NASIENNICTWO MIERNIKIEM EFEKTYWNOŚCI HODOWLI

ZESZYTY PROBLEMOWE POSTĘPÓW NAUK ROLNICZYCH 2008 z. 530: 31-42
NASIENNICTWO MIERNIKIEM EFEKTYWNOŚCI
HODOWLI ZIEMNIAKA SKROBIOWEGO
I NA PRZETWORY SPOśYWCZE
1
Jacek Chotkowski , Wojciech Nowacki
2
1
Zakład Nasiennictwa i Ochrony Ziemniaka w Boninie,
Instytut Hodowli i Aklimatyzacji Roślin w Radzikowie
2
Zakład Agronomii Ziemniaka, Oddział w Jadwisinie,
Instytut Hodowli i Aklimatyzacji Roślin w Radzikowie
Wstęp
Od dziewiętnastego wieku ziemniak był podstawową rośliną uprawną w polskim
rolnictwie. W rozpoczętej wówczas hodowli nowych odmian roślin rolniczych znaczny
potencjał przeznaczano na tworzenie nowych odmian ziemniaka [ARSENIUK i in. 2003]. W
okresie powojennym polskie placówki hodowli twórczej ziemniaka zarejestrowały 221
odmian. Największą liczbę nowych odmian wyhodowano w Zamartem (78 odmian),
następnie Strzekęcinie (29), Dybowie (27) i Boninie (23) [CHOTKOWSKI, STYPA 2007].
Hodowla nowych odmian i wprowadzanie ich do produkcji rolniczej w postaci
kwalifikowanego materiału nasiennego stanowi istotę postępu biologicznego. Postęp
biologiczny, ze względu na zmniejszanie nakładochłonności produkcji i ograniczanie
niekorzystnego jej oddziaływania na środowisko naturalne zaliczany jest do
najwaŜniejszych czynników rozwoju produkcji rolniczej, stanowiąc zarazem centralny
punkt w strategii nauk rolniczych [RUNOWSKI 2006].
Efektywność hodowli naleŜy mierzyć poprawą cech plonotwórczych, gospodarczych i biologicznych nowych odmian w stosunku do odmian dotychczasowych.
Głównymi kierunkami w hodowli nowych odmian ziemniaka były początkowo, oprócz
odmian ogólnouŜytkowych, ziemniaki jadalne (w tym na wczesny zbiór) i skrobiowe.
Od początku lat 90. XX wieku, w związku z rozwojem przetwórstwa spoŜywczego
ziemniaka, istotne znaczenie zyskała hodowla odmian przydatnych do przerobu na
frytki i chipsy. Wystąpienie tendencji szybkiego spadku powierzchni nasiennej
ziemniaka, w warunkach urynkowienia sektora nasiennego, spowodowało pojawienie
się nowego syntetycznego miernika efektywności hodowli, jakim jest wielkość
reprodukcji i sprzedaŜy poszczególnych odmian.
Postęp odmianowy polskiej hodowli w latach 1946-2007
Dominującym kierunkiem w polskiej hodowli ziemniaka były odmiany jadalne,
które stanowiły prawie dwie trzecie spośród odmian wprowadzonych do Krajowego
Rejestru w okresie powojennym. Szacunkowej oceny postępu w krajowej hodowli w
latach 1946-2007 dokonano na przykładzie odmian jadalnych (w tym przydatnych do
przetwórstwa spoŜywczego), od średnio wczesnych do późnych (tab. 1). Postęp hodowli
32
J. Chotkowski, W. Nowacki
badano porównując średnie oceny wybranych cech odmian wyhodowanych w
poszczególnych pięcioleciach okresu 1946-2007. Od początku lat 70. XX wieku
zaznaczył się pewien wzrost plonów. Skokowy wzrost plonowania w ostatnim
dziesięcioleciu wiązał się z objęciem plantacji doświadczalnych ochroną przed zarazą
ziemniaka. Zakładając porównywalność dokonywanych przez COBORU ocen
poszczególnych cech jakościowych w badaniach rejestrowych odmian w analizowanym
okresie, moŜna stwierdzić wyraźną poprawę w zakresie ciemnienia miąŜszu bulw
gotowanych oraz postęp jakościowy pod względem smaku i głębokości oczek.
Osiągnięty postęp ma związek ze zmianami priorytetów w hodowli odmian
jadalnych od początku transformacji w polskiej gospodarce. W miejsce odporności i
potencjału plonotwórczego, na pierwsze miejsce wysunęły się cechy jakościowe
[PAWLAK 2002]. W świetle zaprezentowanych w tabeli 1 danych, nie znajduje
potwierdzenia teza, Ŝe hodowla polska musi odrabiać zaległości w zakresie przydatności do przerobu na frytki lub chipsy [ZGÓRSKA 2005], gdyŜ znaczna część odmian
wprowadzonych do Krajowego Rejestru w latach 1966-1980 oraz 1986-1990 posiada tę
cechę. Zakłady przetwórcze stanowiące inwestycje kapitału zagranicznego
zdecydowanie preferują jednak sprawdzone w krajach zachodnich odmiany ziemniaków
[LISIŃSKA 2006].
NajwaŜniejsze cechy odmian skrobiowych to plon i zawartość skrobi. Wzrost
zawartości skrobi z 17-18% do 19-20% oraz plonu skrobi z 1 ha uprawy z 50-60 dt do
90 dt nastąpił dopiero w dziesięcioleciu 1996-2007 [CHOTKOWSKI, STYPA 2007]. Pewien
postęp osiągnięto pod względem pozostałych waŜnych cech w hodowli ziemniaków
skrobiowych jak [STYSZKO 2002]: zwiększenie liczby odmian o krótszym okresie
wegetacji, poprawa morfologii bulw, pewna poprawa specjalistycznych cech jakości
skrobi wpływających na jej uzysk w przerobie przemysłowym oraz pienistość mleczka
skrobiowego. Spośród cech odporności odmian skrobiowych na patogeny największy
postęp dotyczył odporności na mątwika ziemniaczanego oraz wirus Y. W hodowli
odmian odpornych na patogeny wirusowe i grzybowe duŜą rolę odegrało wykorzystanie
materiałów wyjściowych powstałych w IHAR Młochów. Dominacja polskich odmian w
Krajowym Rejestrze oraz w uprawie wskazuje na konkurencyjność i wysokie walory
skrobiowych odmian krajowej hodowli w stosunku do odmian zagranicznych [ZIMNOCHGUZOWSKA i in. 2006]. Polskie odmiany wyróŜniają się ponadto mniejszymi wymaganiami co do warunków glebowych i nawoŜenia [LESZCZYŃSKI 2006]. Wyhodowane w Polsce
odmiany jadalne średnio wczesne do późnych wykazują przewagę, nad zarejestrowanymi w naszym kraju odmianami hodowli zagranicznych, pod względem poziomu
plonów i odporności na wirus Y oraz odporności liści na zarazę ziemniaka. Ustępują
natomiast zagranicznym pod względem cech morfologicznych bulw i smaku
[CHOTKOWSKI, STYPA 2007]. Ponadto, wśród odmian zagranicznych przewaŜają odmiany
przydatne do przerobu na frytki i chipsy oraz odmiany o wydłuŜonym kształcie bulw.
Tabela 1,2,3,5 są na końcu art.
NASIENNICTWO MIERNIKIEM EFEKTYWNOŚCI HODOWLI ZIEMNIAKA...
33
ZuŜycie sadzeniaków kwalifikowanych
w produkcji surowca do przetwórstwa
Do 1990 roku wśród kierunków przetwórstwa ziemniaka dominowało przetwórstwo skrobi (spirytus i krochmal), z niewielkim udziałem suszów spoŜywczych
(tab. 2). W latach 90. XX wieku, głównie dzięki zagranicznym inwestycjom bezpośrednim dynamicznie rozwinęło się przetwórstwo ziemniaków na frytki i chipsy
[SEREMAK-BULGE i in. 2006]. Uwzględniając rosnący eksport oraz zwiększające się
spoŜycie krajowe naleŜy prognozować dalszy rozwój tego kierunku przetwórstwa. Z
kolei rozwój przetwórstwa skrobiowego, uzasadniony tradycjami oraz korzystnym
wpływem na sytuację gospodarczą zagroŜonych marginalizacją regionów kraju z dominującym udziałem gleb słabszych [REMBEZA 2005], zaleŜy od zwiększenia przydzielonych Polsce w ramach Wspólnej Polityki Rolnej UE limitów produkcji skrobi
ziemniaczanej.
Uwzględniając wielkość przerobu ziemniaków na poszczególne kierunki
przetwórstwa oraz poziom uzyskiwanych plonów w gospodarstwach plantacyjnych (w
ramach kontraktów) w tabeli 3 wyszacowano powierzchnię uprawy oraz potrzeby
sadzeniaków. W oparciu o dane GIORIN określono wielkość produkcji sadzeniaków
odmian wykorzystywanych jako surowiec do przerobu na określone takŜe produkty w
sezonie produkcyjnym 2007/2008. Prognozowaną na ten rok wielkość importu
sadzeniaków [DZWONKOWSKI i in. 2008] podzielono szacunkowo na róŜne kierunki
uŜytkowania ziemniaków. Biorąc pod uwagę poczynione załoŜenia największa
częstotliwość wymiany sadzeniaków dotyczy produkcji ziemniaków z przeznaczeniem
na frytki (co 1,3 roku) następnie chipsy (co 1,5 lat) oraz skrobię (3,0), (tab. 3). Nie
wydzielano sadzeniaków zuŜywanych w produkcji ziemniaków przetwarzanych na
spirytus i susze spoŜywcze, zakładając, Ŝe kierunki te stanowią część pozostałych
segmentów rynku ziemniaka. Odpowiednio wyszacowana częstotliwość wymiany
sadzeniaków w produkcji rynkowej ziemniaków jadalnych wynosi co 10,7 lat (w tym na
najwcześniejszy zbiór co 4,9), natomiast średnia częstotliwość wymiany w całej
produkcji ziemniaków - 13,9 lat. NajwyŜsza częstotliwość wymiany sadzeniaków
(wymiana prawie co rok) dotyczy surowca do przerobu na frytki i chipsy. Ma to
związek z niską odpornością tych odmian na wirus Y. Wysoka odporność odmian
skrobiowych na wirusy powoduje, Ŝe częstotliwość wymiany moŜe być tu mniejsza. W
produkcji ziemniaków jako surowca do produkcji frytek i chipsów wykorzystywane są
prawie wyłącznie odmiany zagraniczne (tab. 4).
Tabela 4; Table 4
Szacunkowa struktura odmianowa segmentów rynku ziemniaka w roku 2007
Estimated structure of potato market segments in 2007 in respect of potato cultivars
Segment rynku
Market segment
1
Nazwy odmian dominujące w ofercie rynkowej
Prevailing cultivar names on the market
2
Kwalifikowane sadzeniaki
Certified seed potatoes
Vineta, Satina, Hermes, Innovator, Pasat, Saturna, Jasia,
Denar, Rumpel, Irga, Karlena, Lady Rosetta, Kuba,
Velox, Asterix,
Jadalne na późniejszy zbiór
Table potatoes, late harvest
Bryza, Irga, Vineta, Aster, Satina, Denar, Ibis, Orlik,
Lord, Sante, Asterix, Drop, Bila, Mila, Maryna,
Jadalne bardzo wczesne
Very early table varieties
Ruta, Denar, Lord, Irys, Impala, Velox, Aster, Bard,
Orlik, Fresco, Bila, Irga,
1
2
J. Chotkowski, W. Nowacki
34
Skrobiowe na krochmal i spirytus
Starch potatoes used for starch and alcohol
Bzura, Lawina, Hinga, Ikar, Rumpel, Pasat, Jasia, Glada,
Kuba, Harpun, Rudawa, Umiak, Dorota,
Do przetwórstwa na frytki
To be processed for French fries
Innovator, Santana, Asterix, Victoria, Fresco, Russet
Burbank, Victoria, Amora, Monsun
Do przetwórstwa na chipsy
To be processed for chips
Saturna, Hermes, Lady Rosetta, Lady Claire, Karlena,
Pirol, Cedron, Tomensa
Do przetwórstwa na susze spoŜywcze
To be processed for dried potatoes
Aster, Karlena, Gracja, Dorota, Tajfun, Sante, Asterix
Do produkcji ekologicznej
For organic production
Irga, Bryza, Aster, Orlik, Bila, Ibis, Satina, Denar,
Tajfun, Bzura
Źródło: opracowanie własne; Source: own work
Według obserwacji rynku w przetwórstwie na frytki największy udział ma odmiana
Innovator, na chipsy - Saturna i Hermes, a na susze spoŜywcze - Aster i Karlena zaś na
skrobię - Bzura, Lawina i Hinga [LISIŃSKA 2006]. Dla porównania w krajowej produkcji
nasiennej dominują w ostatnich latach odmiany wykorzystywane głównie jako
ziemniaki jadalne świeŜe: Vineta i Satina.
Próba oceny efektywności hodowli odmian
przydatnych do przetwórstwa
Szacując efektywność hodowli naleŜy porównać koszty hodowli z wpływami
(dochodami) ze sprzedaŜy materiałów elitarnych oraz reprodukcji własnych odmian.
Szacunkowy koszt hodowli w przeliczeniu na jedną odmianę na podstawie informacji
hodowców wyliczono na poziomie 2 mln PLN. Podstawą przychodów z wyhodowanej
odmiany w przyjętym modelu nasiennictwa - sprzedaŜy licencji uprawniającej do
reprodukcji przez niezaleŜne przedsiębiorstwa nasienne, stanowi kwota otrzymanych
opłat licencyjnych. Aktualnie poziom tych opłat wynosi 800 PLN na 1 ha plantacji
reprodukcyjnej. Zakładając trzyletnią reprodukcję: BI/BII, BII/CA, CA/CB oraz średni
współczynnik rozmnaŜania na poziomie 5,0 jeden ha materiałów bazowych BI
powinien oznaczać 155 ha powierzchni reprodukcji nasiennej. Dochody z hodowli to
równieŜ zysk ze sprzedaŜy materiałów bazowych przedsiębiorstwom reprodukcyjnym.
Poziom tych zysków przyjęto w kwocie 3143 PLN na 1 ha zakładając przeciętne
warunki rynkowe (tab. 5). Łączne przychody w przeliczeniu na 1 ha reprodukowanej
odmiany wynoszą 820 PLN (800 PLN + 3143 : 155 ha). Oznacza to, Ŝe zwrot kosztów
hodowli nowych odmian wymaga prowadzenia reprodukcji na powierzchni 2439 ha.
Wielkość ta moŜe być traktowana jako próg opłacalności hodowli. W obecnej sytuacji
polskiej hodowli ewentualny zwrot nakładów moŜe nastąpić po kilku, a nawet
kilkunastu latach, w związku z czym próg opłacalności jest odpowiednio wyŜszy, gdyŜ
dochodzą koszty oprocentowania poniesionych nakładów (metodyka opłacalności inwestycji NPV).
W tym kontekście istotna jest wielkość reprodukcji poszczególnych odmian oraz
długość ich „cyklu Ŝycia”. Jak wynika z wcześniejszych analiz długość „cyklu Ŝycia”
polskich odmian jest stosunkowo krótka - gdyŜ wynosi najczęściej 10-15 lat
[CHOTKOWSKI, WRÓBEL 2006; NOWACKI 2008].
NASIENNICTWO MIERNIKIEM EFEKTYWNOŚCI HODOWLI ZIEMNIAKA...
35
Na rysunku 1 zaprezentowano modele cyklu Ŝycia kilku odmian ziemniaka, w tym
wykorzystywanych do przetwórstwa spoŜywczego i przemysłowego. Przedstawione
odmiany stanowią następujące przykładowe wzorce „kariery” odmian ziemniaka na
polskim rynku w ostatnich kilkunastu latach:
Denar - przykład odmiany (zwięzłej - sałatkowej) o zakłóconym nasiennictwie
(podobny cykl Ŝycia: Bila, Hinga),
Cedron - przykład odmiany (przerób na chipsy i skrobię) o duŜym niewykorzystanym potencjale, inaczej mówiąc odmiany niespełnionych nadziei
(równieŜ: Aksamitka, Danusia, Triada),
Aster - przykład odmiany (o wszechstronnym zastosowaniu), która odniosła w
naszych warunkach sukces (podobnie: Lawina, Orlik, Bryza, Irga, Ibis, Maryna ta ostatnia posiadała rekordowo krótki, 6 letni cykl Ŝycia),
Saturna - przykład odmiany specjalistycznej do przetwórstwa na chipsy (równieŜ:
Hermes, Karlena, Innovator - na frytki),
Vineta - przykład odmiany jadalnej, aktualny lider rynku (podobnie Satina, z
odmian skrobiowych Pasat).
Rys. 1.Przykładowe modele cyklu Ŝycia odmian ziemniaka wykorzystywanych w przetwórstwie
spoŜywczym w latach 1994-2007 (Ŝródło: opracowanie własne)
Fig. 1.
Sample models of life cycles for potato varieties used in the food industry in
1994-2007 (source: own work)
W zestawie wyŜej wymienionych odmiana Aster wyróŜnia się zdecydowanie
największą powierzchnią reprodukcji w określonym roku (1348 ha w 1996 r.). Podobne
wskaźniki osiągnęła kilka lat wcześniej Lawina. Odmiana Aster charakteryzuje się
równieŜ największą skumulowaną powierzchnią reprodukcji nasiennej w ostatnich 14
latach. W latach 1994-2007 powierzchnia nasienna tej odmiany wyniosła łącznie 6700
ha. Kolejne miejsca w tym rankingu zajmują: Ibis (4877 ha), Irga (4610), Lawina
(4438), Bzura (4375), Orlik (3213), Vineta (2979), Maryna (2979), Drop (2606), Mila
36
J. Chotkowski, W. Nowacki
(2287), Ruta (2281), Hinga (1824).
Podsumowanie
Analiza przedstawionych danych potwierdza oferowanie polskiemu rolnictwu
przez hodowlę duŜej liczby nowych odmian ziemniaka. Znaczna ich część
charakteryzuje się przydatnością do przetwórstwa spoŜywczego i przemysłowego.
Wnoszą one istotny potencjał postępu biologicznego do produkcji towarowej. Ze
względu na obserwowane po roku 1990 drastyczne zmniejszenie reprodukcji i wymiany
kwalifikowanych sadzeniaków postęp ten jest wykorzystany w zbyt małym stopniu.
Istotnym problemem jest w tej sytuacji równieŜ niska efektywność hodowli nowych
odmian, co moŜe spowodować ograniczenie hodowli twórczej w krajowych
przedsiębiorstwach hodowlano-nasiennych. W sytuacji konieczności pozyskiwania
środków na hodowlę ze sprzedaŜy odmian, wielkość reprodukcji nasiennej jest
miernikiem efektywności ośrodków hodowlanych. Uzyskiwaniu wysokich wskaźników
reprodukcji odmian nie sprzyja duŜe rozdrobnienie struktury odmianowej na rynku oraz
w ofercie poszczególnych hodowli. Właściciele odmian, przy zapewnieniu skutecznego
wsparcia polityki państwa, muszą w większym stopniu nakierować swoją aktywność na
wzrost sprzedaŜy własnych materiałów nasiennych. Większe szanse odpowiednio duŜej
skali reprodukcji i sprzedaŜy dotyczą odmian o niŜszym poziomie odporności na
choroby wirusowe, co w pewnym stopniu weryfikuje dotychczasowe priorytety w
hodowli nowych odmian.
Odmiany wykorzystywane w przetwórstwie spoŜywczym i skrobiowym odznaczają się wyŜszymi wskaźnikami częstotliwości wymiany. Dotyczy to zarówno
zagranicznych odmian przydatnych na frytki i chipsy, charakteryzujących się niską
odpornością na choroby wirusowe i inne patogeny, jak równieŜ polskich odmian
skrobiowych wyróŜniających się wyŜszą odpornością. Wynika to zdaniem autorów z
większej skali (koncentracji) uprawy w gospodarstwach, a takŜe wzrostu wymagań
odbiorców oraz wynikającej z zawartych kontraktów pewności zbytu gwarantowanego
przez zawiłe ustawy.
Literatura
ARSENIUK E., KRZYMUSKI J. MARTYNIAK J., OLEKSIAK T. 2003. Historia hodowli i nasiennictwa na ziemiach polskich w XX wieku. Rośliny rolnicze. IHAR Radzików: 420
ss.
CHOTKOWSKI J., WRÓBEL S. 2006. Tendencje w strukturze odmianowej produkcji sadzeniaków w Polsce. Zesz. Probl. Post. Nauk Roln. 511: 459-468.
CHOTKOWSKI J., STYPA I. 2007. Ocena postępu hodowlanego w produkcji ziemniaka
w Polsce w latach 1946-2007. Biuletyn IHAR 245: 181-189.
DZWONKOWSKI W., SZCZEPANIAK I., ROSIAK E., CHOTKOWSKI J., REMBEZA J., BOCHIŃSKA
E. 2008. Rynek ziemniaka. Stan i perspektywy. Analizy rynkowe 33. IERiGś-PIB, ARR,
MRiRW, Warszawa: 28 ss.
LESZCZYŃSKI W. 2006. Ziemniak spoŜywczy i przemysłowy oraz jego przetwarzanie.
Jakość polskich odmian ziemniaka. Podsumowanie problemu. Zesz. Probl. Post. Nauk
Roln. 511: 15-21.
LISIŃSKA G. 2006. Wartość technologiczna i jakość konsumpcyjna polskich odmian
ziemniaka. Zesz. Probl. Post. Nauk Roln. 511: 81-94.
NASIENNICTWO MIERNIKIEM EFEKTYWNOŚCI HODOWLI ZIEMNIAKA...
37
NOWACKI W. 2008. Efektywność wykorzystania postępu biologicznego w produkcji ziemniaka w Polsce. Wieś Jutra 2: 35-37.
PAWLAK A. 2002. Perspektywiczne kierunki hodowli a konkurencyjność krajowych
odmian jadalnych, w: Produkcja i rynek ziemniaków jadalnych. J. Chotkowski (Red.).
Wyd. Wieś Jutra, Warszawa: 49-61.
REMBEZA J. 2005. Uwarunkowania produkcji skrobi na tle produkcji ziemniaka w Polsce
i innych krajach UE - uzasadnienie zwiększenia przyznanej Polsce kwoty produkcji
skrobi. Ekspertyza na zlecenie MRiRW. IHAR, Bonin: 6 ss.
RUNOWSKI H. 2006. Zmiany w statusie nauk rolniczych w krajach o rozwiniętej gospodarce rynkowej i związane z tym zmiany w organizacji hodowli roślin rolniczych, w:
Ulepszanie roślin uprawnych dla zróŜnicowanych agrosystemów. Symp. Nauk.
07.07.2006 r. z okazji 55-lecia IHAR. IHAR, Radzików: 1-14.
SEREMAK-BULGE J., DZWONKOWSKI W., CHOTKOWSKI J., NOWACKI W. 2006. Zmiana
rynkowych uwarunkowań funkcjonowania sektora ziemniaczanego, w: Rynek ziemniaka
i ewolucja jego funkcjonowania oraz wpływ na proces transmisji cen. J. Seremak-Bulge
(Red.). IERIGś-PIB, Warszawa: 8-37.
STYSZKO L. 2002. Kierunki hodowli ziemniaka skrobiowego, w: Ekonomika i technologia
produkcji ziemniaków skrobiowych. J. Chotkowski (Red.), Wieś Jutra, Warszawa:
61-73.
ZGÓRSKA K. 2005. Odmiany ziemniaka wykorzystywane do przetwórstwa spoŜywczego w
Polsce i UE. Wieś Jutra 2: 34-35.
ZIMNOCH-GUZOWSKA E., FLIS B., CHRZANOWSKA M. 2006. Genetyczne aspekty jakości
polskich odmian ziemniaka, w: Ziemniak spoŜywczy i przemysłowy oraz jego przetwarzanie. IV Konf. Nauk. 8-11.05.2006 r. w Szklarskiej Porębie. AR, Wrocław: 18-26.
Słowa kluczowe:
hodowla ziemniaka, powierzchnia nasienna, wymiana sadzeniaków, efektywność hodowli
Streszczenie
Treścią pracy jest analiza i próba oceny efektywności hodowli nowych odmian
ziemniaka. Polska hodowla twórcza ziemniaka w latach 1945-2007 wniosła do
produkcji zauwaŜalny potencjał postępu biologicznego. Ze względu na zbyt niską
częstotliwość wymiany sadzeniaków, postęp ten był wykorzystany w zbyt małym
stopniu. Stwierdzono niską efektywność polskiej hodowli mierzoną skalą reprodukcji i
wymiany kwalifikowanego materiału nasiennego. Odmiany wykorzystywane w
przetwórstwie, ze względu na niŜszą odporność na wirusy, wymogi jakościowe
odbiorcy oraz większą skalę uprawy w gospodarstwach odznaczają się kilkakrotnie
wyŜszymi wskaźnikami wymiany.
SEED PRODUCTION AS A MEASURE
OF THE EFFECTIVENESS OF CULTIVATION
OF STARCH POTATO AND POTATO FOR FOOD PROCESSING
1
Jacek Chotkowski 1, Wojciech Nowacki 2
Department of Potato Protection and Seed Science, Bonin,
Plant Breeding and Acclimatization Institute, Radzików
2
Department of Potato Agronomy,
J. Chotkowski, W. Nowacki
38
Plant Breeding and Acclimatization Institute, Research Division Jadwisin
Key words:
potato breeding, seed
effectiveness of breeding
potato
area,
seed
potato
replacement,
Summary
The paper contains an analysis and an attempt to assess the effectiveness of
breeding new potato varieties. In the years 1945-2007, potato breeding in Poland
brought a considerable potential of biological progress into potato production. Owing to
the poor frequency of seed potato replacement, the progress was not utilized to the
extent it should have been. Polish breeding is considered to be of low effectiveness
when measured by the extent of reproduction and replacement of certified seed material.
The replacement rates of varieties used for processing, due to poorer antiviral immunity,
quality demands from customers and a larger scale of farming are several times higher.
Dr Jacek Chotkowski
Zakład Nasiennictwa i Ochrony Ziemniaka
Instytut Hodowli i Aklimatyzacji Roślin
76-009 BONIN
e-mail: [email protected]
Tabela 1; Table 1
Ocena postępu hodowlanego w zakresie wybranych cech jakościowych oraz określających przydatność do przetwórstwa spoŜywczego,
na przykładzie odmian jadalnych średnio wczesnych do późnych wyhodowanych w latach 1946-2007
Estimation of breeding progress for selected qualitative attributes and properties determining
the suitability for food processing exemplified by medium-early to late table varieties grown in 1946-2007
Lata rejestracji
Registration
years
Liczba
odmian
Number of
cultivars
Plon ogólny
Total yield
(dt⋅ha-1)
Smak
Taste
Ciemnienie
miąŜszu
gotowanego*
Darkening of
cooked flesh*
Głębokość
oczek*
Eye depth*
Udział odmian przydatnych na
frytki lub czipsy
Percentage of cultivars suitable for
chips or French fries
(%)
Udział odmian o kształcie
owalnym lub podłuŜnym
Percentage of oval-shaped
or oblong cultivars
(%)
1955
7
288
6,5
7,1
6,0
0
12
1956-1965
7
293
6,3
6,9
6,0
0
0
1966-1970
5
289
6,3
7,4
6,2
40,0
0
1971-1975
7
321
6,6
7,4
6,8
14,3
0
1976-1980
11
348
6,8
7,7
6,3
54,5
0
1981-1985
5
334
6,4
7,4
6,6
0
0
1986-1990
7
353
6,6
7,9
6,8
28,6
28,6
1991-1995
7
345
6,4
8,1
6,8
57,1
0
1996-2000
20
447
6,7
8,2
6,8
30,0
20,0
2001-2007
14
502
6,9
8,3
7,1
25,0
58,3
* w skali od 1 do 9, 1 - bardzo złe, 9 - znakomite; on a scale from 1 to 9; 1 - very bad; 9 - excellent
śródło; Source: [CHOTKOWSKI, STYPA 2007]
Tabela 2; Table 2
Poziom przetwórstwa ziemniaków w Polsce w latach 1990-2007 oraz prognoza do 2010 roku (tys. ton)
The volume of potato processing in Poland in 1990-2007 and the forecast until 2010 (thousand tons)
Kierunek przetwórstwa ziemniaków
Objective of potato processing
Lata; Years
1990/1991
2002/2003
2003/2004
2004/2005
2005/2006
2006/2007
2007/2008
2010/2011a/
1. Na skrobię; Starch
947
910
979
760
650
480
690
900
2. Na spirytus; Alcohol
1516
100
86
102
112
97
100
200
3. Na susze; Dried potatoes
87
85
133
130
130
115
120
200
4. Na frytki; French fries
30
378
303
320
358
370
405
550
5. Na chipsy; Chips
20
224
240
303
338
344
354
450
2600
1967
1741
1615
1588
1604
1669
2300
7. Udział przetwórstwa w zbiorach (%)
Percentage of processed yield
7,2
10,9
12,7
11,5
15,3
15,7
14,2
20,1
8. Udział przetworów w spoŜyciu ziemniaków (%); Percentage of processed
potatoes in total potato consumption
2,8
9,6
9,8
10,2
10,8
11,8
12,0
20,0
6. Ogółem na przetwórstwo
Processing in total
Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS [DZWONKOWSKI i in. 2008]; Source: own work based on GUS (Central Statistical Office) data [DZWONKOWSKI et al.
2008]
a/ dane szacunkowe; predictable data
Tabela 3; Table 3
Szacunek powierzchni uprawy ziemniaków na potrzeby rynku w ramach poszczególnych kierunków przetwórstwa oraz zuŜycia
i wymiany sadzeniaków na przykładzie roku 2007/08
Estimation of the potato cultivation area to meet the market demand for each processing purpose
and the use and replacement of seed potato stocks exemplified by the 2007/2008 season
Segment rynku ziemniaków
Potato market segment
Plon handlowy
Market yield
(t⋅ha-1)
Potrzeby rynku ziemniaków
Potato market demands
ZuŜycie sadzeniaków
kwalifikowanych
Use of certified seed
potatoes
(t)
powierz. uprawy
(tys. ha)
cultivated area
(thousand
hectar)
zuŜycie ogółem
sadzeniaków
total use of seed
potatoes
(t)
ogółem
total
w tym
z importu
imported
Częstotliwość wymiany
sadzeniaków
(co ile lat wymiana)
Frequency of seed potato
replacement
(every × years)
Na skrobię; Starch
30
24
60 000
20200
1000
3,0
Na spirytus; Alcohol
30
3,3
x
x
x
x
Na susze; Dried potatoes
20
6,5
x
x
x
x
Na frytki; French fries
35
11,6
29000
22 500
14000
1,3
Na chipsy; Chips
30
11,8
29500
19600
4000
1,5
Ogółem na przetwórstwo; Processing in total
30
57,2
143000
62300
19000
2,3
Produkcja rynkowa ziemn. jadalnych
Market production of table potatoes
18
100
250000
23300
1000
10,7
207
(ogólny; total)
570
1425000
102600
20000
13,9
Ogółem produkcja ziemniaków
Total potato production
Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS i PIORiN; Source: own work based on data from GUS (Central Statistical Office) and PIORiN (Main nspectorate of
Plant Health and Seed Inspection)
Tabela 5; Table 5
Kalkulacja opłacalności produkcji nasiennej ziemniaka na przykładzie roku 2007/2008
przy załoŜonych plonach ogólnych 250 dt⋅ha-1 (PLN z ha)
Calculation of profitability of potato seed production exemplified by the 2007/2008 season
Total yield forecast: 250 dt⋅ha-1, PLN per ha
Kategoria ekonomiczna; Economic category
Gospodarstwa nasienne (reprodukcja)
Seed potato farms (reproduction)
Hodowla
(materiały elitarne)
Breeding (basic seed
material)
plantacje 2-3 ha
plantations 2-3 ha
plantacje 10-15 ha
plantations 10-15 ha
100
100
120
- koszty całkowite łącznie z przechowywaniem; total costs including storage
15382
14696
17232
- wycena plonu handlowego; valuation of market yield
16250
16250
19500
875
875
875
+1743
+2429
+3143
85
85
100
ZałoŜone ceny zbytu sadzeniaków - przeciętne warunki rynkowe
Seed potato market price forecast - average market conditions
- wycena plonu ubocznego; valuation of by-product
- zysk kalkulowany; calculated profit
ZałoŜone ceny zbytu sadzeniaków - warunki roku 2007/2008
Seed potato market price forecast - market conditions in 2007/2008
- koszty całkowite łącznie z przechowywaniem; total costs including storage
15382
14696
17232
- wycena plonu handlowego; valuation of market yield
13812
13812
16250
- wycena plonu ubocznego; valuation of by-product
875
875
875
- zysk kalkulowany; calculated profit
-694
-9
-107
Źródło: CHOTKOWSKI J. 2008. Ekonomiczne uwarunkowania zmian na rynku ziemniaków (w druku); Source: CHOTKOWSKI J. 2008. Ekonomiczne uwarunkowania zmian na
rynku ziemniaków (Economic factors in potato market developments) (in press)