Pobierz nr 2/2012 - Koło Naukowe Prawa Spółek

Transkrypt

Biuletyn
Prawa Spółek
nr
AZ
2/2012
Koło Naukowe Prawa Spółek przy Uniwersytecie Warszawskim
0
Spis artykułów:
 O nieobowiązkowym obowiązku wezwań i projekcie założeń
nowelizacji ustawy o ofercie publicznej (s. 2)
Agnieszka Obrycka
 Wybór rady nadzorczej oddzielnymi grupami – aspekty praktyczne
(s. 8)
Anna Maria Galińska
 Delegowanie członka rady nadzorczej do wykonywania czynności
członków zarządu w spółce akcyjnej (s. 16)
Katarzyna Zych
 Wyłączenie wspólnika ze spółki z ograniczoną odpowiedzialności
(s. 28)
Monika Kotuniak
 Naruszenie przez wspólnika spółki osobowej zakazu konkurencji
 (s. 35)
Anna Karolak
 24-godzinna rejestracja spółki z o.o. - rozwiązanie nowatorskie czy
problematyczne? (s. 44)
Agnieszka Szpyra
Biuletyn Koła Naukowego Prawa Społek nr 2/2012
1
Agnieszka Obrycka
O nieobowiązkowym obowiązku wezwań i projekcie
założeń nowelizacji ustawy o ofercie publicznej
W Ministerstwie Finansów trwają pracę nad projektem założeń nowelizacji ustawy
o ofercie publicznej i warunkach wprowadzania instrumentów finansowych do
zorganizowanego systemu obrotu oraz o spółkach publicznych*. Planowane zmiany
dotkną najbardziej krytykowane dotychczas rozwiązania ustawy, w tym przede
wszystkim dwustopniowy próg przejęcia kontroli w spółce publicznej i związany z nim
obowiązek ogłoszenia wezwania. Zostaną także dookreślone definicje podmiotu
dominującego oraz pośredniego nabycia akcji, które z kolei będą miały znaczący wpływ
na tzw. pośrednie przejęcia spółek publicznych. Celem artykułu jest omówienie
niektórych z proponowanych zmian.
I. Uwagi wstępne
proces
przejęcia
kontroli
w
spółce
projektu
publicznej. Obecnie ustawa przewiduje dwa
przede
progi, które stanowią cezury uzyskiwania
wszystkim wadliwe i dotychczas najbardziej
kontroli w wysokości 33 proc. i 66 proc.
krytykowane przepisy ustawy o ofercie
ogólnej
publicznej.
zgromadzeniu. Przekroczenie pierwszego
Zgodnie
nowelizacji1
z
założeniami
zmianie
W
ulegną
pierwszej
kolejności,
liczby
rodzi
głosów
z nich
konstrukcji, w oparciu o którą definiowano
zwiększającego swój udział w inwestycji
* Ustawa z 29 lipca 2005 r. o ofercie
publicznej i warunkach wprowadzania
instrumentów
finansowych
do
zorganizowanego systemu obrotu oraz o
spółkach publicznych (Dz.U. Nr 183, poz.
1539, ze zm.) – dalej jako „ustawa o ofercie
publicznej”.
1
Założenie i projekt nowelizacji dostępny na
stronie internetowej Ministerstwa Finansów:
http://www.mf.gov.pl/_files_/kapitalowy/zaloz
enia_do_zm__ustawy_o_ofercie_po_krm.pdf
stronie
walnym
postanowiono odejść od dwustopniowej
obowiązek
po
na
ogłoszenia
podmiotu
wezwania
do
zapisywania się na sprzedaż lub zamianę
akcji
spółki
w
liczbie
zapewniającej
osiągnięcie 66 proc. ogólnej liczby głosów.
Gdy zaś dojdzie do przekroczenia progu
drugiego,
aktualizuje
się
obowiązek
ogłoszenia wezwania do zapisywania się na
sprzedaż lub zamianę na pozostałe akcje
2
spółki. Regulacja wezwań na gruncie ustawy
stronie podmiotu zwiększającego swój stan
o
owoc
posiadania obowiązek wezwania do zapisu
Trzynastej
na akcje do wartości 66 proc. ogólnej liczby
Dyrektywy w sprawie ofert przejęcia2.
głosów. W konsekwencji w razie większego
Niemniej
zainteresowania
ofercie
publicznej
implementacji
stanowi
postanowień
normatywny
efekt
wdrożenia
wśród
akcjonariuszy
dyrektywy dalece odbiega od kluczowych
zbyciem akcji część zapisów nie zostanie
założeń obowiązku wezwań przewidzianych
zrealizowana
w unijnym akcie.
odpowiedniej redukcji i tym samym część
Chociaż,
zgodnie
z
–
musiała
inwestorów
pozostawiono
wycofania zainwestowanego kapitału ze
progu,
którego przekroczenie rodzi obowiązek
skorzysta
ulec
dyrektywą, w gestii państw członkowskich
sprecyzowanie
nie
będzie
z możliwości
spółki.
wezwań, to jednak swoboda w tym zakresie
nie
oznaczała
dowolności.
ustawodawca
powiązał
Polski
II. Co z drobnymi inwestorami?
obowiązek
Konsekwencje
przyjęcia
tak
wezwania na wszystkie pozostałe akcje
wygórowanego progu są znacznie dalej
spółki z sytuacją, gdy zostanie przekroczony
idące. Istotą przepisów o wezwaniach jest
próg 66 proc. ogólnej liczby głosów na
walnym
zgromadzeniu.
samym
którym to realizacja obowiązku ogłoszenia
konieczność wezwania na całą pozostałą
wezwania stwarza swobodę wycofania się z
pulę akcji aktualizuje się, gdy przejęcie
inwestycji
kontroli w spółce jest, co do zasady, już
stosunków właścicielskich w spółce (tzw.
faktem – struktura akcjonariatu bowiem w
prawo wyjścia). Przejęcie kontroli może
spółkach publicznych umożliwia przejęcie
pociągać
kontroli
charakterze,
przy
Tym
ochrona drobnych inwestorów spółki-celu,
posiadaniu
akcji
w obliczu
za
sobą
istotnej
zmiany
zarówno
o
zmiany
różnym
pozytywnym
np.
uprawniających do wykonywania około 30
w zakresie efektywniejszego zarządzania
proc. ogólnej liczby głosów. Natomiast
przedsiębiorstwem,
przekroczenie
w
przejmujący może mieć na celu jedynie
wysokości 33 proc., który stanowi faktyczną
wygaszenie działalności spółki-celu jako
granicę przejęcia kontroli w spółce, rodzi po
swojego
progu
pierwszego
bądź
dotychczasowego
przeciwnie
–
konkurenta3.
Tym samym obecne przepisy ustawy o
2
Dyrektywa
2004/25/WE
Parlamentu
Europejskiego i Rady z 21.4.2004 r. w sprawie
ofert przejęcia, Dz.Urz. UE z 30 kwietnia 2004
r., nr L 142/12 – dalej jako „Trzynasta
Dyrektywa”.
ofercie publicznej, których jedną z funkcji
3
A. Opalski, Europejskie prawo spółek,
Warszawa 2011, s. 500 i n.
3
jest
ochrona
akcjonariuszy
członkowskich Unii Europejskiej. Z uwagi na
poprzez
wpisaną w oznaczenie progu arbitralność
i faktycznej
i specyfikę polskiego rynku kapitałowego,
możliwości wycofania się z inwestycji, w
warto by było rozważyć uregulowanie
ogóle nie dochodzą do głosu, gdyż podmiot
możliwości przeprowadzenia dowodu na
przejmujący
na
okoliczność, że pomimo zwiększenia udziału
np.
w ogólnej liczbie głosów powyżej 33,3 proc.,
w wysokości 65 proc., zapewniając sobie
nie dochodzi do przejęcia kontroli w
kontrolę w spółce, ale bez konieczności
konkretnej
zaoferowania
przewiduje, m.in. prawo niemieckie czy
mniejszościowych
stworzenie
spółki
im
prawnej
może
poziomie
zatrzymać
„przedprogowym”,
zakupu
akcji
się
pozostałych
akcjonariuszy. Dla przejmującego transakcja
spółce.
Taką
możliwość
angielskie4.
w krótkim horyzoncie czasowym jest tańsza
niż w przypadku realizacji obowiązku
III. Tzw. Przejęcie pośrednie a ogłoszenie
wezwania, spółka przejmująca bowiem nie
wezwania
jest zobowiązania do zaoferowania zakupu
akcji
tych
akcjonariuszy,
którzy
opowiedzieliby się za wyjściem z inwestycji.
Natomiast
kwestią
otwartą
pozostaje
Instytucja ogłoszenia wezwania do
zapisywania się na sprzedaż lub zamianę
akcji na gruncie ustawy o ofercie publicznej
doznaje
uszczerbku
także
w
innych
opłacalność przedsięwzięcia w dłuższej
okolicznościach.
perspektywie czasowej.
obserwowaną praktykę wśród uczestników
Założenia projektu nowelizacji mają
polskiego
rynku
Nie
tak
kapitałowego
rzadko
stanowi
zmienić ten stan rzeczy. Zgodnie z nimi
pośrednie nabywanie akcji spółki publicznej
progi, których przekroczenie pociągnie za
przez przejęcie kontroli nad spółką zależną,
sobą obowiązek wezwania na pozostałe
która jest bezpośrednim akcjonariuszem
akcje, będą określone zarówno na poziomie
spółki publicznej – spółki-celu. Innymi
33,3 proc., jak i 66 proc. Tak oznaczone
słowy, akcjonariusz większościowy, który
wysokości partycypacji w ogólnej liczbie
zamierza zbyć posiadany pakiet kontrolny,
głosów
struktury
wnosi akcje spółki publicznej aportem do
akcjonariatu w spółkach publicznych, co w
spółki-wehikułu, by następnie zbyć udziały
konsekwencji
w
będą
adekwatne
zapewni
do
realną
ochronę
tej
spółce
na
rzecz
podmiotu
drobnych inwestorów spółki-celu. Próg w
wysokości 33,3 proc. lub 30 proc. jest
powszechnie
przyjęty
w państwach
4
T. Sójka, M. Mataczyński, Ustawa o ofercie publicznej
i warunkach wprowadzania instrumentów finansowych
do zorganizowanego systemu obrotu oraz o spółkach
publicznych. Komentarz, Warszawa 2010, s. 165.
4
zainteresowanego przejęciem kontroli5. Taki
przejmowania
kontroli
w
spółce,
tryb przejęcia rodzi następczy obowiązek
zapewniając
ogłoszenia wezwania, ale o mało istotnym
akcjonariuszom mniejszościowym.
dostatecznej
nie
ochrony
znaczeniu w praktyce. Na przykład, w
Dlatego też w założeniach do projektu
sytuacji, gdy akcjonariusz posiadający pakiet
ustawy o ofercie publicznej postanowiono
akcji uprawniający do wykonywania 64
doprecyzować zarówno definicję podmiotu
proc. głosów na walnym zgromadzeniu
dominującego, jak i pojęcie pośredniego
zbywa go na rzecz innego podmiotu, ów jest
nabycia akcji tak, aby spod ich zakresu nie
zobowiązany do następczego ogłoszenia
wymykały się stany faktyczne, które w
wezwania na akcje, zapewniające jedynie 2
sposób zgodny z prawem pozwalają nie
proc. udziału w ogólnej liczbie głosów.
wypełniać obowiązku ogłoszenia wezwania.
Nawet
Rozszerzenie
w przypadku
zainteresowania
drobnych
większego
zbyciem
inwestorów
pojęcia
akcji
wśród
dominującego
przejętej
spółki,
dysponuje
także
podmiotu
o podmiot,
bezpośrednio
lub
który
pośrednio
zapisy muszą ulec odpowiedniej redukcji.
większością głosów w spółce osobowej oraz
Tym samym dochodzi do przejęcia kontroli
na
w spółce, a następczy obowiązek wezwania
osobami,
aktualizuje się tylko w odniesieniu do
obowiązkowi wezwania. W podobny sposób
znikomego procentu akcji będących w
zostanie
posiadaniu
pośredniego akcji poprzez rozszerzenie
akcjonariuszy
mniejszościowych.
uniemożliwi
zmieniona
z
innymi
zaniechanie
definicja
nabycia
dotychczasowej regulacji o każdy podmiot
zawartymi w założeniach do projektu
posiadający akcje spółki publicznej, a nie
nowelizacji w latach 2008 – 2010 na
tylko – tak jak jest obecnie – w odniesieniu
polskim rynku kapitałowym miało miejsce
do spółek kapitałowych lub innych osób
dwanaście
prawnych.
transakcji,
z
porozumienia
danymi
obowiązek
Zgodnie
podstawie
które
ogłoszenia
rodziły
następczego
wezwania, w tym – w przypadku ośmiu
IV. Praktyka obrotu a postanowienia
z nich, wezwanie opiewało na 2 proc. lub
Trzynastej Dyrektywy
mniej ogólnej liczby głosów. Takie działania,
Obecna regulacja ustawy o ofercie
choć zgodne z literą prawa, deformują
publicznej,
instytucję
implementuje
wezwań
w
przypadku
5
M. Romanowski, Pośrednie nabycie akcji spółki
publicznej a publiczne wezwanie, Przegląd Prawa
Handlowego, nr 1/2008, s. 12.
która
w
sposób
postanowienia
wadliwy
Trzynastej
Dyrektywy, wyznacza ramy prawne dla
przejęć, które można obserwować na rynku.
5
Jednak
ułomność
przepisów
od obowiązkowego wezwania w przypadku
o wezwaniach uniemożliwia akcjonariuszom
przekroczenia progu 5 proc. lub 10 proc.
mniejszościowy
spółek
ogólnej liczby głosów (art. 72 ustawy o
korzystanie z minimum ochrony, które
ofercie publicznej), a także wprowadzenie
winny
prawidłowo
nowej instytucji wezwania dobrowolnego. Z
implementowane unijne przepisy. Tryb
uwagi na stopień rozwoju polskiego rynku
przejęcia pośredniego spółki publicznej,
kapitałowego,
który w teorii miał stanowić wyjątek,
utrzymywanie
praktyka uczyniła zasadą. W ten sposób
wezwania w związku z przekroczeniem
doszło do przejęcia, m.in. Banku BPH przez
wspomnianych
GE Money Bank, spółki Prosper przez
obowiązek ten miał na celu zapobieżenie
Torfarm czy spółki ZEG przez Kopex.
sytuacji nabywania znaczącej liczby akcji w
Z doniesień prasowych6 można wnioskować,
krótkim
że część tych transakcji może mieć swój
prowadzić
finał
ukształtowania kursu akcji spółki, a tym
im
w
przejmowanych
gwarantować
sądzie,
mniejszościowym
gdyż
akcjonariuszom
się
obecnego
obowiązku
progów.
okresie
Pierwotnie
czasu,
do
niecelowe
co
mogłoby
nienaturalnego
przejętych
samym wywołać tzw. efekt popytowy.
wadliwe przepisy uniemożliwiły nie tylko
Aktualnie trudno wskazać motywy, dla
wycofanie się z inwestycji, ale co więcej
których
poprzez
regulowanym miałyby napotykać tego typu
furtkę
spółek
wydaje
w postaci
pośredniego
inwestorzy
kontrolę
czynili
nie
przejęcia
przejmujący
zadość
takie
transakcje
na
rynku
„przeszkody”.
zarówno
W myśl założeń do projektu nowelizacji
obowiązkom wezwania, jak i przepisom
planowane jest wprowadzenie instytucji
odnoszącym się do ceny w wezwaniu, co
dobrowolnego wezwania na sprzedaż lub
skutkowało wymiernym uszczerbkiem w
zamianę
interesach akcjonariuszy mniejszościowych.
wykonywania co najmniej 5 proc. ogólnej
akcji
uprawniających
do
liczby głosów na walnym zgromadzeniu, a
V. Zamiast obowiązkowego - wezwanie
tym samym ukształtowanie nowej formy
dobrowolne
umożliwiającej przesunięcia w strukturze
Ponadto zgodnie z założeniami do
akcjonariatu w spółce publicznej. Wskutek
ustawy nowelizującej ustawę o ofercie
tych zmian wezwanie dobrowolne będzie
publicznej przewiduje się m.in. odstąpienie
mogło być przeprowadzone
w
dwóch
alternatywnych wariantach: jako wezwanie
Fortel przy przejęciu trafi do sądu, Puls
Biznesu, 3.04.2011 r.
6
na wszystkie pozostałe akcje spółki albo
6
jako
wezwanie
ogłoszone
na
akcje
potrzebę
poprawienia
dotychczasowych
stanowiące co najmniej 5 proc., a nie więcej
przepisów ustawy, które nie zawsze czyniły
niż 50 proc. ogólnej liczby głosów.
zadość ratio legis, która legła u podstaw ich
uchwalenia. Aktualnie zakończył się etap
VI. Podsumowanie
Zainicjowanie
szerokich konsultacji proponowanych zmian
przez
Ministerstwo
z przedstawicielami
środowisk
rynku
Finansów prac na projektem nowelizacji
kapitałowego w Polsce, a projekt został
ustawy o ofercie publicznej należy ocenić
skierowany do rozpatrzenia przez Radę
pozytywnie. Szczególnie istotne wydaje się
Ministrów.
zwrócenie przez ustawodawcę uwagi na
7
Anna Maria Galińska
Wybór rady nadzorczej oddzielnymi grupami – aspekty
praktyczne
Spośród wszystkich praw mniejszości przewidzianych w polskim systemie prawa spółek,
prawo żądania wyboru rady nadzorczej w głosowaniu oddzielnymi grupami stanowi
najdalej idące ograniczenie tzw. zasady rządów większości, która gwarantuje
akcjonariuszom
większościowym
decydujący
wpływ
na
sprawy
spółki
oraz
współwyznacza jej naturę. Obecność przedstawicieli mniejszości w radzie nadzorczej
umożliwia silniejsze artykułowanie swoich interesów w tym organie spółki, a także
w sposób pośredni, oddziaływanie na kształtowanie strategii spółki i definiowanie jej
interesu.
I. Uwagi wprowadzające
nadzorczej
Prawo spółek handlowych zawiera
w
drodze
głosowania
oddzielnymi grupami (art. 385 k.s.h.)2
szereg instytucji równoważących interesy
umożliwia
akcjonariuszy
mniejszościowych
mniejszościowym wywieranie wpływu na
i większościowych w spółce. Zazwyczaj to
skład rady nadzorczej, a tym samym także
jednak
pośrednie oddziaływanie na strategię spółki
ci
ostatni
z
racji
rozmiaru
posiadanego pakietu akcji mają decydujący
akcjonariuszom
i definiowanie jej interesu.
Niektórzy
głos. Nie sposób bowiem wyobrazić sobie,
przedstawiciele
to
doktryny
by każda decyzja podejmowana przez walne
oceniają
uprawnienie
jako
zgromadzenie wymagała jednomyślności1.
najdonioślejszy mechanizm ochrony praw
Mniejszość nie jest jednak pozbawiona
mniejszości w spółce3. Ratio omawianej
wpływu na obrót spraw w spółce akcyjnej.
Instytucja
wyboru
członków
rady
1
Ł. Gasiński, Wybór rady nadzorczej grupami,
Przegląd Prawa Handlowego, 12/2009.
2
Kodeks spółek handlowych, ustawa z dnia 15
września 2000 r. – Kodeks spółek handlowych
(Dz.U. Nr 94, poz. 1037 ze zm.).
3
M. Rodzynkiewicz, Wybór rady nadzorczej spółki
akcyjnej w drodze głosowania grupami a wymóg
kworum, Glosa do wyroku SN z 13.12.2007 r. (I CSK
329/07), Glosa 4/2008, s. 84.
8
regulacji to swoiste
,,wymuszenie” na
uwzględniając specyfikę polskich spółek
akcjonariacie większościowym, by w radzie
publicznych, które
nadzorczej
stopniem
spółki
znaleźli
się
cechują się wysokim
skoncentrowania
przedstawiciele mniejszości, którzy przy
właścicielskiej,
,,normalnym’’
mniejszościowych w postaci umożliwienia
trybie
wyboru
organu
ochrona
struktury
członków
akcjonariuszy
nadzoru nie mogliby być wybrani z uwagi na
wyboru
rady
nadzorczej
przeważającą siłę głosów akcjonariusza
oddzielnymi grupami wydaje się mieć tym
większościowego.
większe znaczenie5.
Z wnioskiem o wybór członków rady
nadzorczej
na
zgromadzeniu
najbliższym
w
drodze
walnym
głosowania
oddzielnymi grupami może wystąpić grupa
II. Uniezależnienie grupowego wyboru
członków
piątą
kapitału
zakładowego.
nadzorczej
od
postanowień statutu
akcjonariuszy reprezentująca co najmniej
jedną
rady
Wybór członków rady nadzorczej może
nastąpić
w
każdej
spółce
akcyjnej,
Uprawnienie do wniesienia takiego wniosku
niezależnie
przysługuje
przewidzianego w statucie. Jeżeli w skład
niezależnie
od
sposobu
powołania rady nadzorczej przewidzianego
w statucie spółki (art. 385 § 3 k.s.h.).
Odpowiedzialność członków organów
od
sposobu
powołania
rady nadzorczej wchodzi osoba, powołana
przez
podmiot
ustawie,
określony
wyborowi
w
odrębnej
podlegają
jedynie
wobec spółki za prawidłowe i staranne
pozostali członkowie (art. 385 § 4 k.s.h.). W
wykonywanie nadzoru powinna w zasadzie
sytuacji
gwarantować
wykonywanie
akcjonariusz dysponuje uprawnieniami do
powierzonych obowiązków, mimo to w
powoływania lub odwoływania członka
spółce zdominowanej przez określoną grupę
rady
akcjonariuszy,
określonym
niezależnie od tego uprawnienia, brać udział
interesie co do ukierunkowania działalności,
w wyborze pozostałych członków rady
gwarancja ta może dla pozostałych być zbyt
nadzorczej. Należy mieć ten fakt na uwadze
słaba4.
przy obliczaniu prawidłowej liczby głosów
rzetelne
o
wyraźnie
Z tej racji udział mniejszości w
sprawowaniu
nadzoru
może
jej
organów.
indywidualnie
nadzorczej
może
on
oznaczony
wówczas,
wpłynąć
pozytywnie na wiarygodność spółki i lepsze
funkcjonowanie
gdy
Ponadto
4
A.W. Wiśniewski, Prawo o spółkach.
Podręcznik praktyczny, t. III, Warszawa 1993,
s. 186.
5
Współczynnik przeciętnej koncentracji akcji wynosi
39,1%. Jest to trend powoli zmieniający się, jednak
spółki typu anglosaskiego z rozproszoną strukturą
własnościową oraz kontrolą wykonywaną przez
managers, tzw. spółki Berle-Means, nie występują w
Polsce, C. Jessel-Holst, R. Kulms, A. Trunk, Private
Law in Eastern Europe. Autonomous Developments or
Legal Transplants, Mohr Siebeck, 2010, s. 453.
9
potrzebnej
dla
dokonania
wyboru.
Akcjonariusz ma bowiem prawo wybrać do
przyznanego
mu
statutem
osobistego
uprawnienia (art. 385 § 8 k.s.h.).
rady nadzorczej tyle osób, ile razy wynik
podzielenia
ogólnej
liczby
reprezentowanych
zgromadzeniu
na
przez
akcji
walnym
liczbę
mandatów
w radzie mieści się w liczbie akcji przez
III. Próg
kapitału
niezbędny do wystąpienia z wnioskiem o
wybór
członków
rady
nadzorczej
oddzielnymi grupami
niego posiadanych6. Dokonując obliczeń
należy
reprezentacji
Możliwość wystąpienia z wnioskiem
ustalić
jaka
liczba
głosów
o wybór
reprezentowana
jest
na
walnym
grupami
rady
nadzorczej
przysługuje
oddzielnymi
akcjonariuszom
zgromadzeniu oraz jaka liczba mandatów
reprezentującym co najmniej jedną piątą
będzie
kapitału zakładowego. Pojawia się pytanie,
obsadzana
w
drodze
wyboru
grupowego (np. statut może ustalać liczbę
czy
członków rady nadzorczej na sześciu, gdzie
i odpowiada realiom panującym w spółkach.
jeden
z
wybierany
oznaczonego
członków
będzie
rady
przez
próg
ten
rozproszony, problemem może okazać się
który
na
utrudniona
komunikacja
pomiędzy
akcjonariuszami.
Akcjonariusz
drobnymi
mniejszościowy
Akcjonariusze, którzy utworzyli grupę
udziału
wysoki
indywidualnie
akcjonariusza,
już
zbyt
W sytuacji gdy akcjonariat jest znacznie
uprawnienie osobiste).
biorą
jest
nadzorczej
podstawie art. 354 k.s.h. posiada takie
nie
nie
w
innych
musi
wówczas
znaleźć
który
zechcą
akcjonariuszy,
głosowaniu
przyłączyć się do jego wniosku o wybór
uzupełniającym, o którym mówi art. 385 § 6
rady nadzorczej oddzielnymi grupami. Może
k.s.h.7.
to
Z chwilą dokonania wyboru co
zrobić
np.
poprzez
zamieszczenie
najmniej jednego członka rady nadzorczej,
odpowiedniego ogłoszenia w prasie, co jest
wygasają
dotychczasowych
jednak rozwiązaniem dość kosztownym.
członków rady wybranych nie tylko przez
Dobrym rozwiązaniem wydaje się być
walne zgromadzenie, ale także członka
umieszczanie
powołanego
postanowień,
oznaczonego
mandaty
przez
akcjonariusza
indywidualnie
na
mocy
w
statuach
które
spółek
zobowiązywałyby
zarządy spółek do zamieszczania informacji
o
takiej
inicjatywie
akcjonariusza
mniejszościowego na stronie internetowej
6
B. Załęcka, Wybór rady nadzorczej grupami chroni
słabszych udziałowców, Gazeta Prawna, 04.05.2011.
7 M. Rodzynkiewicz, Komentarz do art. 385 kodeksu
spółek handlowych, Warszawa 2009, s.1344 i n.
10
spółki8. Biorąc pod uwagę rozwój nowych
mniejszościowych przyznanego im przez
technologii
do
ustawę prawa wyboru członków rady
Internetu, uważam takie rozwiązanie za
nadzorczej w drodze zapewniającej ochronę
zasługujące na aprobatę.
ich interesów. Uchwała taka jest sprzeczna z
i powszechność
dostępu
ustawą
i
powództwo
IV. Postępowanie po wystąpieniu przez
nieważności
akcjonariuszy z wnioskiem o wybór
uwzględnieniu na podstawie art. 425 § 1
członków rady nadzorczej oddzielnymi
k.s.h.
grupami
takiej
o stwierdzenie
uchwały
podlega
W wyroku z dnia 13 grudnia 2007 roku10
Po złożeniu przez akcjonariuszy wniosku
Sąd Najwyższy stwierdził, że wybór rady
o wybór rady nadzorczej oddzielnymi
nadzorczej
grupami, zarząd lub inna osoba uprawniona
oddzielnymi grupami dzieli się na dwa
do zwołania walnego zgromadzenia (art.
etapy, pierwszy- polegający na wyłonieniu
399 k.s.h.) są zobowiązani do umieszczenia
kandydata przez grupę oraz drugi, w którym
w
walne
porządku
obrad
zwoływanego
najbliższego walnego zgromadzenia wyboru
członków
rady
nadzorczej
w
drodze
w
zgromadzenie
zgromadzenie
uzasadnioną
do
Sądu
nad
spotkał
się
on
krytyką
również
z
doktryny11.
Wydzielenie takich etapów nie ma ani
przeprowadzenia takiego wyboru.
Orzecznictwo
głosuje
Nie sposób jednak zgodzić się z takim
poglądem,
zobowiązane
głosowania
kandydaturami wskazanymi przez grupy.
głosowania oddzielnymi grupami, a walne
jest
drodze
Najwyższego
potwierdza,
że
uchwała
walnego
zgromadzenia
w
przedmiocie
zmiany
uzasadnienia w wykładni językowej, ani też
funkcjonalnej. Z art. 385 k.s.h. wynika jasno,
że grupa
,,wybiera członka rady” , a nie
do
,,wyłania kandydata”, który byłby dopiero –
nieprzeprowadzenia na tym zgromadzeniu
następczą uchwałą walnego zgromadzenia
wyboru
in
porządku
obrad,
rady
prowadząca
nadzorczej
w
drodze
głosowania oddzielnymi grupami nie jest
czynnością porządkową9.. Ma ona charakter
merytoryczny
pozbawienie
i
jej
skutkiem
jest
akcjonariuszy
8
D. Opalska, Ochrona akcjonariuszy mniejszościowych
w kodeksie spółek handlowych, Warszawa 2007.
9 Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 18
listopada 2008 r. II CSK 304/08.
gremio
–
powoływany
do
10
rady
Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 13 grudnia
2007r., I CSK 329/07.
11
K. Bilewska, Wymóg quorum a wybór rady
nadzorczej
przez
walne
zgromadzenie
oddzielnymi grupami, Glosa do wyroku Sądu
Najwyższego z dnia 13 grudnia 2007r., I CSK
329/07,
Monitor
Prawniczy,
21/2008,
M. Rodzynkiewicz, Wybór rady nadzorczej
spółki akcyjnej w drodze głosowania
grupami…
11
nadzorczej12. Artykuł 385 § 5 i 7 k.s.h. mówi
akcjonariusz
wyraźnie o ,,wyborze członka rady”, w
reprezentowanie
związku
charakter
pozwalającej na zgłoszenie żądania wyboru
definitywny i stanowi wystarczającą i jedyną
grupowego nie będzie wystarczające dla
podstawę wyboru danej osoby w skład rady
utworzenia
nadzorczej.
nadzorcza liczy trzech członków, wówczas
z
czym
ma
on
większościowy,
akcji
grupy17.
gdyż
w
I tak,
liczbie
jeżeli
rada
20% posiadanego kapitału zakładowego nie
V. Wybór rady nadzorczej w drodze
pozwoli mniejszościowym akcjonariuszom
głosowania
na wybór członka tego organu, ponieważ
oddzielnymi
grupami
a
zasady corporate governance
Kodeks
spółek
w przeciwieństwie
np.
w takiej sytuacji do dokonania wyboru
handlowych,
do
rozwiązań
wymagane jest posiadanie 33,34% kapitału
zakładowego na walnym zgromadzeniu16.
niemieckich13, określa jedynie minimalny
W odpowiedzi na ten problem Kodeks
skład liczebny rady nadzorczej (art. 385 § 1
Nadzoru Korporacyjnego, przygotowany w
k.s.h.). Wprowadzając obowiązek powołania
ramach prac Polskiego Forum Corporate
co
Governance, sugeruje, aby liczba członków
najmniej
trzech
członków
rady
nadzorczej, ustawodawca miał zapewne na
względzie
ograniczenie
kosztów
rady nadzorczej została ustanowiona na
poziomie
zapewniającym
grupie
funkcjonowania rad nadzorczych, jednak
akcjonariuszy reprezentującej jedną piątą
ubocznym skutkiem takiej regulacji jest
kapitału zakładowego realną możliwość
istotne ograniczenie praw mniejszości14. Z
dokonania
łatwością
głosowaniu grupami17.
można
zauważyć,
że
w
wyboru
członka
rady
w
przypadkach gdy rada nadzorcza liczy mniej
niż pięciu członków15, o składzie osobowym
VI.
Wymóg
quorum
tego organu może decydować wyłącznie
oddzielnymi grupami
a
głosowanie
Kwestia czy wybór rady nadzorczej
12
K. Bilewska, Wymóg quorum a wybór rady
…
spółki
akcyjnej
w
drodze
głosowania
13
oddzielnymi grupami wymaga uchwały
14
walnego
Aktiengesetz, art. 95.
M. Rodzynkiewicz, Komentarz do art.
385…, s.1344 i n.
15
Jedynie w spółkach publicznych, gdzie rada
nadzorcza powinna składać się z co najmniej
pięciu członków interesy akcjonariuszy
mniejszościowych mogą być lepiej chronione.
17
A.Opalski,, Rada nadzorcza w spółce
akcyjnej, Warszawa 2006, s. 95.
zgromadzenia
podjętej
z zachowaniem przewidzianego statutem
16
D. Opalska, Ochrona akcjonariuszy
mniejszościowych…
17
Kodeks Nadzoru Korporacyjnego, Monitor
Prawniczy, 11/2002.
12
quorum
wzbudza
liczne
kontrowersje
co prawda
uznać
za
ważne
walnego
w doktrynie18. Sąd Najwyższy w wyroku
zgromadzenia
z dnia 13 grudnia 2007 roku stwierdził, że
przepisom statutu, jednak art. 385 k.s.h.
wymóg
stanowi regulację szczególną o charakterze
quorum
powinien
zostać
dokonanego
wbrew
zachowany19. Co więcej, w doktrynie można
bezwzględnie
również spotkać się z argumentacją, że w
postanowieniami statutów spółek22. Na taki
sytuacji, gdy akcjonariusz nie brał udziału w
wniosek pozwala zasada prymatu ochrony
prawidłowo
praw mniejszości w spółce, przez co należy
zwołanym
zgromadzeniu
spółki,
a
walnym
dysponuje
on
nadrzędnym
nad
stwierdzić, że określone w statucie quorum
pakietem akcji, bez którego nie osiągnie się
dla
quorum, może żądać ustalenia nieistnienia
zgromadzenia, nie może być wymagane
uchwały podjętej bez jego udziału20.
odnośnie do uchwał grup akcjonariuszy,
Nie
sposób
walnego
tylko walnego zgromadzenia in corpore.
pierwsze,
Wybór grupami owszem wymaga zwołania
aprobata stosowania wymogu quorum do
walnego zgromadzenia, lecz jedynie w celu
głosowania grupami może prowadzić do
podjęcia
całkowitego
mechanizmu
przygotowawczych (np. podjęcia uchwały o
ochrony praw mniejszości w spółce jakim
liczbie grup i tylko w razie widełkowego
jest art. 385 § 3 k.s.h. Wystarczy bowiem, że
określenia liczebności rady, zorganizowania
akcjonariusz
grup, dokonania zapisów, itp.). Wyrażony
poglądami.
zgodzić
uchwał
się
z powyższymi
jednak
ważności
Po
zniweczenia
dysponujący
pakietem
niezbędnych
większościowym, celem uniemożliwienia
pogląd
wyboru
analizowanych przepisów i ułatwia obejście
oddzielnymi
grupami,
będzie
notorycznie nieobecny na każdym walnym
Mając
A. Kamińska, Zaskarżanie uchwał podjętych
w drodze głosowania oddzielnymi grupami
(art. 385 § 3 k.s.h.), Przegląd Prawa
Handlowego, 10/2011.
19
Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 13 grudnia
2007r., I CSK 329/07.
20
A. Kamińska, Zaskarżanie uchwał podjętych
w drodze głosowania oddzielnymi grupami…
21
K.Oplustil,
Instrumenty
nadzoru
korporacyjnego (corporate governance) w
spółce akcyjnej, Warszawa 2010, s. 593.
ratio
legis
powyższe
rozważania
na
uwadze, uznanie możliwości wniesienia
przez
18
zaprzecza
norm imperatywnych23.
zgromadzeniu, które taki wybór grupami
przewiduje21. Art. 408 § 1 k.s.h. nie pozwala
SN
czynności
akcjonariusza
o stwierdzenie
podjętej
w
niezachowaniu
powództwa
nieistnienia
uchwały
omawianym
trybie
quorum,
również
22
przy
nie
M. Rodzynkiewicz, Komentarz do art.
385 …s.1344 i n.
23
S. Sołtysiński, Prawo spółek kapitałowych,
System Prawa Prywatnego, t. 17B, Warszawa
2010, s.512.
13
zasługuje na aprobatę. Takie rozwiązanie
pracowników i akcjonariuszy25. Zazwyczaj
prowadzić może to anomalii stosunków
tylko część członków rady nadzorczej jest
wewnętrznych
powoływana
spółki
przyznając
przez
akcjonariuszy,
akcjonariuszowi większościowemu prawo
w związku z czym przeważający wpływ na
do zaskarżania uchwał podjętych przez
ich
grupy akcjonariuszy, co de facto osłabia,
większościowi. Warto jednak zauważyć, że
a nawet całkowicie niweczy cel regulacji art.
Aktiengesetz przewiduje dość liczny skład
385 k.s.h.
rady nadzorczej, bo aż do 21 członków26.
wybór
mają
akcjonariusze
W Stanach Zjednoczonych również
VII. Uwagi prawnoporównawcze
Instytucja
żądania
występuje system głosowania mający na
wyboru
rady
celu
ochronę
akcjonariuszy
grupowym
mniejszościowych. Metoda głosowania na
stanowi oryginalne polskie rozwiązanie
kandydatów na directors w Board of
legislacyjne i nie ma swojego dokładnego
Directors, tzw. cumulative voting pozwala
odpowiednika
akcjonariuszowi
nadzorczej
w
głosowaniu
w
innych
systemach
prawnych. W innych systemach prawnych
można jednak zaobserwować funkcjonalnie
model
członków
dysponuje
oddanie
przy
głosów,
wyborach
wszystkich directors, na jednego z nich27. W
rezultacie, jeżeli kandyduje kilka osób,
zbliżone instytucje24.
Niemiecki
którymi
na
powoływania
rady
nadzorczej
akcjonariusz
mniejszościowy
poprzez
,,kumulację’’ swoich głosów w głosowaniu o
(Aufischtsratsmitglieder) to system wyboru
powołaniu
poprzez dwie grupy: akcjonariuszy oraz
w stanie z sukcesem go poprzeć. Warto
pracowników
również zauważyć, że stanowe regulacje
spółki
(Mitbestimmung).
danego
kandydata
będzie
Statut spółki może również przyznawać
indywidualnym
powołania
akcjonariuszom
członka
(Entsendungsrecht).
rady
Ustawa
prawo
nadzorczej
o
spółkach
akcyjnych (Aktiengesetz) wskazuje, że rada
nadzorcza
mniejszej
składa
się
liczby
z
większej
lub
przedstawicieli
24
K.Oplustil, Instrumenty nadzoru korporacyjn
ego (corporate governance) … s. 590.
25
W prawie niemieckim skład rady nadzorczej
różni się również w zależności od wpływu
regulacji ustawy o udziale pracowników na
spółkę (Mitbestimmungsgesetz).
26
O efektywności takiego rozwiązania i jego wpływie
na prawidłowe Corporate Governance w spółce doktryna
niemiecka prowadzi obecnie ożywioną dyskuję, jednak
do tej pory nie powstała propozycja zmian ustawowych,
również pomimo zajmowania się tym tematem przez
Rządową Komisję Corporate Governance. Niemiecki
Kodeks Corporate Governance (Corporate Governance
Kodex) także nie zawiera żadnych zaleceń w tej materii;
K. Schmidt, M. Lutter, Aktiengesetz. Kommentar. I.
Band §§1- 149, Verlag Dr. Otto Schmidt, Köln 2010,
s.403.
27
A.Opalski,, Rada… s. 93 i n.
14
amerykańskie
dotyczące
cumulative
voting
instytucji
mają
charakter
dyspozytywny i oparte są na modelu opt-in
(tzn. instytucja ta znajduje zastosowanie
jedynie wówczas, gdy statut spółki tak
stanowi)28.
VIII. Podsumowanie
Regulacja wyboru członków rady nadzorczej
oddzielnymi grupami stanowi bardzo ważny
element
ochrony
mniejszościowych
przedstawicieli
nadzorczej
praw
w
akcjonariuszy
spółce.
mniejszości
umożliwia
Obecność
w radzie
akcjonariuszom
mniejszościowym wywieranie pośredniego
wpływu na strategię spółki oraz zapobiega
działaniom organów kierowniczych, które
są nakierowane wyłącznie na realizację
interesu
akcjonariusza
dominującego.
Niektóre rozwiązania kodeksowe wciąż
mogą jednak budzić wątpliwości co do ich
zastosowania w praktyce. Rozstrzygnięcie
opisanych rozbieżności de lege ferenda,
wydaje się być niezbędne do prawidłowego
funkcjonowania
standardów
spółek
corporate
oraz
poprawy
governance
na
polskim rynku.
28
K.Oplustil,
Instrumenty
nadzoru
korporacyjnego (corporate governance)…s.
604.
15
Katarzyna Zych
Delegowanie członka rady nadzorczej do wykonywania
czynności członków zarządu w spółce akcyjnej
Przedmiotem zainteresowania niniejszego artykułu jest instytucja delegowania członka
rady nadzorczej spółki akcyjnej do wykonywania czynności zarządczych, której podstawą
prawną jest art. 383 kodeksu spółek handlowych( dalej jako k.s.h.)*, stanowiący, iż
kompetencją rady nadzorczej - oprócz zawieszenie członków zarządu - jest także
delegowanie członków rady nadzorczej, na okres nie dłuższy niż trzy miesiące, do
czasowego wykonywania czynności członków zarządu, którzy zostali odwołani, złożyli
rezygnację
albo
z
innych
przyczyn
nie
mogą
sprawować
swoich
czynności.
Odkodowanie z tego przepisu normy prawnej w praktyce rodzi wiele wątpliwości.
Interpretacja tej konstrukcji prawnej wymaga rozgraniczenia istoty funkcji członków
zarządu i członków rady nadzorczej, analizy warunków przewidzianych przez
ustawodawcę, a przede wszystkim próby odpowiedzi na pytania dotyczące statusu
delegowanego członka zarówno w zarządzie, jak i w radzie nadzorczej. Skonsolidowane
ujęcie tej problematyki wymaga przede wszystkim zwrócenia uwagi na poglądy
doktryny, w której można zauważyć liczne rozbieżności.
I. Uwagi wprowadzające
Punktem
wyjścia
do
i kierowniczych,
przedstawienia
wynikający
przede
wszystkim z art. 368 oraz art. 382 k.s.h.1
omawianej instytucji jest oczywiste, ale
Zakłada to nie tylko przedmiotowe, ale też
istotne i warte podkreślenia odwołanie się
podmiotowe
do
nigdy
aksjologicznej
modelu
istoty
ładu
dualistycznego
korporacyjnego
funkcjonującego w Polsce. Jest to wyraźny
podział
kompetencji
nadzorczych
rozgraniczenie funkcji, gdyż
członek
zarządu
( odpowiednio
członek rady) nie może być jednocześnie
*
Ustawa z dnia 15 września 2000 r. Kodeks
spółek handlowych, (Dz.U. 2000 nr 94 poz.
1037 z późn. zm.).
1
A. Opalski, Rada nadzorcza w spółce
akcyjnej, Warszawa 2006, s. 416.
16
członkiem
rady
nadzorczej( zarządu)2.
procedury i był nadużywany5, co wynikało
Artykuł 387 k.s.h. można więc uznać za
przede wszystkim z braku ograniczenia
przejaw spójnego poglądu ustawodawcy, iż
czasowego delegacji.
połączenie
funkcji
nadzorczych
i zarządczych jest w polskim systemie
II. Warunki delegowania
niemożliwe. Nie pozwala to także na
Przedstawione wyżej wstępne uwagi
uproszczone traktowanie rady nadzorczej
pozwalają
jako
of
określenia warunków, kiedy tego typu
modelu
delegacja może mieć miejsce. Literalna treść
odpowiednika
Directors)
rady
funkcjonującej
( Board
w
monistycznym3.
dostrzec
wagę
precyzyjnego
art. 383 k.s.h, jak również doktryna,
Rozważania te będę więc wpływać na
pozwalają
określić
co
najmniej
dwie
dalsze rozpatrywanie statusu członków rady
niezbędne przesłanki. Po pierwsze, musi
delegowanych do czasowego wykonywania
zachodzić
czynności członków zarządu, co od razu
czynności
zwraca uwagę na specyficzną nomenklaturę,
odwołanie, rezygnacja). Po drugie, delegacja
brak określenia „powołanie”, co w doktrynie
ta musi mieć charakter czasowy6.
prowadzi
do
różnych,
odmiennych
wniosków.
przez
członka
sprawowania
zarządu
(lub
Pierwsza przesłanka do nowelizacji z
12. 12. 2003 r.7 budziła wiele wątpliwości,
Instytucja ta uważana jest za istotny
instrumentem, za pomocą którego rada
nadzorcza
niemożność
wpływa
na
funkcjonowanie
zarządu spółki akcyjnej4.
Dodatkowo, na
wstępie już, należy wskazać na nagannie
oceniany fakt, iż pod rządami kodeksu
handlowego odpowiednik art. 383 k.s.h.
służył do „awansowania” członków rady
nadzorczej do zarządu bez koniecznej
2
R. Czerniawski, Zarząd spółki akcyjnej,
Warszawa 2008, s. 36-37.
3
R. Czerniawski, Zarząd…, s. .36-37.
4
J. Bieniak, M. Bieniak, G. Nita- Jagielski, K.
Oplustil i in., Kodeks spółek handlowych.
Komentarz, Warszawa 2011, s. 1180.
gdyż literalna wykładnia art. 383 k.s.h.
mogła
prowadzić
do
wniosku,
5
że
A. Kidyba, Komentarz do ustawy z dnia 15
września 2000r. Kodeks spółek handlowych,
Komentarz do art. 301-633 k.s.h., LEX 2010,
wyd. VII.
6
Warunki te określono w doktrynie jako
„brzegowe”.
Tak:
M.
Romanowski.
Oddelegowanie członka rady nadzorczej spółki
z o.o. do zarządu, PPH nr 8/2000, s. 40 oraz za
nim: J. Naworski, Delegowanie członków
organów nadzoru spółki kapitałowej do
zarządu, nr 2/2002,s. 3. Autorzy wymieniają
jeszcze jako trzeci warunek ( bliżej go nie
omawiając) obowiązek podjęcia przez radę
działań, w celu zmian w składzie zarządu.
7
Ustawa z dnia 12 grudnia 2003 r. o zmianie
ustawy - Kodeks spółek handlowych oraz
niektórych innych ustaw, Dz.U. 2003 nr 229
poz. 2276.
17
delegowanie
możliwe
jest
w przypadku
zawieszenia
tylko
przekreśla
możliwość
delegowania
po
członków
upływie kadencji12. W takich sytuacjach
zarządu. Taki kategoryczny pogląd wyrażał
więc jedynym wyjściem musi być normalna
R. Czerniawski8,
procedura
natomiast
J. Naworski
powołania
nowego
członka
i wieku innych przedstawicieli doktryny
zarządu, gdyż w świetle tych rozważań
podnosiło, że ówczesny art. 383 k.s.h.
byłoby to działanie contra legem. Podejście
zawiera dwie odmienne kompetencje rady
do
nadzorczej9. Po pierwsze - zawieszenie
celowościowej analizy delegowania jest
członków zarządu, po drugie - całkiem
słuszne, gdyż literalna wykładnia przepisu
niezależne
delegowanie
nie
nadzorczej
do
uznawać,
że
członków
zarządu,
rady
tego
jest
zagadnienia
w stanie
objąć
przez
pryzmat
pozaprawnego
co
pozwalało
kontekstu i tym samym przekreślałaby
członkowie
zarządu
spójność prawa i praktyki. Nie powstaje
„ niemogący sprawować swoich czynności”,
także obawa nadużycia tej interpretacji,
to nie tylko członkowie zawieszeni w
gdyż zakłada ona naturalną granicę jaką jest
prawach10. Obecnie sytuacja jest prostsza,
upływ kadencji.
choć także nie jest w pełni klarowna. Co
Poza faktycznym brakiem członka
prawda w treści przepisu obok niemożności
zarządu
sprawowania
przypadków
czynności
pojawiają
się
w
składzie
zamyka
organu,
reszta
się
więc
dodatkowe podstawy takie jak odwołanie
w sformułowaniu
i rezygnacja,
precyzyjnych
sprawowania swoich czynności”, co zakłada
podstaw do odpowiedzi na pytanie, czy
szerokie spectrum przypadków. Na uwagę
delegacja
przypadku
tutaj zasługuje jeden z nowszych poglądów,
mandatu
wyrażony w doktrynie, który zakłada, że
członka zarządu11. A. Opalski opowiada się
niemożność wykonywania przez członka
tu za wykładnią funkcjonalną, pozwalającą
zarządu funkcji nie musi być absolutna,
objąć sytuację, gdy mandat wygasa z innego
a należy odwołać się do kryterium należytej
powodu niż upływ kadencji, co jednocześnie
staranności, gdyż jej niezachowanie- swoista
8
„ nieudolność” członka zarządu, nie może
ale
jest
„nadzwyczajnego”
brakuje
możliwa
w
wygaśnięcia
R. Czerniawski na gruncie obecnego stanu
prawnego przywołuje swój pogląd, twierdząc,
że dopiero nowelizacja zmieniła ten stan rzecz,
R. Czerniawski, Kodeks spółek handlowych:
przepisy o spółce akcyjnej, Warszawa 2004, s.
378.
9
J. Naworski, Delegowanie członków…, s. 4.
10
Ibidem.
11
A. Opalski, Rada…, s. 417.
„niemożność
być podstawą do delegowania do czynności
zarządczych członka rady nadzorczej13.
12
Ibidem.
A. Nowacki, Delegowanie członków rady
nadzorczej do czasowego wykonywania
13
18
Wydaje się jednak, że odwołanie się do
przytoczyć reprezentatywny pogląd, według
należytej staranności tylko częściowo jest
którego termin taki musiał być z góry
adekwatną wskazówką w tej kwestii, gdyż
wiadomy,
a przynajmniej
ze
zdarzeniem
przyszłym
swojej
istoty
odpowiedzialnością
wiąże
przy
się
z
wykonywaniu
czynności zarządczych, a rada nadzorcza
i
określony
pewnym,
co
powinno eliminować oddelegowanie, aż do
czasu ustanowienia nowego zarządcy14.
może być w pewnych sytuacjach faktycznie
Obecnie wątpliwości dotyczą innego
zmuszona do delegowania zarządczego (na
zagadnienia,
gruncie
obowiązku
przeciwstawne poglądy. Mianowicie - czego
składu
dotyczy zwrot „na okres nie dłuższy niż 3
zarządu), co nie pozostawia miejsca na
miesiące” - aktu delegowania, czyli uchwały,
ocenne
warunku
która ma wskazywać termin, czy samego
„ niemożności sprawowania czynności przez
delegowania- stanu faktycznego? A. Opalski
członka zarządu”.
odnosi
modelowego
zapewnienia
odpowiedniego
analizowanie
ten
przeszkody
III. Czasowy charakter delegacji
co
zwrot
czy
wskazywania
okresu
w uchwale,
gdyż
Mowa
maksymalny
czas
o
każdorazowej
wygaśnięcia
sformułowania dotyczące okresu delegacji.
bowiem
do
dwa
mandatu.
Opowiada się za brakiem konieczności
W art. 383 k.s.h. pojawiają się dwa
jest
obrazują
czasowym
delegowania
delegacja,
trwania
której
nie
jest
wykonywaniu czynności oraz zwrot, że
przewidziany w uchwale i tak wygaśnie po
delegowanie może mieć miejsce na okres nie
upływie 3 miesięcy15. Z drugiej strony
dłuższy niż trzy miesiące. Celowość tych
pojawia się pogląd całkiem odmienny,
postanowień bez wątpienia wiąże się z
zgodnie z którym termin ten, to wymóg co
istotą delegowania, gdyż jest to instytucja
do treści uchwały rady nadzorczej w kwestii
nadzwyczajna i ramy czasowe są konieczne,
delegacji. A. Nowacki, autor tego poglądu,
by
uważa
zapobiegać
jej
nadużywaniu.
więc
uchwałę,
niewskazującą
Maksymalny wyznacznik - 3 miesiące -
terminu za sprzeczną z art. 383 § 1 k.s.h, a
został
wspomnianą
sam okres delegacji, przy takim założeniu,
nowelizacją z 12.12. 2003r. Wcześniej
nie powinien być krótszy niż okres, w
artykuł
którym
„czasowe
wprowadzony
ten
zawierał
delegowanie”.
tylko
określenie
Można
członek
zarządu
nie
może
jednak
czynności członków zarządu, PPH, nr 10/2010,
s. 20.
14
15
J. Naworski, Delegowanie członków…,,s.7.
19
wykonywać
swoich
Moim
handlowych nie ma przepisu bezpośrednio
zdaniem należy zgodzić się z pierwszym
zakazującego powtórne delegowanie, ale w
poglądem i przyjąć, że zwrot „na okres nie
doktrynie
dłuższy niż trzy miesiące” dotyczy prawnej
niedopuszczalne, gdyż może być uznane za
konstrukcji delegowania jako czynności,
obejście ustawy i objęte sankcją nieważności
gdyż brak jest argumentów i racjonalnych
z art. 58 kodeksu cywilnego17. Opinia taka
wskazówek,
do
aktualizuje kwestię, czego dotyczy zwrot „3
konkluzji, że ustawodawca, regulując tę
miesiące” - czynności czy uchwały, a co za
instytucję skoncentrował się na formalnym
tym idzie - całą problematykę dotyczącą
elemencie
charakteru
które
czynności16.
prowadziłyby
uchwały.
Z
przepisów
uznane
to
czynności
zostało
organów
za
spółek
kodeksowych wynika, że ustawodawca, gdy
kapitałowych i odpowiednio - zaskarżania
taki tylko jest jego zamiar, przy regulowaniu
uchwał rady nadzorczej.
różnych kompetencji organów, wyraźnie
Względy celowościowe, oparte na
odwołuje się do kwestii podejmowania
powołaniu
uchwał, czasem nawet ich treści. W art. 383
doprowadziły jednak innych autorów do
k.s.h. na pierwszy plan wysuwa się jednak
twierdzenia, że ponowna delegacja jest
merytoryczna istota delegacji zarządczej,
możliwa. Wskazują oni, że każdy przypadek
która stanowi de facto podstawę podjęcia
należy oceniać
uchwały delegacyjnej.
ponownego
Z powyższą kwestią związany jest
się
na
in
interes
concreto,
delegowania
spółki,
a
nie
zakazu
można
domniemywać18.
problem powtórnego delegowania. Fakt, że
Dylematy związane z ponownym
zwrot odnoszący się do trzymiesięcznego
delegowaniem, abstrahując od przypadków
delegowania
ukierunkowanych na
pojawił
się
w
wyniku
nadużywanie tej
nowelizacji, która była w dużej mierze
instytucji, to sytuacje, gdy w okresie trzech
odpowiedzią
doświadczenia
miesięcy
nie
w stosowaniu tego artykułu i zarazem
zarządcy
lub
całkiem precyzyjna literalna wykładnia
przewidziana w spółce jest dłuższa niż ten
zwrotu „na okres nie dłuższy niż trzy
okres19. Także w świetle art. 383 § 2, który
na
można
znaleźć
procedura
nowego
konkursowa,
miesiące” czyni trudnym, ale ważnym dla
praktyki
zadaniem,
poszukiwanie
możliwości redelegowania członka rady
nadzorczej. Niewątpliwie w kodeksie spółek
16
A. Nowacki, Delegowanie członków…,s. 17.
17
A. Kidyba, Komentarz…
R. Kwaśnicki, M. Korniluk, Delegowanie
członka rady nadzorczej spółki akcyjnej do
czasowego wykonywania funkcji członka
zarządu, Monitor Prawniczy, nr 1/2009, s.
19
O przypadkach takich pisze M.
Rodzynkiewicz, Kodeks spółek hanlowych:
18
20
nakłada na radę nadzorczą obowiązek
wątpliwe,
podjęcia odpowiednich działań, mających na
przepisów, pozwalających na zastosowanie
celu dokonanie zmian w składzie zarządu
analogii legis, stan ten może posłużyć jako
sztywny
termin,
dyskusyjny instrument uelastycznienia tej
w przypadku, gdy wybór członków zarządu
instytucji. Także stanowisko, iż w art. 383
należy do walnego zgromadzenia, prowadzi
k.s.h.
do sytuacji, że rada nadzorcza musi sama
ustawodawca świadomie nie uregulował
zwołać nadzwyczajne walne zgromadzenie,
powtórnego
a kompetencja ta obarczona jest nakazem
bardziej posłużyć
racjonalnego wykorzystywania możliwości
narażanie się na zarzut obejścia prawa.
zwoływania tego organu20.
Z drugiej strony, o luce w prawie nie można
Do
trzymiesięczny
zagadnienia
powtórnego
choć
nie
ma
w związku
luki
w
z
brakiem
prawie,
delegowania,
gdyż
może
tym
w tym celu, już bez
mówić, gdy uregulowanie z art. 383 k.s.h
delegowania, w tym prezentowanych opinii
określi się
tylko jako niepełne, gdyż
i przykładów, można odnieść się poprzez
odtworzenie
z
próbę udzielenia odpowiedzi, czy w art. 383
prawnej,
k.s.h. istnieje luka w prawie, chociażby
nieprzekraczalne
aksjologiczna. Założenie, że przepis ten
trzymiesięczne maksimum, zawiera ratio
zawiera w sobie wadę, jaką jest luka
legis tego unormowania.
tego
przepisu
zawierającej
w
normy
w
sobie
żaden
sposób
w prawie, prowadzi do prostego wniosku, że
w zamiarze ustawodawcy nie znajdowało
IV. Status delegowanego członka rady
się zaniechanie uregulowania w tej materii i
nadzorczej
działając
racjonalnie
opowiedziałby
się
Bardzo istotną kwestią poruszanej
przeciwko powtórnemu delegowaniu ponad
tematyki jest status delegowanego do
okres trzech miesięcy. Wydaje się to jednak
zarządu członka rady nadzorczej. Jego
pozycja znajduje bowiem odzwierciedlenie
komentarz, Warszawa 2009, s. 757. Autor
podziela pogląd o obejściu prawa i
zastosowaniu art. 58 k.c., wskazane sytuacje
uznaje jednak za wyjątki.
20
Tak A. Opalski, Rada…, s. 423. Autor
dostrzega tutaj, że maksymalny ustawowy
termin ogranicza pole manewru rady
nadzorczej
w
takiej
sytuacji,
gdyż
nadzwyczajne walne zgromadzenie może być
całkiem
niepraktyczne, a przedłużenie
delegacji
do
zwyczajnego
walnego
zgromadzenia nie musiałoby pociągać za sobą
ujemnych konsekwencji.
nie tylko w funkcjonowaniu zarządu, ale
także rady nadzorczej i odnosi się do
rozdziału funkcji nadzorczych i zarządczych.
Zagadnienie to jednocześnie uświadamia na
jak istotne pytania nie daje bezpośredniej
odpowiedzi ustawodawca.
Najdalej idące stanowisko zakłada, że
delegowany
członek
rady
nadzorczej
21
uzyskuje status członka zarządu. Znamienny
zauważyć
pogląd w tej kwestii wyraził J. Naworski21.
podstaw pełnienia funkcji, z czym wiąże się
Autor
że
chociażby
członka
organów.
ten
wychodzi
uzyskanie
praw
z założenia,
i obowiązków
zarządu jest równoznaczne z uzyskaniem
całokształtu
pozycji
prawnej
członka
dużą
doniosłość
odpowiedzialność
formalnych
członków
Za optymalne stanowisko, poparte
wieloma głosami w doktrynie22, należy
zarządu, gdyż posiadanie wszystkich praw i
przyjąć
obowiązków
pierwotnie
w stwierdzeniu, że członek rady nadzorczej
członkowi zarządu oznacza po prostu, że
nie staje się członkiem zarządu, a jedynie
osoba taka jest członkiem zarządu. Tym
nabywa prawa i obowiązki członka zarządu.
samym o byciu zarządcą nie decyduje
Artykuł 383 § 1 nie wskazuje jakie
podstawa powstania funkcji, tylko status tej
dokładnie mają być to uprawnienia, z czego
osoby. Obok tego J. Naworski stwierdza, że
wynika ogólne założenie, że osoba ta ma
uchwała rady nadzorczej w tej materii jest
uprawnienia do prowadzenia spraw spółki i
źródłem powstania stosunku członkowstwa,
jej reprezentowania.
przypadających
innym niż powołanie, ale mającym te same
pogląd
zamykający
się
Zastanawiające jest więc, czy istnieje
skutki.
możliwość
W poglądzie tym widać jednak pewną
nadzorczej do konkretnej czynności, np.
sprzeczność,
podpisania umowy, czy delegowany może
gdyż autor utrzymuje,
iż
delegowania
wykonywać
rady nadzorczej. Trudno uznać, że uchwała
zarządu jednocześnie, jak również czy
delegacyjna mogłaby stać się podstawą
delegacja jest w stanie zmienić pierwotnie
powołania, gdyż jej podstawa prawna
ustalony
wyraźnie
do
Odpowiedzi na takie pytania wynikają z
członków
rozważań doktrynalnych, które nie są
precyzyjnym
jednak jednolite. Punktem wyjścia jest
„wykonywania
zarządu”,
o
delegowaniu
czynności
co
jest
i przemyślanym określeniem. Ponadto, brak
argumentów,
zwłaszcza
systemowej,
które
przy
wskazywałaby
formalnymi.
tego
zadań
określenie,
w
czy
członków
zarządzie.
instytucja
wykładni
na
nadrzędność statusu danej osoby nad
kryteriami
wobec
podział
kilku
rady
delegowany nadal pozostaje też członkiem
stanowi
czynności
członka
Można
wręcz
21
J. Naworski, Delegowanie członków…,,s. 89, 10.
22
M..in. A. Opalski, Rada…, s. 419, R.
Czerniawski, Kodeks…, s. 379, G. Domański,
Rada nadzorcza spółki akcyjnej, Warszawa
2011, s. 83, R. Kwaśnicki, M. Korniluk,
Delegowanie członka…,s. 10, F. Seredyński,
Delegowanie członka rady nadzorczej spółki
akcyjnej do pełnienia funkcji członka zarządu,
PPH nr 9/2007, s. 22.
22
delegowania
jest
podmiotowym
miejsce delegowany jest członek rady
podstawieniem. Kategorycznie przeciwko
nadzorczej,
takiemu
bezpośrednio ustawodawca, a przeciwna
pojmowaniu
tej
konstrukcji
gdyż
nie
interpretacja
delegowany nie może być uważany za
ograniczeniem. Ponadto, można też przyjąć,
zastępcę członka zarządu, co obrazowo
że poglądy odnoszące się do podmiotowego
wzmacnia stwierdzenie, że delegowany nie
podstawienia( czy też jego braku) nie
wciela się w taką osobę23. Z drugiej strony
wykluczają się, ale uzupełniają. „Przejście”
problemy takie nie powstają także, gdy
do zarządu jest przecież uprawnieniem, z
przyjmuje się za A. Opalskim, że delegowany
racji którego członek rady nadzorczej nie
nabywa prawa i obowiązki odpowiadające
traci swojego statusu - czyli nie jest
dokładnie tym, które miał członek zarządu,
zastępcą,
który nie może wykonywać swojej funkcji24.
kompetencje,
Niewykluczone,
jednak
obowiązków odpowiadających dokładnie
doprowadzić do sytuacji, w której praktyka
tym, które miał członek zarządu, pozwala
korporacyjna napotka problem w postaci
wyznaczyć granice tego uprawnienia, co jest
niewystarczającej liczby członków rady
istotne na przykład w sytuacji zawieszenia
nadzorczej. Rozważanie te przekładają się
czy odwołania takich członków zarządu jak
także na brak konieczności lub konieczność
prezes tego organu.
może
to
wskazania w uchwale w czyje miejsce
gdyż
dość
tego
sprzeciwił się A. Nowacki, podnosząc, ze
że
jest
wymaga
dużym
wykonuje
a stwierdzenie
własne
o
nabyciu
Stwierdzenie, że delegowany nie traci
delegowany jest członek rady nadzorczej.
statusu
Warto wspomnieć, że także J. Naworski oraz
niewątpliwe, gdyż wynika to z art. 386 § 2
F. Serdyński, w określonych sytuacjach, ze
k.s.h. w zw. z art. 369 i art. 370 k.s.h., które
względów
dopuszczają
określają kiedy ma miejsce wygaśnięcie
możliwość delegacji bez wskazywania w
mandatu. Oddelegowanie nie skutkuje więc
czyje miejsce delegowany jest członek rady
zagrożeniem, że prace rady nadzorczej mogą
nadzorczej25.
zostać
Przychylam się do stwierdzenia, iż nie
niewystarczającą liczbę członków, z czym
zawsze możliwe jest wskazanie w czyje
zgadzają się jednomyślnie komentatorzy.
celowościowych,
członka
rady
sparaliżowane
nadzorczej
ze
względu
jest
na
Konsekwentnie, pozostając w obrębie
23
A. Nowacki, Delegowanie członków…,.s. 14.
25
J. Naworski, Delegowanie członków…,,s. 10
oraz F. Seredyński, Delegowanie członka…, s.
23.
24
kodeksowych uregulowań, należy sięgnąć
do art. 387 k.s.h., zakazującego łączenia
funkcji członka zarządu i rady nadzorczej, co
23
przesadzałoby, że delegowany nie staje się
wynagrodzenia, które przysługuje mu z racji
członkiem
posiadanego mandatu w radzie nadzorczej i
zarządu.
pojawia
się
Uzasadnienie
w
doktrynie
takie
niejako
wyklucza
otrzymywanie
podwójnego
automatycznie w pierwszej kolejności26.
wynagrodzenia28.
Można jednak, jak czyni to A. Nowacki,
opowiadają
argument ten oprzeć tylko na treści art. 383
stanowiskiem, wychodząc z przekonania, że
k.s.h., który używa specyficznego zwrotu
osoba taka nie będąc członkiem zarządu, nie
„ delegowanie
może
do
czynności
członków
Nieliczne
się
za
otrzymywać
głosy
przeciwnym
właściwego
mu
zarządu” zamiast „do zarządu”, jak również
wynagrodzenia, a co więcej tylko takie
sytuacji, gdy delegowanie ma miejsce, gdy
podejście
członek zarządu nadal sprawuje mandat, co
wynagrodzenie takie ustalane może być
samo z siebie
przez radę nadzorczą29.
wyklucza już możliwość
uznania takiej osoby za członka zarządu(
W
nie
rodzi
kwestii
problemu,
zakazu
że
konkurencji
chociażby ze względu na maksymalny skład
szerokie uznanie zyskuje natomiast pogląd,
tego organu)27. Przy takiej interpretacji
w myśl którego oddelegowany, mimo braku
intencja
jako
bezpośredniej regulacji, jest nim związany.
dostatecznie umotywowana, a sięganie do
Uzasadnienia dla tej konstrukcji poszukuje
zasady niepołączalności można uznać za
się chociażby uwzględniając prakseologię
pomocne w odtworzeniu z tego przepisu
art. 390 § 3 k.s.h., w myśl którego członków
szerszej, precyzyjnej normy.
rady nadzorczych, którzy zostali delegowani
ustawodawcy
jawi
się
Stanowisko o nieuzyskiwaniu statusu
do stałego indywidualnego wykonywania
członka zarządu nie przesądza jednak
nadzoru wiąże zakaz konkurencji. Tym
dwóch niebagatelnych kwestii, takich jak
samym, jeśli członek rady nadzorczej, który
wynagrodzenie
na mocy art. 390 k.s.h. ma prawo do
stosowanie
oddelegowanego
wobec
niego
oraz
zakazu
konkurencji.
uczestnictwa
z głosem
w posiedzeniach
doradczym,
a
jest
tylko
związany
Co do wynagrodzenia dominujący
zakazem konkurencji, to tym bardziej-
jest pogląd, iż oddelegowanemu, na czas
poprzez argumentację a minori ad maius-
sprawowania
zakazem
przysługuje
czynności
zarządczych,
wynagrodzenie
takim
musi
być
związany
członka
zarządu, co prowadzić musi do zawieszenia
28
26
A. Opalski, Rada… s. 419; F. Serdyński,
Delegowanie członka…s. 22.
27
A. Nowacki, Delegowanie członków…, s. 13.
O zawieszeniu wynagrodzenia, m. in. A.
Opalski, Rada…, s. 420 oraz G. Domański,
Rada…,s. 82.
29
A. Nowacki, Delegowanie członków..., s. 17.
24
delegowany członek rady nadzorczej, który
takiej uchwały. Pod uwagę należy wziąć
wykonuje czynności zarządcze30.
jednak zapatrywania, które są próbą innego
Należy wskazać, że właściwe może być także
rozwiązania tego dyskusyjnego problemu.
sięgnięcie do art. 390 § 3 k.s.h. w kwestii
Można
wynagrodzenia, ponieważ również w tym
wychodzący
przypadku
rady na te, które są nadzorem bezpośredniej
odpowiednie
może
być
wnioskowanie a fortiori.
niepołączalności
oraz
rozdziału
funkcji
chociażby
z rozdzielenia
działalności
Konstrukcja
stanowisk
wskazać
spółki
oraz
pomysł
kompetencji
innych
prac.
W takim przypadku oddelegowany mógłby
uczestniczyć
w działalności
zarządczych i nadzorczych jest już jednak na
stricte
pewno nieodzowna, aby określić status
Rozwiązaniem
delegowanego w radzie nadzorczej. Zakres
powstrzymanie się od dokonywania ocen
kompetencji tego organu może bowiem
własnej pracy z powołaniem się na dobre
doprowadzić do naruszenia fundamentalnej
praktyki i obyczaje33.
zasady nemo iudex in causa sua. Ocenianie i
Odnosząc się do poglądu zakładającego
sprawdzanie przez delegowanego czynności
zawieszenie członka rady nadzorczej, który
zarządczych,
to pogląd można określić mianem wykładni
w
których
uczestniczy
z
założenia przeczy tej instytucji.
Jako
ostatnie
nadzorczego
niemającej
charakteru32.
mogłoby
doktrynalnej,
warto
też
być
rozważyć,
czy
prezentowane
wykładnia systemowa nie pozwoliłaby na
zagadnienie warto rozważyć więc, czy
osiągnięcie podobnych rezultatów. Moim
pomimo braku bezpośredniej podstawy
zdaniem odpowiednie może być sięgnięcie
prawnej
do
możliwe
jest
zawieszenie
uregulować
dotyczących
delegowanego członka rady nadzorczej.
odpowiedzialności
Pogląd ten jest przeważający w literaturze31.
zwłaszcza art. 483 § 2, który nakłada na
Celowość
jest
członków
rady
nadzorczej
zrozumiała, co nie zmienia faktu, że wprost
dołożenia
przy
wykonywaniu
wyrażona podstawa prawna ułatwiłaby
staranności
odparcie
takiego
argumentów
stanowiska
członków
wynikającej
organów,
obowiązek
funkcji
z zawodowego
o bezskuteczności
32
30
Do art. 390 k.s.h. odwołuje się A. Opalski
Rada…s.
420.
oraz
F.
Seredyński,
Delegowanie członka…s. 24.;F. Seredyński
odwołuje się do wykładni a fortiori.
31
M.in. A. Opalski, Rada…, s. 419,
R. Czerniawski, Kodeks…, s. 379, Kidyba,
Komentarz…,G. Domański, Rada…s. 83,
Pomysł zaprezentowany przez F.
Serdyńskiego, Delegowanie członka…, s. 2223.
33
Nowacki, Delegowanie członków…, s. 17.
Autor ten wymienia 12 argumentów
przemawiających za brakiem podstaw do
wyłączenia oddelegowanego z prac rady
nadzorczej.
25
charakteru swojej działalności. Wyłączenie
realnego
się z prac rady nadzorczej w takim ujęciu
w kierowaniu spółką. Istota tej konstrukcji
stanowi
obowiązku
przemawia za uznaniem jej za ważna
potencjalną
kompetencję, odbiegającą od nadzorczego
konsekwencję
i w połączeniu
tego
z
uczestnictwa
na
rzecz
rady
nadzorczej
odpowiedzialnością cywilnoprawną może
charakteru
nadzwyczajnych
być dostateczną podstawą do uniknięcia
organizacyjnych uprawnień właścicielskich.
sytuacji „ bycia sędzią we własnej sprawie”.
Podkreśla ona znaczenie rady nadzorczej i
Dodatkowo pozwala to zapobiec, mającej
pozwala zauważyć istotną, newralgiczną
miejsce już po ustaniu delegacji, ocenie
rolę tego organu w określonych sytuacjach.
pracy zarządu w czasie, gdy członek rady
Interpretacja
nadzorczej był delegowany do czynności
umniejszać
zarządczych.
a wręcz
tej instytucji nie powinna
znaczenia
przeciwnie-
rady
nadzorczej,
podkreślać
to
znaczenie. Nie stoi to w sprzeczności z
V. Podsumowanie
naturą spółki akcyjnej, gdyż nie podważa
Przedstawiona
instytucji
nadzorczej
próba
analizy
delegowania
członka
pokazuje
złożoność
rady
tej
zasady
wyodrębnienia
struktury
organizacyjnej ani dualistycznego modelu
korporacyjnego, gdyż delegacja zarządcza
problematyki. Wzmiankowane kwestie -
została bezpośrednio przewidziana przez
niejednolicie postrzegane w doktrynie -
ustawodawcę i mieści się w kompetencjach
zapewne
rady nadzorczej. Za ważny element jej
są
merytorycznych
tylko
wycinkiem
rozstrzygnięć,
przed
postrzegania
uważam
483
k.s.h.,
którymi stają spółki akcyjne weryfikując art.
statuujący
383
praktyce.
odpowiedzialności członka rady nadzorczej,
Zapewne odbieranie konstrukcji z art. 383
gdyż wpisuje to w istotę tej konstrukcji
ks.h. wyłącznie jako podstawy prawnej do
obowiązek realizowania tego specyficznego
wykonywania czynności członków zarządu,
uprawnienia w racjonalnych granicach.
k.s.h
w
korporacyjnej
które członek rady nadzorczej wykonuje w
podstawy
art.
Ponadto
sama
cywilnoprawnej
tymczasowość,
ramach swojej własnej funkcji ułatwia
nadzwyczajny charakter tej regulacji oraz
odpowiedzi na wiele pytań.
treść art. 383 § 2 k.s.h., nakładający na radę
Zaprezentowana, skrótowa analiza
nadzorczą
obowiązek
niezwłocznego
pozwala mi wysunąć wniosek, iż instytucja
podjęcia działań w celu dokonania zmian w
delegacji zarządczej jest przejawem bardzo
składzie zarządu stanowią niebagatelne
ograniczonego,
wskazówki interpretacyjne. Wydaje się, że
nadzwyczajnego,
ale
26
wskazane byłoby, o ile to oczywiście
decyzji w sprawie delegacji i dokonania
możliwe,
zmian w składzie zarządu.
jednoczesne
podejmowanie
27
Monika Kotuniak
Wyłączenie wspólnika ze spółki z ograniczoną
odpowiedzialnością
W odróżnieniu od prawa żądania przymusowego wykupu akcji w spółce akcyjnej, spółka
z o. o. posługuje się instytucją wyłączenia wspólnika. Stanowi ona przejaw elementu
osobowego występującego w konstrukcji tej spółki*. Dotyczy sytuacji, gdy dalsze
uczestnictwo wspólnika jest sprzeczne z interesem spółki i nie jest możliwe dobrowolne
ustąpienie, zbycie lub umorzenie jego praw. Wyłączenie wspólnika następuje na mocy
orzeczenia sądowego, gdy z wnioskiem wystąpią wszyscy pozostali wspólnicy, jednak
pod warunkiem, że żądający dysponują udziałami większymi niż połowa kapitału
zakładowego. Umowa spółki może przyznawać prawo wystąpienia z powództwem o
wyłączenie, także mniejszej liczbie wspólników, jeżeli ich udziały stanowią więcej niż
połowę kapitału zakładowego. Przesłanką konstytutywną wystąpienia do sądu z
wnioskiem jest wystąpienie ważnych przyczyn dotyczących wyłączonego wspólnika.
I. Przesłanki wyłączenia
czynników
i
należy
ją
rozpatrywać
Wspólnik może zostać wyłączony ze
kazuistycznie w oparciu o konkretny stan
względu na ważne powody dotyczące jego
faktyczny. W doktrynie wyrażono pogląd, że
osoby.
w umowie spółki sami wspólnicy mogą
Przepisy
kodeksu
spółek
handlowych1 nie określają w sposób ogólny
określić
przyczyny
uzasadniające
ani
przykładowy, jakie przyczyny mogą
wyłączenie wspólnika2. Nie mniej jednak,
stanowić podstawę wyłączenia. Ocena danej
postanowienia umowne dotyczące ważnych
przyczyny jako istotnej zależy od wielu
przyczyn wyłączenia wspólnika nie są dla
sądu wiążące, a ocena, czy takie przyczyny
*J. A. Strzępka, P. Pinior, W. Popiołek, E.
Zielińska,
Kodeks
spółek
handlowych.
Komentarz. Warszawa 2012, wyd. 5, s. 635;
również A. Szajkowski, M. Tarska (w:) Prawo
spółek handlowych, Warszawa 2005, wyd. 5 s.
325.
1
Dz. U. 2000 nr 94 poz. 1037, dalej jako k.s.h.
2
A. Szajkowski, M. Tarska (w:) S. Sołtysiński,
A. Szajkowski, A. Szumański, J. Szwaja,
Kodeks spółek handlowych. Komentarz,
Warszawa 2005, t. II, wyd. 2, str. 811 i n.;
odmiennie I. Weiss (w:) Prawo spółek,
Kraków 1996, t. I, s. 88.
28
zachodzą, należy do sądu, co oznacza
spowodowanie
bezpośredniej
możliwość wyłączenia wspólnika również z
majątkowej
spółki,
innej przyczyny niż podana w umowie, jak
powinności
również
współdziałania z pozostałymi wspólnikami,
odmowy
wystąpienia
wyłączenia,
przyczyny
w
mimo
umowie
dla
wobec
Z
analizy
gospodarczych5
spółki,
brak
orzecznictwa
na
temat
sądów
wyłączenia
wspólnika w sp. z o.o. wynika, iż najczęstszą
II. „Ważne przyczyny”
Ważne przyczyny muszą dotyczyć
wspólnika.
W
procesie
o wyłączenie niezbędne jest zatem ich
zindywidualizowanie. Mogą to być zarówno
przyczyny obiektywne (np. długotrwała
choroba),
niewypełnienie
nadużywanie swoich uprawnień.
wskazanej.
wyłączanego
szkody
subiektywne
(np.
szykana
wspólników), zawinione lub niezawinione3.
przyczyna wyłączenia jest naruszenie zasad
lojalności, przejawiające się w prowadzeniu
przez
konkurencyjnej,
działalności
szkodzącej
interesom
spółki oraz brak współdziałania wspólnika
w podejmowaniu niezbędnych dla spółki
uchwał6.
Ważną
Warto również zwrócić uwagę, że przyczyna
uzasadniająca wyłączenie wspólnika nie
wspólnika
przyczynę
uzasadniającą
wyłączenie, może stanowić nadużywanie
zawsze musi łączyć się ze szkodą po stronie
uprawnień
spółki, jednak ewentualne jej wystąpienie
zaskarżanie
będzie argumentem przemawiającym za
wspólników. W jednym z orzeczeń sąd
uznaniem
Jeżeli
rejonowy w Bielsku Białej (VI GC 1261/00)
będzie
uznał, że ewentualne ciągle zaskarżanie
przyczyny
natomiast
dane
powiązane
ze
za
ważną.
postępowanie
szkodą,
wspólnik
w
uchwał
przez
wspólnika
uchwał
przez
wspólnika
poprzez
zgromadzenia
dla
szykany
oderwaniu od wyłączenia może ponosić
mogłoby być podstawą wyłączenia go ze
odpowiedzialność
spółki7.
odszkodowawczą
na
Kolejnym przykładem uznania przez
zasadach ogólnych4.
Przykładowo
następujące
można
powody
wyróżnić
wyłączenia:
prowadzenie działalności konkurencyjnej,
3
K. Kruczalak, Kodeks spółek handlowych:
komentarz, Warszawa 2001, s. 424.
4
Z. Roszewski, Zmiany podmiotowe w spółce z
ograniczoną odpowiedzialnością, Warszawa
2000, s. 135.
sąd powodów za uzasadnione z punktu
widzenia
ich
doniosłości
jest
5
brak
K. Kronenberger, Wyłączenie wspólnika ze
spółki z ograniczoną odpowiedzialnością w
orzecznictwie
sądów
gospodarczych,
Transformacje Prawa Prywatnego, nr 2/2007,
s. 74.
6
Ibidem.
7
Ibidem.
29
wypełniania obowiązku lojalności przez
obowiązku
wspólnika8. Przy czym wyrazem tego jest
nieszkodzenia jej interesom, jeżeli prowadzi
działanie
to do przejmowania zamówień spółki
wspólnika
na
szkodę
spółki
poprzez kształtowanie jej niekorzystnego
wizerunku
i niewykonywanie
lojalności
wobec
spółki
i
i pozbawiania jej części dochodów11.
podjętych
Warto również zwrócić uwagę na
przez zgromadzenie wspólników uchwał.
wyrok Sądu Okręgowego w Kielcach (VII GC
Wspólnik publicznie szkalował członków
112/06)12, w którym sąd wydał wyrok
zarządu, zarzucając im korupcję, kradzieże
wyłączający wspólnika ze spółki, uznając że
itp.
konkurowanie
Warto
zwrócić
postępowanie
uwagę,
mogłoby
zostać
iż
takie
ponadto
wspólnika
ze
spółką
i postrzeganie swojego członkostwa w niej
zakwalifikowane jako jaskrawy przykład
jedynie
skonfliktowania wspólników, gdzie realne
partykularnych interesów, prowadzi do
szanse na normalizację ich wzajemnych
braku
stosunków były znikome, a co za tym idzie
i towarzyszącej
— pozostawanie wspólnika w spółce stało
pomiędzy nimi, co stało się w ocenie sądu
się bezcelowe9.
wystarczająco ważną przyczyną.
W orzecznictwie Sądu Najwyższego
również
wypowiedziano
się
co
do
poprzez
prymat
współdziałania
temu
swoich
wspólników
utracie
zaufania
W jednym z orzeczeń sąd poruszył
istotną
kwestię
różnicowania
oceny
zaistnienia ważnych powodów. W wyroku
ważnych przyczyn. Zwrócono uwagę, że co
SN z 17.12.1996 r. wskazano m.in., że
do
niemożność
organizowania
bezkonfliktowego
zasady
są
one
inne
w
okresie
przedsiębiorstwa,
inne
współdziałania ze wspólnikiem, będąca
w okresie aktywnej działalności, a inne
następstwem
w czasie
relacji
interpersonalnych
postępowania
likwidacyjnego
wewnątrz spółki z o.o., może stanowić
spółki-
ważną przyczynę wyłączenia go ze spółki10.
i charakter
Również prowadzenie
działań13. W omawianej sprawie spółka,
przez wspólnika
inne
są
bowiem
podejmowanych
wtedy
cele
wówczas
spółki z o.o. działalności konkurencyjnej
spółki, może być oceniane jako naruszenie
8
Wyrok Sądu Rejonowego w Lublinie, VIII
GC 2170/04, wyrok cytowany za K.
Kronenberger, Wyłączenie…s.75.
9
Ibidem.
10
Tak m. in. w wyroku SN z 17.12.1996 r. II
UKN 37/96, również w wyroku SN z
19.03.1997 r. II CKN 31/97.
11
Zob. wyr. SN z 21.11.1997 r., II CKN
469/97,
teza
przytoczona
przez
A.
Szajkowskiego, M. Tarską (w:) Sołtysiński, A.
Szajkowski,
A. Szumański,
J.
Szwaja,
Kodeks… s. 811 i n.
12
Wyrok cytowany za K. Kronenberger,
Wyłączenie… s. 74-75.
13
Wyrok Sądu Rejonowego dla Krakowa
Śródmieścia, V GC 879/03/S, wyrok cytowany
za K. Kronenberger, Wyłączenie… s. 76.
30
z której żądano wyłączenia wspólnika, była
wspólników ani tym bardziej wynikać z
„w likwidacji”. Sąd podkreślił, iż po otwarciu
niechęci do dzielenia się zyskami spółki16
likwidacji ważnymi przyczynami są te, które
uniemożliwiałyby prawidłowe prowadzenie
III.
postępowania.
powództwa
Natomiast
możliwość
dalszego funkcjonowania spółki nie jest już
wtedy istotna. Wspólnicy powinni w takim
przypadku wykazać, że działanie danego
wspólnika
likwidacji.
dezorganizuje
Sąd
wskazał
przebieg
również,
że
ewentualna skuteczna uchwała wspólników
o dalszym istnieniu spółki oznaczałaby
możliwość ponownego żądania wyłączenia
wspólnika, opierając się na tych samych
przyczynach14.
następujące sytuacje: jednorazowa
nieobecność wspólnika na zgromadzeniu
wspólników, w szczególności w sytuacji, gdy
uniemożliwia
to
podjęcia
uchwał,
wykonywanie praw udziałowych zgodnie z
ich
społeczno
–
gospodarczym
przeznaczeniem i zasadą lojalności, czy tez
przejściowe nieporozumienia lub różnice
zdań
między
wspólnikami,
które
we
wszelkiego typu organizacjach ludzkich są
zjawiskiem
czynna
wytoczenia
Prawo żądania wyłączenia wspólnika
ze sp. z o.o. zgodnie z art. 266 § 1 k.s.h.
przysługuje
wszystkim
pozostałym
wspólnikom spółki. Umowa spółki może
przyznać prawo wystąpienia z powództwem
także mniejszej liczbie wspólników. W obu
wskazanych wypadkach, konieczne jest
spełnienie
wymogu
posiadania
przez
wspólników domagających się wyłączenia
udziałów, stanowiących więcej niż połowę
Za ważne przyczyny nie są uważane
nie
Legitymacja
do
pewnego
stopnia
nieuchronnym15. Żądanie wyłączenia nie
kapitału zakładowego spółki. Oznacza to, iż
pomimo
osobowego
charakteru
prawa
żądania wyłączenia wspólnika, decydujący
jest
również
wspólnik,
element
który
kapitałowy,
posada
50%
tj.
kapitału
zakładowego, nie może zostać wyłączony17.
Wykładnia językowa
przepisu art.
266 § 1 k.s.h. wskazuje, że wyłączanym ze
spółki z o.o. może być tylko jeden wspólnik
(pozwany), zaś żądającymi wyłączenia, a
więc osobami wnoszącymi stosowny pozew,
są
wszyscy
pozostali
wspólnicy
może być skutkiem incydentalnej sprzeczki
14
Ibidem.
A. Herbet (w:) System Prawa Prywatnego,
t.17A, Warszawa 2010, rozdział V Kapitał
zakładowy
i udziały,
§ 27
Wyłączenie
wspólnika.
15
16
Szajkowski, M. Tarska (w:) Prawo spółek
handlowych, Warszawa 2005, wyd. 5 str. 434.
17
A. Kidyba, Kodeks spółek handlowych.
Komentarz, Warszawa 2011, tom I, wyd. 8,
s. 1191 i n.
31
(powodowie)18.
Na
brak
racjonalnego
uzasadnienia takiej wykładni wskazuje A.
IV. Legitymacja bierna do wytoczenia
powództwa
Szumański twierdząc, że taka interpretacja
przepisu,
mogłaby
powodować
Strona
wspólnik,
pozwaną
którego
powinien
dotyczy
być
żądanie
absurdalność sytuacji, w której należałoby
wyłączenia.
wykluczyć
dopuszczalność
stosowania
handlowego powszechnie przyjmuje się, że
wyłączenia
wspólnika
dwuosobowej
nie musi to być jeden wspólnik, ale może ich
spółki z o.o. Zatem wskazany wyżej przepis
być kilku21. W sytuacji, gdy legitymację
nie
stronie
bierną posiada kilku wspólników ważne
powodowej tylko jednego wspólnika i
przyczyny uzasadniające ich wyłączenie
zarazem nakazuje wystąpienia przynajmniej
mogą być w stosunku do nich takie same lub
zakazuje
dwóch lub kilku
z
wystąpienia
po
wspólników19.
W
doktrynie
prawa
Warunkiem
różne. Gdy istnieje tożsamość powodów,
wystąpienia z powództwem jest wymóg
należy je odnosić z osobna do każdego
spełnienia
(powoda)
z wyłączanych wspólników, a nie tylko do
większości kapitałowej, co stanowi także
jednego z nich22. Pomiędzy pozwanymi
przejaw
zachodzi,
przez
powodów
obowiązującej
w
spółkach
kapitałowych zasady rządów większości nad
mniejszością oraz prymatu kapitału nad
podobnie
powodów,
jak
w
przypadku
współuczestnictwo
konieczne
i jednolite 23.
osobą.
Współuczestnictwo
powodów
w sprawie o wyłączenie wspólnika ze sp. z
o.o. jest współuczestnictwem koniecznym i
jednolitym20. W związku z powyższym,
czynności
procesowe
działających
niedziałających,
są
nie
współuczestników
skuteczne
mniej
wobec
jednak
V. Przejęcie udziałów
Udziały
wspólnika
wyłączonego
muszą być przejęte przez pozostałych
wspólników lub osoby trzecie. Nie jest
możliwe umorzenie udziałów ani też ich
do
zawarcia ugody, zrzeczenia się roszczenia
albo uznania powództwa potrzebna jest
zgoda wszystkich współuczestników.
18
A. Szumański, Wyłączenie kilku wspólników
spółki z o.o. przez jednego wspólnika
większościowego, Prawo Spółek nr 4/2007, s.
3.
19
Ibidem.
20
Wyrok SN z 19.03.1997 r., II CKN 31/97.
21
A. Kidyba, Spółka z ograniczoną
odpowiedzialnością. Komentarz, Warszawa
2002, wyd. 3, s.730; M. Rodzynkiewicz,
Kodeks spółek handlowych. Komentarz,
Warszawa 2005, s. 463 i n.
22
A. Szumański, Wyłączenie… s. 4.
23
Z. Roszewski, Zmiany podmiotowe w spółce
z ograniczoną odpowiedzialnością, Warszawa
2000, s. 153 i n.
32
nabycie przez samą spółkę24. Przejęcie
spółce),
udziałów oznacza przeniesienie ich na inną
o naprawienie wynikłej stąd szkody.
osobę w szczególnym trybie. Przejęcie ma
charakter
odpłatny,
W
umowie
roszczenie
spółki
można
wartość
uprzywilejować wspólników w ten sposób,
przejmowanych udziałów ustala sąd na
że będą oni mieli pierwszeństwo co do
podstawie ich rzeczywistej wartości w dniu
nabycia udziału wyłączonego wspólnika27.
doręczenia pozwu. Rzeczywista wartość
Przejęcie udziałów musi być całkowite. Nie
udziału nie jest równoznaczna z jego
można
pozostawić
wartością nominalną, odzwierciedla ona
(kilku,
części
wartość udziału wyłączonego wspólnika
ułamkowej części udziałów28. Oświadczenie
w stosunku do całego majątku spółki25. Sąd
nabywcy powinno być stosownie do art. 180
Najwyższy w wyroku z 16.01.2002 r.
k.s.h.
wskazał, że ustalenie rzeczywistej wartości
podpisem notarialnie poświadczonym.
przejmowanych
a
przysługuje
udziałów
wspólnika
częściowo
ułamków)
dokonane
udziałów
ułamka
w formie
czy
pisemnej
Wspólnika
z
prawomocnie
wyłączonego ze sp. z o.o. następuje na
wyłączonego, za którego przejęte udziały
podstawie
zapłacono
danych
bilansu,
przy
w
terminie,
uważa
się
za
uwzględnieniu wartości zbywczej majątku
wyłączonego
spółki, zbliżonej do ceny sprzedaży lub ceny
doręczenia
rynkowej26.
definitywnie status wspólnika, zarówno na
Sąd ustala również termin, w ciągu
ze
mu
spółki
pozwu.
już
od
dnia
Pozwany
traci
płaszczyźnie
stosunków
którego wyłączonemu wspólnikowi ma być
materialnoprawnych, jak i procesowych.
zapłacona
W
cena
przejęcia,
po
upływie
stosunek
członkostwa
wstępuje
–
translatywny
–
którego niezapłacenie ceny lub niezłożenie
w sposób
do depozytu sądowego wskazanej kwoty,
przejemca (przejemcy) udziałów29.
orzeczenie
o
bezskuteczne.
wyłączeniu
W
takim
stanie
pochodny
i
się
przypadku
V. Zakończenie
wspólnikowi, który został bezskutecznie
wyłączony (nie utracił członkowstwa w
Podstawową
funkcją
gospodarczą
wyłączenia wspólnika ze sp. z o.o. jest
przede wszystkim zażegnanie konfliktu
24
A. Szajkowski, M. Tarska, w: S. Sołtysiński,
A. Szajkowski, A .Szumański, J. Szwaja,
Kodeks… s. 810 i n.
25
J. A. Strzępka, P. Pinior, W. Popiołek, E.
Zielińska, Kodeks... s. 640.
26
Wyrok SN z 16.01.2002 r. IV CKN 610/00.
27
A. Kidyba, Kodeks... s. 1193 i n.
Ibidem.
29
A. Szajkowski, M. Tarska (w:) S.
Sołtysiński, A. Szajkowski, A. Szumański, J.
Szwaja, Kodeks… s. 816 i n.
28
33
istniejącego
pomiędzy
wspólnikami30.
W praktyce może się zdarzyć, że wspólnik
sp. o.o. nie zachowuje się lojalnie wobec
spółki
oraz
pozostałych
wspólników,
wykonuje np. działalność konkurencyjną
wobec spółki lub nie wypełnia nałożonych
na
niego
umową
Uniemożliwia
spółki
obowiązków.
to
prawidłowe
funkcjonowanie spółki i hamuje jej rozwój.
Alternatywną w stosunku do wyłączenia
wspólnika
może
pozostać,
dalej
idąca
w skutkach, instytucja prawa handlowego
jaką jest żądanie rozwiązania spółki przez
sąd, wówczas gdy osiągnięcie celu spółki
stało
się
niemożliwe.
Jednak
o
ile
w przypadku wyłączenia wspólnika zostaje
on
skutecznie
wykluczony
z grona
wspólników, tak w przypadku rozwiązania
spółki,
spółka
Z wskazanych
traci
byt
wyżej
prawny.
względów
uregulowanie to ma doniosłe znaczenie
praktyczne.
30
A. Szumański, Wyłączenie… s. 3.
34
Anna Karolak
Naruszenie przez wspólnika spółki osobowej zakazu
konkurencji
Zasada konkurencji jest podstawowym instrumentem współczesnej gospodarki i rolą
ustawodawcy jest stworzenie odpowiedniej ochrony prawnej przed zachowaniami
powszechnie uznawanymi za naganne, które mogą zakłócić prawidłowe funkcjonowanie
konkurencji.
Dla
przeciwdziałania
takim
zachowaniom
ustanawia
się
zakazy
konkurencji. Zakazy konkurencji unormowane są w licznych aktach prawnych i cechują
się zróżnicowanym zakresem podmiotowym oraz przedmiotowym. Odwołując się do
przepisów kodeksu spółek handlowych, problem zakazu konkurencji w spółkach
osobowych związany jest przede wszystkim z regulacją dotyczącą spółki jawnej.Przepisy
o spółce jawnej znajdują odpowiednio zastosowanie do pozostałych spółek osobowych.
Niniejszy artykuł omawia problematykę naruszenia przez wspólnika spółki osobowej
zakazu konkurencji - przedmiotowy, podmiotowy zakres zakazu konkurencji, a ponadto
wskazuje na pozakodeksowe przejawy działalności konkurencyjnej, dyspozytywny
charakter zakazu oraz następstwa jego naruszenia.
I. Systematyka kodeksowa
Dla
omawianego
obowiązku – dyspozytywny, tj. mogący
przeze
mnie
zostać uchylony za zgodą pozostałych
zagadnienia decydujące znaczenie ma art.
wspólników,
56 § 1 kodeksu spółek handlowych1 (dalej:
(„zajmowanie
„k.s.h.”),
ustanawiający dla wspólników
konkurencyjnymi,
spółki
jawnej
lojalności
uczestniczenie w spółce konkurencyjnej
wszelkiej
jako wspólnik spółki cywilnej, spółki jawnej,
działalności sprzecznej z interesami spółki”)
partner, komplementariusz lub członek
i zawarty w § 2 – jako uszczegółowienie tego
organu spółki”). Wspomniane regulacje
(„powstrzymanie
obowiązek
się
od
zakaz
konkurencji
się
interesami
w
szczególności
znajdują zastosowanie odpowiednio na
1
Ustawa z dnia 15 września 2000 r. – Kodeks
spółek handlowych (Dz.U. Nr 94, poz. 1037 ze
zm.).
mocy art. 89 k.s.h do partnerów działających
w spółce partnerskiej, na podstawie art. 103
35
k.s.h.
do komplementariusza
i
spółka akcyjna („zakaz zajmowania się bez
komandytariusza w spółce komandytowej (z
zgody spółki interesami konkurencyjnymi
uwzględnieniem wyłączenia na mocy art.
oraz
121 § 3 k.s.h. stosowania art. 56 k.s.h do
konkurencyjnej
komandytariusza nie posiadającego prawa
cywilnej, spółki osobowej lub jako członek
do prowadzenia spraw spółki lub jej
organu
reprezentowania)
oraz
uczestniczenia
komplementariusza
w
do
spółce
uczestniczenia
jako
spółki
w
w spółce
wspólnik
spółki
kapitałowej
innej
osobie prawnej jako
bądź
konkurencyjnej
członek organu”,
komandytowo-akcyjnej na podstawie art.
„zakaz udziału w konkurencyjnej spółce
126 § 1 pkt 1 k.s.h.
kapitałowej w przypadku posiadania przez
Przy omawianiu zakazu konkurencji,
członka zarządu co najmniej 10% udziałów
nie sposób nie wspomnieć o kodeksowych
lub akcji tej spółki albo prawa do powołania
konsekwencjach
nieprzestrzegania
co najmniej jednego członka zarządu”) oraz
spółki
jawnej,
w art. 390 § 3 k.s.h., w odniesieniu do
znajdujących odpowiednio zastosowanie do
członka rady nadzorczej delegowanego do
pozostałych wspólników spółek osobowych,
stałego
uregulowanych w: art. 57 k.s.h. – żądanie od
nadzoru.
przez
jego
wspólników
wspólnika naruszającego zakaz konkurencji
indywidualnego
Zakazu
wykonywania
konkurencji
nie
został
wydania korzyści, naprawienia szkody; art.
uregulowany wyłącznie w kodeksie spółek
63 § 1 i 2 k.s.h. – żądanie rozwiązania spółki
handlowych, ale przedmiotowe zagadnienie
przez sąd z ważnych powodów oraz
odnajdujemy również w innych ustawach,
orzeczenie o wyłączeniu wspólnika ze
m.in.
spółki; art. 66 k.s.h. – przejęcie majątku
(„pracownik
nie
spółki
działalności
konkurencyjnej
przez
drugiego
wspólnika
w
art. 1011 § 1
kodeksu
może
pracy2
prowadzić
wobec
w przypadku spółki dwuosobowej. Skutki
pracodawcy ani też świadczyć pracy w
naruszenia zakazu konkurencji zostaną
ramach stosunku pracy lub na innej
omówione w dalszej części niniejszej pracy.
podstawie na rzecz podmiotu prowadzącego
Dla celów porównawczych, zakaz
taką działalność”), art. 56 § 3 i 4 ustawy
konkurencji uregulowany został również
prawo spółdzielcze3 („członkowie rady i
w przepisach
poświęconych
spółkom
kapitałowym, odnosi się do członka zarządu,
w art. 211 § 1 k.s.h. – spółka z ograniczoną
odpowiedzialnością i art. 380 § 1 k.s.h –
2
Ustawa z dnia 26 czerwca 1974 r. – Kodeks
pracy (tekst jednolity: Dz.U. 1998.21.94).
3
Ustawa z dnia 16 września 1982 r. – Prawo
spółdzielcze
(tekst
jednolity:
Dz.U.2003.188.1848).
36
zarządu nie mogą zajmować się interesami
a druga w Krynicy Górskiej. Definicję
konkurencyjnymi wobec spółdzielni, a w
konkurencji
szczególności uczestniczyć jako wspólnicy
w swojej
lub
Pieczniak5 określając, że jest to: „rywalizacja
członkowie
władz
przedsiębiorców
gospodarczej
pracy
K. Kopaczyńska-
prowadzących działalność konkurencyjną
co
wobec spółdzielni”), w art. 15 ust. 2 ustawy
przedsiębiorców, oferujących towary lub
prawo bankowe4 („członkowie zarządów
usługi
lub rad nadzorczych nie mogą zajmować się
substytucyjne, działających w tym samym
działalnością
W
czasie i na tym samym rynku, w warunkach
szczególności nie mogą być członkami
wolnego dostępu do rynku i równości praw,
zarządu lub rady nadzorczej innego banku,
zmierzających do osiągnięcia tego samego
chyba
celu
że
konkurencyjną.
bank
państwowy
jest
akcjonariuszem tego banku”).
najmniej
dr
przywołuje
takie
dwóch
same,
gospodarczego,
dążeniem
samodzielnych
do
podobne
z
uzyskania
bądź
jednoczesnym
przewagi
nad
rywalami i pozyskania ich klienteli”, ale
II. Zakres przedmiotowy i podmiotowy
z uwzględnieniem, że „między spółką jawną
zakazu konkurencji
a innym podmiotem gospodarczym, w
Z perspektywy ochrony interesów
spółki,
uczestników
spółki
a wreszcie
osobowych,
istotne
przedmiotowego
obrotu,
wierzycieli
rzeczywisty
stan
konkurencji”6.
W tych
spółek
okolicznościach należy zatem wziąć pod
określenie
uwagę przede wszystkim rzeczywisty stan
wspólników
jest
którym uczestniczy wspólnik musi istnieć
zakresu
zakazu
konkurencji,
rodzaj
prowadzonej
konkurencji. Art. 56 § 2 k.s.h. zawiera
przedsiębiorców
przykładowe
przejawów
terytorialny,
w
towarów lub usług, element rywalizacji.
działalności
wyliczenie
konkurencyjnej
postaci
działalności,
przez
charakter
Działalność
uczestniczenia w spółce konkurencyjnej
zasięg
oferowanych
konkurencyjna
może
przez wspólnika. Najpierw określmy jednak
polegać, np. na uczestniczeniu wspólnika
przesłanki konkurencyjności interesów, w
spółki osobowej (wspólnika spółki jawnej,
celu wytyczenia dozwolonych granic, gdyż
partnera, komplementariusza) w spółce
legalne
są
przecież
niektóre
kontakty
wspólników z podmiotami trzecimi, np. gdy
jedna spółka prowadzi hotel w Kołobrzegu,
4
Ustawa z dnia 29 sierpnia 1997 r. – Prawo
bankowe (tekst jednolity: Dz.U. 2002.72.665).
5
K. Kopaczyńska-Pieczniak, Uwagi na tle
uregulowania zakazu konkurencji w kodeksie
spółek handlowych, Rejent 2003, z. 6, s. 99.
6
S. Sołtysiński,(w:) S. Sołtysiński, A.
Szajkowski, A. Szumański, J. Szwaja, Kodeks
spółek handlowych, Tom I, Komentarz do
artykułów 1-150, Warszawa 2006, s. 462.
37
konkurencyjnej w charakterze jej członka
prowadzenia
(np. wspólnika spółki cywilnej, jawnej,
komandytariuszy
partnera,
reprezentowania spółki (w charakterze
komplementariusza)
albo
spraw
spółki
lub
mających
piastowaniu funkcji członka organu spółki
pełnomocnika
(np. zarządu, rady nadzorczej). W doktrynie
konkurencji
przyjmuje się, iż chodzi o każdego wspólnika
komandytariusza w trzech przypadkach:
spółki jawnej, bez względu na to czy w danej
gdy ma prawo prowadzenia spraw spółki,
spółce jest on uprawniony do prowadzenia
gdy jest uprawniony do reprezentowania
spraw czy jej reprezentacji. Według dr
spółki albo gdy ma prawo prowadzenia
Dominiki Wajdy: „z wykładni językowej art.
spraw
56 § 2 k.s.h wynika, iż nie obejmuje on
reprezentowania. Wątpliwości budzi jednak
uczestnictwa w spółce komandytowej w
objęcie
charakterze
komandytariusza,
komandytariusza,
komandytowo-akcyjnej
w spółce
prokurenta).
Zakaz
obejmuje
spółki
i
zatem
umocowanie
zakazem
do
konkurencji
któremu
jej
np.
udzielono
w
jedynie pełnomocnictwa szczególnego do
spółce z ograniczoną odpowiedzialnością
dokonania konkretnie oznaczonej czynności.
wspólnika
akcyjnej
W tej sytuacji można zasadnie stwierdzić, iż
akcjonariusza. We wskazanych sytuacjach
art. 121 § 3 k.s.h. wykracza poza przyjęty cel
zasadniczo
zakazu konkurencji. W przypadku spółki
oraz
dany
w
akcjonariusza,
lub
prawo
spółce
podmiot
nie
ma
bezpośredniego wpływu na działalność
komandytowo-akcyjnej
innych spółek. Art. 56 § 2 k.s.h nie ma
posiadać
jednak charakteru wyczerpującego i w
komplementariusza-akcjonariusza,
pewnych sytuacjach uzasadnione może być
zobowiązany jest do przestrzegania zakazu
posłużenie
systemową
konkurencji w takim zakresie, w jakim
i objęcie zakazem konkurencji także innych
odnosi się to do komplementariusza spółki
grup uczestnictwa niż te wskazane przez
komandytowo-akcyjnej.
się
wykładnią
ustawodawcę”7.
podwójny
może
status,
tj.
wtedy
chodzi
Dokonując wykładni literalnej art. 56
o komandytariusza, to zgodnie z art. 121 § 3
§ 2 k.s.h., bierne uczestnictwo w spółkach
k.s.h.
kapitałowych
wobec
Jeśli
wspólnik
nieuregulowania
zakazu
polegające
na
byciu
konkurencji odmiennie w umowie spółki,
wspólnikiem czy akcjonariuszem, należy
art.
uznać co do zasady za niekolidujące z
56
i
57
komandytariuszy
k.s.h.
stosuje
mających
się
do
prawo
zakazem
konkurencji,
natomiast
udział
w zarządzie spółki kapitałowej pozostaje
7
D. Wajda, Obowiązek lojalności w spółkach
handlowych, Warszawa 2009, s. 117-118.
w sprzeczności
z
zakazem
konkurencji.
38
Warto jednak podkreślić, iż według prof. S.
konkurencji tych wspólników, którzy nie
Sołtysińskiego: „należy uzależnić udzielenie
zostali
odpowiedzi na pytanie o dopuszczalność
likwidatorów mają zastosowanie w pełni
biernego udziału wspólnika jawnego w
przepisy art. 56 i 57 k.s.h. Umowa spółki
pozostałych spółkach handlowych (spółce
może rozszerzać lub ograniczać obowiązki
komandytowo-akcyjnej,
spółce
likwidatorów
i
z ograniczoną odpowiedzialnością spółce
postępowania
likwidacyjnego.
akcyjnej),
lub
się, iż wspólnicy mogą przedłużyć czas
charakter zaangażowania kapitałowego są
obowiązywania zakazu na rozsądnie długi
tak znaczne, że uznać je można za istotne, a
okres po likwidacji spółki lub wystąpienia
zatem czy uczestnictwo to można uznać za
wspólnika
nielojalne
przedłużenie czasu trwania zakazu, można
od
tego
czy
wsparcie
rozmiary
konkurencyjnego
przedsiębiorcy”8. Podobnie dr Dominika
powołani
ze
na
likwidatorów.
wspólników
spółki,
a
w
Do
fazie
Przyjmuje
umowne
usprawiedliwić tzw. „zasadą rozsądku”10.
Wajda: „nieprawidłowe byłoby uznanie, że
uzyskanie statusu członka zarządu w spółce
III. Szerokie
konkurencyjnej
interesami konkurencyjnymi”
jest
niedopuszczalne,
natomiast w pełni legalne jest uzyskanie
ujęcie
„zajmowania
się
Art. 56 § 2 k.s.h. ma charakter
statusu wspólnika większościowego w tej
przykładowy,
spółce z ograniczoną odpowiedzialnością,
zajmowaniem
który decyduje o obsadzie mandatów w
konkurencyjnymi może też być objęcie
organach spółki. Problematyczne może być
funkcji członka organu w konkurencyjnej
jednak określenie wielkości, która pozwala
osobie prawnej innej niż spółka albo
na
podjęcie
twierdzenie,
iż
kapitałowe w spółce jest
zaangażowanie
znaczne”9.
zatem
się
indywidualnej
„niedozwolonym
interesami
działalności
konkurencyjnej w stosunku do spółki”11.
Należy również wspomnieć o art. 69
Przez organ konkurencyjnej osoby prawnej
k.s.h., dotyczącym okresu likwidacji spółki,
można rozumieć zarząd i radę nadzorczą
według
konkurencji
spółdzielni, zarząd fundacji, zarząd i organ
będące
kontroli wewnętrznej stowarzyszenia albo
którego
obowiązuje
tylko
zakaz
osoby
likwidatorami. Wspomniany przepis zwalnia
z
obowiązku
powstrzymania
się
od
8
S. Sołtysiński (w:) S. Sołtysiński, A.
spółek handlowych..., s. 463.
9
D. Wajda, Obowiązek lojalności..., s. 118.
10
Patrz przypis 8.
G. Nita-Jagielski, (w:) J. Bieniak, M.
Bieniak, G. Nita-Jagielski, K. Oplustil, R.
Pabis, A. Rachwał, M. Spyra, G. Suliński, M.
Tofel,
R.
Zawłocki,
Kodeks
spółek
handlowych, Komentarz, Warszawa 2011, s.
213.
11
39
organ
jednoosobowy,
np.
przedsiębiorstwa
Wątpliwości
dyrektora
państwowego.
pojawiają
się
w
innych
przypadkach nieuregulowanych w art. 56
zakazu konkurencji, oraz poprzez objęcie
takich
funkcji
ogólną
zajmowania
klauzulą
się
zakazu
interesami
konkurencyjnymi13.
k.s.h., m.in. w sytuacji uczestniczenia w
strukturach nieposiadających osobowości
IV. Dyspozytywny
prawnej, ale wyposażonych w zdolność
konkurencji
charakter
zakazu
prawną, np. w zarządzie spółki partnerskiej,
Jak już powyżej wspomniano, zakaz
w radzie nadzorczej spółki komandytowo-
konkurencji określony w art. 56 § 2 k.s.h.
akcyjnej;
funkcji
stanowi konkretyzację obowiązku lojalności
ustawowego
z § 1 – „powstrzymania się od wszelkiej
czy
pełnienia
przedstawiciela
konkurencyjnej
osoby
prawnej
(np.
działalności sprzecznej z interesami spółki”.
likwidatora, zarządcy). Według dr Dominiki
O
Wajdy „przyjmując, iż intencją ustawodawcy
konkurencji, wyrażony wprost w § 2 nie
było, aby zakaz konkurencji obejmował
budzi wątpliwości, o tyle w przypadku
pełnienie funkcji wówczas, gdy związane
obowiązku lojalności uregulowanym w § 1
jest ono z określonymi uprawnieniami
ile
dyspozytywny
pojawiają
się
charakter
zróżnicowane
zakazu
poglądy.
władczymi, należy stwierdzić, iż pełnienie
Według prof. S. Sołtysińskiego: „art. 56 k.s.h.
funkcji w organie powinno obejmować także
ma
członkostwo w zarządzie spółki partnerskiej
zakres
oraz członkostwo w radzie nadzorczej w
uregulowanym w § 1 jest dość znacznie
spółce komandytowo-akcyjnej pomimo, iż
ograniczony przez art. 353 (1) k.c.14, z kolei
formalnie
jednostkami
dr G. Nita-Jagielski: „pomimo, że przepisy
organizacyjnymi określonymi w art. 33(1)
(...) są zasadniczo dyspozytywne, to jednak
k.c. a nie osobami prawnymi, tak więc nie
nie
posiadają
organów”12.
uchylenie w umowie stosowania przepisu
Kopaczyńskiej-Pietrzak
art. 56 § 1 k.s.h. z takim skutkiem, iż
Zdaniem
objęcie
pełnienia
obie
spółki
one
dr
są
formalnie
K.
zakresem
funkcji
zakazu
w
konkurencji
k.s.h.
–
można
uzasadnić
stosując
wykładnię rozszerzającą, zważywszy na cel
12
dyspozytywny,
swobody
byłoby
umów
dopuszczalne
w
jednakże
zakresie
generalnie
dopuszczalne by było działanie wspólnika
konkurencyjnym
podmiocie – w przypadku nieuregulowanym
w
charakter
13
K. Kopaczyńska-Pieczniak, Uwagi na tle
uregulowania zakazu konkurencji w kodeksie
14
40
sprzeczne z interesami spółki”15. Bardziej
W przypadku braku odmiennych regulacji
zdecydowane stanowisko prezentuje prof.
zawartych w umowie (wspólnicy mogą
dr
że:
wprowadzić np. zasadę, że zgody udziela się
„zwolnienie z obowiązku lojalności może
większością głosów), uchwała wspólników
odnosić się tylko do sytuacji określonej w 56
powinna zapaść jednomyślnie przy udziale
§ 2 a nie 56 § 1 k.s.h.”16. Przedmiotem
wspólników
niniejszego artykułu nie jest rozstrzyganie
prowadzenia spraw spółki, ponieważ jest to
tej
na
sprawa przekraczająca zakres zwykłych
zakazu
czynności spółki. Jeśli chodzi o moment
hab.
A.
kwestii,
Kidyba
jednak
nierozerwalne
stwierdzając,
ze
względu
powiązanie
nawet
udzielenia
niniejsze zagadnienie zasygnalizować.
udzielona przed podjęciem przez wspólnika
z
dyspozytywnym
to
powinna
od
konkurencji z obowiązkiem lojalności należy
Zgodnie
zgody,
wyłączonych
zostać
pierwszej czynności konkurencyjnej lub
charakterem art. 56 § 2 k.s.h. pozostali
przed
wspólnicy mogą udzielić wyraźnej lub
konkurencyjnej. Wydaje się, iż późniejsze
domniemanej
na
udzielenie zgody może jednak sanować
interesami
czynności wspólnika. Zgoda taka powinna
zezwolenia
zawierać wówczas wyraźnie odniesienie do
zgody
zajmowanie
wspólnikowi
się
konkurencyjnymi.
Udzielenie
przystąpieniem
do
może nastąpić wyraźnie – w umowie spółki,
wcześniej
w drodze uchwały wspólników albo w
konkurencyjnych, tzn. pozostali wspólnicy
sposób domniemany, np. gdy wspólnicy nie
powinni
wyrazili
przystąpienie
W literaturze prawniczej przyjmuje się, iż
wspólnika do spółki, wiedząc o tym, że
cofnięcie udzielonej zgody może nastąpić
prowadzi on taką działalność albo gdy
tylko w razie istotnej zmiany okoliczności i z
spółka kooperuje z przedsiębiorstwem, w
uwzględnieniem uzasadnionych interesów
którym wspólnik prowadzi
wspólnika19.
sprzeciwu
pozostałych
na
konkurencyjne
za
wiedzą
dokonanych
spółki
zaakceptować
te
czynności
czynności18.
interesy17.
V. Skutki naruszenia zakazu konkurencji
15
G. Nita-Jagielski (w:) J. Bieniak, M.
Bieniak, G. Nita-Jagielski, K. Oplustil, R.
Pabis, A. Rachwał, M. Spyra, G. Suliński, M.
Tofel,
R.
Zawłocki,
Kodeks
spółek
handlowych..., s. 212.
16
A. Kidyba, Komentarz aktualizowany do art.
56 Kodeksu spółek handlowych, 2012 r., LEX.
17
Jeśli
chodzi
naruszenia
zakazu
o
konsekwencje
konkurencji
przez
wspólnika spółki osobowej, to odnajdujemy
właściwe regulacje w kodeksie spółek
18
19
Patrz przypis 17.
41
handlowych. Zgodnie z art. 57 § 1 k.s.h.
Nie można powołać się na dobrą wiarę i
każdy wspólnik może żądać od wspólnika
brak wzbogacenia”21. Według dr Dominiki
naruszającego zakaz konkurencji wydania
Wajdy:
osiągniętych
handlowych
korzyści
naprawienia
spółce
wyrządzonej
lub
„regulacja
w
nie
kodeksie
ma
spółek
charakteru
szkody.
wyczerpującego i niezbędne jest sięganie do
Roszczenia przedawniają się z upływem
unormowań kodeksu cywilnego”22. Z kolei
sześciu miesięcy od dnia, gdy wszyscy
dr M.
wspólnicy
„odpowiedzialność wspólnika w przypadku
dowiedzieli
się
o naruszeniu
Litwińska-Werner przyjmuje,
zakazu, nie później jednak niż z upływem
naruszenia
trzech lat od dnia przekroczenia zakazu. Do
charakter sui generis i wynika wprost z
terminów przedawnienia stosuje się art. 117
istoty umowy spółki (...) i nie znajdują tu
kodeksu cywilnego20 (dalej: „k.c.”) i nast.
zastosowania przepisy kodeksu cywilnego o
w związku z art. 2 k.s.h. Ustawa przewiduje
prowadzeniu cudzych spraw bez zlecenia
możliwość dochodzenia łącznie wydania
ani o bezpodstawnym wzbogaceniu, mimo
korzyści i naprawienia szkody. Naprawienie
że ustawodawca używa tu analogicznego
szkody obejmuje stratę, jak i utracone
pojęcia korzyść”23. Wspólnicy mogą również
korzyści przez spółkę, zatem wydanie
żądać, właściwie powinni od tego zacząć w
korzyści
pierwszej kolejności, zaniechania przez
zmniejsza
rozmiary
odszkodowania. Ponadto, jak twierdzi prof.
stosować
o
wydanie
korzyści
odpowiednio
konkurencji
ma
wspólnika naruszania zakazu konkurencji.
S. Sołtysiński: „wyłania się pytanie, czy do
roszczeń
zakazu
iż
Kolejną
konsekwencję
naruszenia
należy
zakazu konkurencji ustanawia art. 63 § 1
przepisy
k.s.h., wedle którego każdy ze wspólników
o bezpodstawnym wzbogaceniu (art. 405
może
i nast. k.c.). Wydanie korzyści na podstawie
rozwiązania spółki przez sąd. Przepis ten
art. 57 § 1 k.s.h. oparte jest na koncepcji tzw.
ma charakter bezwzględnie obowiązujący, a
nieprawidłowego
do
prowadzenia
cudzych
spraw bez zlecenia, która nie jest bliżej
z
ważnych
ważnych
naruszenie
powodów
powodów
zakazu
żądać
należy
konkurencji.
m.in.
Pozew
uregulowana w k.c. (...) Odpowiedzialność z
tytułu
nieprawidłowego
prowadzenia
cudzych spraw bez zlecenia jest surowsza
niż z tytułu bezpodstawnego wzbogacenia.
20
Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. – Kodeks
cywilny (Dz.U. Nr 16, poz. 93 ze zm.).
21
22
D. Wajda, Obowiązek lojalności.., s. 125.
23
M. Litwińska-Werner (w:) Prawo spółek
handlowych., T. IIA, System Prawa
Handlowego, pod red. S. Włodyki, Warszawa
2007, s. 534.
42
o rozwiązanie spółki może wnieść każdy ze
rządami
wspólników. Wyrok rozwiązujący spółkę ma
i obecnie – pod rządami kodeksu spółek
charakter konstytutywny i wywiera skutki
handlowych, nie został opublikowany ani
ex
chwilą
jeden wyrok Sądu Najwyższego czy Sądu
wyroku.
Apelacyjnego zapadły na podstawie art. 56
W przeciwieństwie do art. 63 § 1 k.s.h, art.
k.s.h., co sprawia, że niniejsze rozważania
63
dotyczące
nunc,
które
następują
uprawomocnienia
z
się
§ 2 k.s.h. – wyłączenie wspólnika ze
spółki – ma
na celu utrzymanie spółki
kodeksu
zakazu
handlowego24,
konkurencji
jak
mają
charakter jedynie teoretyczny25.
i znajduje zastosowanie w sytuacji, gdy
ważny powód jej rozwiązania zachodzi po
stronie
jednego
ze
wspólników.
Wspomniany przepis odnosi się do spółek
posiadających
więcej
niż
dwóch
wspólników, natomiast art. 66 k.s.h. ma
zastosowanie do spółek składających się
z dwóch wspólników. „Powód” rozwiązania
spółki z art. 66 k.s.h. – zezwalający na
przyznanie drugiemu wspólnikowi prawa
do przejęcie majątku spółki – może dotyczyć
naruszenia
przez
wspólnika
zakazu
konkurencji.
VI. Zakończenie
Jak zostało to przedstawione powyżej,
regulacje
zawarte
handlowych
w
kodeksie
ustanawiające
spółek
zakaz
konkurencji chronią interes spółki jako
podmiotu
utworzonego
do
realizacji
wspólnego celu wspólników, a nie ich
partykularnych interesów. Na zakończenie
warto podkreślić, iż poprzednio – pod
24
Rozporządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej
z dnia 27 czerwca 1934 r. – Kodeks handlowy
(Dz.U. Nr 57, poz. 502 ze zm.).
25
D. Wajda, Obowiązek lojalności.., s. 115.
43
Agnieszka Szpyra
24-godzinna rejestracja spółki z o.o. - rozwiązanie
nowatorskie czy problematyczne?
Tematyką niezwykle aktualną i żywo dyskutowaną na łamach pism prawniczych jest
rejestracja spółki z o.o. za pomocą systemu teleinformatycznego trwająca nie dłużej niż
24 godziny. Poza oczywistymi korzyściami płynącymi z takiego rozwiązania powstaje
wiele wątpliwości zrodzonych na gruncie praktyki. Zasadniczym tematem tego artykułu
jest rozstrzygnięcie kwestii ewentualnej wyższości wprowadzanego rozwiązania nad
dotychczas istniejącym.
Od wielu lat toczyły się oficjalne
teleinformatycznym,
jednocześnie cały
dyskusje na temat potrzeby deregulacji
proces ma trwać nie więcej niż 24 godziny.
polskiej gospodarki, które to chociażby
Jak wynika z uzasadnienia ustawy celem
częściowo zaowocowały uchwalonym przez
nowelizacji jest ułatwienie i przyspieszenie
rząd pakietem deregulacyjnym. Do końca
zakładania spółek z o.o., a przy tym znaczące
nie wiadomo czy jest to bezpośredni efekt
obniżenie kosztów temu towarzyszących, co
niskiej
w konsekwencji miałoby prowadzić do
pozycji
Polski
w światowych
rankingach państw przyjaznych biznesowi,
wzrostu
faktem
jedną
rynku1. Bez wątpliwości pozostają dobre
wprowadzonych
intencje ustawodawcy, jak też prawidłowe
ustawą z 01.04.2011 r. o zmianie ustawy-
tendencje jakie kształtują się w polskiej
Kodeks spółek handlowych oraz niektórych
legislaturze
innych ustaw, jest możliwość zakładania
proponowana
spółki z o.o. drogą elektroniczną (S24).
wątpliwości i obaw w środowisku zarówno
Zgodnie z nowelizacją, obok tradycyjnej
teoretyków, jak i praktyków, które w mojej
formy
ocenie w dużej mierze są niepotrzebne.
jest
natomiast,
z rewolucyjnych
będzie
aktu
zmian
notarialnego,
rejestrowanie
wykorzystaniu
udostępnionego
że
dopuszczalne
spółki
wzorca
przy
umowy
w
systemie
konkurencyjności
w
tej
zmiana
mierze.
na
naszym
Mimo
wzbudziła
to
wiele
M. Romanowski, Zakładanie spółki z o.o.
przez Internet- nowelizacja Kodeksu spółek
handlowych, Monitor Prawniczy 15/2011, s.
797.
1
44
Jednym z podstawowych założeń
projektu
jest
przyspieszenie
terminu
nie
rodzi
więc
żadnych
procesu
konsekwencji. Po wtóre sądy, które już dziś
rejestracji spółki i tym samym umożliwienie
działają dosyć wolno mogą nie poradzić
wspólnikom
sprawnego
rozpoczęcia
sobie
prowadzenia
działalności
gospodarczej
zastosowanie wzorca ma odciążyć ich pracę.
krótko po zawarciu umowy. Jest to o tyle
Resort Sprawiedliwości ma pomysły na
istotne, że z punktu widzenia przedsiębiorcy
usprawnienie pracy sądów- jak choćby
możliwość jak najszybszego rozpoczęcia
zatrudnienie menadżerów, którzy mieliby
działalności spółki leży w jego szeroko
zająć się zatrudnieniem kadry pomocniczej
pojętym interesie. Dla przedsiębiorcy z
dla sędziów lub tzw. infokioski (za ich
reguły istotna jest możliwość rozpoczęcia
pośrednictwem można będzie uiścić opłatę
działalności przez spółkę natychmiast po jej
sądową
zawiązaniu. W przeciwnym razie podmiot
formularz). Rozwiązania te nie wpływają
rozpoczynający działalność może ponieść
jednak na problem elektronicznej rejestracji.
znaczne straty, gdy np. utraci spodziewane
Przyspieszenie procedury rejestracyjnej ma
zyski
poprawić także na naszą pozycję we
wskutek
umowy
z
niezawarcia
kontrahentami2.
korzystnej
tak
lub
krótkim
wydrukować
czasie,
choć
odpowiedni
ze
wspomnianych rankingach. Dla porównania
znanym powiedzeniem: „czas to pieniądz”, a
dziś rejestracja spółki z o.o. zajmuje od 7- 14
nigdzie przysłowie to nie jest tak aktualne
dni. Wpłynąć pozytywnie na czas rejestracji
jak w biznesie. Rejestracja spółki w ciągu 24
miała wprowadzona jakiś czas temu „zasada
godzin możliwa będzie dzięki zastosowaniu
jednego okienka”, która w praktyce jednak
wzorca umowy, który umożliwi modyfikację
dodatkowo obciążyła sądy, które taką rolę
jej treści tylko w niewielkim zakresie. To
przyjęły na siebie względem spółek prawa
oczywiście
przyspieszy
handlowego. Co istotne nie będzie miała ona
również tryb badania owej umowy, bowiem
zastosowania wobec spółek rejestrowanych
ograniczając zakres możliwych modyfikacji,
za pomocą systemu teleinformatycznego. W
ograniczymy tym samym zakres możliwych
uzasadnieniu projektu wyjaśniono jednak,
błędów. Oczywiście termin wprowadzony
że
przez
wiele
również spółki zawiązywane elektronicznie
wątpliwości. Po pierwsze ma on jedynie
po wdrożeniu pełnej informatyzacji we
charakter
wszystkich instytucjach zaangażowanych w
w konsekwencji
ustawodawcę
instrukcyjny.
Zgodnie
w
budzi
Przekroczenie
system ten obejmie w przyszłości
2
M. Dejak, Spółka z o.o.: znaczenie wzorca
umowy, Rzeczpospolita z 25.05.2011 r.
45
„jedno okienko”3. Według L. Zabielskiego
dopuszczający możliwość zawarcia jej przy
problem jednak z eliminacją „jednego
wykorzystaniu
okienka” polega na tym, że: „przyspieszona
udostępnionego
rejestracja spółki ma sens, pod warunkiem,
teleinformatycznego. Możliwość ta została
że w takim samym trybie będą załatwiane
wprowadzona jako alternatywa w stosunku
inne
do jedynej dopuszczalnej dziś formy aktu
formalności
funkcjonowania
wymagane
firmy,
pomocą
systemu
Wzorzec
numeru NIP lub rejestracja dla celów VAT.
natomiast
wprowadzony
Sama rejestracja w sądzie to więc za mało,
rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości.
by
W
prowadzić
uzyskanie
za
umowy
notarialnego.
skutecznie
np.
do
wzorca
działalność”4.
konsekwencji
umowy
wybrania
drogą
drogi
wykonawczego
funkcjonuje
jak
wprowadzenia rzeczonego wzorca, wszelka
Portugalia, Wielka Brytania czy Estonia, a w
ewentualna jego zmiana, będąca efektem
Portugalii
jest
praktyki, nie będzie wymagała zmiany samej
sposób.
ustawy. Wpływa to naturalnie nie tylko na
w takich
prawie
rejestrowanych
80%
w
krajach
spółek
ten
pewność
elektronicznej rejestracji w stosunku do
legislacyjną w przypadku jakichkolwiek
spółki
modyfikacji. Podstawowym zarzutem wobec
jest
dopiero
pierwszym
ale
zastosowania
nowelizacji, jeśli nowa metoda sprawdzi się
możliwości
w
obejmie
chociażby w zakresie możliwości obciążania
również pozostałe spółki. Wybór spółki z
wspólników dopłatami na rzecz spółki (art.
o.o. jako pierwszej wynika natomiast z
177 k.s.h.), powołania rady nadzorczej (art.
popularności
213 §1 k.s.h.) czy też określania organu
konsekwentnie
w
Polsce
tej
formy
prowadzenia działalności gospodarczej.
jest
sprawność
krokiem. Jak wynika z komentarzy autorów
praktyce-
wzorca
także
dla
Wprowadzenie możliwości przyspieszonej i
z o.o.
prawa,
ustawy
aktu
Warto nadmienić, że ekspresowa rejestracja
już
do
miał
postanowień
ograniczenie
umowy,
jak
powołującego członków zarządu (art. 201
Jak wskazuje praktyka obrotu tylko
§4 k.s.h.)5. Stąd też trafność zachowania
niewielki procent spółek z o.o. wymaga
alternatywnej formy aktu notarialnego,
spisania umowy w bardziej rozbudowanej
która wciąż pozostaje dopuszczalna, w razie
formie niż jest to powszechnie przyjęte. Stąd
potrzeby
nowelizacja wprowadza art. 1571 k.s.h.,
postanowień umowy. W przypadku jednak
3
5
przez Internet…, s. 802.
4
M. Sadowski, Spółka z o.o.: krok w przód,
dwa w tył, Rzeczpospolita z 11.05.2011 r.
indywidualnego
kreowania
M. J. Skrodzka, K. Skrodzki, E- rejestracja
przy wykorzystaniu wzorca umowy czyli spółka
z o.o. w 24 godziny, Edukacja Prawnicza nr 10
(127)/2011 s. 4.
46
zastosowania
wzorca
istnieje
zarejestrowani w systemie czy nie. Projekt
możliwość jego modyfikacji, co będzie
napotkał różne reakcje. Stowarzyszenie
wymagało
dotychczasowej
sędziów IUSTITIA oceniło go zdecydowanie
procedury, a tym samym udziału notariusza.
negatywnie. Zarzucili mu, iż rozporządzenia
Istotną zmianą natomiast jest fakt, że
sprawiają wrażenie pisanych w ostatniej
ewentualne zmiany dotyczyć będą spółki już
chwili. Podniesione zostało także ryzyko
istniejącej i pełnoprawnie działającej na
podania jako wspólnika osoby, która nigdy
rynku. Od niedawna dostępny jest projekt
nie chciała nim zostać. Samo konto może być
rozporządzenia
r.,
założone w systemie poprzez podanie
określający wzór formularza umowy spółki
imienia i nazwiska, bez potrzeby weryfikacji
oraz
tożsamości rejestrującego, podczas gdy dla
zachowania
z
dnia
szczegółowy
z systemu
umowy,
29.11.2011
sposób
korzystania
teleinformatycznego.
Zgodnie
złożenia wniosku o prawo jazdy jest to
z nim umowa spółki zostanie zawarta
niezbędne.
z chwilą
systemu
„pojawia się również pytanie o logikę
danych
działań Państwa, bowiem buduje się system,
niezbędnych do jej zawarcia i po opatrzeniu
który wymaga weryfikacji użytkownika co
dokumentu podpisem elektronicznym. Datą
do czynności administracyjnych, a nie
zawarcia umowy będzie natomiast dzień jej
wymaga przy założeniu spółki”6.
wprowadzenia
teleinformatycznego
zatwierdzenia
wszystkich
przez
podpisujących
do
pierwszego
z
ją wspólników. Z projektu
Według
Duże
rezygnacja
stowarzyszenia:
kontrowersje
z
podpisu
wywołała
elektronicznego
wynika również, że wspólnicy nie będą
wymagającego kwalifikowanego certyfikatu.
musieli
używać
kwalifikowanego
Wydaje się, że podpis wymagający tego
certyfikatu.
Wystarczy
zwykły
trudnego do podrobienia certyfikatu byłby
podpis
elektroniczny. Sam formularz może mieć
pewniejszy
również rożne wersje, co umożliwi wybór
możliwość wejścia do obrotu spółki, za
odpowiedniego stosownie do potrzeb, a
którą
zatem
dostępnych
skrajnym przypadku potencjalnie możliwe
możliwości. Elektroniczna rejestracja będzie
będzie zarejestrowanie spółki na cudze dane
wymagała założenia
osobowe.
poszerzy
gamę
przez jednego ze
i
stoją
blokowałby
„fałszywi”
Zwykły
podpis
jakąkolwiek
wspólnicy.
W
elektroniczny
wspólników elektronicznego konta (tzw.
użytkownik), wypełnienia formularza oraz
podpisania
go
przez
pozostałych
wspólników, niezależnie od tego czy są oni
6
Stowarzyszenie sędziów IUSTITIA, Iustitia
negatywnie ocenia rozporządzenia MS w
sprawie
rejestrów
sądowych,
http://www.rp.pl/artykul/765243.html?print=ta
k&p=0.
47
może składać się bowiem z imienia i
się w mocy. Jest to fakultatywny rodzaj
nazwiska wpisanymi za pomocą klawiatury
postępowania
komputera. Za takie oszustwo wciąż grozić
upominawczego. Jest ono inicjowane, tylko
będą sankcje karne, jednak identyfikacja
gdy powód wyrazi taką wolę za pomocą e-
oszusta może okazać się utrudniona, jeśli
pozwu. Jednocześnie całkowicie dostępna
korzystał on z publicznego komputera (w
pozostaje zwykła droga sądowa. Wybór
przypadku
z komputera
należy do powoda7. Nie sposób oprzeć się
tożsamości
wrażeniu, że podobieństwa są aż nadto
możliwe będzie dzięki sprawdzeniu numeru
wyraźne. Korzystając zatem z doświadczeń
IP). Nie dziwią więc kontrowersje, które
tego postępowania, należy zauważyć jak
pojawiły się wobec wybranego rozwiązania.
wielki sukces odniosło ono w praktyce.
Warto jednak powołać się na przykład
Pomimo iż nie jest ono kierowane tylko do
elektronicznego
postępowania
przedsiębiorców, a zatem osób o wyższym
upominawczego, które rodziło podobne
stopniu profesjonalizacji, jego atrakcyjność
obawy i z którym wiążą się podobne
przewyższyła oczekiwania jego twórców,
niebezpieczeństwa. W wyniku szukania
a osiągnięte efekty nadały kierunek pracom
oszczędności przeniesiono część spraw ze
nad
zwykłego postępowania upominawczego do
postępowań.
szybszego-
poważnych
prywatnego
wkroczenia
gdy
korzystał
ustalenie
jego
elektronicznego.
przez
W
elektronizacją
Mimo
innych
wszystkich
wątpliwości
odstąpiono
tych
od
podpisu certyfikowanego określonego w art.
rzeczonego postępowania wnosi on pozew
78 §2 k.c., ponieważ nie sprawdził się on w
również
systemu
praktyce obrotu. Jak stwierdził prof. dr hab.
teleinformatycznego, poprzez wypełnienie
M. Romanowski: „ Jest to zgodne z obecnym
formularza.
kierunkiem prac Komisji Kodyfikacyjnej
pomocą
Wymagane
jest
na
postępowania
drogę
za
powoda
sytuacji
dalszą
obok
opisanie
dowodów (de facto wszystko odbywa się na
Prawa
słowo), a następnie, o ile nie korzysta
dysfunkcjonalność podpisu certyfikowanego
z pomocy
zawodowego
oraz fakt, że w obrocie są stosowane
opatrzenie
pozwu
pełnomocnika,
zwykłym
podpisem
elektronicznym. Powstaje zatem ryzyko
Cywilnego,
która
dostrzegła
znacznie bardziej liberalne formy podpisu
elektronicznego
bez
zagrożenia
dla
wniesienia pozwu przez osobę nieistniejącą
lub całkowitej bezzasadności pozwu, a
jednak jeśli pozwany nie wniesie sprzeciwu
od wydanego nakazu zapłaty nakaz utrzyma
7
J. Widło, Elektroniczne postępowanie
upominawcze, wyd. 1, Warszawa 2010 r.
48
bezpieczeństwa i pewności obrotu (np.
formularza wzorca. Ponadto, jednym z
system finansowy)8.
podstawowych założeń nowelizacji było
Z dużym oporem spotkała się także
ograniczenie
kosztów
rezygnacja z formy aktu notarialnego.
samym
wykluczając
Krajowa
notariusza - przedsiębiorca unika zbędnych
Rada
Notarialna
w
swym
oficjalnym stanowisku wskazywała na rolę
-
zgłoszenia
własną
elektroniczną
usprawnienia
uczestnictwo
Zgodnie z treścią art. 167 §4 k.s.h. do
obrotu. W uchwale z 15.09.2010 r. wskazała
dla
Tym
kosztów.
notariusza jako strażnika bezpieczeństwa
propozycję
rejestracji.
spółki
zawiązanej
należy
drogą
dołączyć
umowę
systemu z gwarancją jego bezpieczeństwa.
opatrzoną podpisem elektronicznym oraz
Zgodnie z jej stanowiskiem wzór formularza
listę
powinien zostać uregulowany w drodze
rzeczonego przepisu wynika, iż wspólnicy
ustawy. Natomiast przy zachowaniu formy
mają siedem dni od dnia rejestracji, na
aktu notarialnego mógłby zarejestrować
złożenie do sądu rejestrowego oświadczeń
taką
członków zarządu o wniesieniu wkładów na
spółkę
nawet
w
ciągu
godziny
wspólników.
Natomiast
z
pośrednicząc jednocześnie w pobieraniu
pokrycie
kapitału
opłat. Podstawowa wada tej propozycji
wzorów
podpisów
polega jednak na tym, iż choć wpis jest
Istotne są tutaj dwie zmiany. Po pierwsze,
czynnością techniczną, opiera się ona na
możliwe jest zarejestrowanie spółki, do
orzeczeniu
za
której nie zostały wniesione wkłady (do tej
Takie
pory wniesienie wkładów było niezbędne
rozwiązanie wymagałoby zatem zmiany
dla zarejestrowania spółki). Po drugie,
całego systemu9. Inną propozycją byłoby
w ciągu siedmiu dni spółka funkcjonuje
zawieranie
w stanie „niepełnym”, mianowicie możliwe
pomocą
który
sądowym,
środka
odwoławczego.
umowy
za
zaskarżalnym
przed
notariuszem,
pośrednictwem swojego
zakładowego
§5
członków
oraz
zarządu.
jest jej istnienie bez wniesionych wkładów,
e- certyfikatu przesyłałby dokumenty do
z obowiązkiem
dopełnienia
sądu rejestrowego. Tym samym część
formalności,
będąc
obowiązków weryfikacyjnych przeniesiona
pełnoprawną
zostałaby na notariuszy. Rozwiązanie to jest
„w organizacji”.
jednak
„w organizacji” jak powszechnie wiadomo
niepotrzebne
zastosowania
w
przypadku
zestandaryzowanego
8
przez Internet…,s. 800.
9
Ibidem.
jest
formą
spółką,
pewnych
jednocześnie
bez
dopisku
Forma
spółki
niepełnowartościową
oraz
tymczasową. Nadmierne zatem do niej
przywiązanie jest niepotrzebne. Co prawda,
49
na pierwszy rzut oka, istnieje ryzyko
potencjalnymi
pełnoprawnego funkcjonowania spółki bez
komplikacjami.
kapitału
zasygnalizowania wymaga fakt, iż nowela
spółki
zakładowego,
kapitałowej,
co
dla
w przypadku
której
zakładowy
jest
zabezpieczeniem
interesów
może rodzić
jednak
chwilę.
się
z
nim
Ponownego
kapitał
dopuszcza możliwość wniesienia wkładów
zasadniczym
w okresie 7 dni po rejestracji, podczas gdy
wierzycieli,
dotychczas był to wymóg, który musiał
pewne zagrożenie. O tym
za
wiążącymi
Patrząc
natomiast
zostać
zrealizowany
przed
złożeniem
wniosku o rejestrację. Niezbędne było zatem
z perspektywy przedsiębiorcy może się
zastosowanie
okazać kluczowa dla niego możliwość
gwarantujących
działania w 24 godziny po zawarciu umowy.
Informacja, że wkłady nie zostały wniesione
Do
znajdzie
tej
pory
istnienie
owego
stanu
instrumentów
pewność
się
w
obrotu.
Krajowym
przejściowego było konieczne ze swej
Sądowym.
natury i nie sposób było go ominąć.
każdorazowego dookreślania informacji, czy
W obliczu jednak przyspieszonego trybu
wkłady zostały wniesione. Informacja taka
rejestracji etap ten jest zbędny. Oczywiście
będzie zatem udostępniona nie tylko w KRS,
bezzasadne
ale także na stronie internetowej spółki, na
są
w wątpliwość
głosy
celowość
poddające
utrzymania
Również
Rejestrze
każdym
istnieje
dokumencie
przez
przepisów jej dotyczących ze względu na
sporządzanym,
otwartą drogę rejestracji spółki z o.o. drogą
obserwować
stopniową
dotychczas
przepisów
dotyczących
jedynie
dostępną.
Odnośnie
itp.
wymóg
Ponadto
można
liberalizację
kapitału
natomiast kwestii wkładów- art. 158 §11
zakładowego.
k.s.h., w przypadku rejestracji spółki za
akcyjnej są zdecydowanie mniejsze, gdyż w
pomocą
zasadzie może ona funkcjonować już po
wzorca
umowy,
dopuszcza
Wymogi
nią
spółce
możliwość wnoszenia jedynie wkładów
zarejestrowaniu
pieniężnych. W razie chęci wniesienia
z kapitałem w wysokości ¼. Jeśli chodzi
aportu
kapitału
o spółkę z o.o., to ustawowa wysokość
zakładowego zastosowania będzie wymagał
wymaganego kapitału jest już obecnie na
art. 158 §112 k.s.h., który dopuszcza
niskim poziomie 5 tys. zł. Zarząd jest
pokrywanie
ponadto
lub
podwyższenia
podwyższenia
zarówno
przez
stawiane
zobowiązany
długi
do
czas
złożenia
wkładami pieniężnymi, jak i niepieniężnymi.
oświadczenia w terminie 7 dni od dnia
Wykluczenie możliwości wnoszenia aportu
rejestracji o fakcie wniesienia kapitału pod
od razu wiążę się z jego niepewnością oraz
rygorem sankcji karnych. Należy zatem
50
zadać
pytanie,
stanowi
czy
realne
kapitał
zakładowy
mających
zapewnić
przedsiębiorcom
większą
swobodę
niedostosowany do wielkości spółki oraz
działania.
jednak
skali jej działalności. Istnieją modele spółek
niedopełnienia obowiązków w terminie
odpowiadające naszej spółce z o.o. ( jak
7 dni, w tym wniesienia wkładów, sąd
chociażby GmbH light), które dopuszczają
rejestrowy będzie mógł wezwać spółkę do
zakładanie spółki z kapitałem na poziomie
usunięcia braków pod rygorem grzywny.
minimalnym
jego
Grzywna ta może wynieść do 5 tys. zł.
stopniowego zwiększania. Przeciwieństwem
Ponadto sędzia może orzec o rozwiązaniu
tego rozwojowego systemu jest m.in. model
spółki wpisanej do rejestru.
wierzycieli?
zabezpieczenia
wypłaty10. Zasadniczo tendencje przybierają
Kapitał
zakładowy
przy
założeniu
dla
postać
jest
limited liability companies, który zakłada
form
Obecnie
w przypadku
W ramach pakietu deregulacyjnego
funkcjonowanie spółki z kapitałem na
omawianej
poziomie minimalnym przez cały okres jej
ustawy o Krajowym Rejestrze Sądowym. To
trwania. Wydaje się zatem, iż jego istnienie
właśnie z nowego brzmienia art. 19 ust 2b,
nie
3b i 7 wynika, iż wniosek o rejestrację może
stanowi
niezbędnego
gwaranta
noweli
bezpieczeństwa wierzycieli spółki. Komisja
być
Europejska prowadzi prace nad zniesieniem
elektronicznym.
drugiej
wymóg,
dyrektywy
kapitałowej,
która
opatrzony
by
towarzyszy
zwykłym
Pojawia
dokumenty
zmiana
podpisem
się
w
ponadto
postaci
nakłada obowiązek stosowania kapitału
elektronicznej
były
umieszczone
zakładowego
w elektronicznym
katalogu
dokumentów
w spółkach
akcyjnych.
W
Stanach Zjednoczonych taki wymóg nie jest
(dotyczy
znany, a przy każdej transakcji bierze się
dołączenie jest wymagane, a które mają
pod uwagę rzeczywisty stan majątkowy
jedynie postać elektroniczną), ponadto art.
kontrahenta. Proponowanym rozwiązaniem
19b Ust. 1c pkt 1a rezygnuje z zasady
jest test wypłacalności. Miałby on przybrać
jednego okienka, natomiast art. 20a ust 2
formę badania przeprowadzanego corocznie
ustanawia
przez
celu
rozpoznania wniosku rejestrację spółki
sprawdzenia czy spółkę stać na wypłatę
złożonego w formie elektronicznej. Ponadto
wspólnikom dywidendy bez szkody dla jej
wprowadzona zmiana umożliwia bezpłatny
biegłego
rewidenta
w
to
dokumentów,
termin
24
których
godzinny
dla
wierzycieli. W razie wyniku negatywnego
zablokowana
zostałaby
możliwość
jej
10
T. Siudem, PRAWO HANDLOWE: Unia
Europejska chce wprowadzić realne formy
ochrony wierzycieli spółek, Gazeta Prawna z
23.07.2007 r.
51
dostęp
do
informacji
dokumentom
z
w
niego
systemie,
a
przejawem zaufania państwa do obywatela.
wydrukowanym
Wprowadzenie możliwości rejestrowania
nadaje moc dokumentów urzędowych. Jak
spółki z o.o. przez
wskazało stowarzyszenie IUSTITIA w swym
naturalną
oficjalnym stanowisku, o ile bezpłatny
pozostania przy formie aktu notarialnego
dostęp do informacji zawartych w systemie
wydaje się zbędna przy zastosowaniu
nie rodzi wątpliwości, o tyle wskazuje na
zestandaryzowanego
konieczność
a łatwość
odpłatności
samodzielnego
konsekwencją.
gospodarczej
Unii
konkrecyjność
udzielanie
takich
Potrzeba
wzorca
rozpoczynania
pobierania wydruków: „W żadnym kraju
Europejskiej
Internet wydaje się
wpływa
na
umowy,
działalności
pozytywnie
naszym
rynku,
na
co
informacji nie jest wolne od opłat, bowiem
w czasach kryzysu jest nie do przecenienia.
jeżeli nawet podstawowe informacje są
Jak
wolne od opłat (udostępnione na stronie
elektronicznego
internetowej) to wydruki tych informacji
upominawczego wszelkie obawy związane
dostępne są po ich opłaceniu”11.
ze zwykłym podpisem elektronicznym, czy
Należy
wprowadzanych
wyrazić
aprobatę
zmian.
dla
Wątpliwości
pokazała
również
praktyka
postępowania
generalnie z wykorzystaniem Internetu,
wynikają
raczej
z
nowatorstwa
tego
powstałe na bazie przyjętych rozwiązań
rozwiązania w naszym systemie prawnym
zdają się nie wytrzymywać pod naporem ich
i starych przyzwyczajeń, aniżeli realnych
zalet. Zastanawiające jest, że w obliczu tak
zagrożeń.
szybko postępującej elektronizacji obrotu
z wprowadzonego rozwiązania w punktu
prawnego
widzenia
następuje
to
tak
późno
Komfort
i
korzyści
przedsiębiorcy
są
płynące
nie
do
w dziedzinie, którą cechuje daleko idąca
przecenienia, a nadto wydają się oczywiste
modernizacja. To właśnie sfera biznesu jest
w
zwykle najbardziej chłonna na wszelkie
elektronizacji życia codziennego.
czasach
pełnej
informatyzacji
nowe rozwiązania i należy postrzegać to
jako
zjawisko
pozytywne.
Nie
tylko
prowadzi to do ułatwienia funkcjonowania
przedsiębiorców,
ale
również
jest
11
Stowarzyszenie sędziów IUSTITIA, Iustitia
negatywnie ocenia rozporządzenia MS w
sprawie
rejestrów
sądowych,
http://www.rp.pl/artykul/765243.html?print=ta
k&p=0.
52
oraz

Pobierz nr 2/2012 - Koło Naukowe Prawa Spółek

Transkrypt

Podobne dokumenty

Warszawa, dnia 12 listopada 2007 r. 113/2007

Warszawa, dnia 12 lutego 2007 r. 12/2007 rezygnacja

Przepływ informacji w grupach spółek

Warszawa, dnia 15 lutego 2007 r. 15/2007 odwołanie

pobierz - IPOPEMA Securities

oświadczenie

Rb06-07 2007-01-10 Powolanie czlonkow RN

Rada Nadzorcza nadzorowała System Kontroli Wewnętrznej w

Raport bieżący nr 26/2014 w sprawie powołania nowego członka