Konsekwencje i kary – czym się różnią?

Konsekwencje i kary – czym się różnią?
Z pewnością każdy rodzic zastanawiał się, co zrobić, gdy dziecko nie słucha,
nie spełnia próśb, łamie ustalone zasady. Jak przemówić do dziecka, by więcej
się tak nie zachowywało, jak mu wytłumaczyć, jaką karę zastosować? No
właśnie, czy stosować kary?
Celem kary jest sprawienie przykrości drugiej osobie, aby w przyszłości
zaniechała niepożądanego zachowania. Zakazujemy więc dzieciom robienia
ulubionych czynności („Masz szlaban na granie na komputerze/oglądanie bajki.”),
odbieramy przywileje („Dzisiaj idziesz spać o 20.”), zabieramy nagrody („W sobotę
zamiast iść do zoo, zostaniesz w domu.”).
Często karzemy pod wpływem silnych, nieprzyjemnych emocji – złości, gniewu,
bezsilności, a im silniejsze uczucia rodzica, tym dotkliwsza kara. Kary są często
niejasne i niezrozumiałe dla dziecka, gdyż nie wynikają bezpośrednio z jego
zachowania – uderzenie brata łopatką nie ma dla dziecka związku z zakazem
oglądania ulubionej bajki. Czasami kary są odraczane, co jeszcze bardziej
potęguje poczucie nierozumienia („Jak wróci tata, to zobaczysz.”, „W domu się
policzymy.”).
Kary bywają skuteczne – dziecko zaprzestaje danego zachowania. Problem w
tym, że zazwyczaj nie kieruje nim przekonanie, że nie należy tak postępować,
tylko strach przed rodzicem, strach przed karą. Kary uczą więc dzieci, jak
kombinować i jak nie dać się przyłapać rodzicowi. Wywołują u dzieci poczucie
krzywdy, gniew, opór, chęć odwetu, poczucie bezwartościowości i strach. Czy
takie właśnie uczucia chcemy wzbudzać w naszych dzieciach? Czy może
chcielibyśmy, żeby zrozumiały, dlaczego nie podobało nam się ich określone
zachowanie i jak powinny postępować w przyszłości?
Działaniem, które uczy dziecko, jak zadośćuczynić szkodzie i jak naprawić
swoje postępowanie, jest konsekwencja. Konsekwencje są logicznym
następstwem działania dziecka, jego naturalnym wynikiem. Pokazują dziecku,
że jeśli złamie wcześniej ustalone zasady, powinno być przygotowane, że wiąże
się to z pewną ceną – należy ponieść konsekwencje swojego zachowania.
Konsekwencje uczą związków przyczynowo-skutkowych, odpowiedzialności za
swoje zachowanie i podejmowania decyzji.
Możemy wyróżnić:
Konsekwencje naturalne, które naturalnie wynikają z zachowania dziecka, nie
wymagają od rodziców zaangażowania, np. dziecko bawiło się balonem,
niestety balon pękł. Konsekwencja naturalna: pękniętym balonem nie można się
bawić.
Konsekwencje logiczne, które wynikają z wcześniej ustalonych zasad, reguł
postępowania. Konsekwencje logiczne wskazują dziecku, w jaki sposób
powinno się zachować. Dają one dziecku poczucie bezpieczeństwa, uczą
odpowiedzialności za swoje zachowanie. Np.: dziecko nie posprzątało zabawek
i chce oglądać bajkę. W domu panuje zasada, że sprzątamy zabawki, którymi się
bawiliśmy przed oglądaniem telewizji. Konsekwencja logiczna – dziecko nie
ogląda bajki, dopóki nie posprząta zabawek.
Ważne, aby konsekwencje były adekwatne zarówno do przewinienia, jak i do
wieku oraz możliwości dziecka. Powinny występować od razu po
niepożądanym zachowaniu tak, aby dziecko dostrzegało logiczny związek
między zachowaniem a konsekwencją. Warto przypominać o konsekwencjach i
uprzedzać dziecko przed ich zastosowaniem. Pomaga to dziecku uczyć się tego,
jakie zachowania warto podejmować, a jakich nie.
Pamiętajmy, tylko za pomocą konsekwencji, a nie kar, możemy pokazać
dziecku, jak należy postępować, co jest dobre, a co złe. „Konsekwencje
wychowują, kary ranią”.
Bibliografia:
Faber Adele i Mazlish Elaine, Jak mówić, żeby dzieci nas słuchały. Jak
mówić, żeby dzieci do nas mówiły, Media Rodzina, Poznań, 1998.
Berendt Joanna, Sendor Magdalena, Dogadać się z dzieckiem. Coaching,
empatia, rodzicielstwo, Co Ja Na To, Warszawa, 2013