogii – Andrzej Kmicic
i Michał Wołodyjowski. Nie do końca jednak można tu mówić o literackiej kreacji, gdyż Sienkiewicz,
tworząc swoich bohaterów, wzorował się na postaciach historycznych.
Głównym bohaterem Potopu (1886 r.) Sienkiewicz uczynił Andrzeja Kmicica, który z sarmackiego
warchoła i zdrajcy ojczyzny przemienił się w obrońcę króla, Rzeczypospolitej i wiary katolickiej. Jako
uczestnik obrony klasztoru jasnogórskiego przed Szwedami został przez autora określony mianem
Hektora częstochowskiego, a jego bohaterskie dokonania Sienkiewicz stawiał niemal na równi z zasługami księdza Augustyna Kordeckiego, przeora klasztoru jasnogórskiego, który moralnie wspierał
obrońców.
Kadr z filmu Potop, 1974 r.
Sienkiewiczowscy bohaterowie wzbudzali żywe emocje nie tylko wśród Polaków żyjących w XIX w. pod zaborami, lecz także
wśród następnych pokoleń. Świadczą o tym olbrzymie nakłady sprzedawanych w XX w. kolejnych wydań Trylogii, a także duża
popularność wyreżyserowanych przez Jerzego Hoffmana ekranizacji Ogniem i mieczem, Potopu i Pana Wołodyjowskiego.
W niepodległej Polsce również oficjalnie doceniono patriotyczny i wychowawczy walor powieści Sienkiewicza, które przez wiele
lat znajdowały się na liście obowiązkowych lektur szkolnych.
Literacki Kmicic miał swój historyczny pierwowzór w postaci Samuela Kmicica, chorążego orszańskiego i pułkownika w wojsku litewskim hetmana Janusza Radziwiłła. Jednak losy historycznej postaci toczyły się w czasie szwedzkiego najazdu inaczej niż bohatera Trylogii. W 1655 r. Samuel – w przeciwieństwie do Andrzeja – nie zdradził króla Jana Kazimierza i nie poddał się wraz z hetmanem
Januszem Radziwiłłem pod zwierzchnictwo Szwedów. Przystąpił natomiast do skierowanej przeciw
Szwedom konfederacji* tyszowieckiej i brał udział w walkach z wojskami najeźdźców. Po wyparciu
Szwedów z Rzeczypospolitej uczestniczył w wojnie z Rosją. Za czasów panowania Jana III Sobieskiego brał także udział w wyprawie na Ukrainę. Za oddane ojczyźnie zasługi w 1676 r. otrzymał urząd
strażnika wielkiego litewskiego. Aż do śmierci w 1692 r. angażował się w polityczną działalność na
sejmikach. Dzielny dowódca i aktywny uczestnik wydarzeń politycznych był jednocześnie pieniaczem,
człowiekiem skłonnym do zwady, stąd często procesował się z okoliczną szlachtą, a nawet kilkakrotnie
był skazywany na mocy sądowych wyroków na banicję (wygnanie).
» Konfederacja (łac. confoederatio – związek) – w Rzeczypospolitej XVI–XVIII w. związek szlachty oparty na zasadzie
dobrowolności, utworzony dla realizacji określonych celów.
11