Kierunki zmian w doborze odmian ziemniaka Kłopotliwa bakterioza

Nr 12/2009 (64)
www.wrp.pl
Dr inż. Jacek Chotkowski
Zakład Nasiennictwa i Ochrony
Ziemniaka IHAR
Strona Odmiany roślin uprawnych o określonym genotypie wnoszą specyficzne cechy użytkowe (gospodarcze), biologiczne, w tym odpornościowe i agrotechniczne (technologiczne). Jednocześnie odmiana reprezentuje pewną
wartość marketingową jako element wyróżniający (marka) określonej partii produktu.
Kierunki zmian w doborze odmian ziemniaka
O
dmiany oraz kwalifikowany materiał nasienny stanowią podstawowy środek
produkcji w uprawie roślin oraz decydują o wielkości i jakości zbioru, a
tym samym o opłacalności
i możliwości zbytu na coraz bardziej konkurencyjnym rynku. W doborze odmian ziemniaka w krajach
Unii Europejskiej (Katalog
Wspólnotowy) dostępnych
jest 1247 odmian.
Produkcja nasienna i
częstotliwość wymiany
sadzeniaków
Polska na tle unijnych
krajów przodujących w
produkcji ziemniaków odznacza się bardzo niskim
(około 1%) udziałem produkcji nasiennej w stosunku do ogółu plantacji
ziemniaków. Uwzględniając import sadzeniaków,
powyższy poziom produkcji nasiennej pozwala
na częstotliwość wymiany
kwalifikowanych sadzeniaków w Polsce na plantacjach ziemniaków jako
surowca do przetwórstwa
spożywczego i skrobiowego od 1 do 3 lat. Niezadowalająca jest natomiast
częstotliwość wymiany
kwalifikowanych sadzeniaków w produkcji rynkowej ziemniaków jadalnych – co około 10 lat.
Według wykonanych w
sierpniu 2008 r. badań ankietowych w przedsiębiorstwach nasiennych przekazujących swoją ofertę
sprzedaży sadzeniaków
do prowadzonego w IHAR
Bonin banku informacji o rynku ziemniaków,
jako najważniejsze przyczyny niskiej częstotliwości wymiany sadzeniaków
w naszym kraju wymieniono następujące czynniki kształtowane przez
rynek: niestabilny rynek
zbytu ziemniaków towarowych, niezadowalającą
dochodowość rolnictwa,
rozdrobnienie produkcji
i stosunkowo duży udział
produkcji na własne potrzeby gospodarstw. Jako
kolejną przyczynę wymieniono niską świadomość
konieczności i opłacalności wymiany. Niski poziom
Teresa Pastuszewska
Instytut Hodowli
i Aklimatyzacji Roślin
Oddział w Bydgoszczy
produkcji nasiennej powoduje, że postęp genetyczny
w plenności i jakości, reprezentowany przez nowe
odmiany, jest w praktyce
rolniczej wykorzystany w
zbyt małym stopniu. Odbudowa produkcji nasiennej i zwiększenie wymiany
sadzeniaków jest więc strategicznym celem całej
branży ziemniaka.
Tendencje na rynku nasiennym
Najważniejszym zjawiskiem na rynku nasiennym w Polsce jest stabilizacja (po wcześniejszej
długookresowej tendencji
spadkowej) na stosunkowo
niskim poziomie (5,1 tys.
ha w 2009 r.) powierzchni
plantacji nasiennych. Obserwowane w ostatnich latach zmiany dotyczą kilku
problemów. Zwiększa się
liczba odmian ziemniaków dostępna w obrocie nasiennym (rozdrobnienie rynku), jednak nie
zmniejsza się udział kilkunastu odmian dominujących w obrotach rynkowych (koncentracja
rynku). Reprodukcja na-
Tabela. Zestawienie odmian ziemniaka (wpisanych do Krajowego Rejestru) przydatnych na ważniejsze kierunki użytkowania i rynki zbytu.
Grupa użytkowa odmian
Nazwa odmiany
Do pakowania bulw surowych obranych (o nieciemniejącym miąższu surowym)
Asterix, Cecile, Denar, Fianna, Flaming, Ewelina, Impala,
Jelly, Pirol, Satina, Vitara, Zagłoba, Żagiel
Do produkcji sałatek (o lekko zwięzłym miąższu – typ AB i
nieciemniejącym po ugotowaniu – ocena 8,5 i powyżej)
Andromeda, Bard, Carrera, Clarissa, Denar, Drop, Elanda,
Impala, Karatop, Korona, Lord, Vineta
Do produkcji purre (o lekko mączystym miąższu – typ CD i
nieciemniejacym po ugotowaniu – ocena 8,5 i powyżej)
Agnes, Amora, Augusta, Benek, Bryza, Cycloon, Lady Claire,
Nora, Owacja, Pirol, Romula, Tajfun, Veronie, Quincy, Zeus
Do przerobu na frytki
Asterix, Finezja, Fresco, Innovator, Monsun, Nora, Orlik,
Redstar, Victoria, Wiking
Do przerobu na czipsy
Albatros, Cedron, Gracja, Karlena, Kuba, Lady Claire, Orlik,
Pirol, Redstar, Romula, Tucan
Do pieczenia
Asterix, Augusta, Bila, Fianna, Fresco, Innovator, Lady Claire, Orlik,
Do przerobu na placki i pyzy
Augusta, Bryza, Cekin, Fianna, Monsun, Orlik, Owacja, Pirol,
Satina, Tajfun, Wiking, Zeus
Do uprawy na najwcześniejszy zbiór
Impala, Karatop, Fresco, Denar, Arielle, Velox, Ruta, Krasa,
Orlik, Lord, Miłek, Bard
O białym (kremowym) miąższu
Aruba, Ametyst, Fianna, Innovator, Irga, Roko, Wiking
O czerwonej (różowej) skórce
Czerwona: Asterix, Bellarosa, Cecile, Courage, Flaming, Raja,
Redstar, Rosalind, Roko, różowa: Irga, Kolia
Do produkcji ekologicznej
Bila, Bard, Bartek, Cekin, Denar, Folva, Jelly, Korona, Lord,
Satina, Tajfun, Żagiel
Do przerobu na krochmal i spirytus
Sonda, Ślęza, Hinga, Skawa, Inwestor, Kuras, Gandawa, Jasia, Bzura, Ikar, Umiak, Neptun, Pasat, Rudawa, Pasja, Glada,
Pokusa, Sekwana, Kuba, Rumpel, Danuta
Źródło: Opracowanie własne na podstawie doświadczeń COBORU oraz IHAR
sienna ziemniaka (i miejsca zakupu) przesuwa się
w coraz większym stopniu
do województw północnych
– w 2008 r. 49,3% plantacji nasiennych zlokalizowanych było w woj. pomorskim i zachodniopomorskim. Rosnąca konkurencja na rynku ziemniaków
spowodowała zmianę kry-
teriów doboru odmian do
produkcji. Miejsce dominujących wcześniej cech istotnych dla producenta (plenność i odporność na choroby) zajęły cechy ważne
dla odbiorcy (konsumenta):
smak, ładny wygląd, przydatność kulinarna, itp. Ekspansja odmian zagranicznych (w 2009 r. stanowiły
57,3% w reprodukcji). Polskie odmiany nie ustępują
jakością, stąd ich właściciele powinni zwiększyć
nakłady i poprawić skuteczność własnych działań
marketingowych, zmierzających do odzyskania utraconego rynku.
Kryteria doboru odmian
do uprawy na www.wrp.pl
Bakterioza pierścieniowa ziemniaka jest w Polsce coraz powszechniej występującą chorobą kwarantannową.
Sprawcą choroby jest gatunek bakterii o nazwie Clavibacter michiganensis subsp. sepedonicus (Cms). W przypadku wykrycia podejmowane są działania administracyjne, określone w aktach prawnych. Choroba może być
przyczyną poważnych strat gospodarczych w następstwie zamierania roślin i gnicia bulw oraz dyskwalifikacji
plantacji i zakazu eksportu i dystrybucji ziemniaków wewnątrz kraju.
Kłopotliwa bakterioza
T
rudności w skutecznym wyeliminowaniu choroby wynikają
przede wszystkim z biologicznej natury choroby, która jeszcze nie do końca została poznana. Do czynników mających istotny wpływ na zagrożenie chorobą należą: czynniki klimatyczne, występowanie choroby w formie bezobjawowej, zdolność sprawcy
do przezimowania na porażonych resztkach roślin i samosiewach ziemniaka, zdolność
do przetrwania na workach,
paletach, ścianach przechowalni, na maszynach oraz innym sprzęcie, który miał kontakt z porażonym materiałem
ziemniaka oraz brak skutecznych środków chemicznych i
metod biologicznych zwalczania choroby.
Drogi rozprzestrzeniania się
choroby
Sprawca bakteriozy pierścieniowej ziemniaka ma szcze-
gólnie dobre warunki do przetrwania i zachowania zdolności do zakażenia w wysoce
zmechanizowanym systemie
produkcji ziemniaków.
Głównym źródłem rozprzestrzeniania choroby są
porażone sadzeniaki. Patogen może porażać i zasiedlać
ziemniaki w sposób całkowicie bezobjawowy i w ten sposób przetrwać nie wykryty
przez kilka rozmnożeń sadzeniaków. Odmiany odznaczają się różną podatnością na
występowanie objawów bakteriozy w następstwie infekcji, a
ponadto ich reakcja może różnić się w zależności od warunków środowiska. Ryzyko porażenia bezobjawowego jest
większe w tzw. odmianach tolerancyjnych, w których komórki bakterii mogą utrzymywać się zachowując żywotność
i zdolność do zakażenia.
Patogen wydaje się niezdolny do pokonania nieuszkodzonej skórki bulwy, ale
według niektórych autorów
może wnikać przez oczka. Ryzyko rozprzestrzeniania się
bakterii podczas obrotu wzrasta, jeśli bulwy lub kiełki są
uszkodzone. Wszelkie uszkodzenia tkanki, a także cięcie
bulw przed sadzeniem, ułatwiają infekcje. W szczególności podczas sadzenia, gdy
bulwy są nadmiernie skiełkowane, łatwo pojawiają się zranienia, które narażają tkankę
kiełka zdrowej bulwy na kontakt z bakteriami z porażonych bulw.
Sprawca choroby łatwo rozprzestrzenia się przez porażone powierzchnie materiałów do pakowania (skrzynie,
kosze, palety, worki, big-bagi
itp.), maszyn do sadzenia,
zbioru i uprawy, przenośników czy sortowników. Podczas zbioru plonu możliwości rozprzestrzeniania się choroby wzrastają. Może przeżyć
przez długi okres, możliwe,
że nawet przez lata, w wysu-
Bulwa z objawami zakażenia bakteriozą pierścieniowa
ziemniaka.
szonych tkankach ziemniaka,
przy względnie niskiej wilgotności. Dowiedziono długotrwałe przetrwanie bakterii na maszynach, powierzchniach produkcyjnych i przechowalniczych, odzieży, np. co
najmniej 24 miesiące na workach, papierze i plastiku w warunkach wilgotności względnej 12% i temperatury od 5°C
do 20°C albo 14 miesięcy przy
wilgotności względnej 94%.
Temperatura zamrożenia
raczej podnosi przeżywalność. Dowiedziono, że przeżywalność jest niska na mokrych powierzchniach albo
na suchych powierzchniach
w wilgotnych warunkach. W
związku z tym, zaleca się mycie (szczególnie parowanie)
powierzchni przed dezynfekcją.
Kwestia zdolności gatunku
bakterii Cms do przeżycia w
glebie nie jest jednoznacznie
zbadana, jest ono krótsze w
glebie wilgotnej, a dłuższe w
niektórych, ale nie wszystkich,
typach gleb suchych. Istnieją
wskazania, że pewne znaczenie ma rozprzestrzenianie się
patogena przez podmokłe, nie
zmeliorowane gleby i może
dochodzić do rozwoju porażenia w polu. Faktyczne ryzyko
związane z potencjalną przeżywalnością w glebie jest słabo
zbadane, ale zwykle uważa się
je za niskie.
Znane są doniesienia o
przenoszeniu patogena
przez stonkę ziemniaczaną,
mszycę, konika polnego oraz
przez jeden z gatunków nie
występującego w Polsce
chrząszcza.
Zasady najlepszej praktyki
zwalczania bakteriozy pierścieniowej na www.wrp.pl.