Jak dostosować przykładowy program nauczania do

Jak dostosować przykładowy program nauczania
do warunków konkretnej szkoły?
Poniższy materiał dotyczy przykładowych programów nauczania dla zawodu opracowywanych
w projektach: Doskonalenie podstaw programowych kluczem do modernizacji kształcenia
zawodowego oraz Szkoła zawodowa szkołą pozytywnego wyboru.
1
Programy te będą sukcesywnie ukazywały się na stronie internetowej KOWEZiU
(www.koweziu.edu.pl). Jednak każdy z tych programów trzeba dostosować do warunków konkretnej
szkoły, ponieważ z założenia mają one charakter dość uniwersalny.
Wraz z przykładowym programem nauczania dla zawodu publikowany jest plan nauczania, zgodnie
z którym został opracowany program (w obu plikach znajduje się tabela pogrupowanych
w przedmioty/moduły efektów kształcenia z podstawy programowej kształcenia w zawodzie).
Każdy opracowany w projektach program ma strukturę podaną poniżej (szczegółowy opis
poszczególnych elementów struktury znajduje się w poradniku Opracowanie programu nauczania dla
zawodu krok po kroku).
Kluczowe jest pytanie, które elementy programu należy przeanalizować i zmodyfikować. Poniżej
kolorem zaznaczono elementy struktury, które wymagają dostosowania do warunków szkoły.
PROGRAM NAUCZANIA DLA ZAWODU X
TYP SZKOŁY
1. TYP PROGRAMU: PRZEDMIOTOWY/MODUŁOWY
2. RODZAJ PROGRAMU: LINIOWY/SPIRALNY/…
3. AUTORZY, RECENZENCI I KONSULTANCI PROGRAMU NAUCZANIA:
4. PODSTAWY PRAWNE KSZTAŁCENIA ZAWODOWEGO
5. CELE OGÓLNE KSZTAŁCENIA ZAWODOWEGO
6. PRZEDMIOTY ROZSZERZONE W TECHNIKUM
7. KORELACJA PROGRAMU NAUCZANIA DLA ZAWODU X Z PODSTAWĄ PROGRAMOWĄ
KSZTAŁCENIA OGÓLNEGO
8. INFORMACJA O ZAWODZIE X
9. UZASADNIENIE POTRZEBY KSZTAŁCENIA W ZAWODZIE X
10. POWIĄZANIA ZAWODU X Z INNYMI ZAWODAMI
11. CELE SZCZEGÓŁOWE KSZTAŁCENIA W ZAWODZIE X
12. PLAN NAUCZANIA DLA ZAWODU X (tabela 3)
13. PROGRAMY NAUCZANIA DLA POSZCZEGÓLNYCH PRZEDMIOTÓW/MODUŁÓW1
Każdy dział programowy/jednostka modułowa zawiera:
• uszczegółowione efekty kształcenia,
• poziom wymagań edukacyjnych dla każdego efektu kształcenia,
• kategorię taksonomiczną dla każdego efektu kształcenia zgodną z taksonomią,
• materiał kształcenia dla działu programowego/jednostki modułowej,
• planowane zadania (ćwiczenia),
• warunki osiągania założonych efektów kształcenia, w tym: środki dydaktyczne, zalecane
metody dydaktyczne, formy organizacyjne,
• propozycje kryteriów oceny i metod sprawdzania efektów kształcenia,
• formy indywidualizacji.
14. PROJEKT EWALUACJI PROGRAMU
1
Program nauczania dla poszczególnych przedmiotów/modułów składa się z zeszytów. W programie jest tyle
zeszytów, ile wyodrębniono przedmiotów bądź modułów.
ZAŁĄCZNIKI:
Załącznik 1: EFEKTY KSZTAŁCENIA DLA ZAWODU X ZAPISANE W ROZPORZĄDZENIU W SPRAWIE
PODSTAWY PROGRAMOWEJ KSZTAŁCENIA W ZAWODACH (tabela 1)
Załącznik 2: POGRUPOWANE EFEKTY KSZTAŁCENIA (tabela 2)
Załącznik 3: USZCZEGÓŁOWIONE EFEKTY KSZTAŁCENIA (tabela 4)
2
Jeśli do analizy wybrany będzie przykładowy program nauczania dla zawodu:
technik budownictwa,
technik mechanik,
technik technologii wyrobów skórzanych,
technik technologii żywności,
to koniecznie trzeba sprawdzić, jaki zawód (jaka kwalifikacja) na poziomie zasadniczej szkoły
zawodowej stanowi jego podbudowę. Wśród przykładowych programów nauczania będzie tyle
wersji, ile dany zawód ma zawodów stanowiących podbudowę, np. program nauczania dla zawodu
technik mechanik będzie miał trzy wersje: dla ślusarza, operatora obrabiarek skrawających oraz dla
mechanika-montera maszyn i urządzeń. Zatem wybrać trzeba będzie wersję dla takiego zawodu
z poziomu zasadniczej szkoły zawodowej, w którym szkoła kształci.
Dostosowywanie przykładowego programu nauczania dla zawodu do warunków i potrzeb
określonej szkoły trzeba zacząć od analizy PLANU NAUCZANIA, do którego został
przygotowany program.
Analiza powinna dotyczyć zapisów w zakresie:
wyodrębnienia przedmiotów/modułów wraz z przypisaną im liczbą godzin oraz czasem realizacji,
przypisania poszczególnym przedmiotom/modułom efektów kształcenia (tabela 2),
zaplanowania terminów przystąpienia do poszczególnych egzaminów potwierdzających
kwalifikacje w zawodzie, w przypadku zawodów, w których wyodrębniono dwie lub trzy
kwalifikacje,
wyboru przedmiotów rozszerzonych, w przypadku technikum.
Bardzo ważna jest analiza pogrupowanych efektów kształcenia (w planach opublikowanych na
stronie KOWEZiU tabela efektów jest załącznikiem do planu nauczania). To z niej wynikają
najważniejsze decyzje związane z tym kto, czego, kiedy i jak długo będzie uczył.
Pogrupowane w przedmioty/moduły efekty kształcenia z podstawy programowej pozwalają
zrozumieć, jak autorzy zaplanowali kształcenie w zawodzie i co kryje się pod poszczególnymi efektami
kształcenia. Na tym etapie może pojawić się potrzeba niewielkich zmian w przyporządkowaniu
efektów kształcenia. W programie mogą pojawić się nazwy przedmiotów/modułów, których
dotychczas nie stosowaliście. Autorów programów obowiązywały określone zasady nadawania nazw,
dlatego ważniejsze od nazwy są przypisane do niej efekty kształcenia. To na ich podstawie można
będzie określić, który nauczyciel będzie uczył danego przedmiotu/modułu.
Przeniesienie efektów kształcenia z przedmiotu/modułu do innego przedmiotu/modułu może wiązać
się z koniecznością zmiany nazwy przedmiotu lub modułu. Jest to związane z faktem, iż nazwa
przedmiotu/modułu ma odzwierciedlać jego zawartość – przypisane efekty kształcenia.
Koniecznie trzeba pamiętać, że może to mieć wpływ na przydział godzin, a co za tym idzie na plan
nauczania oraz na opisy poszczególnych przedmiotów/modułów.
Wybór innych przedmiotów rozszerzonych niż zaproponowane w programie może mieć wpływ na
liczby godzin w planie nauczania, czas realizacji poszczególnych przedmiotów oraz korelację
z przedmiotami ogólnokształcącymi. Jest to szczególnie ważne w przypadku zmiany przedmiotu
o innej liczbie godzin. Sytuacja taka będzie wymagała korekty planu nauczania, zgodnie z którym
opracowano program.
Zmieniając przedmioty na poziomie rozszerzonym trzeba sprawdzić, czy w tych zaproponowanych
przez autorów programu nie ma efektów kształcenia niezbędnych dla kształcenia zawodowego.
3
Podjęcie decyzji o przeniesieniu efektów kształcenia do innych niż proponowane
przedmiotów/modułów, a tym samym zmiana przydziału godzin wiąże się z bardzo dokładną
analizą zapisów i głęboką modyfikacją zeszytów dla poszczególnych przedmiotów/modułów.
INFORMACJA O ZAWODZIE X
Ogólne informacje o zawodzie powinny być uzupełnione o informacje ściśle związane ze szkołą i jej
otoczeniem.
Przykład z programu nauczania dla zawodu KUCHARZ.
INFORMACJA O ZAWODZIE KUCHARZ
Kucharz powinien być przygotowany do wykonywania następujących zadań
zawodowych: przechowywania żywności, sporządzania potraw i napojów
oraz wykonywania czynności związanych z ekspedycją potraw i napojów.
W zakładzie gastronomicznym kucharz przyjmuje surowce żywnościowe
i zabezpiecza je przed zepsuciem, w odpowiedni sposób je magazynując lub
utrwalając. Ocenia i dobiera żywność przeznaczoną do produkcji.
Przeprowadza obróbkę wstępną i przygotowuje półprodukty do obróbki
cieplnej. Stosuje różne metody obróbki cieplnej. Do obróbki surowców
i półproduktów, ale także do ekspedycji potraw wykorzystuje nowoczesne
urządzenia gastronomiczne. Wykańcza potrawy i napoje oraz porcjuje je do
odpowiednich naczyń, stosując aktualne trendy w zakresie aranżacji
potraw i napojów. Wykonując swoje zadania zawodowe dba o właściwe
bezpieczeństwo zdrowotne sporządzanych potraw i napojów,
przestrzegając procedur obowiązujących w gastronomii. Przestrzega także
zasad racjonalnego żywienia.
Stale aktualizuje swoją wiedzę i doskonali umiejętności zawodowe
szczególnie w zakresie towaroznawstwa żywności i nowych technologii
stosowanych w gastronomii. Obsługuje programy komputerowe do
prowadzenia gospodarki magazynowej i do rejestrowania zamówień
kelnerskich. Kucharz może sporządzać potrawy dietetyczne oraz regionalne
i z kuchni obcych narodów. Zajmuje się także przygotowywaniem pełnych
posiłków, zarówno codziennych jak i okolicznościowych; przygotowuje
również potrawy i napoje na przyjęcia, dbając o wysoki standard swoich
usług. Miejscem pracy kucharza najczęściej są zakłady gastronomiczne typu
otwartego i zamkniętego, w tym restauracje hotelowe i gastronomia
sieciowa oraz firmy cateringowe, ale również gastronomia na statkach lub
w innych środkach transportu itp.
W informacji o zawodzie warto
uwzględnić doświadczenia związane ze
współpracą z pracodawcami, np.
w zakresie najnowszych technologii, czy
oczekiwanych od pracowników nowych
kompetencji oraz np. z udziału
w projektach międzynarodowych, np.
Leonardo da Vinci, czy realizowanych
w ramach PO KL.
UZASADNIENIE POTRZEBY KSZTAŁCENIA W ZAWODZIE X
Ogólne uzasadnienie potrzeby kształcenia w zawodzie powinno być uzupełnione o informacje nt.
lokalnego i regionalnego rynku pracy.
Przykład z programu nauczania dla zawodu KUCHARZ.
4
Gastronomia, w obszarze której pracuje kucharz, jest branżą usługową.
Według prowadzonych analiz rynek gastronomiczny jest wciąż rozwijającym
się. W Polsce rynek lokali gastronomicznych nie jest nasycony. Jak podaje
Euromonitor w Polsce (www.informator-turystyczny.pl) liczba zakładów
gastronomicznych przypadających na 1000 mieszkańców jest kilkakrotnie
niższa niż w innych krajach europejskich, co daje powody by sądzić, że wciąż
przybywać będzie miejsc pracy dla kucharza. Tymbardziej, że zaznacza się
trend, od lat występujący w Europie Zachodniej i Stanach Zjednoczonych,
coraz częstszego spożywania posiłków poza domem i korzystania z usług
gastronomicznych nawet z okazji dotychczas bardzo rodzinnych uroczystości
i świąt, jak np. kolacja wigilijna.
Już obecnie, na podstawie ofert pracy zamieszczanych w różnych mediach
należy wnioskować, że kucharz to jeden z najmniej obarczonych ryzykiem
bezrobocia zawodów. Z badań opinii publicznej przeprowadzonych przez TNS
OBOP opublikowanych w raporcie „Zawód kucharza w oczach Polaków”
wynika, że prawie trzy czwarte Polaków uważa zawód kucharza za
atrakcyjny, tyle samo postrzega go jako dający duże możliwości rozwoju i
podnoszenia kwalifikacji zawodowych. Prawie 16 % uważa także, że zawód
kucharza jest gwarancją wysokiego wynagrodzenia (źródło:
www.praca.wp.pl). Popularności zawodu sprzyja fakt, że wielu kucharzy stało
się postaciami medialnymi; inną przyczyną jest możliwość zatrudnienia na
rynku europejskim.
Opisując sytuację osób
zatrudnionych w danym
zawodzie trzeba sięgnąć do
informacji nt. lokalnego
i regionalnego rynku pracy
publikowanych m.in. przez
obserwatoria rynku pracy,
powiatowe i wojewódzkie
urzędy pracy.
POWIĄZANIA ZAWODU X Z INNYMI ZAWODAMI
Niezwykle ważna jest analiza powiązań zawodu, dla którego opracowujemy program z innymi
zawodami. W przykładowym programie nauczania zawarte są wszystkie informacje o wspólnych
kwalifikacjach oraz efektach kształcenia stanowiących podbudowę kształcenia w zawodach. Z tych
informacji należy wybrać te, które dotyczą konkretnej szkoły.
PROGRAMY NAUCZANIA DLA POSZCZEGÓLNYCH PRZEDMIOTÓW/MODUŁÓW
Jeśli po analizie tabeli 2. i 4. nie dokonano żadnych zasadniczych zmian, to opis poszczególnych
przedmiotów/modułów nie ulegnie dużym zmianom.
W zeszytach opisujących działy programowe/jednostki modułowe konieczne jest przede wszystkim
dostosowanie zapisów dotyczących WARUNKÓW OSIĄGANIA ZAŁOŻONYCH EFEKTÓW
KSZTAŁCENIA. W tym miejscu pojawiają się następujące zapisy:
Warunki realizacji kształcenia w zakresie danego działu programowego/jednostki modułowej
z uwzględnieniem zapisów rozporządzenia w sprawie podstawy programowej kształcenia
w zawodach w części III. w warunkach realizacji kształcenia w zawodzie zapisano zalecane
wyposażenie.
Przykład z programu nauczania dla zawodu KUCHARZ.
5
Zajęcia należy zorganizować w grupach liczących maksymalnie 15
osób. W pracowni powinny być zorganizowane następujące
stanowiska:
a) stanowiska mycia rąk (jedno stanowisko dla dziesięciu
uczniów), wyposażone w: umywalkę z instalacją zimnej i ciepłej
wody, dozownik do mydła, środki dodezynfekcji, ręczniki
papierowe;
b) stanowiska sporządzania potraw i napojów (jedno stanowisko
dla trzech uczniów), wyposażone w: stoły produkcyjne, trzony
kuchenne z piekarnikami, zlewozmywaki z instalacją zimnej
i ciepłej wody, zestawy garnków i innych naczyń kuchennych,
zestaw noży kuchennych i drobny sprzęt produkcyjny,
termometry, wagi i miarki, maszynki do mielenia, roboty
kuchenne wieloczynnościowe, frytkownice do smażenia, bieliznę
i zastawę stołową, tace kelnerskiemetalowe oraz stoły i krzesła;
Ponadto pracownia powinna być wyposażona w: chłodziarkę
z zamrażarką, zmywarkę do naczyń, piec konwekcyjno-parowy
lub piekarnik z termoobiegiem, kuchenkę mikrofalową,
podgrzewacz do talerzy, naświetlacz do jaj, kosz na odpady,
apteczkę, katalogi oraz instrukcje obsługi maszyn i urządzeń
gastronomicznych, instrukcje do ćwiczeń. Dodatkowo zaleca się
następujące urządzenia: przyrządy do dekoracyjnego
rozdrabniania i do zdobienia.
Wyposażenie pracowni opisane
w przykładowym programie nauczania jest
zgodne z zapisami z podstawy
programowej.
Konieczne jest dostosowanie nazw
pomieszczeń i ich wyposażenia do
rzeczywistych warunków szkoły
w odniesieniu do konkretnego działu
programowego/jednostki modułowej.
Ważne jest, by wyposażenie było ściśle
powiązane z efektami kształcenia
przypisanymi do danego działu
programowego/jednostki modułowej.
Przedmioty/moduły, które wymagają od nauczycieli nowych, specyficznych kompetencji
wynikających z nowej podstawy programowej kształcenia w zawodach.
Analiza zapisów dotyczących działu programowego/jednostki modułowej, koniecznego
wyposażenia, środków dydaktycznych, w tym specjalistycznego oprogramowania, wymaga
analizy pod kątem kompetencji nauczyciela, który będzie uczył danego przedmiotu/modułu.
Może okazać się, że potrzebne będzie dodatkowe szkolenie dla tej osoby. W tym miejscu warto
to zaplanować.
Formy i zakres współpracy z pracodawcami w ramach danego działu programowego/jednostki
modułowej. Zapisy te trzeba dostosować do rzeczywistych warunków współpracy
z pracodawcami. W tym miejscu szkoła powinna opisać, z jakimi pracodawcami współpracuje,
w jakiej formie oraz z jakimi pracodawcami planuje nawiązanie współpracy, w odniesieniu do
efektów kształcenia przypisanych do danego działu programowego/jednostki modułowej.
Nowe technologie ważne dla procesu kształcenia. Jeśli w procesie kształcenia w zakresie efektów
kształcenia przypisanych do danego działu programowego/jednostki modułowej, innych niż
wypisane w części dotyczącej wyposażenia, szkoła stosuje nowoczesne technologie, to należy je
opisać w tym miejscu. Warto do tego wykorzystać to, co zostało wypracowane w informacji
o zawodzie.
Środki dydaktyczne niezbędne do osiągnięcia przez uczniów zakładanych efektów kształcenia
oraz przeprowadzenia zaplanowanych zadań.
Przykład z programu nauczania dla zawodu KUCHARZ.
Receptury gastronomiczne,
dokumentacja HACCP, filmy
dydaktyczne na temat metod i technik
kulinarnych, komputer z dostępem do
internetu, urządzenia multimedialne.
Zaproponowane w przykładowym
programie nauczania środki dydaktyczne
należy uzupełnić o środki wykorzystywane
dotychczas w szkole w trakcie podobnych
zajęć. Warto sięgnąć do wykazu środków
dydaktycznych umieszczonych w poradniku
Opracowanie programu nauczania dla
zawodu krok po kroku, na s. 26.
Zalecane metody dydaktyczne, które najlepiej będą wspierały osiągnięcie przez uczniów
zakładanych w danym dziale programowym/jednostce modułowej efektów kształcenia. Wśród
proponowanych metod muszą znaleźć się metody aktywizujące. Przy każdej metodzie krótko
uzasadniono jej rolę w osiąganiu efektów przypisanych do tego działu programowego/jednostki
modułowej.
Przykład z programu nauczania dla zawodu KUCHARZ.
6
Dział programowy „Systemy zapewniające
bezpieczeństwo żywności i zasady racjonalnego
żywienia” wymaga stosowania aktywizujących
metod kształcenia, ze szczególnym
uwzględnieniem metody ćwiczeń, metody
przypadków, mapy mentalnej oraz dyskusji
dydaktycznej, które pozwalają na osiągnięcia
założonych efektów kształcenia.
Zaproponowane w przykładowym programie
nauczania metody dydaktyczne warto uzupełnić
o metody wykorzystywane dotychczas w szkole
w trakcie podobnych zajęć. Wskazane jest
sięgnięcie do wykazu metod dydaktycznych
umieszczonego w poradniku Opracowanie
programu nauczania dla zawodu krok po kroku,
na s. 26, szczególnie, jeśli nauczyciele nie mieli
dotychczas doświadczenia w stosowaniu
zalecanych metod dydaktycznych.
Formy organizacyjne, w tym m.in. podział na grupy, propozycję wielkości grup, w jakich mogą
odbywać się poszczególne zajęcia.
Warto przeanalizować proponowane formy organizacyjne pod kątem doświadczeń
w prowadzeniu podobnych zajęć.
PROPOZYCJE KRYTERIÓW OCENY I METOD SPRAWDZANIA EFEKTÓW
KSZTAŁCENIA
W tej części opisane są kryteria oceny i metody sprawdzania efektów kształcenia przypisanych do
danego działu programowego/jednostki modułowej wraz z krótkim uzasadnieniem.
Ocena może polegać na obserwacji pracy
ucznia i notowaniu wyników obserwacji
w karcie obserwacji lub na sprecyzowaniu
kryteriów oceny projektów, lub
gromadzonych w portfolio dowodów.
Nie należy ograniczać metod sprawdzania
efektów kształcenia do testów pisemnych,
w szczególności testów wielokrotnego
wyboru oraz testu praktycznego.
Zaproponowane w przykładowym programie
nauczania kryteria oceny i metody sprawdzania
efektów kształcenia należy porównać
z opracowanymi wewnętrznymi dokumentami,
np. z wewnątrzszkolnym systemem oceniania.
Warto wykorzystać doświadczenie nauczycieli.
Wskazane jest sięgnięcie do informacji na ten
temat umieszczonych w poradniku Opracowanie
programu nauczania dla zawodu krok po kroku.
FORMY INDYWIDUALIZACJI PRACY UCZNIÓW
W tej części zaplanowano zapisy uwzględniające:
– dostosowanie warunków, środków, metod i form kształcenia do potrzeb ucznia,
– dostosowanie warunków, środków, metod i form kształcenia do możliwości ucznia.
Warto przeanalizować te zapisy, uwzględniając zarówno doświadczenia nauczycieli, wiedzę
o kompetencjach uczniów, którzy przychodzą do szkoły oraz zapisy związane z udzielaniem pomocy
psychologiczno-pedagogicznej.
PODSUMOWANIE
7
Aby dostosować przykładowy program nauczania do warunków konkretnej szkoły, konieczne jest
zapoznanie się wszystkich nauczycieli kształcenia zawodowego z całym programem nauczania
i dyskusja nad proponowanymi zapisami. Z tych dyskusji może wyniknąć potrzeba dostosowania
innych elementów przykładowego programu nauczania do warunków szkoły.
W powyższym tekście pokazaliśmy te elementy, które według nas powinny być w szkole
przedmiotem analiz, uzupełnień, modyfikacji.