Anita Kaik-Woźniak, Tadeusz Fąk

Turystyka i Rekreacja Tom 4/2008
45
Anita Kaik-Woźniak, Tadeusz Fąk
Akademia Wychowania Fizycznego we Wrocławiu
Oferta Wrocławia w zakresie rekreacji ruchowej w opinii
mieszkańców miasta
Recreational offer of Wrocław in the eyes of the inhabitants of the city
Abstract
Interesting offer regarding physical activities accompanied with corresponding educational
and promotional activities may support the development of desired habits involving everyday
physical activities. In 2001 Wrocław Municipality took some measures by approving the "Strategy for the Physical Recreation and Sport". The presented study concernig group of 1090 Wrocław
inhabitants is the part of this strategy. The results show respondents' high awareness of the recreational offer of the city with regard to the services directly related to their needs and interests such
as swimming, team games and fitness activities. It should be noted, however, that the demand for
some activities (e.g. water sports, extreme sports and winter sports) was not satisfied and some
recreational amenities/facilities arę missing.
Słowa kluczowe: zdrowy styl życia, aktywność fizyczna, oferta rekreacji ruchowej, Wrocław
Wstęp
Rekreacyjny styl życia przejawia się jako
zespół wartości i przekonań w stosunku do aktywnego korzystania z form rekreacji ruchowej, w dni robocze, weekendowo-świąteczne
i wakacyjno-urlopowe. Spośród wielu funkcji
rekreacji ruchowej, funkcja zdrowotna pełni
rolę zasadniczą. Do czynników warunkujących stan zdrowia (wpływających niewątpliwie na rekreacyjny styl życia), należą m.in.
prawidłowe żywienie, przeciwdziałanie stresom, higiena osobista, wypoczynek czynny i
bierny, komfort psychiczny i fizyczny, pozytywne relacje międzyludzkie oraz zadowolenie i radość z życia. Nie ulega najmniejszej
wątpliwości, że omawiany tu problem staje
się jednym z najbardziej istotnych wyzwań
dla współczesnego człowieka. Wpływ aktywności ruchowej na stan i poziom zdrowia
człowieka zarówno w obszarze biologicznym
jak i psychicznym jest niezaprzeczalnym faktem. O pozytywnym wpływie aktywności ruchowej na stan zdrowia wypowiadało się wie-
lu autorów prac badawczych, których wyniki
potwierdziły tę hipotezę [2, 4, 10, 11, 12, 14,
16,18,20].
Już w latach 70. XX wieku S. Kozłowski
stwierdził, że aktywność ruchowa człowieka
ze stanu powinności powinna przejść w stan
konieczności [12]. To wyzwanie dla człowieka
drugiej połowy XX wieku nie uzyskało jednak
statusu realizacyjnego, a wkraczająca cywilizacja społeczeństwa informacyjnego [3] na przełomie XX i XXI wieku jeszcze bardziej ograniczała naturalną aktywność ruchową człowieka.
Cywilizacja ta zwana jest również konsumpcyjną, a segmentowe „pasywną fizycznie" oraz
„krzyku i reklamy", potęguje ona niepokój, lęk
i stres. Powyższe fakty pozwalają stwierdzić,
że współczesny człowiek otrzymuje dziennie
tyle informacji, ile jego dziadkowie otrzymywali w ciągu całego roku.
Współczesność niesie niebezpieczne zjawiska dla rozwoju i zdrowia człowieka, do których należy zaliczyć m.in.
- niekorzystny (super szybki) rozwój techniki
i informacji medialnej,
46
- znaczne ograniczenia aktywności ruchowej, przyczyna nie korzystania z wartości aktywno- izolację człowieka od natury [17, 19].
ści ruchowej tkwi w niewiedzy społeczeństwa
Wśród tych trzech wymienionych zagrożeń, 0 jej wpływie na zdrowie. W oparciu o pogłęnajbardziej niebezpieczne jest zjawisko ogra- bioną analizę literatury i dyskusję nad uzyskaniczające aktywność ruchową człowieka XXI. nymi wynikami badań uznano, że możliwe do
„Wszelkie działania w zakresie promocji realizacji w Polsce działania powinny dotyczyć
zdrowia dotyczą bezpośrednio lub pośrednio sfery instrumentalnej poprzez udostępnianie
przesłania „moje zdrowie w moich rękach", terenów, obiektów i poprawę ilościowej i jaco oznacza, że człowiek staje się podmiotem kościowej oferty usług rekreacyjnych w trzech
w zakresie ochrony swojego zdrowia. Wobec sektorach: publicznym, społecznym i prywattego działania państwa mają na celu poprzez nym.
edukację, inicjatywy społeczne, ekonomiczne
Takie właśnie działania niewątpliwie podi polityczne zapewnić warunki do realizacji jął samorząd wrocławski, który zatwierdził
tego hasła" [13]. Powinność i obowiązek ten w lipcu 2001 roku „Strategię Wrocławia w zaspoczywa na państwie, a w konsekwencji prze- kresie rekreacji ruchowej i sportu". W strategii
kłada się on na konkretne działania samorzą- tej istnieją zapisy dotyczące prozdrowotnych
dów terytorialnych, które powinny zabezpie- form aktywności ruchowej dla Wrocławian,
czyć właściwą ofertę dla społeczności lokalnej począwszy od misji „Rekreacyjny styl życia
w zakresie realizacji zagadnień związanych z Wrocławian", poprzez cele i zadania strategiczpromocją zdrowia i działaniami zmierzający- ne, sfery działalności oraz programy przedsięmi do jego poprawy. Jednym z elementów tych wzięć [9].
działań jest zapewnienie mieszkańcom atrakMisja omawianej strategii zakłada, że w
cyjnej oferty w zakresie aktywności ruchowej, roku 2020 ponad 30% Wrocławian będzie
popartej profesjonalnymi działaniami eduka- korzystało systematycznie z aktywnych form
cyjnymi i promocyjnymi.
wypoczynku, a tym samym wzrośnie wskaźAutorzy tego opracowania od wielu lat pro- nik jakościowy rekreacyjnego stylu życia. Zawadzą badania zmierzające do odpowiedzi łożenia te przyjęto w oparciu o wyniki badań
na pytanie, dlaczego Polacy w zdecydowanej prowadzone w systemie ciągłego monitoringu
większości nie chcą wypoczywać aktywnie [9, 8, 6, 5].
ruchowo? Zatem problem badawczy określa
We wszystkich elementach składowych strazjawisko stanu i uwarunkowań aktywności tegii wyznacza się kierunki, cele strategiczne
ruchowej Polaków ze szczególnym uwzględ- 1 programy realizacyjne, w których są zapisy
nieniem motywów i barier dla tego procesu. związane ze zdrowym - aktywnym stylem żyWyniki badań wskazują na to, że zachowania cia Wrocławian z podkreśleniem aspektów eduwolnoczasowe naszego społeczeństwa zdomi- kacyjnych. Misja i cele strategiczne w oparciu
nowane zostały przez bierne formy wypoczyn- 0 kryteria przestrzenno-tematyczne określają
ku. Wśród najczęściej wymienianych przyczyn zadania dla poszczególnych sfer działalności
takiego stylu życia dominowały: opory psy- rekreacyjnej, do której należą: wrocławskie
chiczne, brak chęci, problemy zdrowotne, brak usługi rekreacyjne, edukacja do aktywności
potrzeby, brak dostępu do terenów i obiektów ruchowej, rekreacja w osiedlu, rekreacja w zierekreacyjno-sportowych, brak umiejętności or- leni, rekreacyjny sposób przemieszczania się
ganizacji, brak towarzystwa i czasu.
oraz rekreacja w aglomeracji. Dla każdej ze
Wielopłaszczyznowe działania badawcze sfer wyznaczono: cele szczegółowe, kierunki
pozwoliły na wyodrębnienie szczególnie waż- rozwoju i program przedsięwzięć. Założono, iż
nych barier, które wcześniej nie zostały jeszcze cele te zostaną osiągnięte poprzez, m.in. system
opisane w literaturze przedmiotu, a mianowi- przestrzenno-finansowy wrocławskich usług,
cie - bariery filozoficznej społeczeństwa czasu które zostały przedstawione w tab. l i 2.
wolnego i bariery edukacyjnej, czyli przygoWażnym elementem omawianego dokutowującej najmłodsze pokolenia do aktywne- mentu jest zapis dotyczący wspomagania rozgo stylu życia [7]. Na podstawie uzyskanych woju usług rekreacyjnych sektora prywatnego
wyników badań sformułowano tezę, że główna 1 społecznego oraz konieczności monitoringu,
47
Tabela 1: System przestrzenno—finansowy wrocławskich usług rekreacyjnych - część l*
Kategoria dostępności finansowej
Kategoria dostępności przestrzennej
Usługi przydomowe
Przydomowe place zabaw i gier dla dzieci.
Przydomowe tereny do rekreacyjnych gier plenerowych (przykłady: szachy
plenerowe, krokiet, kule, mini - kręgle).
Małe boiska (przykłady: do badmintona, ringo, koszykówki).
Przydomowa zieleń rekreacyjna.
Usługi osiedlowe
Place zabaw i gier dla dzieci.
Zespoły boisk rekreacyjnych (przykłady: siatkówka, koszykówka, piłka rzeczna,
piłka nożna, tenis, badminton).
Parki osiedlowe.
Wielofunkcyjne ścieżki rekreacyjne (spacerowe, rowerowe, rolkowe).
Łąka wielofunkcyjna (przykłady: do gier plenerowych takich jak: krokiet, szachy,
kule, górki zabaw letnich i zimowych, lodowisko sezonowe).
Enklawy zieleni dla wypoczynku.
Usługi
Usługi
płatne specjaliUsługi
bezpłat- po przy- styczne
stępnej lub lukne
cenie
susowe
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
Rekreacyjno-sportowe obiekty kubaturowe (przykłady: sale szkolne, pływalnie
kryte, studio rekreacji).
+
+
* Źródło: Strategia Wrocławia w zakresie rekreacji ruchowej i sportu 2001 r.
Tabela 2: System przestrzenno-finansowy wrocławskich usług rekreacyjnych - część 2*
Usługi międzyosiedlowe
Boiska do gier zespołowych i indywidualnych (przykłady: piłka nożna,
koszykówka, siatkówka plażowa, korty tenisowe, badminton).
Tereny do gier plenerowych (przykłady mini — golf, krokiet).
Skate Parki.
Kąpieliska.
Baseny kryte.
Hale i sale rekreacyjno-sportowe z małą widownią (przykłady: szkolne, klubowe,
MOSiR-ów).
Studio rekreacji o rozszerzonym zakresie usług (przykłady: nowoczesne formy
gimnastyki, sporty walki, ćwiczenia siłowe, odnowa biologiczna).
Obiekty profilowe - rekreacyjno-sportowe (przykłady: strzelnice, kręgielnie,
ośrodki jeździeckie).
Ekstremalne formy rekreacji (przykłady: ścianki wspinaczkowe, skoki na linie,
sporty spadochronowe).
Lokalne szlaki wodne (przykłady kajaki, łodzie wiosłowe).
Wielofunkcyjne ścieżki rekreacyjne łączące trasy rekreacyjne osiedlowe
(spacerowe, rowerowe).
Parki rolkowe z trasami międzyosiedlowymi.
Usługi ogółnomiejskie
Parki i lasy ogółnomiejskie.
Wielofunkcyjne ścieżki rekreacyjne będące połączeniami tras rekreacyjnych do
aglomeracji wrocławskiej (piesze, rowerowe, jeździeckie).
Szlaki rekreacj i wodnej .
Kompleksy rekreacji specjalistycznej (przykłady: baseny kąpielowe, tory wyścigów
konnych, lodowiska, tor sportów motorowych i rowerowych, przystanie, mariny
białej floty i żeglugi pasażerskiej, sporty lotnicze, wielofunkcyjne sale rekreacyjne
ze średnią widownią).
Nowoczesne, wielofunkcyjne studio rekreacji aktywnej, kompleks sal do gier
zespołowych i indywidualnych (przykłady: tenis ziemny, stołowy, sąuash,
nowoczesne formy gimnastyki, ćwiczenia siłowe, odnowa biologiczna).
* Źródło: Strategia Wrocławia w zakresie rekreacji ruchowej i sportu 2001 r.
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
48
planów przedsięwzięć i planów realizacyjnych.
Działania te są prowadzone w systemie ciągłym, a ich wyniki są przekazywane jednostkom realizującym te programy i jednocześnie
publikowane [5, 6]. Przykładem realizacji ciągłego monitoringu jest niniejsze opracowanie.
W zakresie monitoringu problem badawczy
dotyczył oferty rekreacyjnej, która miałaby zaspokajać potrzeby aktywności ruchowej mieszkańców, zachęcając ich, poprzez jej bogactwo
wyborów, do dbałości o własne zdrowie. Celem badań było poznanie opinii i sądów w zakresie preferencji i oczekiwań mieszkańców
Wrocławia, w ramach możliwości realizacji
aktywnych form wypoczynku na terenie miasta
w kontekście wartości zdrowotnych. Problem i
cel badań pozwoliły sformułować poniższe pytania badawcze:
- Jakie są propozycje Wrocławia w zakresie usług rekreacyjnych?
— Czy preferowane i oczekiwane formy rekreacji ruchowej Wrocławian występują w sieci usług wrocławskich?
Materiał i metoda
W badaniach posłużono się metodą sondażu diagnostycznego wykorzystując kwestionariusz wywiadu [15]. Czasokres badań obejmował przełom roku 2006 i 2007. Badania odbywały się na terenie wszystkich wrocławskich
osiedli, a uczestnikami byli ich mieszkańcy,
którzy po uzyskaniu zaproszenia, wyrazili zgodę na uczestnictwo w badaniach. Zebrany materiał badawczy objął 1090 respondentów.
Uczestnikami badań w niewielkiej większości były kobiety (51,9%), natomiast mężczyźni
stanowili (48,9%). Przeważali głównie ludzie
młodzi w wieku 15-24 lat (44,5%) i 25-39 lat
(29,2%). Pozostałą grupę stanowiły osoby po
40 roku życia. Najwięcej respondentów było z
wykształceniem średnim (52,8%) i wyższym
(24,1%). Zdecydowana większość badanych
(42,6%) podejmowała jeszcze naukę.
Wyniki
Informacja o istnieniu możliwości podjęcia
aktywnego wypoczynku jest z pewnością niezwykle ważną wartością dla rekreacyjnego stylu życia. Człowiek znając ofertę usług rekrea-
cyjnych (zaplecze terenowe, bazowe, sprzętowe i instruktorskie) jest w stanie odpowiednio
wykorzystać czas wolny i dokonać wyboru
właściwych dla swoich potrzeb form rekreacji
ruchowej, które z pewnością korzystnie wpłyną na jego samopoczucie, a tym samym i stan
psycho-fizyczny. Badani mieszkańcy Wrocławia dość dobrze orientują się w ofercie dotyczącej usług rekreacyjnych. Wszyscy zgodnie
potwierdzają, iż najwięcej usług jest z zakresu „fitness" (100%), mając na myśli zajęcia z
nowoczesnych form gimnastyki i ćwiczeń siłowych. Wyniki badań dodatkowo informują,
0 bogatej ofercie w zakresie rekreacji wodnej
(69,4%). Dotyczy ona przede wszystkim okresu letniego, kiedy to czynne są kąpieliska i
baseny otwarte, wówczas oprócz pływania i
kąpieli istnieje również możliwość pływania
na sprzęcie wodnym. Respondenci wskazują
również na bogatą ofertę zajęć z gier zespołowych (48,1%), co jest niewątpliwie związane z
dość powszechnym udostępnianiem szkolnych
1 miejskich sal rekreacyjno-sportowych.
Ponad połowa badanych (54,9%) uważa, że
na terenach, na których mieszkają, generalnie
nie brak usług rekreacyjno-sportowych. W
grupie, która odczuwa takie braki, respondenci
najczęściej wskazuj ą na usługi związane z rekreacją wodną (19,4%), zwłaszcza w kontekście ogromnej przydatności nauki pływania,
co bardzo często wiąże się z niemożliwością
korzystania z pływalni przez wszystkich chętnych. Zatem można wnioskować, że ta istotna
forma rekreacji ruchowej potrzebuje ciągłego
rozwoju obiektów. Dodatkowo, pomimo i tak
dobrze rozwiniętej sieci usług rekreacyjnych
związanych z zajęciami „fitness", respondenci
uważają, że ciągle jeszcze ich brakuj e (18,1%).
Należy tutaj wspomnieć, iż w tym zakresie największą ofertę przygotował dla mieszkańców
Wrocławia sektor prywatny [6]. Badani zwracają również uwagę na brak wypożyczalni
rowerów, co wiąże się w wielu przypadkach
(zwłaszcza wśród osób mieszkających w zabudowie blokowej) z niemożnością posiadania
własnego roweru ze względów lokalowych
(4,1%). Rozwiązania systemowe w tym zakresie należałoby zaczerpnąć z krajów zachodnich
(np. Holandia, Belgia), które posiadają duże
doświadczenie w promowaniu rekreacyjnego
stylu życia, poprzez wykorzystanie roweru
49
jako codziennego środka transportu. Istotnym
problemem sygnalizowanym przez respondentów są również bardzo popularne zajęcia z
zespołowych gier sportowych, które w dużej
mierze organizowane są tylko dla młodzieży
(6,1%).
Reasumując omawiany problem należy
stwierdzić, że informacja, jaką posiadają respondenci o usługach rekreacyjno-sportowych ściśle wiąże się z ich zainteresowaniami
danymi formami rekreacji. Deklarują oni, że
najczęściej podejmowanymi formami jest pływanie (41,6%), jazda rowerem (39,4%), formy
gimnastyczne (32,7%), bieganie (23,0%), gry
zespołowe (25,4%) i spacery (26,4%).
Natomiast spośród form rekreacji ruchowej,
które badani chcieliby poznać w przyszłości,
wystąpiły formy rekreacji wodnej (27,1%),
sporty ekstremalne (20,5%), formy rekreacji
zimowej (19,7%), jak również gry zespołowe
(12,1%). Należy zatem uznać, iż jest zapotrzebowanie na w/w usługi i oferta rekreacyjna
Wrocławia powinna zostać o nie uzupełniona,
co niewątpliwie zwiększyłoby ilość uczestników rekreacji, którzy poprzez zainteresowania
i potrzeby pielęgnowaliby własne zdrowie.
Prezentując swoje indywidualne oczekiwania badani mieszkańcy Wrocławia wskazywali
na braki w bazie sportowo-rekreacyjnej, które najbardziej zaznaczały się w obrębie form
rekreacji wodnej, braki te dotyczyły przede
wszystkim basenów krytych i miejsc rozrywki wodnej (aqua parki) - 24,8%, boisk sportowych (16,6%) i ścieżek rowerowych (1,9%).
Co do ostatniego problemu, istotny jest fakt,
iż obecnie podczas przebudowy dróg wrocławskich systematycznie budowane są trasy spacerowe i rowerowe, co z pewnością polepszy
komunikację tym środkiem lokomocji, który
niewątpliwie poprawia kondycję i stan zdrowia
Wrocławian.
Analizując prezentowane wyniki badań,
należy stwierdzić, iż oferta Wrocławia w zakresie rekreacji ruchowej jest systematycznie
powiększana i rozwijana, niemniej jednak posiada jeszcze obszary z zakresu aktywności
ruchowej, które nie są zbyt dobrze zagospodarowane. Należy również stwierdzić, iż nie na
wszystkich płaszczyznach zakładanej strategii
Wrocławia w zakresie rekreacji ruchowej i
sportu jest ona odpowiednio realizowana. Zde-
cydowanie zaniedbana jest oferta dla rodzin, w
kontekście jej wspólnego wypoczynku, który
jest bardzo istotnym problemem dla procesu
edukacji w zakresie promocji rekreacyjnego
stylu życia.
Dyskusja
Wyniki badań GUS z 2000 roku informują,
że około 7% społeczeństwa Polski korzysta systematycznie z form aktywnego wypoczynku,
około 43% uważa, że jest to ważny element
zdrowego stylu życia człowieka, ale korzysta
z niego sporadycznie, a pozostali respondenci (około 50%) stwierdzają, że nie mają takiej
potrzeby [1].
Natomiast wyniki badań „Eurobarometru"
wskazuj ą na zróżnicowany poziom aktywności
ruchowej poszczególnych krajów. Najwyższe
pozytywne wyniki osiągają społeczności krajów skandynawskich, a Polska znajduje się na
dalekim miejscu [19]. Być może powinniśmy
przyjąć wzorce od Finów, którzy w latach 70.
ostatniego stulecia zatrwożeni stanem zdrowia własnego społeczeństwa rozpoczęli systemową kampanię szczególnie poprzez formy
aktywności ruchowej na rzecz rekreacyjnego
stylu życia, osiągając w ten sposób doskonałe
rezultaty. Autorzy tej pracy twierdzą, że społeczeństwom krajów skandynawskich udało
się wytworzyć (poprzez fiński model) swoistą
filozofię dla wartości czasu wolnego, a w nim
aktywności ruchowej, którą można zawrzeć
w poniższym przesłaniu „pracuje i żyje po to,
aby w czasie wolnym żyć". Z tego filozoficznego przesłania wynika pojecie: „społeczeństwo czasu wolnego". Zatem wzorując się na
tym przykładzie należałoby rozpocząć budowę w Polsce podobnego systemu w zakresie
promocji rekreacyjnego stylu życia, w którym
aktywność ruchowa powinna zajmować ważne
miejsce.
Odwołując się zatem do wyżej wspomnianych wzorów, Samorząd Wrocławski powinien
działać tak, aby stworzyć szansę na wykształcenie się pozytywnych nawyków związanych
z podejmowaniem codziennej aktywności fizycznej, która niewątpliwie będzie miała swoje odzwierciedlenie w zdrowszym społeczeństwie, co wiąże się z mniejszymi nakładami na
opiekę medyczną i rehabilitację.
50
Reasumując powyższe rozważania, należy
stwierdzić, iż badani respondenci interesują
się i wiedzą o istnieniu przede wszystkim tych
usług, które wiążą się bezpośrednio z ich zainteresowaniami i potrzebami. Dotyczy to przede
wszystkim takich usług jak pływanie, zajęcia
z gier zespołowych i zajęcia „fitness". Należy
jednocześnie podkreślić, iż jest obszar usług,
który nie jest odpowiednio zagospodarowany,
a istnieje na niego zapotrzebowanie (np. sporty
wodne, ekstremalne, zimowe). Braki występują również w bazie terenowej i lokalowej
w stosunku do niektórych usług, które mogą
częściowo ograniczać podejmowanie aktywnych form wypoczynku przez mieszkańców
Wrocławia.
Piśmiennictwo:
1. Baran A. 2000: Uczestnictwo Polaków w sporcie i
rekreacji ruchowej, GUS, Warszawa: 14-16
2. Demel M. 1997: Wychowanie zdrowotne. W: Z.
Krawczyk (red.) Kultura Fizyczna i Sport, Instytut
Kultury Warszawa: 31 -44
3. Denek K. 2002: Poza ławką szkolną Erudytus, Poznań: 74-79
4. Drabik J. 1995: Aktywność fizyczna w edukacji
zdrowotnej społeczeństwa, AWF, Gdańsk
5. FąkT., Kaik-WoźniakA. 2004: Edukacyjne aspekty
wrocławskiej strategii w zakresie rekreacji ruchowej. W: W. Siwiński, R. Tauber, E. Mucha-Szajek
(red.) Hotelarstwo, gastronomia, turystyka i rekreacja w procesie integracji europejskiej, WSHiG,
Poznań: 554-566
6. Fąk T., Kaik A. 2003: Rozwój form rekreacji ruchowej sektora prywatnego we Wrocławiu w latach
1999 - 2000 — analiza porównawcza. W: D. Umiastowska (red.) Aktywność ruchowa ludzi w różnym
wieku, Uniwersytet Szczeciński, Szczecin: 304-309
7. Fąk T. 2002: Wychowanie do rekreacji ruchowej
młodzieży szkolnej - stan i uwarunkowania, AWF,
Wrocław
8. Fąk T., Kaik A. 2002: Formy wypoczynku mieszkańców Wrocławia na obszarze Szczytnickiego Zespołu Przyrodniczo-Kraj obrazowego „Wielka Wyspa". W: D. Umiastowska (red.) Aktywność ludzi w
rożnym wieku, Uniwersytet Szczeciński, Szczecin:
452-472
9. Fąk T., Kaik A, Opoka D. 2001: Działania zmierzające do opracowania strategii miasta Wrocławia
w zakresie rekreacji ruchowej i sportu. W: W. Siwiński (red.) Rekreacja i turystyka. Współczesne
10.
11.
12.
13.
14.
15.
16.
17.
18.
19.
20.
dylematy, zadania, perspektywy, PSNARiT, Poznań: 28-33
Fąk T., Opoka D. 1995: Aspekty zdrowotne rekreacji ruchowej w opinii studentów AWF Wrocław.
W: Z. Czaplicki, W. Muzyka (red.) Styl życia, a
zdrowie. Dylematy teorii i praktyki, PTP, Olsztyn:
93-103
KozdrońE. 1994: Rekreacja ruchowa jako składnik
stylu życia i wychowania zdrowotnego. W: T. Wolańska (red.) Rekreacja ruchowa, AWF, Warszawa
Kozłowski S. 1972: Znaczenie aktywności ruchowej w rozwoju fizycznym człowieka. W: N. Wolański (red) Czynniki rozwoju człowieka, PWN, Warszawa:34-35
Krawański A. 2003: Ciało i zdrowie człowieka w
nowoczesnym systemie wychowania fizycznego,
AWF, Poznań: 125
Kuński H. 2003: Trening zdrowotny dla osób dorosłych, Medsportprees, Warszawa
Łobocki M. 2003: Metody i techniki badań, Impuls,
Kraków
MaslowA. 1970: Motivation andPersonality, Haper
and Rów, New York
Pańczyk W. 2006: Turystyka aktywna na Roztoczu
wobec powinności fizycznej człowieka cywilizacji
konsumpcyjnej. W: A. Świeca, K. Kałamucki (red.)
Turystyka aktywna i jej rozwój na Roztoczu — regionie pogranicza, UMSC, Lublin: 29-36
Szwarc H. 1981: Wpływ ruchu i rekreacji fizycznej na somatyczne i fizyczne zdrowie człowieka.
W: K. Dąbrowski (red.) Zdrowie psychiczne, PWN,
Warszawa: 48-62
Świeca A. 2006: Aktywne formy wypoczynku wyzwaniem współczesnego człowieka. W: A. Świeca,
K. Kałamucki (red.) Turystyka aktywna i jej rozwój
na. Roztoczu — regionie pogranicza, UMSC, Lublin:
13-28
Wit B. 2006: Efekty Zdrowotne systematycznego
uczestnictwa w wysiłku rekreacyjnym. W: K. Dąbrowski (red.) Zarys teorii rekreacji ruchowej, ALMAMER, AWF Warszawa: 209-227
Adres korespondencyjny:
Anita Kaik-Woźniak,
AWF Wrocław
ul. Paderewskiego 35
51-612 Wrocław
e-mail: [email protected]
dr Tadeusz Fąk
AWF Wrocław
ul. Paderewskiego 35
51-612 Wrocław
e-mail: [email protected]