Krajowa Reprezentacja Doktorantów

Krajowa
Reprezentacja
Doktorantów
Warszawa, dnia 23 marca 2014 r.
Opinia prawna
w przedmiocie nieuzasadnionego prolongowania przez promotora terminu wszczęcia
przewodu doktorskiego
1. Przedmiot opinii
Przedmiotem niniejszej opinii
jest
ocena
sytuacji
nieuzasadnionego
racjonalnymi
argumentami kilkukrotnego prolongowania w czasie terminu wszczęcia przewodu
doktorskiego przez opiekuna naukowego doktoranta oraz rozważenie kwestii wyznaczenia
przez opiekuna naukowego sztywno zakreślonego czasu, jaki tygodniowo musi spędzać
doktorant w katedrze, w której przygotowuje rozprawę doktorską.
2. Stan faktyczny
W przedmiotowej sprawie pytający jest uczestnikiem 4 semestru studiów doktoranckich.
Doktorant ów spełnia przewidziane ustawą z dnia 14 marca 2003 r. o stopniach naukowych i
tytule naukowym oraz o stopniach i tytule w zakresie sztuki (Dz. U. z 2003 r. Nr 65, poz. 595
ze zm.; dalej jako: u.s.n.) przesłanki uprawniające do wszczęcia przewodu doktorskiego.
Niemniej trudności z otwarciem przewodu wynikają z utrudnień, jakie występują po stronie
opiekuna naukowego pytającego. Doktorant nie ma wsparcia ze strony swojego opiekuna,
który dodatkowo nakłada na swoich podopiecznych - nieprzewidziane żadnymi regulacjami
prawnymi - czasochłonne obowiązki, które nota bene nie mają bezpośredniego przełożenia na
pracę naukową i postępy przy przygotowaniu rozprawy doktorskiej. Dla przykładu – opiekun
odgórnie wprowadził ustalenia katedralne, iż każdy z doktorantów obowiązany jest „spędzać”
20 godzin zegarowych tygodniowo w katedrze. Ponadto doktoranci wyręczają swojego
opiekuna w tłumaczeniu jego tekstów naukowych, czy też obligowani są do poszukiwania
materiałów pomocnych przy przygotowaniu pracy doktorskiej przez syna opiekuna. Co
więcej, opiekun dopuszcza się niczym nieuzasadnionych, wręcz nagannych praktyk,
zobowiązując swoich podopiecznych do dopisywania jego nazwiska na wszelkich pracach
Krajowa Reprezentacja Doktorantów
ul. Koszykowa 60/62 lok. 11, 00-673 Warszawa
Tel./fax 22 623 83 09
www.krd.org.pl
[email protected]
Krajowa
Reprezentacja
Doktorantów
naukowych przez nich wydawanych (jest to warunek sine qua non dla wyrażenia zgody na
publikacje tekstu doktoranta). Taki stan rzeczy powoduje, iż dla własnego rozwoju
naukowego, doktoranci w tej właśnie katedrze, aby rozwijać się naukowo, muszą poszukiwać
innych form współpracy z pracownikami naukowi z innych katedr.
Doktorant w przedmiotowej sprawie już kilkukrotnie zapewniany był o rychłym wszczęciu
przewodu doktorskiego (przewidywany termin wskazany pierwotnie przez opiekuna – 3
semestr, prolongowany na semestr 4). Ostatnimi czasy opiekun naukowy pytającego po raz
kolejny prolongował termin wszczęcia jego przewodu, nie określając jednak konkretnego
terminu. Sytuacje tę uzasadnił koniecznością złożenia wniosku o nowy, ważny dla katedry
grant badawczy.
Sytuacja jest o tyle niepokojąca, ze regulamin studiów doktoranckich na macierzystej uczelni
pytającego jako najpóźniejszy termin na wszczęcie przewodu doktorskiego wskazuje 5
semestr studiów, co stawia pytającego w trudnej sytuacji, biorąc pod uwagę postępowanie
jego opiekuna naukowego.
3. Stan prawny
Kwestia wszczęcia przewodu doktorskiego unormowana została w art. 11 u.s.n.,
stanowiącym, iż:
1. Stopień doktora jest nadawany w drodze przewodu doktorskiego, a stopień doktora
habilitowanego w drodze postępowania habilitacyjnego, wszczętych na wniosek osoby
ubiegającej się o nadanie stopnia.
2. Warunkiem wszczęcia przewodu doktorskiego jest posiadanie wydanej lub przyjętej do
druku publikacji naukowej w formie książki lub co najmniej jednej publikacji naukowej w
recenzowanym czasopiśmie naukowym o zasięgu co najmniej krajowym, określonym przez
ministra właściwego do spraw nauki na podstawie przepisów dotyczących finansowania nauki
lub w recenzowanym sprawozdaniu z międzynarodowej konferencji naukowej lub publiczna
prezentacja dzieła artystycznego.
Ponadto art. 14 ust. 2 u.s.n. stanowi, iż czynności przewodu doktorskiego kończą się
uchwałami rady jednostki organizacyjnej (przez co należy rozumieć Radę Wydziału), w tym
Krajowa Reprezentacja Doktorantów
ul. Koszykowa 60/62 lok. 11, 00-673 Warszawa
Tel./fax 22 623 83 09
www.krd.org.pl
[email protected]
Krajowa
Reprezentacja
Doktorantów
w przedmiocie m.in. wszczęcia przewodu doktorskiego i wyznaczenia promotora. Zgodnie
zaś z art. 21 ust. 1 u.s.n. osoba ubiegająca się o nadanie stopnia doktora może wnieść za
pośrednictwem właściwej rady odwołanie od uchwał, o których mowa w art. 14 ust. 2 do
Centralnej Komisji ds. Stopni i Tytułów, jeżeli są one odmowne (a zatem także w zakresie
wszczęcia przewodu doktorskiego i wyznaczenia promotora).
Czynności przewodu doktorskiego zostały także unormowane w rozdziale 1 Rozporządzenia
Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego z dnia 22 września 2011 r. w sprawie szczegółowego
trybu i warunków przeprowadzania czynności w przewodach doktorskich, w postępowaniu
habilitacyjnym oraz w postępowaniu o nadanie tytułu profesora (Dz. U. z 2011 r., Nr 204,
poz. 1200; dalej jako „rozporządzenie”).
Zgodnie z § 1 ust 1 rozporządzenia osoba ubiegająca się o nadanie stopnia doktora wraz z
wnioskiem o wszczęcie przewodu doktorskiego przedstawia kierownikowi jednostki
organizacyjnej:
1)
oryginał albo poświadczoną przez jednostkę organizacyjną przeprowadzającą przewód
doktorski kopię dokumentu stwierdzającego posiadanie tytułu zawodowego;
2) proponowany temat i koncepcję rozprawy doktorskiej, ze wskazaniem obszaru wiedzy,
dziedziny i dyscypliny naukowej, w zakresie której ma być otwarty przewód doktorski,
propozycję osoby promotora oraz dyscypliny dodatkowej;
3) wykaz prac naukowych, twórczych prac zawodowych albo dorobku artystycznego wraz
z odpowiednim zapisem dzieł artystycznych i dokumentacją ich publicznej prezentacji oraz
informację o działalności popularyzującej naukę;
4) informację o przebiegu przewodu doktorskiego, jeżeli kandydat ubiegał się uprzednio o
nadanie stopnia doktora w tej samej dyscyplinie.
4. Analiza
Zgodnie z powyższym zestawieniem regulacji prawnych stwierdzić należy, iż zarówno u.s.n.
jak i wspomniane rozporządzenie, traktują kwestię wszczęcia przewodu doktorskiego dość
lakonicznie. Mowa jest bowiem jedynie o wnioskowym trybie wszczęcia postępowania, co
oznacza, że otwarcie przewodu może nastąpić wyłącznie na wniosek zainteresowanej osoby
Krajowa Reprezentacja Doktorantów
ul. Koszykowa 60/62 lok. 11, 00-673 Warszawa
Tel./fax 22 623 83 09
www.krd.org.pl
[email protected]
Krajowa
Reprezentacja
Doktorantów
(H. Izdebski, J. Zieliński, Komentarz do art. 11 u.s.n. [w:] H. Izdebski, J. Zieliński,
Komentarz do u.s.n., LEX 2013). Akty prawne wskazują także warunki wszczęcia przewodu
w postaci posiadania szczegółowo określonych publikacji. Do wniosku o wszczęcie przewodu
kandydat do uzyskania stopnia doktora musi dołączyć stosowne dokumenty, w tym także
propozycje osoby promotora. Decyzję o wszczęciu przewodu doktorskiego podejmuje zaś
Rada Wydziału w drodze uchwały. Przepisy ustawy czy rozporządzenia nie precyzują jednak
szczegółowego trybu otwarcia przewodu, pozostawiając niejako tę kwestie regulacjom
wewnętrznym poszczególnych uczelni. Tym samym uczelnie doprecyzowują tę kwestię
określając, iż np. do wniosku o wszczęcie przewodu doktorskiego dołączyć należy opinię
opiekuna naukowego zawierającą zgodę na przyjęcie roli promotora, czy opinie o kandydacie
i jego działalności naukowej. Tym samym, choć nie zostało to expressis verbis wyrażone w
przepisach prawa powszechnie obowiązującego, opinia opiekuna naukowego w przedmiocie
wszczęcia przewodu doktorskiego jest istotna.
W przedmiotowej sytuacji możliwe wydają się zatem dwa rozwiązania. Pierwszym z nich,
wynikającym z zasad współżycia społecznego i dobrych obyczajów w nauce jest po prostu
próba polubownego załagodzenia i wyjaśnienia sytuacji. W przedmiotowej sprawie bowiem
wyraźnie widać, iż opiekun naukowy podejmuje działania nielicujące z powagą pełnionej
funkcji i zasadami obowiązującymi na uczelni. Każde zaś działanie uchybiającym
obowiązkom nauczyciela akademickiego lub godności zawodu nauczycielskiego wiązać się
może z odpowiedzialnością dyscyplinarną (art. 139 ustawy o z dnia 27 lipca 2005 r.
szkolnictwie wyższym, Dz. U. z 2012 r. Nr 572 ze zm.; dalej jako: u.s.w.). Należałoby zatem
w pierwszej kolejności podjąć przede wszystkim próbę polubownego załatwienia sporu.
Drugim z możliwych rozwiązań jest podjęcie starań mających na celu zmianę osoby opiekuna
naukowego, w dalszej perspektywie – promotora. Wiąże się to z faktem, iż relacja, jak
powinna zostać nawiązana pomiędzy uczestnikiem studiów doktoranckich a jego opiekunem
naukowym ma szczególną postać. Opiekun naukowy, a w dalszej perspektywie – promotor
winien być osobą wyjątkowo bliską doktorantowi, pozostająca z nim w bezpośrednim
kontakcie, udzielając niezbędnej pomocy merytorycznej i metodycznej w pracy naukowej.
Winna być to osoba, którą doktorant darzy należnym szacunkiem i wie, że w każdej chwili
może liczyć na jego pomoc. Opiekun naukowy zaś winien rozumieć potrzeby młodego adepta
Krajowa Reprezentacja Doktorantów
ul. Koszykowa 60/62 lok. 11, 00-673 Warszawa
Tel./fax 22 623 83 09
www.krd.org.pl
[email protected]
Krajowa
Reprezentacja
Doktorantów
nauki, zachęcać go do podejmowania pracy naukowej, motywować do własnego rozwoju. W
sytuacji, gdy brak jest takiej relacji wydaje się, iż nic nie stoi na przeszkodzie zmianie osoby
opiekuna naukowego. W przedmiotowej sytuacji wyraźnie bowiem widać, iż działania
opiekuna naukowego pytającego nie rokują udanej współpracy w przyszłości. Wydaje się, iż
w przedmiotowej sytuacji nie ma przeciwwskazań do tego, by rychło wystąpić o zmianę
opiekuna, tak, by nadać bieg formalnej procedurze zmierzającej do nadania stopnia doktora
uczestnikowi studiów doktoranckich. Taka konkluzja wynika po części także z przytoczonego
stanu faktycznego, w którym pytający wskazuje, iż dla swego rozwoju naukowego podejmuje
współpracę z innymi katedrami. Tym samym, jak można mniemać, jest to osoba rzetelnie
pracująca, której dorobek i osiągnięcia mogą zostać potwierdzone przez innych pracowników
naukowych. Dodać przy tym należy, iż doktorant, w wyjątkowych przypadkach, może złożyć
wniosek do kierownika studiów doktoranckich o zmianę opiekuna naukowego, co – co do
zasady - wynika to z regulaminu studiów doktoranckich (w przedmiotowej sprawie nie
podano macierzystej uczelni pytającego; dla przykładu jednak: § 19 ust. 5 Uchwały nr
35/III/2012 Senatu Uniwersytetu Jagiellońskiego z dnia 28 marca 2012 r. w sprawie
Regulaminu studiów doktoranckich na Uniwersytecie Jagiellońskim).
Odnosząc się do drugiej części zapytania, dotyczącej dopuszczalności wyznaczenia przez
opiekuna naukowego sztywnych ram czasowych, które uczestnik studiów doktoranckich
winien spędzać w katedrze, stwierdzić należy, iż brak jest odnośnej regulacji w tym
względzie. Sztywny wymiar godzin dotyczyć może innych zajęć, do uczestnictwa w których
zobowiązany jest każdy uczestników studiów doktoranckich. Mowa tutaj chociażby o
wymiarze czasowym praktyki zawodowej, liczbie godzin przeznaczonych na poszczególne
zajęcia dydaktyczne, w których winien uczestniczyć doktorant i które ściśle oznaczone są w
programie studiów. Nie ma natomiast ustawowo określonego wymiaru czasu, które doktorant
„spędzać” powinien w siedzibie katedry. Przytoczyć tu należy treść art. 197 ust 1 u.s.w.:
Doktorant jest obowiązany postępować zgodnie z treścią ślubowania i regulaminem studiów
doktoranckich. Przepis art. 189 ust. 2 stosuje się odpowiednio(„Student jest obowiązany w
szczególności do:
Krajowa Reprezentacja Doktorantów
ul. Koszykowa 60/62 lok. 11, 00-673 Warszawa
Tel./fax 22 623 83 09
www.krd.org.pl
[email protected]
Krajowa
Reprezentacja
Doktorantów
1. uczestniczenia w zajęciach dydaktycznych i organizacyjnych zgodnie z regulaminem
studiów; 2. składania egzaminów, odbywania praktyk i spełniania innych wymogów
przewidzianych w planie studiów; 3. przestrzegania przepisów obowiązujących w uczelni”).
2. Do podstawowych obowiązków doktorantów, poza obowiązkami określonymi zgodnie z ust.
1, należy realizowanie programu studiów doktoranckich oraz prowadzenie badań naukowych
i składanie sprawozdań z ich przebiegu.
3. Uczestnicy studiów doktoranckich prowadzonych w uczelni mają także obowiązek
odbywania praktyk zawodowych w formie prowadzenia zajęć dydaktycznych lub
uczestniczenia w ich prowadzeniu. Maksymalny wymiar zajęć dydaktycznych prowadzonych
przez doktorantów nie może przekraczać dziewięćdziesięciu godzin rocznie.
Jak wynika z powyższej regulacji, uczestnik studiów doktoranckich obowiązany jest do
uczestnictwa w zajęciach dydaktycznych, do prowadzenia zajęć dydaktycznych, których
wymiar określa bądź regulamin studiów, bądź też program studiów. Z prowadzeniem badań
zaś (gdyż jak się wydaje „spędzanie” czasu w katedrze należałoby zakwalifikować do tej
właśnie kategorii obowiązków ciążących na doktorancie) nie wiążą się ściśle zakreślone ramy
czasowe.
5. Wnioski
W przedmiotowej sprawie wydaje się, iż w związku z nagannym postępowaniem opiekuna
naukowego uzasadnionym byłoby wystąpienie przez pytającego z wnioskiem o zmianę
opiekuna naukowego, a w dalszej kolejności złożenie wniosku o wszczęcie przewodu
doktorskiego. Niemniej pamiętać jednak należy, iż w każdej konfliktowej sytuacji
optymalnym rozwiązaniem winna być próba podjęcia dialogu i dojścia do kompromisu. Jeśli
jednak taka droga jest niemożliwa, zasadnym wydaje się skierowanie wskazanego powyżej
wniosku do kierownika studiów doktoranckich. Jeśli zaś chodzi o sztywne ramy czasowe
pracy w katedrze, uznać należy, iż nie mają one prawnego uzasadnienia.
Zespół Prawny Rzecznika Praw Doktoranta
Krajowej Reprezentacji Doktorantów
Krajowa Reprezentacja Doktorantów
ul. Koszykowa 60/62 lok. 11, 00-673 Warszawa
Tel./fax 22 623 83 09
www.krd.org.pl
[email protected]