Janusz Deska*, Antoni Bombik*, Jolanta Raczuk**, Anna Marciniuk

Ochrona Środowiska i Zasobów Naturalnych
nr
50, 2011 r.
Janusz Deska*, Antoni Bombik*, Jolanta Raczuk**,
Anna Marciniuk-Kluska***
REALIZACJA PROGRAMU OCZYSZCZANIA KRAJU Z AZBESTU
NA LATA 2009–2032 W GMINACH WIEJSKICH POWIATÓW
SIEDLECKIEGO I ŁOSICKIEGO
IMPLEMENTATION OF PROGRAMME FOR ASBESTOS
ABATEMENT IN POLAND 2009–2032 IN RURAL CONTIES OF
SIEDLCE AND ŁOSICE DISTRICTS
Słowa kluczowe: usuwanie azbestu, gminy wiejskie, mazowieckie, zaawansowanie programu, koszty.
Key words: asbestos removal, rural municipalities, Mazowsze states, advancement program, costs.
Streszczenie
Na obszarze Polski znajduje się około 15 500 tys. Mg wyrobów zawierających azbest,
w tym 14 900 tys. ton płyt azbestowo-cementowych oraz 600 tys. Mg rur i innych wyrobów
azbestowo-cementowych, a na obszarze wiejskim znajduje się około 5400 tys. budynków,
krytych płytami azbestowo-cementowymi.
Największe ilości wyrobów azbestowych znajdują się na terenie województw: mazowieckiego (3000 tys. Mg) i lubelskiego (2000 tys. Mg). W roku 2002 przyjęto w Polsce „Program usuwania azbestu i wyrobów zawierających azbest stosowanych na terytorium Polski”, który zakłada, że do 2032 roku na obszarze Polski nastąpi usunięcie z budynków
* Dr Janusz Deska, prof. dr hab. Antoni Bombik – Instytut Agronomii, Uniwersytet
Przyrodniczo-Humanistyczny w Siedlcach, ul. Prusa 14, 08-110 Siedlce; tel.: 25 643 13 22;
e-mail: [email protected]; e-mail: [email protected]
** Dr inż. Jolanta Raczuk – Instytut Biologii, Uniwersytet Przyrodniczo-Humanistyczny
w Siedlcach, ul. Prusa 12, 08-110 Siedlce; tel.: 25 643 12 38; e-mail: [email protected]
***Mgr Anna Marciniuk-Kluska – Instytut Zarządzania i Marketingu, Uniwersytet PrzyrodniczoHumanistyczny w Siedlcach, ul. Żytnia 17/19, 08-110 Siedlce; tel.: 25 643 17 08;
e-mail: [email protected]
240
Realizacja programu oczyszczania kraju z azbestu na lata 2009–2032 w gminach...
i budowli wszystkich wyrobów, które zawierają azbest. W badaniach przeprowadzono analizę realizacji tego programu we wszystkich gminach wiejskich powiatu siedleckiego i łosickiego. Oceniono przygotowane programy pod względem stopnia kompletności rozwiązań,
stopnia zaawansowania realizacji programu oraz przewidywanych efektów. Gminy zajmują
łącznie obszar 2375 km2 i są zamieszkałe przez 116 426 osób. Na ich obszarze znajduje
się 472 wsie. W trakcie realizacji programu zinwentaryzowano 4893,9 tys. m2 pokryć dachowych, co odpowiada masie 59 753,5 Mg wyrobów azbestowych. Analiza udokumentowała duże zróżnicowanie stopnia realizacji programu w obydwu powiatach. Zwraca uwagę
niewielki stopień wdrażania przyjętego programu w tych gminach. Nieznaczny udział gmin,
w których stopień realizacji jest wysoko zaawansowany, może zdecydować o opóźnieniu
realizacji PUA w tym terenie. Innymi czynnikami, mogącymi ograniczyć wykonanie założeń
programu, jest zupełny brak składowisk substancji niebezpiecznych w tym terenie oraz wysokie koszty tego procesu, trudne do zaakceptowania w tym rejonie Polski.
Summary
On the Polish territory is about 15 500 thousand Mg of asbestos-containing products, including 14 900 thousand Mg tons of asbestos-cement panels and 600 thousand Mg pipes
and other asbestos cement products. Rural area is about 5400 buildings, covered with asbestos-cement panels. The largest amounts of asbestos can be found in the following Mazowsze (3000 thousand Mg) and Lubelskie (2000 thousand Mg) region. In 2002, adopted
in Poland Programme “The removal of asbestos and asbestos-containing products used
on Polish territory”, which assumes that for 2032 on Polish territory will be removed from
the buildings and all products containing asbestos. In studies conducted to examine the
implementation of this program in all rural communities Siedlce and Łosice districts. Prepared rated programs in terms of completeness of solutions, the degree of sophistication of
program implementation and expected results. In the course of the program were inventoried 4893,9 thousand m2 of roofing, which corresponds to the weight of 59 753.5 thousand
Mg of asbestos products. An analysis has documented large differences in the degree program in both counties. Draws attention to a small degree of implementation of the adopted program in these communities. Small share of the municipalities in which the degree of
implementation is a highly advanced, it may decide to delay the implementation of the Program in the area. Other factors that may limit the performance objectives of the program
is a complete lack of landfill of hazardous substances in the area and the high cost of this
process, difficult to accept in this region of Poland.
241
Janusz Deska i in.
1. WPROWADZENIE
Azbest znany był już w czasach starożytnych, a jego zastosowanie gospodarcze notuje
się od 4500 lat. Przez kilka stuleci był dodatkiem do innych materiałów w produkcji knotów
do świec, niepalnego papieru oraz skóry, a także sukna na płaszcze żołnierskie. W XX wieku był jednym z powszechnie stosowanych surowców mineralnych. Nazwa azbest obejmuje
ogół minerałów krzemianowych, tworzących włókna. Zalicza się do nich: azbesty serpentynowe (chryzotylowe) i amfibolowe (amiantowe, amozytowe, aktynolitowe, antofyllitowe,
krokidolitowe oraz magnesioriebeckitowe).
Do minerałów azbestopodobnych należą: attapulgit, antygoryt włóknisty, sepiolit, talk
włóknisty, wollastonit, serpentynit włóknisty, zeolity włókniste oraz inne minerały krzemianowe, jak: diopsyd, egiryn, lamprofyllit, astrofyllit i sillimanit. Pod względem chemicznym są
one uwodnionymi krzemianami magnezu, żelaza, wapnia i sodu [Siemińska 1988, Alloway,
Ayres 1999].
Azbesty są materiałami praktycznie niezniszczalnymi, ponieważ nie ulegają degradacji
biologicznej i termicznej, w związku z czym wprowadzone do środowiska pozostają w nim
przez setki lat. Popularność wyrobów z azbestu związana jest ze specyficznymi właściwościami fizycznymi i chemicznymi tych minerałów. Włókna azbestów są mocne, trwałe i bardzo elastyczne, dzięki czemu produkty azbestowe są ogniotrwałe, kwasoodporne i są dość
odporne na korozję. Odznaczają się również dużą wytrzymałością mechaniczną, dlatego
były powszechnie stosowane w budownictwie, przemyśle maszynowym i włókienniczym
oraz w elektrotechnice [Finley i in. 2007]. Służyły do produkcji wyrobów budowlanych, głównie płyt dachowych i elewacyjnych oraz rur.
Do Polski pierwsze wyroby zwierające azbest trafiły na początku lat trzydziestych XX
wieku, w postaci płyt azbestowo-cementowych produkowanych w Belgii. Wzrost popularności azbestu nastąpił w Polsce w latach 1969–1970, kiedy to powstały zakłady przemysłowe
używające azbestu jako substratu do produkcji różnych wyrobów. W tym czasie do Polski
importowano 100 tys. ton azbestu rocznie, co stanowiło 2% produkcji światowej. Azbest
importowano z ZSRR, głównie chryzotyl (95% importu) oraz krokidolit (z RPA). Inne rodzaje azbestów występowały głównie w sprowadzanych z zagranicy wyrobach gotowych oraz
w postaci domieszek do chryzotylu i krokidolitu [Wyroby… 1965, Siemińska 1988].
W roku 1997 zaczęła obowiązywać w Polsce ustawa regulująca zasady obrotu azbestem, w której wprowadzono zakaz jego wykorzystywania. W Stanach Zjednoczonych
i w Europie Zachodniej wprowadzono rygorystyczne przepisy, zakazujące stosowania azbestu o wiele wcześniej niż w Polsce, przez co dla wielu zagranicznych zakładów produkujących wyroby z azbestu Polska stała się rynkiem zbytu nagromadzonych zapasów [Dyczek
2000, Paustenbach i in. 2003, 2004].
Szkodliwość pyłu azbestowego jest zależna od liczby włókien, stopnia penetracji płuc
oraz od fizycznych i aerodynamicznych cech włókien. Szczególne groźne są włókna cien-
242
Realizacja programu oczyszczania kraju z azbestu na lata 2009–2032 w gminach...
kie, o średnicy poniżej 3 µm, w tym włókna respirabilne (dłuższe niż 5 µm i o grubości
mniejszej od 3 µm).
Największe ryzyko zdrowotne powoduje kontakt z włóknami azbestu amfibolowego.
Jednak dopóki włókna te nie są uwalniane do powietrza i nie występuje ich wdychanie, wyroby z udziałem azbestu nie stanowią zagrożenia dla zdrowia. Takie niebezpieczeństwo
powoduje zachodząca po kilkudziesięciu latach użytkowania korozja lub uszkodzenia (łamanie, kruszenie, cięcie, szlifowanie) wyrobów zawierających azbest. Z tego powodu również w trakcie usuwania wyrobów zawierających azbest konieczne jest zachowanie szczególnej ostrożności [Szeszenia-Dąbrowska 2003, Pyssa, Rokita 2007].
2. PROGRAM USUWANIA AZBESTU ZE ŚRODOWISKA
W roku 2002 opracowano w Polsce i wprowadzono w życie „Program usuwania azbestu i wyrobów zawierających azbest stosowanych na terytorium Polski”, obecnie znany
jako „Program oczyszczania kraju z azbestu na lata 2009–2032”. Założenia tego programu wskazują, że do 2032 r. na obszarze Polski zostaną usunięte z budynków i budowli
wszystkie wyroby zawierające azbest. W programie przewidziano inwentaryzację wszystkich produktów zawierających azbest na obszarze poszczególnych jednostek administracyjnych Polski. W Polsce azbest najczęściej wykorzystywano do produkcji pokryć dachowych (eternit falisty i płaski), płyt elewacyjnych i balkonowych, rur do wykonywania instalacji
wodociągowych, kanalizacyjnych i centralnego ogrzewania, sprzęgieł i hamulców do wind,
różnych typów izolacji cieplnej, bojlerów, kotłów, wymienników ciepła, przewodów centralnego ogrzewania oraz ognioodpornych koców azbestowych [Pyssa, Rokita 2007].
Obecnie 90% obiektów, zawierających azbest, pozostaje niezinwentaryzowanych,
w związku z czym założenia dotyczące ilości i masy wyrobów azbestopochodnych określono szacunkowo. Podaje się, że na obszarze Polski znajduje się około 15 500 tys. Mg
wyrobów zawierających azbest, w tym 14 900 tys. Mg płyt azbestowo-cementowych oraz
600 tys. Mg rur i innych wyrobów azbestowo-cementowych, a na terenach wiejskich znajduje się około 5400 tys. budynków krytych płytami azbestowo-cementowymi. Największe
ilości wyrobów azbestowych znajdują się na terenie województw: mazowieckiego (3000
tys. Mg) i lubelskiego (2000 tys. Mg) [Program… 2010].
Powierzchnia płyt azbestowo-cementowych w województwie mazowieckim jest oceniana na 262 030 tys. m2, co stanowi masę 2961,1 tys. Mg. Znajduje się tu również 78,8 tys.
Mg rur azbestowo-cementowych. Przewidywana masa odpadów zawierających azbest, powstających w województwie mazowieckim w wyniku usuwania wyrobów z azbestem, wyniesie do 2012 r. 1036,4 tys. Mg, w latach 2013–2022 – 1184,4 tys. Mg, a w latach 2023–2032
– 740,3 tys. Mg [Program… 2010].
Podstawowe programy usuwania azbestu z użycia powinny zostać przyjęte na poziomie
gmin lub miast. W swoich założeniach powinny one umożliwić inwentaryzację wszystkich
243
Janusz Deska i in.
asortymentów produktów, zawierających azbest, określenie ich ilości i miejsc występowania. Pozwalają również na wskazanie metod usunięcia azbestu oraz jego utylizacji, a także
wycenę kosztów tych przedsięwzięć oraz wskazują potencjalnych wykonawców zabiegów
usunięcia azbestu, posiadających niezbędne uprawnienia. Programy usuwania azbestu powinny również wskazywać niebezpieczeństwa, wynikające ze stosowania azbestu oraz powstające w trakcie procesu usuwania wyrobów, zawierających azbest [Program… 2010].
3. CEL BADAŃ I METODYKA
Celem przeprowadzonych badań była ocena stopnia zaawansowania procesu realizacji
„Programu oczyszczania kraju z azbestu na lata 2009–2032” w gminach powiatu siedleckiego i łosickiego oraz określenie ilości azbestu znajdujących się na tym terenie i możliwości ich usunięcia, w ramach przyjętych przez gminy algorytmów utylizacji wyrobów zawierających azbest.
W czerwcu 2011 r. dokonano oceny realizacji wymienionego programu we wszystkich
gminach wiejskich tych powiatów. W tych z nich, w których przygotowano i wprowadzono
własne programy usuwania azbestu, przeprowadzono ocenę struktury rzeczowej tych programów, proponowane w nich rozwiązania techniczne oraz stopień zaawansowania realizacji danego programu i jego efekty. Zastosowano w tym celu analizę dokumentów i statystykę tabelaryczną. Na podstawie uzyskanych danych, wyznaczono równanie trendu procesu
usuwania azbestu na badanym obszarze w latach działania programu, przy użyciu programu Excel z pakietu Microsoft.
4. CHARAKTERYSTYKA OBSZARU BADAŃ
Badania obejmowały 19 gmin położonych na terenie wschodniej części województwa
mazowieckiego, wchodzących w skład powiatu siedleckiego i łosickiego (rys. 1). Gminy te
zajmują łącznie 2375 km2 i są zamieszkałe przez 116 426 osób (tab. 1). Na ich obszarze
znajduje się 472 sołectwa, co odpowiada w przybliżeniu ilości wsi. Teren obydwu powiatów znajduje się w dużej części w obszarze funkcjonalnym Zielone Płuca Polski. Zlokalizowane są tu: Nadbużański Park Krajobrazowy oraz Park Krajobrazowy Podlaski Przełom
Bugu. Niektóre gminy położone są także w Obszarze Europejskiej Sieci Ekologicznej NATURA oraz w Obszarze Specjalnej Ochrony Ptaków „Dolina Dolnego Bugu” (PLB140001).
Analizowane gminy to gminy typowo rolnicze, obejmujące niemal wyłącznie gospodarstwa rolne rodzinne, zgrupowane w 472 wsiach. Na terenie badanych gmin istniało niewiele
gospodarstw spółdzielczych i państwowych gospodarstw rolnych (PGR), po których pozostały budynki gospodarcze i mieszkalne. Obecną zabudowę gospodarstw charakteryzuje
duży udział budynków o dachach krytych falistymi płytami azbestowo-cementowymi (W01)
oraz rombokształtnymi płaskimi płytami karo (W02). Obecność dużej liczby pokryć dachów
244
Realizacja programu oczyszczania kraju z azbestu na lata 2009–2032 w gminach...
Rys. 1.Położenie obszaru badań [opracowanie własne na podstawie gminy.pl]
Fig. 1. Location of study area [own study based on gminy.pl]
Tabela 1.Charakterystyka badanych gmin
Table 1. Characteristic of study municipality
Powiat
Siedlce
Powierzchnia,
km2
Liczba mieszkańców
Liczba wsi
Domanice
46,9
2810
14
2007
Kotuń
150,0
8513
32
nie posiada
Gmina
Rok wdrożenia
programu
Korczew
105,0
3150
15
2008
Mokobody
119,3
5481
30
2008
Mordy
170,2
6472
30
2010
Paprotnia
81,0
2960
22
2009
Przesmyki
117,2
3932
23
2009
Siedlce
141,0
16 073
35
2008
Skórzec
119,0
7442
21
2008
Suchożebry
101
4684
18
2008
Wiśniew
126,0
6023
27
2008
Wodynie
115,7
5003
24
2009
Zbuczyn
211,0
10 145
46
nie posiada
c.d. tabeli 1 na str. 246
245
Janusz Deska i in.
Łosice
Huszlew
117,6
3217
25
nie posiada
Łosice
121,2
11 207
18
nie posiada
Olszanka
87,6
3194
17
nie posiada
Platerów
129,0
5397
23
2010
Sarnaki
197,3
5542
32
nie posiada
Stara Kornica
119,0
5181
20
2009
19
2375,0
116 426
472
–
Razem
Opracowanie własne.
zawierających azbest jest efektem usuwania w latach 1960–1980 łatwopalnych strzech
słomianych i pokrycia dachów budynków mieszkalnych oraz gospodarczych materiałem
ogniotrwałym, jakim są płyty azbestowo-cementowe. Było to przedsięwzięcie w znacznym
stopniu ograniczające występowanie pożarów, niszczących wcześniej tutejsze wsie. Ponadto w jednej z gmin stwierdzono istniejący 1,5 km wodociąg, którego konstrukcja zawiera azbest (W03).
5. OCENA REALIZACJI PROGRAMU W BADANYCH GMINACH
Po wprowadzeniu „Programu usuwania azbestu i wyrobów zawierających azbest stosowanych na terytorium Polski” 74% opisywanych gmin podjęło decyzje o wstępnej inwentaryzacji azbestu. W kolejnych latach realizację programu zadeklarowało odpowiednio: 2007
rok – 1 gmina, 2008 rok – 8 gmin, 2009 rok – 4 gminy, 2010 rok – 2 gminy. Pozostałe gminy deklarują wprowadzenie programu w roku 2011. W gminie Zbuczyn wykonano jedynie
wstępną inwentaryzację azbestu, bez wdrażania programu jego usunięcia. W powiecie łosickim zaledwie 33% gmin wdrożyło wymieniony program, natomiast w powiecie siedleckim do programu przystąpiło 85% gmin. W badaniach prowadzonych przez fundację „Gaja”,
dotyczących wdrożenia programu usuwania azbestu (PUA), przygotowanie PUA na terenie
całego kraju zadeklarowało w roku 2010 37,2% gmin, a na terenie województwa mazowieckiego 43,3% [Plich 2010].
Programy usuwania azbestu w 9 gminach zostały opracowane we własnym zakresie,
a 5 gmin powierzyło wykonanie takiego programu wyspecjalizowanym biurom projektowym.
Zastosowane odmienne strategie nie skutkują zróżnicowaniem struktury dokumentacji. Każdy z analizowanych dokumentów zawierał niezbędne informacje na temat zagrożeń wynikających z użytkowania wyrobów zawierających azbest, uwarunkowania prawne decydujące
o konieczności ich usunięcia oraz wzory dokumentów niezbędnych do wypełnienia przez
petentów zainteresowanych usunięciem azbestu z ich posesji.
We wszystkich opisywanych gminach sporządzono również wstępną inwentaryzację
wyrobów azbestowych, przy czym w kilku wypadkach z zastrzeżeniem, że nie musi ona odzwierciedlać stanu rzeczywistego. Niemal we wszystkich programach przedstawiono moż-
246
Realizacja programu oczyszczania kraju z azbestu na lata 2009–2032 w gminach...
liwości finansowania oraz harmonogramy tej operacji w czasie, przy czym niektóre z nich
zawierały ogólniki, odnoszące się do słabo sprecyzowanych możliwości finansowych gminy. Podobny problem istnieje na terenie całego kraju, gdzie 48,2% gmin posiada zabezpieczone lub rozpoznane fundusze przeznaczone na ten cel [Plich 2010].
Tabela 2.Ocena ilości azbestu w gminach posiadających zatwierdzone programy
Table 2. Evaluate the amount of asbestos in the municipalities that have approved
Gmina
Domanice
Korczew
Masa azbestu, Masa azbestu, Asortyment
Masa
Powierzchnia
Mg,
Mg,
wyrobów
Minerały
azbestu,
azbestu,
w przeliczeniu
w przeliczeniu
azbestoazbestowe
2
Mg
tys. m
na 1 sołectwo na 1 mieszkańca
wych
1612,0
2225,6
146,6
210,4
115,1
0,574
W01
chryzotyl
148,4
0,707
W01, W02
W03
chryzotyl
krokidolit
Mokobody
3761,6
319,7
125,4
0,686
W01, W02
chryzotyl
Mordy
7678,0
590,0
255,9
1,186
W01, W02
chryzotyl
Paprotnia
3514,0
219,6
159,7
1,187
W01
chryzotyl
Przesmyki
2900,0
263,4
126,1
0,738
W02
chryzotyl
Siedlce
6620,4
579,3
189,2
0,412
W01, W02
W03
chryzotyl
krokidolit
Skórzec
3194,0
290,4
152,1
0,429
W01, W02
chryzotyl
Suchożebry
4211,0
368,4
233,9
0,899
W01, W02
chryzotyl
Wiśniew
8134,2
481,9
301,3
1,351
W01, W02
chryzotyl
Wodynie
3522,7
299,4
146,8
0,704
W01, W02
chryzotyl
112,8
0,512
W01, W02,
W03
chryzotyl
krokidolit
Zbuczyn
5190,0
471,5
Platerów
4212,0
382,6
183,1
0,780
W01, W02
chryzotyl
Stara Kornica
2978,0
270,7
148,9
0,575
W01, W02
chryzotyl
59 753,5
4893,9
126,6
0,513
–
–
Łącznie
Objaśnienia: W01 – płyty azbestowo-cementowe płaskie, W02 – płyty azbestowo cementowe faliste,
W03 – rury i złącza azbestowo-cementowe; opracowanie własne.
Znacznie gorzej niż identyfikacji ogólnych kierunków programu przedstawia się uszczegółowienie realizacji programu w czasie. Zaledwie 43% gmin posiada ustalony stopień
pilności usunięcia azbestu i określoną na jego podstawie dynamikę usuwania wyrobów
w kolejnych latach, dodatkowo 57% gmin nie posiada również przygotowanych kosztów
usunięcia wyrobów azbestowych w kolejnych latach. Nie mają one również ustaleń, dotyczących płatników wspomagających system opłat za utylizację tych odpadów. Najbardziej
zaawansowane programy posiadają gminy Mordy i Platerów, w których dokonano szczegółowej inwentaryzacji pokryć dachowych, z zastosowaniem fotografii lotniczej, oraz określono szczegółowe harmonogramy usuwania azbestu i założenia finansowe tego procesu.
Ilość wyrobów zawierających azbest, zidentyfikowanych w czasie wstępnej inwentaryzacji, została określona na podstawie powierzchni płyt stanowiących pokrycia dachów. Roz-
247
Janusz Deska i in.
piętość uzyskanych powierzchni płyt w poszczególnych gminach mieści się w przedziale od
146,6 tys. m2 (Domanice) do 590,0 tys. m2 (Mordy), stanowiąc w sumie na opisywanym obszarze powierzchnię 4893,9 tys. m2 (tab. 2). W sołectwach leżących w gminach obydwu powiatów znajduje się od 112,8 (Zbuczyn) do 301,3 Mg (Wiśniew) wyrobów azbestowych, przy
średniej 126,6 Mg. W opisywanych gminach przypada na 1 mieszkańca od 0,412 Mg (Siedlce) do 1,351 Mg (Wiśniew) tych wyrobów, przy średniej dla obydwu powiatów, wynoszącej
0,513 Mg. Zidentyfikowane wyroby zostały wytworzone głównie z wykorzystaniem azbestu
chryzotylowego, a jedynie w niewielkim stopniu wykorzystywano azbest krokidolitowy. Są to
informacje potwierdzone w pracach Obmińskiego [2000, 2010]. W żadnej z gmin nie stwierdzono obecności wyrobów azbestowych na dzikich wysypiskach śmieci, co wydaje się dość
dyskusyjne, zważywszy na stan zanieczyszczenia okolicznych lasów i terenów zabagnionych.
Przyjmując dla wymienionych gmin, nieposiadających zinwentaryzowanych wyrobów
azbestowych, wartość średnią powierzchni płyt azbestowo-cementowych 349,6 tys. m2,
całkowita powierzchnia znajdujących się tu pokryć azbestowych dla wszystkich gmin obydwu powiatów wynosi około 6641,7 tys. m2. Odpowiada to masie 811,0 tys. Mg i objętości
665,0 tys. m3 wyrobów azbestowych, którą należy wywieźć z terenów gmin i umieścić na
przygotowanych do tego składowiskach.
Na analizowanym terenie brak jest jakichkolwiek składowisk przygotowanych do przyjęcia azbestu. Najbliższe, znajdują się w odległości od 150 do 220 km (Rachocin – o pojemności około 45 tys. m3, Poniatowa Wieś – o pojemności 19 tys. m3 oraz Kraśnik – o pojemności 168 tys. m3) [Program… 2010].
Tabela 3.Powierzchnia pokryć dachowych w badanych gminach [m2] z podziałem względu na
stopień pilności jego usunięcia
Table 3. Area of surface in the studied communities [m2] of the division due to the urgency of
his removal
Gmina
I
Stopień pilności usunięcia azbestu
II
Powierzchnia azbestu m2
III
Domanice
0
0
146 557
4473
126 210
79 667
0
0
319 736
Korczew
Mokobody
Mordy
20 996
567 505
1484
Paprotnia
b.d.
b.d.
b.d.
Przesmyki
b.d.
b.d.
b.d.
Siedlce
4360
346 932
227 984
Skórzec
2904
174 240
113 256
Suchożebry
b.d.
b.d.
b.d.
Wiśniew
b.d.
b.d.
b.d.
c.d. tabeli 3 na str. 249
248
Realizacja programu oczyszczania kraju z azbestu na lata 2009–2032 w gminach...
Wodynie
59 886
0
239 544
Platerów
8109
373 296
1188
Stara Kornica
b.d.
b.d.
b.d.
Razem
100 728
1 588 183
982 859
% ogółu
3,8
59,4
36,8
Objaśnienie: b.d. – brak danych. Opracowanie własne.
W okresie najbliższych 5 do 10 lat niezbędne staje się zorganizowanie na terenie wschodniej części województwa mazowieckiego składowisk, przeznaczonych do przechowywania
usuniętych wyrobów azbestowych. Program usuwania azbestu zakłada, że do roku 2032
w województwie mazowieckim niezbędnych będzie 7 składowisk odpadów azbestowych,
o łącznej powierzchni 28 ha, w tym do roku 2012 – 2 składowiska o powierzchni 5 ha i 1 składowisko o powierzchni 2 ha. W latach 2013–2022 niezbędne jest zorganizowanie 2 składowisk
o powierzchni 5 ha, a w latach 2023–2032 1 składowiska o powierzchni 5 ha i 1 o powierzchni
1 ha [Program… 2010]. O tempie usuwania azbestu decyduje stopień korozji wyrobów azbestowych [Obmiński 2010]. Wprowadzone stopnie pilności umożliwiają klasyfikację inwentaryzowanych produktów ze względu na stopień ich zniszczenia. W odniesieniu do najbardziej
zniszczonych struktur materiałów (grupa 1) niezbędne jest ich natychmiastowe usunięcie.
Na badanym terenie w 50% gminach, które wdrożyły PUA, ustalono stopień pilności
usunięcia produktów azbestowych (tab. 3). Wyroby wymagające natychmiastowej utylizacji stanowiły 3,8% całej masy wyrobów azbestowych, a II stopnia utylizacji 59,4%. Wyrobów o dobrym stanie technicznym zidentyfikowano 36,8%. Wyroby z ostatniej grupy, po
pokryciu warstwa ochronną, mogą być użytkowane jeszcze przez kilka lat [Dyczek 2000].
Tabela 4.Prognozowane ilości usuwanego azbestu w gminach posiadających PUS [Mg]
Table 4. Projected amount of asbestos removed in municipalities with asbestos removal project [Mg]
Gmina
Korczew
Lata
do 2007
2
Mordy
2008
2009
2010
2011–
2012
5,7
86,8
48,2
9,6
0
0
0
2013–
2017
9,7
769,0
2018–
2022
2023–
2027
2028–
2032
556,2
556,2
556,2
3459,0
3452,0
Siedlce
0
30,0
16,0
66,0
36,0
1611,0
1611,0
1611,0
1612,0
Skórzec
0
64,0
107,0
189,0
208,0
639,0
639,0
639,0
640,0
Suchożebry
0
0
180,6
180,6
361,2
903,0
903,0
903,0
903,0
Wiśniew
0
0
0
92,0
93,0
1987,3
1987,3
1987,3
1987,3
Zbuczyn
0
0
0
82,0
36,0
6444,9
0
0
Platerów
0
30,4
0
0
421,2
1893,8
1893,8
Razem
2
130,1
390,4
2473,8
16281,3
23221,7
Opracowanie własne.
249
Janusz Deska i in.
W kilku gminach w ramach opracowanego projektu usuwania azbestu wykonano prognozę rozkładu ilości utylizowanych produktów w kolejnych latach jego realizacji (tab. 4).
Na podstawie wyprowadzonych wskaźników i znajomości zidentyfikowanych produktów
zawierających azbest możliwa jest przybliżona kalkulacja ich całkowitej masy, która musi
być usunięta z gmin do roku 2032. Zwraca uwagę znaczny przyrost masy tych produktów,
przewidywanych do usunięcia w ostatnich latach działania programu, w odniesieniu do lat
wcześniejszych. Z jednej strony oznacza to możliwość działania na podstawie wypracowanych i przetestowanych wcześniej algorytmów, z drugiej strony powoduje spiętrzenie prac
i środków niezbędnych do pokrycia kosztów wykonywanej utylizacji.
Ponieważ 20% gmin nie dokonało jeszcze wstępnego rozpoznania ilości azbestu znajdującego się na ich terenie, niezbędne jest uwzględnienie również tych gmin w ogólnej ocenie problemu. Wyznaczona średnia dla gmin, które dokonały już oceny może być dopuszczalnym wskaźnikiem w takiej ocenie (rys. 2). Wykreślona krzywa wskazuje na istniejącą
kumulację ilości azbestu, koniecznego do utylizacji w ostatnich latach programu, czego
matematycznym opisem jest obliczone równanie trendu.
Rys. 2.Prognozowana masa wyrobów azbestowych niezbędnych do usunięcia w kolejnych latach programu w powiatach siedleckim i łosickim
Fig. 2. Estimated mass of asbestos products necessary to remove in subsequent years of the
program in the counties Łosice and Siedlce
Duże znaczenie w podejmowaniu decyzji dotyczącej usuwania azbestu odgrywają
koszty tego programu. Niewielkie możliwości finansowe samych gmin są wspierane przez
zabezpieczone w tym celu środki przez Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej, Bank Ochrony Środowiska oraz banki komercyjne. Możliwe jest również po-
250
Realizacja programu oczyszczania kraju z azbestu na lata 2009–2032 w gminach...
zyskiwanie funduszy z programów Unii Europejskiej. Kumulacja ilości usuwanego azbestu
w kolejnych latach programu wymagać będzie pozyskiwania funduszy z kilku źródeł. Niestety, w opisywanych gminach tylko 4 wykonały rozpoznanie w zakresie rozkładu kosztów
PUA w kolejnych latach (tab. 5).
Tabela 5.Ustalone koszty usuwania azbestu w badanych gminach, tys. zł
Table 5. The fixed costs of asbestos removal in the analyzed municipalities, in thousands zl
Gmina
Domanice
Korczew
Mokobody
Lata
2011–
2012
2013–
2017
2018–
2023
2024–
2032
b.d.
b.d.
b.d.
b.d.
b.d.
357,3
51 176,0
1473,0
1473,0
2942,0
6310,5
2003,3
b.d.
b.d.
b.d.
b.d.
b.d.
9592,1
1750,1
4833,0
10 740,0
1659,5
411,8
1029,5
1853,1
6588,1
2225,7
Mordy
Paprotnia
Przesmyki
1074,0
205,9
4833,0
1029,5
b.d.
b.d.
b.d.
b.d.
b.d.
Siedlce
216,3
95,2
3412,3
3412,3
10 243,3
Skórzec
Łącznie
Koszty
w przeliczeniu
na 1 mieszkańca
2009–
2010
4396,7
1564,7
7902,4
1013,7
17 379,5
2009,8
805,0
764,5
1742,3
1742,3
1742,3
8711,4
1081,3
Suchożebry
b.d.
b.d.
b.d.
b.d.
b.d.
11 052,8
2359,7
Wiśniew
b.d.
b.d.
b.d.
b.d.
b.d.
12 047,4
2000,2
Wodynie
183,0
b.d.
b.d.
Platerów*
0
547,1
Stara Kornica
Razem
b.d.
2462,0
b.d.
b.d.
b.d.
b.d.
2304,5
53 531,6
11 304,6
11 304,6
b.d.
5479,6
1095,3
2462,0
5471,1
1013,7
b.d.
5414,6
1045,1
24 075,7 111 086,1
1488,9
Objaśnienie: b.d. – brak danych. * Opracowanie własne.
Jedynym wiarygodnym wskaźnikiem opisującym koszty tego procesu jest kwota niezbędna do zabezpieczenia kosztów całkowitego usunięcia azbestu. W poszczególnych gminach waha się ona od 440 tys. zł (Domanice) do około 17 400 tys. zł (Siedlce), w sumie
stanowiąc 111 mln zł. Należy pamiętać, że koszty były liczone w momencie sporządzania
programów i nie uwzględniają wzrostu kosztów elementów tego procesu w kolejnych latach. Dodatkowo, obliczona wartość nie uwzględnia wydatków gmin, które dotychczas nie
przygotowały PUA, dlatego też rzeczywiste koszty realizacji programu mogą być znacznie większe.
Wskaźnikiem, często używanym do oceny stopnia obciążenia kosztami, jest koszt przypadający na 1 mieszkańca. W opisywanych badaniach wynosił on od 100 do 2200 zł na
1 osobę, co wskazuje na dużą zmienność tego wskaźnika.
Podsumowując efekty analizy, należy podkreślić duże zróżnicowanie stopnia realizacji
programu w obydwu powiatach. Wysoki udział gmin z powiatu siedleckiego, które wpro-
251
Janusz Deska i in.
wadziły PUA do realizacji, może świadczyć o wyższej świadomości ekologicznej władz
tych gmin. Zwraca jednak niewielki stopień wdrażania przyjętego programu w tych gminach. Nieznaczny udział gmin, w których stopień realizacji jest wysoko zaawansowany,
może zdecydować o opóźnieniu realizacji PUA w tym terenie. Innymi czynnikami, mogącymi ograniczyć wykonanie założeń programu, jest zupełny brak składowisk substancji niebezpiecznych w tym terenie oraz wysokie koszty tego procesu, trudne do zaakceptowania
w tym rejonie Polski.
Oceniając przygotowane programy, należy zwrócić uwagę na brak w nich nowoczesnych technologii, stosowanych do utylizacji minerałów azbestowych, które znacząco wpływają na skuteczność tego procesu [Parosa 2010]. Oceniając jednak decyzje gmin w tym
zakresie, należy podkreślić chęć realizacji tego programu. Świadczy o tym zobowiązanie
do wdrożenia PUA w 2011 roku. Wdrożenie programu we wszystkich gminach pozwoli na
całościową ocenę problematyki utylizacji azbestu w tym regionie.
PIŚMIENNICTWO
Agency for Toxic Substances and Disease Registry. 2001. Toxicological profile for asbestos. Atlanta: US Department of Health and Human Services.
ALLOWAY B.J., AYRES D.C. 1999. Chemiczne podstawy zanieczyszczenia środowiska.
PWN, Warszawa.
DYCZEK J. 2000. Bezpieczne postępowanie z azbestem i materiałami zawierającymi
azbest. Uwarunkowania techniczne i prawne. Materiały Szkoły Gospodarki Odpadami. Rytro 18–22 września. Sympozja i Konferencje 44: 65–74.
FINLEY B.L., RICHTER R.O., MOWAT F.S., MLYNAREK S., PAUSTENBACH D.J.,
WARMERDAM J.L., SHEEHAN P.J. 2007. Cumulative asbestos exposure for U.S. automobile mechanics involved in brake repair (circa 1950s–2000). Journal of Exp. Sci.
Environ. Epidemiol. 17: 644–655.
MACIASZEK A., NIESŁOCHOWSKI A. 1988. Prace ITB nad otrzymaniem materiałów pyłowych bezazbestowych. Materiały Ogólnokrajowej Konferencji Naukowo-technicznej
„Azbest w budownictwie i przemyśle”. Łódź.
OBMIŃSKI A. 2000. Odpady azbestowe, składowanie, neutralizacja, zagrożenia. Materiały Szkoły Gospodarki Odpadami. Rytro 18–22 września 2000. Sympozja i Konferencje 44: 207–217.
OBMIŃSKI A. 2010. Zastosowanie azbestu i problemy odpadów azbestowych w świetle
obowiązującego prawa. Realizacja „Programu oczyszczania kraju z azbestu na lata
2009–2032” w praktyce – raport. FZ Gaja.
PAROSA R. 2010. Zastosowanie metod MTT i MOS w unieszkodliwianiu odpadów azbestowych. Realizacja „Programu oczyszczania kraju z azbestu na lata 2009–2032” w praktyce – raport. FZ Gaja.
252
Realizacja programu oczyszczania kraju z azbestu na lata 2009–2032 w gminach...
PAUSTENBACH D.J., RICHTER R.O., FINLEY B.L., SHEEHAN P.J. 2003. An evaluation of
the historical exposures of mechanics to asbestos in brake dust. Applied Occupational
and Environmental Hygiene 18: 786–804.
PAUSTENBACH D.J., FINLEY B.L., LU E.T., BRORBY G.P., SHEEHAN P.J. 2004. Environmental and occupational health hazards associated with the presence of asbestos
in brake linings and pads (1900 to present): A „state-of-the-art” review. Journal of Toxicological and Environmental Health B, 7: 33–110.
PLICH A. 2010. Wyniki ogólnopolskiego monitoringu gminnych programów usuwania azbestu. Realizacja „Programu oczyszczania kraju z azbestu na lata 2009–2032” w praktyce – raport. FZ Gaja.
Program Oczyszczania Kraju z Azbestu na lata 2009–2032. 2010. Załącznik do uchwały Nr 39/2010 Rady Ministrów z dnia 15 marca 2010 r. Ministerstwo Gospodarki,
Warszawa.
PYSSA J., ROKITA G.M. 2007. Azbest – występowanie, wykorzystanie i sposób postępowania z odpadami azbestowymi. Gospodarka Surowcami Mineralnymi 23, 1: 49–61.
SIEMIŃSKA M. 1988. Azbest i jego zastosowanie. Materiały Ogólnokrajowej Konferencji
Naukowo-technicznej „Azbest w budownictwie i przemyśle”. Łódź.
SZESZENIA-DĄBROWSKA N. 2003. Azbest a zdrowie człowieka. Materiał dydaktyczny
na kurs specjalistyczny „Bezpieczne postępowanie z azbestem i materiałami zawierającymi azbest”. AGH, Kraków.
Wyroby azbestowo-cementowe. Produkcja i zastosowanie. 1965. Praca zbiorowa. Arkady, Warszawa.
253