zasada neutralności podatku od wartości dodanej w
Transkrypt
zasada neutralności podatku od wartości dodanej w
Niniejsza darmowa publikacja zawiera jedynie fragment pełnej wersji całej publikacji. Aby przeczytać ten tytuł w pełnej wersji kliknij tutaj. Niniejsza publikacja może być kopiowana, oraz dowolnie rozprowadzana tylko i wyłącznie w formie dostarczonej przez NetPress Digital Sp. z o.o., operatora sklepu na którym można nabyć niniejszy tytuł w pełnej wersji. Zabronione są jakiekolwiek zmiany w zawartości publikacji bez pisemnej zgody NetPress oraz wydawcy niniejszej publikacji. Zabrania się jej od-sprzedaży, zgodnie z regulaminem serwisu. Pełna wersja niniejszej publikacji jest do nabycia w sklepie internetowym Bookarnia Online. W SERII UKAZAŁY SIĘ: INTERPRETACJE PRAWA PODATKOWEGO I CELNEGO – STABILNOŚĆ I ZMIANA Wojciech Morawski REGULACJE W ZAKRESIE PRAWA CELNEGO I PODATKU AKCYZOWEGO PO PRZYSTĄPIENIU POLSKI DO UNII EUROPEJSKIEJ. DOŚWIADCZENIA I PERSPEKTYWY redakcja naukowa Piotr Stanisławiszyn, Tomasz Nowak OPODATKOWANIE PRZENIESIENIA WŁASNOŚCI NIERUCHOMOŚCI Ewelina Bobrus ZASADA NEUTRALNOŚCI PODATKU OD WARTOŚCI DODANEJ W ORZECZNICTWIE TRYBUNAŁU SPRAWIEDLIWOŚCI UNII EUROPEJSKIEJ Dariusz Gibasiewicz Warszawa 2012 Stan prawny na 1 kwietnia 2012 r. Recenzent Prof. dr hab. Bogumił Brzeziński Wydawca Grzegorz Jarecki Redaktor prowadzący Małgorzata Jarecka Opracowanie redakcyjne JustLuk Łamanie Wolters Kluwer Polska Układ typograficzny Marta Baranowska © Copyright by Wolters Kluwer Polska Sp. z o.o., 2012 ISBN 978-83-264-0756-7 ISSN 1897-4392 Wydane przez: Wolters Kluwer Polska Sp. z o.o. Redakcja Książek 01-231 Warszawa, ul. Płocka 5a tel. 22 535 82 00, fax 22 535 81 35 e-mail: [email protected] www.wolterskluwer.pl Księgarnia internetowa www.profinfo.pl Spis treści Wykaz skrótów / 9 Wstęp / 13 Rozdział I Charakterystyka różnych form opodatkowania obrotu / 19 1. Uwagi wprowadzające / 19 2. Pojęcie podatków obrotowych / 20 3. Podatki obrotowe jednofazowe / 23 4. Podatki obrotowe wielofazowe / 27 4.1. Uwagi wprowadzające / 27 4.2. Podatki obrotowe wielofazowe kumulatywne / 27 4.3. Podatki obrotowe wielofazowe niekumulatywne / 31 5. Podsumowanie / 46 Rozdział II Charakterystyka neutralności podatkowej oraz pojęcia zasady prawa / 47 1. Uwagi wprowadzające / 47 2. Aspekty neutralności / 48 3. Neutralność podatku od wartości dodanej / 60 4. Pojęcie, źródła oraz funkcje zasad / 65 4.1. Uwagi wprowadzające / 65 4.2. Pojęcia zasady oraz zasady prawa / 66 4.3. Pojęcie i źródła zasad ogólnych / 70 4.4. Źródła zasady neutralności / 75 4.5. Uwagi ogólne dotyczące funkcji zasad / 85 4.6. Zasady w procesie prawotwórczym (funkcja prawotwórcza zasad) / 88 5 Spis treści 4.7. Zasady w procesie wykładni prawa (funkcja interpretacyjna zasad) / 89 5. Podsumowanie / 94 Rozdział III Pojęcie działalności gospodarczej jako elementu wpływającego na treść zasady neutralności / 97 1. Uwagi wprowadzające / 97 2. Miejsce pojęcia działalności gospodarczej w procesie delimitacji zakresu podatku od wartości dodanej w świetle orzecznictwa Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej / 101 3. Zarządzanie papierami wartościowymi i inne transakcje finansowe a pojęcie działalności gospodarczej / 107 4. Działalność gospodarcza jako działalność konkurencyjna / 126 5. Podsumowanie / 140 Rozdział IV Kryterium transakcji gospodarczej jako instrument wykładni przepisów dotyczących podatku od wartości dodanej w zgodzie z zasadą neutralności / 143 1. Uwagi wprowadzające / 143 2. Pojęcie rzeczy w rozumieniu przepisów unijnych / 146 3. Charakter przeniesienia prawa do rozporządzania rzeczą jak właściciel / 148 4. Transakcja gospodarcza jako czynność zaspokajająca potrzeby konsumentów / 153 5. Struktura wewnętrzna transakcji gospodarczej / 157 6. Warunki realizacji transakcji gospodarczych / 169 7. Podstawa opodatkowania operacji gospodarczych / 174 7.1. Uwagi wprowadzające / 174 7.2. Subiektywny charakter podstawy opodatkowania / 176 7.3. Świadczenie wzajemne beneficjenta dostawy towaru lub świadczenia usługi jako podstawa opodatkowania / 181 8. Problematyka ustalania wysokości podstawy opodatkowania / 185 8.1. Subsydia jako element podstawy opodatkowania / 185 8.2. Odsetki jako element podstawy opodatkowania / 191 6 Spis treści 8.3. Podstawa opodatkowania czynności promocyjnych i marketingowych / 194 8.4. Wynagrodzenie otrzymywane od osoby trzeciej jako element podstawy opodatkowania / 200 9. Podsumowanie / 203 Rozdział V Wyłączenia i zwolnienia jako przejaw odstępstwa od zasady neutralności a rola Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej / 207 1. Uwagi wprowadzające / 207 2. Organy władzy publicznej jako podatnicy podatku od wartości dodanej w świetle orzecznictwa Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej / 208 3. Rola i charakter zwolnień w systemie podatku od wartości dodanej a zasada neutralności / 220 3.1. Uwagi wprowadzające / 220 3.2. Zwolnienia przewidziane w okresie przejściowym / 221 3.3. Zwolnienia związane z opieką społeczną / 225 3.4. Zwolnienia związane z opieką szpitalną i medyczną / 229 3.5. Zwolnienia związane z kulturą / 236 3.6. Zwolnienia związane z usługami ubezpieczeniowymi / 240 3.7. Zwolnienia dotyczące czynności związanych z nieruchomościami / 243 3.8. Zwolnienie dostawy towarów, co do których nie przysługiwało prawo do odliczenia podatku naliczonego / 251 3.9. Zwolnienie usług finansowych / 254 4. Podsumowanie / 257 Rozdział VI Prawo do odliczenia podatku naliczonego i jego granice / 262 1. Uwagi wprowadzające / 262 2. Natychmiastowy i bezpośredni związek nabywanych towarów lub usług z czynnościami opodatkowanymi jako przesłanka powstania prawa do odliczenia podatku naliczonego / 266 3. Rozpoczęcie i zakończenie wykonywania czynności opodatkowanych jako cezura czasowa prawa do odliczenia podatku naliczonego / 294 7 Spis treści 4. Ustalanie zakresu odliczenia podatku naliczonego związanego z czynnościami opodatkowanymi oraz czynnościami zwolnionymi / 312 5. Subwencje jako element wpływający na mechanizm obliczania wysokości podatku do odliczenia / 320 6. Mechanizm korekty podatku naliczonego / 326 7. Prawo do odliczenia podatku naliczonego a dostawa na własną rzecz / 333 8. Ograniczenia prawa do odliczenia podatku naliczonego / 347 8.1. Uwagi wprowadzające / 347 8.2. Klauzula standstill / 350 8.3. Ograniczenie prawa do odliczenia z przyczyn wynikających z koniunktury gospodarczej / 362 8.4. Środki upraszczające i zapobiegające uchylaniu się od opodatkowania lub unikaniu opodatkowania / 364 9. Podsumowanie / 368 Rozdział VII Warunki formalne powstania i realizacji prawa do odliczenia podatku naliczonego / 374 1. Uwagi wprowadzające / 374 2. Termin powstania i wykonania prawa do odliczenia podatku naliczonego / 377 3. Wymogi formalne dokumentów uprawniających do odliczenia podatku naliczonego w orzecznictwie Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej / 382 4. Błędnie wystawione faktury i możliwość ich korekty / 386 5. Sposób i termin zwrotu podatnikowi nadwyżki podatku naliczonego / 396 6. Podsumowanie / 403 Zakończenie / 407 Wykaz literatury / 427 Wykaz źródeł prawa / 443 Wykaz powołanych orzeczeń / 445 Wykaz innych źródeł / 461 Wykaz skrótów Akty normatywne druga dyrektywa druga dyrektywa Rady 67/228/EWG z dnia 11 kwietnia 1967 r. w sprawie harmonizacji ustawodawstw Państw Członkowskich w odniesieniu do podatków obrotowych – struktura i zasady stosowania wspólnego systemu podatku od wartości dodanej (Dz. Urz. WE L 71 z 14.04.1967, s. 1303) dyrektywa 2006/112/WE dyrektywa Rady 2006/112/WE z dnia 28 listopada 2006 r. w sprawie wspólnego systemu podatku od wartości dodanej (Dz. Urz. UE L 347 z 11.12.2006, s. 1, z późn. zm.) pierwsza dyrektywa pierwsza dyrektywa Rady 67/277/EWG z dnia 11 kwietnia 1967 r. w sprawie harmonizacji ustawodawstw Państw Członkowskich dotyczących podatków obrotowych (Dz. Urz. WE L 71 z 14.04.1967, s. 1301, z późn. zm.) szósta dyrektywa szósta dyrektywa Rady 77/388/EWG z dnia 17 maja 1977 r. w sprawie harmonizacji ustawodawstw Państw Członkowskich w odniesieniu do podatków obrotowych – wspólny system podatku od wartości dodanej: ujednolicona podstawa wymiaru podatku (Dz. Urz. WE L 145 z 13.06.1977, s. 1, z późn. zm.) 9 Wykaz skrótów TFUE Traktat o funkcjonowaniu Unii Europejskiej z dnia 25 marca 1957 r. (Dz. Urz. UE C 83 z 30.03.2010, s. 47; wersja skonsolidowana) trzynasta dyrektywa trzynasta dyrektywa Rady 85/560/EWG z dnia 17 listopada 1986 r. w sprawie harmonizacji ustawodawstw Państw Członkowskich odnoszących się do podatków obrotowych – warunki zwrotu podatku od wartości dodanej podatnikom niemającym siedziby na terytorium Wspólnoty (Dz. Urz. WE L 326 z 21.11.1986, s. 40) TUE Traktat o Unii Europejskiej z dnia 7 lutego 1992 r. (Dz. Urz. UE C 83 z 30.03.2010, s. 13; wersja skonsolidowana) TWE Traktat ustanawiający Wspólnotę Europejską z dnia 25 marca 1957 r. (Dz. Urz. UE C 321E z 29.12.2006, s. 37; wersja skonsolidowana) Inne Dz. U. Dz. Urz. ECR EPS Dziennik Urzędowy European Court Reports Europejski Przegląd Sądowy IBFD International Bureau of Fiscal Documentation IVM International VAT Monitor KPPod. Kwartalnik Prawa Podatkowego M. Pod. Monitor Podatkowy MST podatek obrotowy jednofazowy nakładany na poziome producenta NP Nowe Prawo PiP Państwo i Prawo POP 10 Dziennik Ustaw Przegląd Orzecznictwa Podatkowego Wykaz skrótów PPE Pr. i Pod. Przegląd Prawa Europejskiego Prawo i Podatki Prz. Leg. Przegląd Legislacyjny Prz. Pod. Przegląd Podatkowy Raport / Report on Value Added Taxes Raport to Congressional Requesters, Value Added Taxes. Lessons Learned from Other Countries on Compliance Risks, Administrative Costs, Compliance Burden, and Transition, United States Government Accountability Office, April 2008, http://www.gao. gov/new.items/d08566.pdf Raport CRS CRS Report for Congress. Value Added Tax: A New U.S.Revenue Source?, 22 August 2006, http://www.policyarchive.org/handle/10207/bitstreams/2962.pdf RST podatek obrotowy jednofazowy nakładany na poziomie detalicznym Trybunał, TSUE Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej w Luksemburgu WST podatek obrotowy jednofazowy nakładany na poziomie hurtowym 11 Wstęp Podatek od wartości dodanej na gruncie prawa obszaru Unii Europejskiej jest niezwykle istotny. Przemawia za tym stwierdzeniem chociażby to, że jako jeden z niewielu doczekał się w szerokim zakresie harmonizacji w prawie unijnym1. Miały na to wpływ zwłaszcza przyczyny ekonomiczne, które znalazły swój normatywny wyraz w treści przepisów art. 22 i 33 Traktatu ustanawiającego Wspólnotę Europejską z dnia 25 marca 1957 r. (Dz. Urz. UE C 321E z 29.12.2006, s. 37; wersja skonsolidowana). Wynika z nich, że celem państw członkowskich jest m.in. stworzenie wspólnego rynku o wysokim poziomie konkurencyjności, który charakteryzowałby się zniesieniem przeszkód pomiędzy poszczególnymi krajami w przepływie towarów, usług, kapitału oraz osób. Urzeczywistnienie koncepcji wspólnego rynku, stworzonego na wzór rynku wewnętrznego, nie byłoby możliwe bez zniesienia barier podatkowych oraz wyeliminowania czynników, które mogłyby zakłócać ten przepływ. Spowodowało to konieczność podjęcia prac nad stworzeniem odpowiednich regulacji wspólnotowych w zakresie podatków obrotowych, w tym w zakresie podatku od wartości dodanej. Konstrukcja tego podatku wpływa bowiem na kształt wspólnego rynku i jego prawidłowe funkcjonowanie. Zręby unijnego systemu podatku od wartości dodanej zostały przewidziane przez europejskiego prawodawcę w pierwszej dyrektywie Rady 67/277/EWG z dnia 11 kwietnia 1967 r. w sprawie harmonizacji ustawodawstw Państw Członkowskich dotyczących podatków obroto- 1 Terminy „Wspólnota” oraz „wspólnotowy” będą używane jako zwyczajowe określenia związane z Unią Europejską. Zob. także przypis 5. 2 Obecnie art. 3 Traktatu o Unii Europejskiej z dnia 7 lutego 1992 r. (Dz. Urz. UE C 83 z 30.03.2010, s. 13; wersja skonsolidowana). 3 Obecnie przede wszystkim art. 3 ust. 3 TUE. 13 Wstęp wych (Dz. Urz. WE L 71 z 14.04.1967, s. 1301, z późn. zm.)4. To właśnie w jej treści zostały zdefiniowane najważniejsze cechy tego podatku oraz w sposób wyraźny określono jego neutralny charakter. Zgodnie z ósmym akapitem preambuły do tej dyrektywy zastąpienie systemów kumulacyjnego podatku wielofazowego obowiązującego w większości państw członkowskich wspólnym systemem podatku od wartości dodanej miało skutkować, nawet w przypadku braku jednoczesnego ujednolicenia przepisów dotyczących stawek i zwolnień, neutralnością w zakresie konkurencji. Zamiarem prawodawcy było to, aby w każdym kraju podobne towary były obciążone taką samą kwotą podatku, niezależnie od długości łańcucha produkcji i dystrybucji, oraz to, aby w obrocie międzynarodowym znana była kwota obciążenia podatkowego związana z towarami, co umożliwiałoby zapewnienie dokładnego wyrównania tych kwot. Z tej regulacji wynika, że celem pierwszej dyrektywy było stworzenie ram prawnych dla systemu podatku od wartości dodanej, który byłby neutralny dla przedsiębiorców konkurujących na rynku wspólnotowym5. W założeniu europejskiego prawodawcy system podatku od wartości dodanej pozwala osiągnąć najwyższy stopień prostoty i neutralności, gdy podatek nakładany jest w sposób najbardziej powszechny oraz gdy jego zakres obejmuje wszystkie etapy produkcji i dystrybucji oraz świadczenia usług, włączając w to etap detaliczny. 4 Dyrektywa ta z dniem 1 stycznia 2007 r., podobnie jak szósta dyrektywa Rady 77/388/EWG z dnia 17 maja 1977 r. w sprawie harmonizacji ustawodawstw Państw Członkowskich w odniesieniu do podatków obrotowych – wspólny system podatku od wartości dodanej: ujednolicona podstawa wymiaru podatku (Dz. Urz. WE L 145 z 13.06.1977, s. 1, z późn. zm.), została uchylona ze względu na wejście w życie dyrektywy 2006/112/WE z dnia 28 listopada 2006 r. w sprawie wspólnego systemu podatku od wartości dodanej (Dz. Urz. UE L 347 z 11.12.2006, s. 1, z późn. zm.). 5 W obecnym stanie prawnym należy zamiast terminu „prawo wspólnotowe” używać terminu „prawo unijne”. Zgodnie bowiem z treścią art. 2 Traktatu z Lizbony zmieniającego Traktat o Unii Europejskiej i Traktat Ustanawiający Wspólnotę Europejską z dnia 13 grudnia 2007 r. (Dz. Urz. UE C 306 z 17.12.2007, s. 1, z późn. zm.) wszelkie formy gramatyczne wyrazów „Wspólnota” lub „Wspólnota Europejska” zostały zastąpione odpowiednio formą gramatyczną wyrazu „Unia”, natomiast formy gramatyczne przymiotnika „wspólnotowy” zostały zastąpione wyrazem „Unii” lub odpowiednią formą gramatyczną wyrazu „unijny”. W niniejszej pracy, zgodnie z obowiązującym stanem prawnym, znajdują się odwołania do „prawa unijnego”. W niektórych jednak miejscach, w szczególności tych, w których znajduje się odniesienie do orzeczeń lub przepisów wydanych w okresie „wspólnotowym”, w celu zachowania przejrzystości wywodu posłużono się sformowaniem „prawo wspólnotowe”, przez co obecnie należy rozumieć „prawo unijne”. 14 Wstęp Zasady te stały się następnie podstawą przyjęcia szczegółowych rozwiązań normatywnych we wspólnotowych (obecnie unijnych) przepisach regulujących system podatku od wartości dodanej. Dotyczy to przede wszystkim szóstej dyrektywy oraz obecnie obowiązującej dyrektywy 2006/112/WE. Pomimo że w tych przepisach nie znalazło się bezpośrednie odwołanie do zasady neutralności lub też prawodawca odwołał się do niej w bardzo niewielkim zakresie, to niewątpliwie zostały one ukształtowane przy uwzględnieniu jej treści. Nie ma ona jednak charakteru absolutnego, bowiem w przepisach tych aktów prawnych znajduje się wiele odstępstw od tej zasady. Czyni to zatem niewątpliwie dużo trudniejszą interpretację tekstu prawnego, przy wzięciu pod uwagę konieczności jednoczesnej realizacji tej zasady. Celem niniejszej pracy jest analiza orzecznictwa Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej6, która ma służyć ustaleniu, czy wykorzystuje on w nim zasadę neutralności, a jeżeli tak, to w jakich przypadkach tego dokonuje oraz w jaki sposób to czyni. Niezbędne jest także ustalenie, jakie ma to konsekwencje, biorąc pod uwagę rozstrzygnięcia Trybunału. Ponadto konieczne jest zbadanie, czy treść zasady neutralności pomocna jest Trybunałowi w rozstrzygnięciu pojedynczej sprawy czy też formułuje on na jej podstawie bardziej ogólne kryteria i wytyczne, które mogą być potem wykorzystane przez inne podmioty stosujące prawo, w tym przede wszystkim sądy krajowe państw członkowskich. Zasada neutralności podatku od wartości dodanej nie była dotąd przedmiotem kompleksowego opracowania, pomimo że stan badań jej dotyczących należy z całą pewnością uznać za rozwinięty. Jednak prace na temat tej zasady mają bądź to naturę bardzo ogólną, bądź też dotyczą jedynie pojedynczego zagadnienia związanego np. z odliczeniem podatku naliczonego lub też stanowią komentarze do konkretnych orzeczeń Trybunału oraz sądów krajowych. Najszersze opracowanie dotyczące zasady neutralności zawiera z pewnością pozycja autorstwa B. Terra, J. Kajus, A Guide to the European VAT Directives, vol. 1, Introduction to European VAT, wydawana 6 Nazwa „Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej” obowiązuje od momentu wejścia w życie Traktatu z Lizbony oraz Traktatu o Unii Europejskiej i Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej (Dz. Urz. UE C 115 z 09.05.2008, s. 1; wersje skonsolidowane). Obecnie Trybunał działa na mocy wymienionych wyżej dwóch aktów, tj. TUE oraz Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej z dnia 25 marca 1957 r. (Dz. Urz. UE C 83 z 30.03.2010, s. 47; wersja skonsolidowana; tytuł zmieniony przez art. 2 pkt 1 Traktatu z Lizbony). Wcześniej funkcjonował on pod nazwą „Trybunał Sprawiedliwości Wspólnot Europejskich”. 15 Wstęp przez International Bureau of Fiscal Documentation z siedzibą w Amsterdamie. Ale również w polskich publikacjach nie brakuje odwołań do tej zasady. Zarówno komentarze do szóstej dyrektywy oraz dyrektywy 2006/112/WE7, jak i komentarze do ustawy z dnia 11 marca 2004 r. o podatku od towarów i usług (tekst jedn.: Dz. U. z 2011 r. Nr 177, poz. 1054)8 zawierają omówienie zasady neutralności, także w odniesieniu do konkretnych zagadnień oraz wybranych orzeczeń. Ponadto tematyka zasady neutralności pojawia się w czasopismach prawniczych dotyczących tematyki podatkowej w kontekście przedstawianych i analizowanych orzeczeń9. W niniejszej pracy badania dotyczące zasady neutralności podatku od wartości dodanej były prowadzone na tle całości orzecznictwa Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej związanego z tym podatkiem. W tym zakresie zostało wydanych kilkaset wyroków. W pracy znalazły się odwołania do najistotniejszych z nich, które nawiązują do zasady neutralności i pozwalają na poczynienie ustaleń będących celem opracowania. Ponadto w pracy licznie przywoływane są opinie rzeczników generalnych, które pozwalają na pełniejsze zrozumienie motywów rozstrzygnięć Trybunału. W dysertacji przyjęto następującą kolejność omawianych zagadnień. W rozdziale I zaprezentowano charakterystykę różnych form opodatkowania obrotu. Przedstawione zostały podatki obrotowe jednofazowe oraz wielofazowe, w tym podatki kumulatywne i niekumulatywne. Opisany zostały także konstrukcja podatku od wartości dodanej oraz jego wady i zalety. W rozdziale II przedmiotami analizy są kwestia neutralności podatkowej oraz pojęcie zasady prawnej i jej funkcje. Jako że termin „neutralność podatkowa” nie ma charakteru jednorodnego, opisano jej aspekty z wyróżnieniem neutralności wewnętrznej i zewnętrznej, neutralności prawnej, ekonomicznej oraz neutralności konkurencji. Przedstawiono także pojęcie i źródła zasad, w tym zasad ogólnych oraz zasady neutralności. 7 Zob. Dyrektywa VAT 2006/112/WE. Komentarz 2011, red. J. Martini, Wrocław 2011; VI Dyrektywa VAT. Komentarz do Dyrektyw Rady Unii Europejskiej dotyczących wspólnego systemu podatku od wartości dodanej, red. K. Sachs, Warszawa 2003; Dyrektywa VAT. Komentarz, red. K. Sachs, R. Namysłowski, Warszawa 2008. 8 Zob. T. Michalik, VAT 2009, Warszawa 2009. 9 Przykładem mogą być artykuły opublikowane w Przeglądzie Orzecznictwa Podatkowego. 16 Wstęp Rozdział III dotyczy rozumienia pojęcia działalności gospodarczej, które jest analizowane w kontekście zasady neutralności. Jest to jedno z kluczowych pojęć na gruncie podatku od wartości dodanej. Wyznaczenie jego zakresu delimituje zakres opodatkowania tym podatkiem, a tym samym wpływa na realizację zasady powszechności opodatkowania oraz zasady neutralności opodatkowania. W rozdziale tym przedstawiono i omówiono cechy działalności gospodarczej, które zostały wyinterpretowane przez Trybunał w jego orzecznictwie. Analizie poddano w szczególności kwestię, czy sposób rozumienia przez Trybunał tego pojęcia pozostaje w zgodzie z zasadą neutralności. W rozdziale IV odniesiono się do wypracowanego przez orzecznictwo Trybunału pojęcia transakcji (operacji) gospodarczej, które jest znacznie bardziej operatywne w procesie wyznaczania zakresu opodatkowania od pojęcia działalności gospodarczej. Przedstawiono strukturę operacji gospodarczej, warunki jej realizacji oraz problematykę podstawy jej opodatkowania. W rozdziale V analizie poddano orzecznictwo Trybunału w zakresie wyłączeń i zwolnień jako przejawów odstępstwa od zasady neutralności. Przedstawiono w nim wyroki, w których dokonano interpretacji przepisów regulujących te zagadnienia, ze szczególnym uwzględnieniem wykładni przepisów dotyczących zwolnień podatkowych. Rozważania zawarte w tym rozdziale będą pomocne w określeniu, w jaki sposób zasada neutralności wpływa na interpretację tych przepisów oraz w jakiej relacji pozostaje do celów zwolnień i wyłączeń. Rozdziały VI oraz VII dotyczą orzecznictwa Trybunału, którego przedmiotem były przepisy regulujące fundamentalny mechanizm podatku od wartości dodanej, tj. możliwość odliczenia podatku naliczonego od należnego. Pierwszy z nich stanowi prezentację wywodów Trybunału w zakresie materialnoprawnych podstaw potrącenia podatku naliczonego oraz jego ograniczeń. Natomiast w drugim z tych rozdziałów omówiono stanowisko Trybunału na temat warunków formalnych powstania i realizacji prawa do odliczenia podatku naliczonego. Pracę zamykają wnioski końcowe, które rekapitulują konkluzje przedstawione w poszczególnych rozdziałach. Normatywnym punktem odniesienia prezentowanych rozważań są przepisy szóstej dyrektywy, pomimo że z dniem 1 stycznia 2007 r. została ona zastąpiona dyrektywą 2006/112/WE. Jest to konieczne z tego powodu, że analizowane w pracy orzeczenia Trybunału stanowią interpretację właśnie przepisów szóstej dyrektywy, a jedynie w bardzo 17 Wstęp niewielkim zakresie drugiej z dyrektyw. Trybunał do dnia dzisiejszego nie wydał zbyt wielu wyroków, w których dokonałby bezpośredniej wykładni przepisów dyrektywy 2006/112/WE. Odniesienie do szóstej dyrektywy w żadnej mierze nie czyni tej pracy nieaktualną, bowiem celem dyrektywy 2006/112/WE było nie tworzenie nowych przepisów pod względem koncepcyjnym, lecz zapewnienie ich jasnego i racjonalnego przedstawienia, zgodnie z zasadą stanowienia „dobrego prawa”10. Zatem wszystkie rozważania poczynione w niniejszej dysertacji na tle szóstej dyrektywy pozostają w całości aktualne. Zasada neutralności jest często przywoływana w procesie interpretacji przepisów dotyczących unijnego podatku od wartości dodanej nie tylko przez Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej, lecz także przez sądy krajowe państw członkowskich oraz przedstawicieli doktryny. Zaprezentowane tu wywody mogą się przyczynić do lepszego zrozumienia istoty tej zasady jako fundamentu systemu podatku od wartości dodanej. 10 W. Maruchin, Nowe uregulowania z zakresu VAT. Dyrektywa 2006/112/WE, Warszawa 2007, s. 13. Zob. także P. Quigley, The New European VAT Directive, IVM 2007, vol. 18, nr 3, s. 158 i n.; D. Dominik, Nowa Dyrektywa VAT, Prawo i Podatki Unii Europejskiej 2007, nr 3, s. 26 i n. Zob. również pkt 3 wyroku TSUE z dnia 30 września 2010 r. w sprawie C-392/09 Uszodaépítő kft v. APEH Központi Hivatal Hatósági Főosztály (Dz. Urz. UE C 317 z 20.11.2010, s. 10). Trybunał stwierdził w nim, iż: „Zgodnie z motywami pierwszym i trzecim Dyrektywy 2006/112 przeredagowanie szóstej dyrektywy było konieczne w celu jasnego i racjonalnego przedstawienia przepisów w przebudowanej strukturze i brzmieniu, bez wprowadzania zasadniczo zmian co do istoty. Przepisy Dyrektywy 2006/112 są w ten sposób identyczne z odpowiadającymi im przepisami szóstej dyrektywy [...]”. Zob. także pkt 26 wyroku TSUE z dnia 10 czerwca 2010 r. w sprawie C-86/09 Future Health Technologies Ltd v. The Commissioners for Her Majesty's Revenue and Customs (Dz. U. UE C 221 z 14.08.2010, s. 11–12). 18 Rozdział I Charakterystyka różnych form opodatkowania obrotu 1. Uwagi wprowadzające Stosując określone kryteria, można dokonać klasyfikacji podatków, co przy różnorodności występujących form opodatkowania prowadzi do wyprowadzenia wielości ich rodzajów. Jako przykład można wskazać kryterium przerzucalności podatku oraz kryterium zdolności płatniczej podatnika, których zastosowanie umożliwia wyróżnienie podatków o charakterze pośrednim i bezpośrednim. Przyjmując np. kryterium budżetu, do którego podatki wpływają, można wskazać na podatki państwowe oraz samorządowe lub podatki lokalne oraz centralne. Natomiast ze względu na przedmiot opodatkowania podatki można podzielić na przychodowe, dochodowe, obrotowe i majątkowe11. W klasycznej nauce finansów publicznych dokonuje się także podziału podatków na osobiste, charakteryzujące się tym, że najważniejszym kryterium jest osoba podatnika, oraz rzeczowe, w których uwaga skoncentrowana jest na przedmiocie opodatkowania12. Wskazane podziały mają charakter umowny oraz przykładowy, bowiem na podstawie przyjętych kryteriów możliwe jest wyodrębnienie także innych rodzajów podatków13. 11 B. Brzeziński, Wstęp do nauki prawa podatkowego, Toruń 2003, s. 39. Autor wskazuje, że podział ten nawiązuje do przedmiotu opodatkowania, jednak nie w ujęciu prawnym, ale ekonomicznym. 12 W. Wyrzykowski, Polski system podatków i opłat w zarysie, Gdańsk 2004, s. 5. 13 Na temat klasyfikacji podatków zob. m.in. B. Brzeziński, Wstęp do nauki..., s. 38–48; R. Mastalski, Prawo podatkowe, Warszawa 2006, s. 333–340; A. Gomułowicz, J. Małecki, Podatki i prawo podatkowe, Warszawa 2004, s. 138–142; R. Wolański, System podatkowy w Polsce, Kraków 2004, s. 34–53; A. Krajewska, Podatki. Unia Europejska. 19 Rozdział I. Charakterystyka różnych... Ze względu na temat niniejszej pracy przyjęto, że najważniejszym podziałem podatków jest podział o charakterze przedmiotowym, który prowadzi do wyróżnienia m.in. podatków obrotowych. Podatek nie jest zjawiskiem jednolitym, bowiem ma wymiar zarówno prawnofinansowy, jak i ekonomiczny. Właśnie ten drugi wydaje się szczególnie istotny w kontekście prezentacji podatków obrotowych, w tym podatku od wartości dodanej14. 2. Pojęcie podatków obrotowych Zgodnie z definicją słownikową pojęcie podatków obrotowych odnosi się do „rodzajowej nazwy określającej, w szerokim znaczeniu, szereg podatków pośrednich albo danin parafiskalnych, których cechą wspólną jest to, że są kalkulowane jako procent ceny opodatkowanego towaru lub usługi”15. Podatki obrotowe obciążają przychody pochodzące ze sprzedaży dóbr i usług, co powoduje, że są podatkami przerzucalnymi. Cecha ta pozwala zakwalifikować je do grupy podatków pośrednich16. Można wobec tego powiedzieć, że przedmiotem opodatkowania w podatkach obrotowych jest podejmowanie czynności, w wyniku których następuje przechodzenie dóbr przez poszczególne stadia w procesie produkcji i wymiany17. Współcześnie należy wskazać na przynajmniej trzy podstawowe rodzaje podatków obrotowych: 1) powszechny podatek obrotowy; 2) specjalne podatki obrotowe, wśród których można wyróżnić: akcyzy, monopole finansowe, podatki od dóbr luksusowych oraz Polska. Kraje nadbałtyckie, Warszawa 2004, s. 59–63; Wstęp do nauki polskiego prawa podatkowego, red. W. Modzelewski, Warszawa 2007, s. 93–96; W. Wyrzykowski, Polski system podatków..., s. 5–9; M. Bouvier, Wprowadzenie do prawa podatkowego i teorii podatku, Warszawa 2000, s. 29 i n. 14 W. Wójtowicz, Pojęcie i charakter podatku jako dochodu publicznego (w:) Prawo podatkowe. Część ogólna i szczegółowa, red. W. Wójtowicz, Bydgoszcz–Lublin 2005, s. 17 i n. 15 Lexique des termes juridiques, Dalloz, Paris 1988, s. 440, cyt. za K. Lasiński-Sulecki, Prawna regulacja akcyzy w europejskim prawie wspólnotowym na tle teorii opodatkowania konsumpcji, Toruń 2007, s. 198. 16 A. Komar, Systemy podatkowe krajów Unii Europejskiej, Warszawa 1996, s. 62. 17 Prawo podatkowe przedsiębiorców, red. H. Litwińczuk, t. 2, Warszawa 2006, s. 13. 20 2. Pojęcie podatków obrotowych 3) podatki obrotowe od przenoszonych wartości majątkowych18. Najpopularniejszymi z tych podatków są podatki obrotowe o charakterze powszechnym oraz podatek akcyzowy. Ogólny podatek obrotowy obejmuje swoim zakresem wyrażone w pieniądzu przychody ze sprzedaży towarów lub świadczenia usług, uzyskane w określonym przedziale czasowym, obciążając podmioty gospodarcze w sposób globalny19. Natomiast podatek akcyzowy różni się od niego przede wszystkim tym, że obejmuje jedynie wyodrębnioną grupę towarów, co powoduje, że jest nazywany podatkiem selektywnym20. Oba podatki, poza tym, że są podatkami obrotowymi, mogą także zostać zaklasyfikowane jako konsumpcyjne. Przyjmuje się, że podatki konsumpcyjne są szczególnym rodzajem podatków obrotowych, ponieważ obciążają „obrót” nabywców opodatkowanych nimi dóbr. Dzieje się tak zwłaszcza dlatego, że obciążają, po pierwsze – obrót jedynie nabywców ostatecznych, a więc konsumentów, po drugie – „obrót” konsumentów niektórych tylko dóbr, a mianowicie tych, na które został nałożony podatek konsumpcyjny21. Pojęcie podatku konsumpcyjnego odnosi się zatem R. Mastalski, Prawo..., s. 475. Tamże, s. 475–476. 20 Ponadto podatek akcyzowy jest podatkiem jednofazowym, natomiast podatki obrotowe ogólne najczęściej są podatkami wielofazowymi. Nie jest to jednak bezwzględną regułą, spotykane są bowiem również podatki jednofazowe tego typu, np. RST – podatek jednofazowy nakładany na poziomie detalicznym (a retail tax), WST – podatek jednofazowy nakładany na poziomie hurtowym (a wholesale tax), MST – podatek jednofazowy nakładany na poziome producenta (a manufacturer's tax). 21 E. Wojciechowski, Systemy podatkowe (w:) System instytucji prawno-finansowych PRL, t. 3, Instytucje budżetowe, red. M. Weralski, Ossolineum 1985, s. 129, cyt. za K. Lasiński-Sulecki, Prawna regulacja akcyzy..., s. 19. Podatkiem zarówno obrotowym, jak i konsumpcyjnym jest podatek od wartości dodanej. Wielu autorów prowadziło szerokie rozważania dotyczące istoty podatków konsumpcyjnych, zob. np. K. Lasiński-Sulecki, Prawna regulacja akcyzy..., s. 11–14. Autor zwrócił uwagę na sposób pojmowania pojęcia podatków pośrednich, m.in. przez L. Bilińskiego, S. Głąbińskiego, H. Radziszewskiego oraz P. Studenskiego i A.G. Harta. Zdaniem L. Bilińskiego podatki konsumpcyjne to takie, które są nałożone na przedmioty spożycia osobistego (System nauki skarbowej a w szczególności nauki o podatkach, Lwów 1876, s. 191). Z kolei S. Głąbiński podatkami konsumpcyjnymi nazywał podatki nałożone na przedmioty osobistego używania i spożycia (Wykład nauki skarbowej, Lwów 1902, s. 489). Natomiast H. Radziszewski definiował podatki konsumpcyjne jako podatki opłacane od przedmiotów przeznaczonych do spożycia, tj. do zaspokojenia potrzeb ludności (Nauka skarbowości. Wykład skarbowości państwowej i gminnej, Warszawa 1919, s. 360). P. Studenski wyróżnił cechy charakterystyczne dla podatków konsumpcyjnych (Characteristics, Developments an Present Status 18 19 21 Rozdział I. Charakterystyka różnych... do takiego podatku, który obciąża towary i usługi nabywane przez podmioty indywidualne na ich osobiste potrzeby lub w celu osiągnięcia satysfakcji22. Co do zasady, nie obejmuje on towarów i usług, które są przeznaczane przez przedsiębiorców na cele produkcji lub dystrybucji towarów, lub świadczenia usług23. Najczęściej stosowanymi kryteriami klasyfikacji podatków obrotowych jest liczba faz obrotu podlegających opodatkowaniu oraz metoda ustalania podstawy opodatkowania. Ze względu na to pierwsze kryterium wśród podatków obrotowych można wyróżnić podatki jednofazowe oraz wielofazowe, których odmianą są podatki wszechfazowe, czyli występujące na wszystkich etapach obrotu. Zastosowanie natomiast drugiego z kryteriów – metody ustalania podstawy opodatkowania – pozwala na wyróżnienie podatków obrotowych brutto, czyli podatków kumulatywnych, oraz podatków obrotowych netto – niekumulatywnych. Krótka ich charakterystyka zostanie przedstawiona w dalszej części pracy. of Consumption Taxes, Law and Contemporary Problems 1941, vol. 8, s. 419 i n.). Wskazał pięć ich cech: 1) obciążają indywidualnie osoby konsumentów i dostosowane są do ich nawyków konsumpcyjnych; stosowane są jedynie do wybranych typów konsumpcji; 2) skonstruowane są w taki sposób, że obciążają konsumentów w zależności od wielkości ich konsumpcji, a konsumenci mają wpływ na płaconą kwotę podatku poprzez zmianę nawyków konsumpcyjnych; 3) podatki te odnoszą się jedynie do tej części dochodu, która jest wydatkowana; 4) podatki obciążają akt sprzedaży towarów, pobierane są od sprzedawców, ale zakłada się, że rzeczywiście poniesie je konsument w formie wyższej ceny; 5) nakładane są na towary w fazie finalnej w procesie produkcji lub dystrybucji bliskiej konsumentowi. Natomiast A.G. Hart uznawał za podatki konsumpcyjne podatki naliczane proporcjonalnie do fizycznej objętości niektórych typów dóbr lub usług świadczonych na użytek domowy konsumentów. Zob. także na temat istoty opodatkowania konsumpcji J. Jaśkiewiczowa, Podatki konsumpcyjne (w:) System instytucji..., s. 392. Autorka wskazuje, że „istota opodatkowania konsumpcji polega na przejmowaniu przez państwo lub inny związek publiczno-prawny określonej części materialnych zasobów poszczególnych osób w nawiązaniu do dokonywania przez nie wydatków na zakupy dóbr lub korzystanie z usług innych podmiotów, bądź w nawiązaniu do faktu używania przez nie – czy też stopniowego zużywania – niektórych przedmiotów majątkowych. Podatki konsumpcyjne są więc instrumentem pośredniego sięgania przez skarb państwa lub związek samorządu terytorialnego do indywidualnych dochodów i indywidualnych majątków, przy zastosowaniu odpowiednich kryteriów ekonomicznych, społecznych, politycznych [...]”. 22 A. Schenk, O. Oldman, Value Added Tax. A Comparative Approach, Cambridge University Press, New York 2007, s. 1. 23 Tamże, s. 1. 22 3. Podatki obrotowe jednofazowe 3. Podatki obrotowe jednofazowe Podatki obrotowe jednofazowe nie mają jednolitego charakteru, ponieważ różne mogą być etapy, na których są nakładane. Ze względu na to kryterium można wyróżnić podatki występujące na poziomie: producenta (MST), hurtowym (WST) oraz detalicznym (RST)24. Tego typu podatki w sposób oczywisty nie realizują zasady powszechności opodatkowania, ponieważ m.in. nie obejmują swoim zakresem usług. W przypadku pierwszego typu podatków nakładany on jest jedynie na etapie producenta, co oznacza, że objęta jest nim wąska grupa podmiotów. Tym samym poza jego zakresem pozostają dwie niezwykle istotne fazy obrotu gospodarczego – hurtowa oraz detaliczna. Powoduje to, że podatników uiszczających ten podatek nie jest zbyt wielu. W tym można upatrywać jego wadę. Podatki tego rodzaju są obarczone także innymi wadami. Po pierwsze, nie jest możliwe wyprodukowanie jakiegoś towaru bez użycia do tego innych produktów, które stają się komponentami produktu finalnego. Następuje wówczas kumulacja podatków, stanowiąca zachętę do integracji prowadzonej przez przedsiębiorców działalności, poprzez wytwarzanie we własnym zakresie komponentów dotychczas nabywanych u innych producentów oraz do przesuwania do przodu – na poziom hurtowy i detaliczny, które to etapy obrotu nie są objęte opodatkowaniem – kosztów i funkcji dotychczas ciążących na producencie25. Po drugie, tego rodzaju podatek może naruszać neutralność prawną, bowiem wysokość podatku nie jest faktycznie możliwa do zmierzenia26. Jednak koszty administrowania nim są nieporównywalnie mniejsze niż w innych przypadkach, co przy tym rodzaju podatku jest zaletą. Drugim typem podatku jednofazowego jest podatek nakładany na etapie hurtowym. W tym przypadku zakres podmiotowy opodatkowania jest znacznie szerszy w porównaniu z podatkiem płaconym jedynie przez producentów. W celu uniknięcia kumulacji dostawa towarów i świadczenie usług są zwolnione od podatku, jeśli te czynności nie są wykonywane na rzecz detalisty lub konsumenta. 24 B. Terra, J. Kajus, A Guide to the European VAT Directives, vol. 1, Introduction to European VAT and other indirect taxes, IBFD 2004, s. 366. 25 Tamże, s. 367. 26 Tamże. Na temat neutralności prawnej zob. część niniejszej pracy dotyczącą neutralności podatku od wartości dodanej – s. 63 i n. 23 Rozdział I. Charakterystyka różnych... Jednak również ten typ podatku obciążony jest licznymi wadami. B. Terra i J. Kajus zwracają na nie uwagę w kilku obszarach27. Po pierwsze, podobnie jak podatek nakładany na etapie producenckim, także podatek nakładany na poziomie hurtowym łamie prawną neutralność, bowiem identyczne towary nie są w sposób równy opodatkowane z tego względu, że podstawą opodatkowania nie jest cena detaliczna towaru. Ponadto przy zastosowaniu tego typu podatku istnieją poważne trudności w objęciu jego zakresem przedmiotowym – oprócz dostawy towarów – także świadczenia usług. Oba rodzaje podatku – podatek nakładany na etapie producenta oraz podatek nakładany na etapie hurtowym – pozostawiają poza zakresem opodatkowania wartość, która jest dodawana na poziomie sprzedaży detalicznej. Skądinąd wiadomo, że na tym etapie marża jest najwyższa, co powoduje, że cena towaru płacona przez ostatecznego nabywcę nie staje się podstawą opodatkowania, która jest ustalana na wcześniejszym etapie obrotu, i jest dużo niższa. Taka konstrukcja podatku stanowi niewątpliwą zachętę do przesuwania momentu dodania określonej wartości do ceny towaru poza czas, w którym nakładany jest podatek28. Przedsiębiorcy są zatem zmuszani przez względy podatkowe do reorganizacji struktury swojej działalności i dokonywania jej wertykalnej integracji, przez co są w stanie osiągnąć przewagę cenową w porównaniu z towarami produkowanymi przez przedsiębiorców niestosujących takich zabiegów29. Dodatkowo takim działaniom może towarzyszyć podział przedsiębiorstwa, mający na celu stworzenie oddzielnego podmiotu zajmującego się sprzedażą detaliczną, który będzie nabywał towary od spółki dominującej po cenach transferowych30, co B. Terra, J. Kajus, A Guide..., 2004, s. 368. G. Cooper, The Discrete Charm of the VAT, Legal Studies Reasarch Paper nr 07/65, http://ssrn.com/abstract=127512, s. 9 – dostęp 15 maja 2009 r. 29 Tamże, s. 9. 30 Na temat pojęcia cen transferowych zob. J. Wyciślok, Ceny transferowe. Przedsiębiorstwa powiązane, przerzucanie dochodów, Warszawa 2006, s. 1–6. Autor zauważa, że: „We współczesnej literaturze przedmiotu pod pojęciem cen transferowych należy rozumieć: – ceny towarów, usług, wartości niematerialnych oraz honorariów stosowane w transakcjach między podmiotami powiązanymi i różniące się od cen wynegocjowanych na wolnym rynku, zawartych w warunkach porównywalnych przez podmioty niebędące podmiotami powiązanymi; – ceny ustalone przez zakład sprzedający, wydział lub spółkę córkę przedsiębiorstwa wielonarodowego na produkt lub usługę dostarczaną do zakładu, wydziału bądź spółki córki tego samego przedsiębiorstwa, jak również ceny wewnętrzne. Zgodnie z wytycznymi OECD z 1995 r. w sprawie cen transferowych dla przedsiębiorstw 27 28 24 3. Podatki obrotowe jednofazowe pozwoli na przesunięcie części wartości na etap detaliczny, pozostający poza zakresem opodatkowania31. Trzecim rodzajem podatku jednofazowego jest podatek nakładany na etapie detalicznym32. Podatek ten obejmuje nie tylko detalistów, lecz także wszystkich przedsiębiorców sprzedających towary na rzecz konsumentów – podmioty nieprowadzące działalności gospodarczej. Są nim objęci także producenci i hurtownicy, jeżeli tylko dokonują dostawy towarów na rzecz podmiotów o takim statusie33. Inaczej rzecz ujmując, towary i usługi tak długo nie podlegają opodatkowaniu, jak długo są wymieniane pomiędzy podmiotami zarejestrowanymi na potrzeby RST34. W przypadku gdy sprzedaż nastąpi na rzecz podmiotu spoza kręgu zarejestrowanych handlowców, np. na rzecz ostatecznego konsumenta, taka czynność zostanie opodatkowana tym podatkiem35. Podstawą opodatkowania w niniejszym przypadku jest cena detaliczna, co pozwala na dokładne obliczenie ciężaru opodatkowania36. Ponadto podatek nakładany na etapie detalicznym nie ma charakteru dyskryminacyjnego w odniesieniu do różnych form dystrybucji towarów oraz wielonarodowych oraz administracji podatkowych – ceny transferowe są cenami, po których przedsiębiorstwo przekazuje towary oraz dobra niematerialne lub świadczy usługi powiązanym przedsiębiorstwom [...]” – tamże, s. 1. 31 G. Cooper, The Discrete Charm..., s. 9–10. 32 Jedną z głównych różnić pomiędzy RST a podatkiem od wartości dodanej, jako podatkami konsumpcyjnymi, jest różnica w liczbie podatników, którzy są zobowiązani do pobrania i odprowadzenia podatku. W przypadku podatku od wartości dodanej liczba tych podmiotów jest większa i nie muszą one, w przeciwieństwie do podatników RST, weryfikować statusu nabywców towarów. Na ten temat zob. Raport to Congressional Requesters, Value Added Taxes. Lessons Learned from Other Countries on Compliance Risks, Administrative Costs, Compliance Burden, and Transition, United States Government Accountability Office, April 2008, http://www.gao.gov/new.items/d08566.pdf, s. 8 – dostęp 20 czerwca 2009 r. Raport ten powstał na wniosek Kongresu Stanów Zjednoczonych Ameryki Północnej w związku z toczącą się od wielu lat debatą na temat wprowadzenia w tym kraju podatku od wartości dodanej. Raport to analiza funkcjonowania podatku od wartości dodanej w pięciu krajach – Australii, Kanadzie, Francji, Nowej Zelandii oraz Wielkiej Brytanii. 33 B. Terra, J. Kajus, A Guide..., 2004, s. 396. 34 R.M. Bird, P.P. Gendron, The VAT in Developing and Transitional Countries, Cambridge University Press, New York 2007, s. 37. 35 Tamże. Autorzy nazywają ten krąg magicznym kręgiem (magic circle), wskazując przy tym, że tak ukształtowany system może powodować nadużycia, bowiem np. pojazdy czy też komputery nabyte na cele prowadzonej działalności gospodarczej mogą być wykorzystywane na potrzeby prywatne. 36 B.Terra, J. Kajus, A Guide..., 2004, s. 396. 25 Rozdział I. Charakterystyka różnych... możliwe jest określenie jego rzeczywistej wysokości, w przeciwieństwie do podatków nakładanych na etapie producenta i hurtownika37. Jako zaleta tego podatku obrotowego jednokrotnego wymieniana jest również możliwość swobodnego posługiwania się wielkością opodatkowania oraz ulgami i zwyżkami wprowadzanymi w sposób na ogół dostatecznie jasno wytyczony, czego nie umożliwia konstrukcja wielofazowa-kaskadowa podatku38. Jednak również w przypadku tego typu podatku nie można powiedzieć, że jest on konstrukcją idealną. B. Terra i J. Kajus wskazują na liczne niedogodności związane z tą formą opodatkowania39. Opodatkowanie tego etapu obrotu może rodzić określone problemy, które wiążą się z brakiem prowadzenia przez niektórych detalistów rzetelnych ksiąg podatkowych. Trudności może powodować rozgraniczenie dostaw opodatkowanych i nieopodatkowanych, ponieważ u detalistów mogą zaopatrywać się także podmioty, które nie są typowymi konsumentami. Państwo musi natomiast czekać na wpływy do budżetu z tytułu tego podatku aż do momentu dokonania dostawy towaru na rzecz konsumenta, bowiem wcześniejsze transakcje pozostają poza zakresem opodatkowania. R. Bird i P. Gendron prezentują stanowisko, zgodnie z którym podatek ten ma dwie zasadnicze wady40. Niezwykle trudno jest zapewnić, aby towary i usługi, które są nabywane na potrzeby produkcji towarów i usług opodatkowanych, były zwolnione z podatku. Ich zdaniem system, w którym opodatkowane są dostawy na rzecz tylko tych podmiotów, które nie są przedsiębiorcami, jest trudny do nadzorowania i łatwo może w nim dochodzić do nadużyć. I dalej, cały proces poboru podatku spoczywa na najmniej godnym zaufania ogniwie łańcucha produkcyjno-dystrybucyjnego, czyli z reguły na rozdrobnionym sektorze detalicznym, w którym dominują niewielkie podmioty. Warto także podkreślić, że tym podatkiem opodatkowane są głównie towary, natomiast usługi w stosunkowo ograniczonym zakresie – przede wszystkim te, które są uważane za świadczone głównie na rzecz konsu- Tamże, s. 396. N. Gajl, Modele podatkowe: podatki obrotowe i inne formy obciążeń pośrednich, Warszawa 1995, s. 53. 39 B.Terra, J. Kajus, A Guide..., 2004, s. 369–370. 40 R.M. Bird, P.P. Gendron, The VAT..., s. 30. 37 38 26 4. Podatki obrotowe wielofazowe mentów41. Co ważne, mimo że eksport towarów nie jest objęty tym podatkiem, jego elementy mogą być zawarte w cenie towaru jako rezultat wcześniejszego naliczenia42. Podatki obrotowe jednofazowe, w szczególności te nakładane na szczeblu hurtowym lub detalicznym, czyli poza sferą produkcji, stwarzają problemy związane z koniecznością posługiwania się dwiema cenami sprzedaży, tj. ceną netto – dla odbiorców niedokonujących sprzedaży na rzecz konsumentów – oraz ceną brutto – dla detalistów lub bezpośrednich konsumentów43. 4. Podatki obrotowe wielofazowe 4.1. Uwagi wprowadzające Cechą charakterystyczną podatków obrotowych wielofazowych jest to, że w przeciwieństwie do podatków obrotowych jednofazowych są one nakładane na więcej niż jednym etapie obrotu produkcyjno-dystrybucyjnego. Podatki obrotowe wielofazowe mogą przybierać postać podatków kumulatywnych, czyli podatków obrotowych wielofazowych brutto, i niekumulatywnych, nazywanych także podatkami obrotowymi wielofazowymi netto. Te pierwsze dzielą się na kumulatywne wielofazowe, w tym wszechfazowe, i podatki kumulatywne dwufazowe. 4.2. Podatki obrotowe wielofazowe kumulatywne W przypadku systemów podatkowych, których elementem jest podatek kumulatywny wielofazowy, podatek nakładany jest na każdym etapie obrotu gospodarczego bez wzięcia pod uwagę faktu, że podatek 41 Tamże, s. 38. Autorzy powołują się na badania przeprowadzone w Stanach Zjednoczonych, z których wynika, że 164 rodzaje usług były opodatkowane RST w różnych stanach tego kraju, od jednego na Alasce do 164 na Hawajach (w tym ostatnim stanie nakładany podatek jest wprawdzie nazywany excise tax, jednakże jest on również odmianą RST). 42 Tamże, s. 46. 43 A. Pomorska, J. Szołno-Koguc, K. Wójtowicz, Proces dostosowywania polskich podatków pośrednich do standardów Unii Europejskiej, Lublin 2003, s. 16. 27 Rozdział I. Charakterystyka różnych... nałożony na wcześniejszych etapach obrotu zawarty jest w podstawie opodatkowania44. J. Owens wskazuje, że podatki o charakterze kaskadowym nie mogą być odliczane przez nabywcę, stąd element podatku w cenie towaru staje się tym większy, im więcej występuje ogniw w łańcuchu produkcji i dystrybucji pomiędzy producentem i konsumentem, co powoduje wystąpienie zniekształcającego konkurencję efektu w relacji pomiędzy wysoce zintegrowanymi przedsiębiorcami i pozostałymi podmiotami45. W przypadku tego typu podatków nie jest możliwe zmierzenie dokładnej wartości obciążenia podatkowego zawartego w cenie towaru, ponieważ różna może być długość łańcucha produkcyjno-dystrybucyjnego, która zależy od poziomu agregacji przedsiębiorstw uczestniczących w wytworzeniu i dostarczeniu danego towaru lub danej usługi na rzecz konsumenta46. Powoduje to deformację ceny towarów i usług z tego względu, że mogą wystąpić takie sytuacje, w których tożsamy produkt osiągnie diametralnie odmienną cenę w zależności od liczby faz obrotu, która może być zwielokrotniona np. przez kilku uczestników obrotu na poziomie dystrybucji47. Podatek od obrotu brutto nie jest neutralny z punktu widzenia mechanizmu rynkowego, czyli alokacji czynników produkcji oraz zachowań konsumentów48. Opodatkowanie towaru podatkiem wielofazowym kumulatywnym prowadzi zatem do sytuacji, w której nie jest możliwe wyodrębnienie faktycznej kwoty podatku w wartości brutto sprzedawanego towaru, co jest istotne m.in. w przypadku międzynarodowej wymiany towarów. Towary powinny być bowiem zwalniane z opodatkowania w przypadku ich eksportu49. Brak możliwości ustalenia kwoty podatku w cenie eksportowanego towaru uniemożliwia dokonanie jego odliczenia, co pro- 44 A. Philippart, Cumulative Multi-Stage Taxes under Community Law, VAT Monitor 2003, vol. 14, nr 2, s. 85. 45 J. Owens, The Move to VAT, Intertax 1996, nr 2, s. 45, cyt. za A. Schenk, O. Oldman, Value Added Tax..., s. 3. 46 A. Philippart, Cumulative Multi-Stage Taxes..., s. 85. 47 U. Romaniuk, Przewodnik po polskim systemie podatkowym, Opole 2005, s. 199. 48 Finanse publiczne i prawo finansowe, red. C. Kosikowski, E. Ruśkowski, Warszawa 2006, s. 555–556. Zob. na ten temat także M. Botes, Thoughts on the Interaction between VAT, Prices and Fraud in the Current Economic Crises, IVM 2009, vol. 20, nr 2, s. 98. 49 A. Pomorska, J. Szołno-Koguc, K. Wójtowicz, Proces dostosowywania polskich..., s. 16. 28 4. Podatki obrotowe wielofazowe wadzi do pogorszenia sytuacji takiego towaru na ekonomicznym rynku w kraju jego przeznaczenia. Podatki tego typu powodują, że poziom przetworzenia określonego produktu wpływa z reguły na wysokość obciążenia podatkowego, im wyższy jest bowiem ten poziom, tym wyższy jest podatek do zapłaty. W konsekwencji także cena danego towaru zależy bezpośrednio od liczby faz jego obrotu, którą ilość podatnicy starają się minimalizować. Oznacza to, że czynnikiem determinującym koncentrację pionową przedsiębiorstw jest motyw fiskalny zamiast ekonomicznego, co ma negatywny wpływ na specjalizację i kooperację przedsiębiorstw50. Dochodzi tym samym do naruszenia zasady neutralności ze względu na to, że wybór wewnętrznej struktury organizacyjnej prowadzenia działalności gospodarczej oraz wybór sposobu pozyskiwania niezbędnych towarów i usług do prowadzenia tej działalności są determinowane przez czynniki podatkowe, a nie przesłanki rynkowe. Koncentracja pionowa może prowadzić też do powstania struktur monopolistycznych i w rezultacie umożliwić jednostronne określanie poziomu cen towarów i usług51. Taki skutek związany jest z tzw. kaskadowym nakładaniem podatku w kolejnych fazach obrotu, podczas których nie wyeliminowano z podstawy opodatkowania podatku nałożonego na wcześniejszym etapie. W konsekwencji zjawisko to nie tylko zmienia cenę towaru, lecz także ma negatywne implikacje dla prowadzenia działalności gospodarczej. Dochodzi wówczas do zachwiania konkurencji sprzedawanych towarów zarówno na rynkach zewnętrznych, jak i na rynku wewnętrznym. I tak, w przypadku eksportu efekt kaskady podatkowej powoduje wystąpienie zjawiska „odwróconej taryfy”, która podnosi cenę towaru na rynku zagranicznym, czyniąc go mniej konkurencyjnym52. Również na rynku lokalnym produkty krajowe mogą być mniej konkurencyjne niż produkty importowane, ponieważ te ostatnie, jeżeli pochodzą z krajów stosujących podatek od wartości dodanej, nie zawierają w swojej cenie podatku obrotowego i nawet jeżeli podatek zostanie na nie nałożony na terytorium państwa importu, to podstawą jego obliczenia będzie wartość towaru bez podatku53. 50 51 52 53 U. Romaniuk, Przewodnik po polskim..., s. 199. A. Komar, Finanse publiczne w gospodarce rynkowej, Bydgoszcz 1996, s. 190. G. Cooper, The Discrete Charm..., s. 7. Tamże. 29 Rozdział I. Charakterystyka różnych... W literaturze przedmiotu wykazano liczne wady występujące w konstrukcjach tego typu podatków. B. Terra i J. Kajus zwracają uwagę na niedoskonałości tej formy opodatkowania54. Ich zdaniem kumulacja podatku na poszczególnych etapach obrotu gospodarczego powoduje, że obciążenie podatkowe wzrasta wraz ze wzrostem liczby etapów obrotu. Wobec tego podatki wielofazowe kumulatywne, w przeciwieństwie do podatku od wartości dodanej, nie mają charakteru „proporcjonalnego”, bowiem ciężar podatku ponoszony przez ostatecznego konsumenta zależy od liczby etapów poprzedzających moment, gdy towar lub usługa dotrze do niego55. Powoduje to naruszenie zasady neutralności w aspekcie prawnym oraz zasady uczciwej konkurencji. Ten sposób opodatkowania promuje także branże, w których występuje niski poziom inwestycyjny, przede wszystkim w środki trwałe. Wiąże się to ze stosunkowo niską wysokością sumy podatku zawartego w cenach nabywanych środków inwestycyjnych w takich branżach. Podatek nie będzie zatem, w związku z brakiem możliwości jego odliczenia, w takim stopniu wpływał na cenę wytwarzanych dóbr i usług, jak to ma miejsce w sektorach gospodarczych, w których prowadzenie działalności wymaga znacznych nakładów inwestycyjnych. Główną niedoskonałością tego systemu jest również to, że nie gwarantuje on zachowania tzw. zewnętrznej neutralności56, promuje bowiem kraje o zintegrowanej strukturze przemysłowej. Należy w całości zgodzić się z tymi twierdzeniami. Podatki tego typu mają także zalety: niezwykle wysoka wydajność fiskalna przy zastosowaniu nawet bardzo niskich stawek; w przypadku B. Terra, J. Kajus, A Guide..., 2004, s. 372. A. Philippart, Cumulative Multi-Stage Taxes..., s. 85. 56 Na temat podziału na neutralność wewnętrzną i zewnętrzną zob. s. 64 i n. niniejszej pracy i cytowaną tam literaturę. Zdaniem W. van der Corputa neutralność zewnętrzna polega na tym, że importowane towary i usługi są traktowane podatkowo w ten sam sposób co towary i usługi, które są dostarczane i świadczone w kraju, natomiast towary i usługi, które są konsumowane za granicą, w swojej wartości nie zawierają podatku od wartości dodanej, który byłby na nie nałożony w kraju ich pochodzenia. W szerszym sensie, bez odniesienia do podatku od wartości dodanej, rozumienie neutralności zewnętrznej może być jednak odmienne. Może ona np. oznaczać niezależność podatku od zjawisk gospodarczych, politycznych, płacowych itp. Neutralność wewnętrzna w takim rozumieniu dotyczyć będzie elementów konstrukcji podatku i systemu podatkowego – podatek jako konstrukcja prawna ma pozostawać bez wpływu na wybory gospodarcze. W tym wypadku zatem neutralność wewnętrzna ma być gwarantem neutralności ekonomicznej. 54 55 30 4. Podatki obrotowe wielofazowe ich zastosowania nie powstają problemy we włączeniu do przedmiotu opodatkowania świadczenia usług57. Ten typ podatku jest również nieskomplikowany ze względu na sposób ewidencjonowania obrotu58. 4.3. Podatki obrotowe wielofazowe niekumulatywne Podatki obrotowe wielofazowe netto są inaczej zbudowane niż podatki obrotowe wielofazowe brutto, o ile bowiem w przypadku tych ostatnich nie jest brany pod uwagę fakt, co zostało już wcześniej podkreślone, że podatek nałożony na wcześniejszych etapach obrotu zawarty jest w podstawie opodatkowania, o tyle w przypadku podatków wielofazowych netto z podstawy opodatkowania wyłączone są kwoty podatku zapłacone na wcześniejszych etapach produkcji i wymiany, co pozwala na uniknięcie efektu tzw. kaskady podatkowej. Najpopularniejszą odmianą podatku wielofazowego netto jest podatek od wartości dodanej. Pojęcie to nie dotyczy jednej konstrukcji podatkowej o określonych cechach, ale obejmuje swoim zakresem podatki, które wykazują wspólne cechy59. Przyjmuje się, że podatek ten jest podatkiem o szerokiej podstawie, wielofazowym – bowiem nakładanym na wielu etapach produkcji i dystrybucji – który pozwala podatnikowi na odliczenie podatku naliczonego od należnego60. Uważa się, że wbrew przyjętej nazwie podatek ten nie jest podatkiem nakładanym na wartość dodaną, ale jest podatkiem obciążającym konsumpcję61. Powszechnie przyjmuje się, że dobrze skonstruowany podatek od wartości dodanej powinien obejmować swoim zakresem także etap B. Terra, J. Kajus, A Guide..., 2004, s. 371. Tamże. 59 R.M. Bird, P.P. Gendron, The VAT..., s. 10. 60 International Tax Dialogue 2005, nr 8, cyt. za R.M. Bird, P.P. Gendron, The VAT..., s. 10. Z przedstawionej definicji dodatkowo wynika, że zaletą tego podatku jest to, że chroni on wpływ podatku do budżetu, jest bowiem pobierany na przestrzeni całego procesu produkcyjnego (w przeciwieństwie do RST), nie wpływając jednocześnie na decyzje związane z produkcją (tak jak to bywa w przypadku innych podatków obrotowych). 61 L. Ebrill, M. Keen, J.-P. Bodin, V. Summers, The Modern VAT, International Monetary Fund, Washington, D.C. 2001, s. 1. Konieczne jest przy tym zauważenie, że o ile opodatkowanie wartości dodanej związane jest z opodatkowaniem transakcji występujących w poszczególnych fazach obrotu gospodarczego, to opodatkowanie konsumpcji związane jest z poniesieniem przez konsumenta ciężaru ekonomicznego podatku. 57 58 31 Rozdział I. Charakterystyka różnych... detaliczny łańcucha produkcyjno-dystrybucyjnego, mieć jak najszerszą podstawę, pozwalać na pełne i natychmiastowe odliczenie podatku naliczonego, także tego związanego z zakupem środków trwałych, ograniczać zastosowanie różnorodnych stawek podatkowych i brać pod uwagę zasadę, zgodnie z którą towary powinny być opodatkowane w miejscu konsumpcji (destination principle)62. Podatek od wartości dodanej nie występuje jednak w jednorodnej formie63. Można dokonać klasyfikacji tego podatku m.in. ze względu na kryteria, jakimi są technika obliczania podatku oraz stosunek do nabywanych środków trwałych64. B. Terra i J. Kajus, powołując się na A. Tait, wyróżniają cztery metody obliczenia podatku od wartości dodanej: 1) additive direct method (metoda dodawania bezpośrednia); 2) additive indirect method (metoda dodawania pośrednia); 3) subtractive direct method (metoda odejmowania bezpośrednia); 4) subtractive indirect method (metoda odejmowania pośrednia, zwana również metodą kredytu podatkowego lub metodą fakturową)65. W pierwszym przypadku wartość dodana równa jest płacom i zyskom66. W drugim natomiast zobowiązanie podatkowe obliczane jest 62 S. Cnossen, Global Trends and Issues in Value Added Taxation, International Tax and Public Finance 1998, nr 5, s. 399. Na temat pożądanych cech systemu podatku od wartości dodanej zob. Raport (s. 12). Jego autorzy wskazują, że nieskomplikowany system podatku od wartości dodanej powinien być oparty na następujących elementach: 1) jednej stawce podatkowej, która jest stosowana do całej podstawy opodatkowania; 2) szerokiej podstawie opodatkowania, obejmującej wszystkie towary i usługi, a także transakcje finansowe oraz te, które dotyczą nieruchomości; 3) objęciu podatkiem wszystkich przedsiębiorców, organy władzy oraz organizacje non profit; 4) zastosowaniu destination principle – opodatkowania towarów i usług w miejscu ich konsumpcji. 63 Zob. L. Ebrill, M. Keen, J.-P. Bodin, V. Summers, The Modern..., s. 2. 64 Dodatkowym kryterium podziału jest oparcie konstrukcji podatku w zakresie wymiany międzynarodowej na origin principle albo destination principle. Na temat braku jednorodnej formy podatku od wartości dodanej zob. A. Schenk, O. Oldman, Value Added Tax..., s. 34. Autorzy wskazują, że istnieje wiele różnych rodzajów wielofazowych podatków konsumpcyjnych, które można opisać jako podatek od wartości dodanej. 65 B. Terra, J. Kajus, A Guide..., 2004, s. 378, cyt. za A. Tait, Value Added Tax. International Practice and Problems, Washington IMF 1988, s. 4. 66 Tamże, s. 378. 32 4. Podatki obrotowe wielofazowe jako suma oddzielnie poddanych opodatkowaniu płac i zysków67. Niezwykle trudno byłoby zastosować którąkolwiek z wymienionych powyżej metod w praktyce ze względu na opór społeczny, który mógłby temu towarzyszyć, podatnicy dostrzegaliby bowiem w tak ukształtowanym podatku od wartości dodanej dodatkowe obciążenie ich dochodów68. W trzecim przypadku wartość dodaną stanowi różnica pomiędzy wartością dokonanej sprzedaży konkretnego towaru oraz wartością jego zakupu, natomiast w ostatnim z przypadków – metodzie fakturowej – zobowiązanie podatkowe stanowi różnica pomiędzy opodatkowaną sprzedażą oraz opodatkowanymi zakupami danego podmiotu69. Uważa się, że ta ostatnia metoda ma najwięcej zalet w porównaniu z innymi wariantami obliczania wartości dodanej70. W literaturze przedmiotu powyższy podział jest często upraszczany i wskazuje się trzy metody obliczania podatku od wartości dodanej – credit invoice metod (metoda fakturowa), substraction metod (metoda odejmowania) oraz addition method (metoda dodawania)71. W pierwszym przypadku podatek przypadający do zapłaty obliczany jest z zastosowaniem trójstopniowej procedury. Podatnik oblicza sumę kwot podatku wskazanych na fakturach związanych z dokonaną sprzedażą, a następnie sumę kwot podatku wskazanych na fakturach związanych z dokonanymi przez niego zakupami. Różnica pomiędzy tymi dwiema wartościami stanowi kwotę podatku, jaką podatnik powinien odprowadzić na rzecz budżetu72. Substraction method polega natomiast na tym, Tamże. T.M. Le, Value Added Taxation: Mechanism, Design, and Policy Issues. Paper prepared for the World Bank course on Practical Issues of Tax Policy in Developing Countries (Washington D.C., 28 April – 1 May 2003), www1.worldbank.org/publicsector/.../PracticalIssues/papers.doc, s. 10 – dostęp 13 maja 2008 r. 69 B. Terra, J. Kajus, A Guide..., 2004, s. 378. 70 T.M. Le, Value Added Taxation..., s. 11–12. 71 Zob. CRS Report for Congress. Value Added Tax: A New U.S.Revenue Source?, 22 sierpnia 2006, http://www.policyarchive.org/handle/10207/bitstreams/2962.pdf, s. 3 – dostęp 16 października 2009 r. Raport ten w niniejszej pracy będzie nazywany Raportem CRS. Zob. także załącznik A do tego Raportu, w którym na przykładach liczbowych przedstawiono sposoby obliczania podatku od wartości dodanej. Zob. także L. Ebrill, M. Keen, J.-P. Bodin, V. Summers, The Modern..., s. 20 – autorzy porównują tu substraction method i invoice method. 72 Tamże, s. 3. Można zatem zauważyć, że credit invoice method jest innym określeniem subtractive indirect method. Metoda ta jest wykorzystywana w systemach normatywnych w 28 z 29 krajów OECD (Organization for Economic Co-operation and Develop67 68 33 Rozdział I. Charakterystyka różnych... że podatnik oblicza należny do zapłaty podatek, odejmując koszt opodatkowanych zakupów od sprzedaży, mnożąc następnie tę różnicę przez właściwą stawkę podatku73. Ostatni z wymienionych sposobów obliczania podatku – addition method – charakteryzuje się tym, że podatnik oblicza sumę wydatków o charakterze nieopodatkowanym, np. płace i zyski, mnożąc ją następnie przez określoną stawkę74. Z kolei A. Schenk i O. Oldman wskazują, w odniesieniu do podatku od wartości dodanej, że może on występować w formie addition method75 bądź w jednej z trzech następujących form: substraction method – sale-substraction oraz dwóch formach credit-substraction, z których jedną jest credit-invoice method (bazująca na systemie fakturowym), natomiast drugą metodą jest ta, w której faktura nie jest dokumentem głównym76. Przyjmując natomiast kryterium stosunku do środków trwałych, można wyróżnić trzy rodzaje podatku od wartości dodanej – consumption type, net income type oraz product type77. Pierwszy z wymienionych ment) stosujących podatek od wartości dodanej. Tym 29. krajem jest Japonia, w której podatek od wartości dodanej jest przedmiotem rozbieżności klasyfikacyjnych. 73 Tamże. Substraction method jest zatem innym określeniem wcześniej opisanej subtractive direct method. 74 Tamże. Metoda ta, używając innego instrumentarium pojęciowego, to additive direct method. 75 Metoda ta nie została przyjęta na poziomie krajowym, z wyjątkiem podatku nakładanego w Izraelu na instytucje finansowe i towarzystwa ubezpieczeniowe. 76 A. Schenk, O. Oldman, Value Added Tax..., s. 34 oraz szczegółowo s. 38 i n. Jako przykład podatku w formie addition method autorzy wskazują Michigan Single Business Tax oraz New Hempshire Business Enterprise Tax. Natomiast przykładem credit-substraction VAT, niebazującym na dokumencie faktury, jest japoński podatek konsumpcyjny. Na temat występującego w Japonii podatku od wartości dodanej zob. szerzej M. Otsuka, I. Otsuka, E. Nakatami, Tax Law in Japan, The Hague–London–Boston 2001, s. 102 i n. (sposób obliczania wysokości zobowiązania podatkowego został wskazany na s. 110 i n.). Obliczenie podatku naliczonego i należnego odbywa się na podstawie ksiąg rachunkowych. W tym przypadku faktura nie odgrywa istotnej roli, stąd podatek naliczony jest obliczany także w związku z zakupami dokonywanymi od podmiotów zwolnionych (jednakże w przypadku zwolnień przedmiotowych taka możliwość nie istnieje). 77 D. Pohmer, Value added tax after ten years: The European experience (w:) Comparative Tax Studies. Essays in honor of Richard Gooode, Amsterdam–New York–Oxford 1983, s. 247. Należy podkreślić, że 29 państw należących do OECD posługuje się w swoich systemach prawnych podatkiem od wartości dodanej consumption type (zob. Raport CRS, s. 3). Jest to z pewnością także najprostszy z typów podatku od wartości dodanej, bowiem podatnik nie musi prowadzić odrębnych obliczeń dotyczących zakupów inwestycyjnych i pozostałych wydatków. Metoda ta jest także najprawdopodobniej jedyną 34 4. Podatki obrotowe wielofazowe modeli zakłada opodatkowanie wydatków konsumentów oraz możliwość niezwłocznego odliczenia podatku związanego z wydatkami inwestycyjnymi78. Tym samym zakupy inwestycyjne traktowane są w taki sam sposób jak zakup innych towarów i usług, a podatek naliczony może zostać odliczony w momencie dokonania zakupu79. Skoro nabycie wszelkich towarów na cele opodatkowanej działalności gospodarczej umożliwia odliczenie podatku naliczonego, podatek tego typu nie wpłynie negatywnie na inwestycje kapitałowe, ponieważ nie powoduje dodatkowego obciążenia podatkowego i tym samym jest neutralny w stosunku do przyjętej przez podatnika metody produkcji80. W drugim z wariantów podatku – income type – nie jest możliwe odliczenie podatku naliczonego w momencie nabycia towarów, natomiast podatnik uprawniony jest do odliczenia kwoty podatku naliczonego w okresie amortyzacji zakupionych środków trwałych81. Natomiast konstrukcja trzeciego wariantu podatku od wartości dodanej nie pozwala na odliczenie podatku naliczonego przy zakupie środków trwałych, co powoduje wystąpienie takiej sytuacji, w której inwestycje kapitałowe są opodatkowane dwukrotnie – pierwszy raz w momencie nabycia środków trwałych oraz drugi w momencie dostawy towarów, które przy ich użyciu zostały wyprodukowane82. Nieodliczony podatek od wartości dodanej staje się częścią ceny środka trwałego, która to część znajduje następnie odzwierciedlenie w cenie towaru83. W konsekwencji im dłuższy łańcuch produkcyjno-dystrybucyjny, przez który musi przejść towar, zanim dotrze do konsumenta, tym silniej uwidacznia się zjawisko wielokrotnego opodatkowania, ograniczające profesjonalny obrót gospodarczy84. Ten rodzaju podatku od wartości możliwą do wykorzystania metodą obliczania podatku w tych systemach, w których występuje wielość stawek podatkowych (zob. Raport CRS, s. 4). 78 D. Pohmer, Value added tax..., s. 247. Autor wskazuje, że podstawa opodatkowania w podatku tego typu jest identyczna z podstawą podatku płaconego na poziome detalicznym (retail sale tax), który zwalnia środki inwestycyjne z opodatkowania. 79 Zob. Raport CRS, s. 2. 80 B. Terra, J. Kajus, A Guide..., 2004, s. 377. 81 Tamże. Niekiedy ten wariant podatku od wartości dodanej jest nazywany revenue-based. Zob. także Raport CRS, s. 2. 82 B. Terra, J. Kajus, A Guide..., 2004, s. 377. 83 Y. Ping, J. Wanjun, Ideas on the Perfection of China's Value Added Tax System, VAT Monitor 2000, nr 3, s. 110. 84 Tamże, s. 116. 35 Rozdział I. Charakterystyka różnych... dodanej – product type, podobnie jak i income type – stanowi silną zachętę dla podatnika do klasyfikowania wydatków na nabycie środków trwałych jako wydatków bieżących oraz do wytwarzania ich we własnym zakresie85. Podatek od wartości dodanej jest obowiązującym we wszystkich państwach członkowskich Unii Europejskiej podatkiem obrotowym o ujednoliconym charakterze86. Podatek ma charakter powszechny i znajduje zastosowanie w transakcji, których przedmiotem są towary lub usługi. Ewentualne zwolnienia z opodatkowania mają stosunkowo niewielki zakres i nie powinny być interpretowane ekstensywnie. Podatek od wartości dodanej jest proporcjonalny do ceny towarów lub usług, niezależnie od wielości faz obrotu, które miały miejsce przed otrzymaniem towaru lub usługi przez konsumenta. Konstrukcja tej daniny nie zmusza podatników do dokonywania integracji horyzontalnej ich przedsiębiorstw oraz agregacji w celu poprawienia swojej konkurencyjności na rynku. Podatek ten jest naliczany na każdym etapie procesu produkcji i dystrybucji oraz jest nakładany na dodaną wartość towarów i usług, bowiem podatek płatny przy transakcji jest obliczony po odjęciu podatku zapłaconego przy poprzedniej transakcji87. Można zatem przyjąć, że do fundamentalnych cech podatku od wartości dodanej należą następujące przymioty: 1) powszechność opodatkowania; 2) faktyczne opodatkowanie konsumpcji; 3) opodatkowanie wartości dodanej; 4) stosowanie podatku na wszystkich etapach produkcji i dystrybucji, włącznie z etapem konsumenckim; B. Terra, J. Kajus, A Guide..., 2004, s. 377–378. Uważa się, że podatek od wartości dodanej sprzyja ekonomicznym procesom integracyjnym, bowiem jego mechanizm sprzyja unikaniu ograniczeń w handlu, które występują w przypadku zastosowania podatków pośrednich o charakterze kaskadowym (zob. L. Ebrill, M. Keen, J.-P. Bodin, V. Summers, The Modern..., s. 6). 87 Najważniejsze cechy podatku od wartości dodanej zostały opisane w wyrokach Trybunału. Zob. w szczególności: wyrok TSUE z dnia 3 marca 1988 r. w sprawie C-252/86 Gabriel Bergandi v. Directeur général des impôts, ECR 1988, s. 1343, pkt 15; wyrok TSUE z dnia 7 maja 1992 r. w sprawie C-347/90 Aldo Bozzi v. Cassa Nazionale di Previdenza a favore degli Avvocati e dei Procuratori Legali, ECR 1992, s. I-2947, pkt 12; wyrok TSUE z dnia 17 września 1997 r. w sprawie C-130/96 Solisnor – Estaleiros Navais S.A. v. Fazenda Pública, ECR 1997, s. I-5053, pkt 14. 85 86 36 4. Podatki obrotowe wielofazowe 5) możliwość odliczenia od kwoty podatku należnego kwot podatku naliczonego na poprzednich etapach obrotu88. Najistotniejszą cechą podatku od wartości dodanej jest jednokrotność opodatkowania w sensie ekonomicznym wartości towaru lub usługi niezależnie od wielości faz obrotu89. Wiąże się to z możliwością odliczenia podatku naliczonego, który stanowił element ceny nabywanego towaru lub nabywanej usługi. Nie będzie on stanowił ciężaru podatkowego dla podatnika tak długo, jak długo nabywane towary lub usługi będą wykorzystywane na potrzeby czynności opodatkowanych. Podatek jest w sensie ekonomicznym płacony jednokrotnie przez ostatecznego konsumenta danego towaru lub usługi90, który nie ma możliwości odliczenia podatku naliczonego, a tym samym zmuszony jest do poniesienia ekonomicznego ciężaru opodatkowania. Podatek od wartości dodanej jest neutralny z tego względu, że jest nakładany na całą podstawę obrotu z zastosowaniem jednolitej stawki91. Tym sa88 D. Gibasiewicz, Fundamentalne cechy podatku od wartości dodanej. Glosa, M. Pod. 2004, nr 11, s. 52. Na temat cech podatku od wartości dodanej zob. m.in.: M. Świercz, Zakaz utrzymywania i wprowadzania podatków obrotowych innych niż podatek od wartości dodanej w świetle artykułu 401 dyrektywy 2006/112/WE, KPPod. 2007, nr 2, s. 51 i n.; A. Schenk, Italy's IRAP – An Analysis from across the Atlantic, IVM 2006, vol. 17, nr 4, s. 242 i n., oraz orzeczenia wymienione w poprzednim przypisie. Na temat pożądanych cech podatku od wartości dodanej zob. L. Ebrill, M. Keen, J.-P. Bodin, V. Summers, The Modern..., s. 64. 89 Założenie to nie zawsze jest realizowane w praktyce, jeżeli bowiem np. w łańcuchu produkcyjno-dystrybucyjnym wystąpi podmiot zwolniony z podatku od wartości dodanej, to jednokrotność opodatkowania nie będzie miała miejsca ze względu na wystąpienie efektu tzw. kaskady podatkowej. 90 Założenie, zgodnie z którym pełna kwota podatku od wartości dodanej zostanie zapłacona przez ostatecznego konsumenta, nie zawsze w praktyce będzie w pełni realizowane. Wiele w tym zakresie zależy także od pozycji ekonomicznej danego podmiotu i możliwości przerzucenia podatku „w przód” na konsumenta. Jeśli bowiem przedsiębiorca nie jest w stanie na tyle podnieść ceny towaru, aby pokryła ona w całości wartość podatku, sam musi ponieść jego część, co będzie polegało na obniżeniu poziomu jego zysku z określonej transakcji. 91 R.W. McGee, Tax Burden in Transition Economies and the European Union: A Comparative Study, http://ssrn.com/abstract=1027842, s. 37 – dostęp 26 czerwca 2009 r. Autor jednak podaje w wątpliwość przedmiotową neutralność podatku, wskazując, że nie jest łatwe określenie momentu, w którym nastąpi jej naruszenie. Podatek jest płacony przez producentów, ale może zostać przerzucony na konsumentów w postaci wyższej ceny. Jeśli jednak nie ma możliwości przeniesienia go na konsumenta, to obniżeniu będzie ulegał zysk przedsiębiorcy. VAT w różny sposób może oddziaływać na różne rodzaje 37 Rozdział I. Charakterystyka różnych... mym system podatkowy w tym zakresie nie wpływa na wybór metody produkcji i przedsiębiorca może skorzystać z bardziej efektywnych sposobów produkcji bez zwiększania swojego obciążenia podatkowego92. Podatek od wartości dodanej pozbawiony jest wady kaskadowości ze względu na istniejący w nim mechanizm odliczenia podatku naliczonego od należnego, czyli odliczenia od podatku należnego do zapłaty podatku zapłaconego na poprzednim etapie obrotu gospodarczego. Stąd też obciążenie tym podatkiem ma charakter obciążenia obrotu netto. W praktyce eliminacja kumulacji obciążeń może następować w dwojaki sposób – albo poprzez określenie przez podatnika na każdym etapie obrotu różnicy pomiędzy wartością obrotu dokonanego przez konkretnego podatnika a wartością obrotu w fazie poprzedniej (tak ustalona różnica stanowi podstawę opodatkowania), albo poprzez pomniejszenie wartości podatku o podatek naliczony w poprzedniej fazie. Ta ostatnia metoda zwana jest systemem fakturowym i oparta jest na założeniu, że podstawą opodatkowania jest pełna wartość obrotu dokonywanego przez podatnika w danej fazie, jednak podatnik uzyskuje prawo do obniżenia tak określonego podatku o podatek naliczony w poprzedniej fazie obrotu93. W literaturze przedmiotu, m.in. w piśmiennictwie francuskojęzycznym, scharakteryzowano zalety podatku od wartości dodanej94. Po prowadzonej działalności gospodarczej. Ponadto autor podnosi, że każdy podatek wpływa na poziom wzrostu gospodarczego, a zatem nie można stwierdzić, że VAT jest neutralny. 92 Tamże. 93 T. Michalik, VAT. Komentarz. Rok 2004, Warszawa 2004, s. 8. Ze względu na sposób unikania kumulacji w podatku od wartości dodanej autor wyróżnia trzy metody: 1) additive method; 2) subtractive mehod; 3) credit (invoice) method. Zob. na ten temat szerzej W.J. Turnier, Designing an Efficient Value Added Tax, Tax Law Review 1983–1984, nr 39, s. 439. 94 N. Gajl, Modele podatkowe: podatki..., s. 60 i literatura tam cytowana. Zob. także R.M. Bird i P.P. Gendron, The VAT..., s. 31, którzy wskazują, że podatek od wartości dodanej łączy dobre cechy turnover tax oraz single-stage sales tax oraz unika ich złych cech. Ich zdaniem: „Po pierwsze, VAT jest nakładany na to, co jest ekonomicznym ekwiwalentem jednofazowego podatku na przestrzeni wielu faz, co pozwala na «pobranie» podatku na każdym etapie łańcucha produkcyjno-dystrybucyjnego, włącznie z ostateczną sprzedażą na rzecz konsumenta. W ten sposób osiągany jest zamierzony cel opodatkowania tylko konsumpcji. Co więcej, jeżeli uchylanie od opodatkowania nastąpi na etapie detalicznym, to tylko część potencjalnej podstawy opodatkowania, obejmująca marżę detaliczną nie zostanie opodatkowana. Po drugie, możliwość odliczenia podatku naliczonego w przypadku nabycia środków trwałych powoduje, że VAT nie prowadzi do znie- 38 4. Podatki obrotowe wielofazowe pierwsze, jako zaletę tego modelu opodatkowania wskazuje się jednokrotność opodatkowania, co pozwala na ściślejsze określenie i zmierzenie całości ciężaru opodatkowania. Po drugie, podnosi się, że podatek od wartości dodanej korzystnie wpływa na inwestycje, co wspomaga modernizację przedsiębiorstw. Po trzecie, uważa się, że ustalenie jednolitych stawek w zakresie różnych, jednorodnych grup towarów wpływa pozytywnie na konkurencyjność i dążenie do zmniejszenia kosztów w taki sposób, aby utrzymać ich atrakcyjną cenę. Jako zaletę wskazuje się także różnorodność stawek w tym podatku, co może przyczyniać się np. do promocji eksportu oraz konieczności prowadzenia dokładnej dokumentacji, będącej doskonałym narzędziem kontroli państwa w zakresie tego podatku. Warto także zauważyć, że w dyskusji, która przez wiele lat toczyła się i toczy się nadal w Stanach Zjednoczonych – w tym kraju jako jedynym z państw najwyżej rozwiniętych nie wprowadzono tego typu podatku do ustawodawstwa – wskazano na jeszcze inne pozytywne cechy podatku od wartości dodanej95. Podkreśla się, że podatek od wartości dodanej wspomaga eksport i tym samym przyczynia się do wzrostu poziomu zatrudnienia i obniżenia deficytu w bilansie handlowym. Ponadto uważa się, że podatek ten zachęca do zwiększania oszczędności ze względu na opodatkowanie konsumpcji96 oraz stanowi niezwykle kształcenia wyborów ekonomicznych w zakresie technologii produkcji. Wyłącza on także podatek w przypadku eksportu, umożliwiając odliczenie podatku na wcześniejszych etapach” – tamże. 95 W.J. Turnier, Designing an Efficient..., s. 435 oraz literatura tam cytowana. Mimo że Stany Zjednoczone Ameryki Północnej nie wprowadziły podatku od wartości dodanej, to dwa stany – Michigan i New Hempshire – mają faktycznie w swoich systemach odmianę VAT, chociaż podatki te nie są określane tym mianem. Natomiast dwa inne stany – Louisiana i Mississippi – wprowadziły do swoich podatków RST charakterystyczne dla podatku od wartości dodanej elementy (zob. na ten temat R.M. Bird i P.P. Gendron, The VAT..., s. 43–44). Na temat podatków obrotowych w Stanach Zjednoczonych Ameryki Północnej zob. M. van de Leur, A VAT in the United States?, IVM 2009, vol. 20, nr 5, s. 360 i n. Zob. również R.T. Ainsworth, New York Adopts A VAT, http://ssrn.com/abstract=1868948 – dostęp 29 listopada 2011 r. 96 Brakuje jednak całkowicie przekonujących dowodów związku pomiędzy istnieniem podatku konsumpcyjnego oraz poziomem oszczędności. Zob. szerzej na ten temat D.J. Boyer, S.M. Russel, Is it time for a consumption tax?, National Tax Journal 1995, vol. 48, nr 3, s. 367. 39 Rozdział I. Charakterystyka różnych... istotne źródło wpływów budżetowych wspomagające system socjalny oraz redukcję deficytu97. Przyczyny przewagi podatku od wartości dodanej nad podatkami kumulatywnymi opisał i zanalizował także A. Ashta98. Jego zdaniem towary, które są eksportowane z kraju stosującego podatek od wartości dodanej, są tańsze od tych pochodzących z krajów o systemie kumulatywnego opodatkowania. Taka sytuacja ma miejsce nawet wtedy, gdy te ostatnie państwa zwalniają eksport z opodatkowania, bowiem ten zabieg nie pozwala na wyeliminowanie z ceny towarów wszystkich podatków naliczonych na poszczególnych etapach obrotu gospodarczego. A. Ashta podkreśla także, że podatek od wartości dodanej, w przeciwieństwie do podatków kumulatywnych, nie sprzyja wertykalnej integracji ani tworzeniu się struktur monopolistycznych. Ponadto, co już było wskazywane wielokrotnie, w przypadku podatku od wartości dodanej „podatek nie jest nakładany na podatek” ze względu na możliwość odliczenia podatku naliczonego od podatku należnego. Zaletę podatku od wartości dodanej A. Ashta upatruje również w sytuacji zachodzącej w łańcuchu produkcyjno-dystrybucyjnym – przedsiębiorca nabywający towary lub usługi ma interes w tym, aby podatek naliczony, który za97 Z treści Report on Value Added Taxes (s. 8–9) wynika, że w 2003 r. wpływy z tytułu VAT stanowiły w badanych pięciu krajach średnio 18% wszystkich wpływów z tytułu podatków. Wynosiły one od 10% w Kanadzie do 23% w Nowej Zelandii. Jednakże wpływy z podatków dochodowych w badanym okresie były wyższe niż z tytułu podatku od wartości dodanej. Na temat wydajności podatku od wartości dodanej jako źródła dochodów budżetowych zob. M.F. Alam, N.C. Shil, VAT in Bangladesh, IVM 2009, vol. 20, nr 2, s. 125–126. Autorzy wskazują, że podatek od wartości dodanej został wprowadzony już w 160 krajach, które zamieszkuje ponad 70% światowej populacji. Ponadto zauważają, że z tytułu tego podatku wpływa do budżetów państw około 18 trylionów dolarów, co stanowi około 1/4 ich dochodów. Podnoszą oni także, że „[...] VAT okazał się efektywnym narzędziem zdobywania dochodów budżetowych; nie tylko ma on bezpośredni wpływ na dochody państwa, ale także na makroekonomię, stabilność i rozwój ekonomiczny kraju. W porównaniu z innymi podatkami pośrednimi, VAT ma większy potencjał w przynoszeniu dochodu, ponieważ ma szerszą podstawę opodatkowania oraz pozwala śledzić obieg faktur, co poprawia stopień zgodności działań podatników z przepisami i ściągalność podatku. Naruszenia konkurencji w powiązaniu z występowaniem krajowych podatków pośrednich oraz potrzebą zastąpienia dochodów związanych z ograniczeniem taryf importowych ze względu na liberalizację handlu spowodowały w wielu krajach wprowadzenie podatku od wartości dodanej” – tamże. Na temat wydajności podatku od wartości dodanej zobacz również Z. Bogetic, F.M.A. Hassan, Explaining the Revenue Potential of VAT, Tax Notes Int'l 1995, marzec. 98 A. Ashta, Strategic aspects of Value Added Tax (VAT), http://ssrn.com/abstract=1031187, s. 3–4 – dostęp 20 stycznia 2009 r. 40 4. Podatki obrotowe wielofazowe płacił, był w prawidłowy sposób odzwierciedlony w treści faktury, którą otrzymuje. Konstrukcja tego podatku umożliwia także dokonywanie kontroli krzyżowych u kontrahentów, ponieważ dane związane z obrotem towarami i usługami są gromadzone na każdym jego etapie. Autor wśród pozytywnych cech podatku od wartości dodanej wymienia także jego szeroką podstawę oraz brak konieczności uwidaczniania kwoty podatku w przypadku transakcji dokonywanych bezpośrednio z konsumentem, co ma określony efekt psychologiczny. Przyczyny popularności podatku od wartości dodanej opisała także P. Musgrave99. Jej zdaniem podatek od wartości dodanej jest wydajnym źródłem dochodów budżetowych w relacji do kosztów administracyjnych jego poboru. Podatek ten, jeżeli jest odpowiednio stosowany, nie wpływa negatywnie na formy prowadzenia działalności gospodarczej ani na wykorzystywane rodzaje technologii w procesie produkcji. Ponadto, zdaniem autorki, podatek od wartości dodanej jest neutralny w odniesieniu do międzynarodowego handlu poprzez zwolnienie od podatku eksportu towarów i opodatkowanie importowanych towarów tak jak towarów krajowych, a także konstrukcja tego podatku, w szczególności metoda fakturowa, zniechęca do unikania opodatkowania100. 99 P.B. Musgrave, International Aspects of Value Added Taxes: Lessons for Developing Countries, VAT Monitor 2001, vol. 12, nr 3, s. 116. 100 Zaistniała sytuacja wiąże się z tym, że przepisy regulujące podatek od wartości dodanej mają charakter „samowykonalny” (self-executing, self-enforcing) (tę cechę podatku kwestionują R.M. Bird i P.P. Gendron, wskazując, że żaden podatek nie wykazuje takiej właściwości – zob. R.M. Bird, P.P. Gendron, The VAT..., s. 40), bowiem kolejny podmiot w łańcuchu produkcyjno-dystrybucyjnym czuwa, aby podmiot będący przed nim wykazał podatek oraz wystawił mu stosowny dokument pozwalający na odliczenie podatku naliczonego. Na ten temat zob. G.R. Zodrow, The Sales Tax, the VAT, and Taxes in Between – or, Is the Only Good NRST a „VAT in Drag”?, National Tax Journal 1999, vol. 52, nr 3, s. 432–433. Autor w wyżej wymienionej pracy wskazuje na przyczyny przewagi metody fakturowej w podatku od wartości dodanej nad RST. Jego zdaniem: 1) metoda ta powoduje, że nabywca towaru jest zainteresowany tym, aby sprzedawca zapłacił podatek; 2) metoda fakturowa umożliwia prześledzenie łańcucha dokonanych transakcji na podstawie wystawionych dokumentów; 3) przedsiębiorcy stosujący takie praktyki nie będą w stanie udzielić swoim kontrahentom „kredytu podatkowego”; 4) metoda ta zapewnia, że podatek od wartości dodanej znajdzie faktyczne zastosowanie przy nabyciu towarów i usług przez ostatecznego konsumenta; 5) zastosowanie metody fakturowej zmniejsza liczbę niezasadnych żądań zwrotu podatku w związku z nabyciem towarów przeznaczonych zarówno na potrzeby czynności opodatkowanych, jak i na cele prywatne. W przypadku podatku od wartości dodanej przedsiębiorca musiałby złożyć nieprawdziwe oświadczenie w tym zakresie organom podatkowym, natomiast w przypadku RST składa 41 Rozdział I. Charakterystyka różnych... Podatek ten zyskał tak duże uznanie m.in. z tego względu, że pozwala na eksport towaru bez podatku z kraju pochodzenia, a jednocześnie obciąża towary importowane na tych samych zasadach co towary pochodzenia krajowego101. Celem opodatkowania importu podatkiem od wartości dodanej jest zapewnienie porównywalności obciążeń podatkowych importu i transakcji lokalnych, a przez to utrzymanie warunków konkurencyjności102. Zostaje zachowana tym samym neutralność w traktowaniu towarów i usług w procesie wymiany pomiędzy podmiotami znajdującymi się na terytorium różnych państw103. S. Cnossen wskazuje także na inne zalety podatku od wartości dodanej104. Jego zdaniem podatek ten nie zakłóca również krajowej produkcji i dystrybucji, bowiem w kontekście obciążenia podatkowego nie jest istotne, z ilu ogniw składa się łańcuch produkcyjno-dystrybucyjny, zanim towar lub usługa dotrze do konsumenta, ani nie jest ważne, na którym etapie pojawi się wartość dodana. Podatek od wartości dodanej jest również neutralny ze względu na przyjętą technikę produkcji, bowiem poziom kapitałochłonności lub pracochłonności procesu wytwarzania dóbr lub usług nie wpływa na wysokość obciążenia podatkowego. Autor podkreśla także, że czynnikami niewpływającymi na wysokość podatku są forma prowadzonej działalności oraz poziom jej specjalizacji w zakresie wytwarzania danych towarów lub usług. S. Cnossen konstatuje również, że podatek od wartości dodanej jest całkowicie neutralny w odniesieniu do alternatywy – konsumpcja czy oszczędności. je sprzedawcy towaru, który nie ma interesu, aby poddawać je weryfikacji; 6) w przypadku podatku od wartości dodanej, w przeciwieństwie do RST, istnieje mniejszy nacisk na stosowanie zwolnień podatkowych, pozbawiają one bowiem kontrahenta podmiotu zwolnionego lub sprzedającego towary lub usługi zwolnione możliwości odliczenia podatku naliczonego. 101 Na temat wpływu podatku od wartości dodanej na międzynarodową wymianę handlową zob. M. Keen, M. Syed, Domestic Taxes and International Trade: Some Evidence, http://imf.org/external/pubs/ft/wp/2006/wp0647.pdf – dostęp 13 lutego 2009 r. 102 A. Kuś, Publicznoprawne pozataryfowe i parataryfowe instrumenty reglamentacji obrotu towarowego z zagranicą, Bydgoszcz–Szczecin–Lublin 2006, s. 270. Autor podkreśla także, że warunki konkurencyjności powinny być zachowane niezależnie od tego, czy towar został wyprodukowany w danym kraju, czy też pochodzi z zagranicy. 103 S. Cnossen, VATs in CEE Countries: A survey and analysis, De Economist 1998, vol. 146, nr 2, s. 228. 104 Tamże. 42 Niniejsza darmowa publikacja zawiera jedynie fragment pełnej wersji całej publikacji. Aby przeczytać ten tytuł w pełnej wersji kliknij tutaj. Niniejsza publikacja może być kopiowana, oraz dowolnie rozprowadzana tylko i wyłącznie w formie dostarczonej przez NetPress Digital Sp. z o.o., operatora sklepu na którym można nabyć niniejszy tytuł w pełnej wersji. Zabronione są jakiekolwiek zmiany w zawartości publikacji bez pisemnej zgody NetPress oraz wydawcy niniejszej publikacji. Zabrania się jej od-sprzedaży, zgodnie z regulaminem serwisu. Pełna wersja niniejszej publikacji jest do nabycia w sklepie internetowym Bookarnia Online.