spis_tresci - Wydawnictwo Naukowe Scholar

Recenzje:
prof. dr hab. Aleksandra Łuszczyńska
prof. dr hab. Włodzimierz Oniszczenko
Redaktor prowadząca:
Anna Raciborska
Redakcja i korekta:
Magdalena Pluta
Projekt okładki:
Katarzyna Juras
Zdjęcie na okładce © Nebojsa Markovic, Fotolia # 92613856
Copyright © 2016 by Wydawnictwo Naukowe Scholar Spółka z o.o.
Praca naukowa finansowana ze środków na naukę w latach 2012–2014
jako projekt badawczy Iuventus Plus MNiSzW (IP2011010571)
oraz ze środków na badania statutowe Wydziału Psychologii
Uniwersytetu Warszawskiego
ISBN 978-83-7383-849-9
Wydawnictwo Naukowe Scholar Spółka z o.o.
ul. Wiślana 8 (róg Browarnej), 00-317 Warszawa
tel./faks 22 692 41 18; 22 826 59 21; 22 828 93 91
dział handlowy: jak wyżej, w. 108
e-mail: [email protected]
www.scholar.com.pl
Wydanie pierwsze
Skład i łamanie: WN Scholar (Jerzy Łazarski)
Druk i oprawa: Mazowieckie Centrum Poligrafii, Marki k/Warszawy
S
W
............................................
R
1
P
–
......
1.1. Wzorce picia alkoholu i rozumienie pojęcia picia problemowego . . .
1.1.1. Picie problemowe, ryzykowne i szkodliwe . . . . . . . . . . . . . . . .
1.1.2. Zaburzenia związane z używaniem alkoholu . . . . . . . . . . . . . .
1.1.3. Typologie alkoholizmu a płeć . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
1.2. Skala picia alkoholu i rozpowszechnienie problemów
z jego używaniem wśród kobiet w perspektywie globalnej
i lokalnej. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
1.3. Czynniki ryzyka wpływające na wzorce picia alkoholu
przez kobiety i rozwój problemów alkoholowych u tej płci . . . . . . . .
1.3.1. Płeć jako czynnik ochronny. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
1.3.1.1. Efekt ochronny płci żeńskiej wynikający
z różnic natury biologicznej. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
1.3.1.2. Efekt ochronny płci żeńskiej wynikający
z uwarunkowanych kulturowo ról płciowych . . . . . . .
1.3.2. Czynniki ryzyka problemowego picia alkoholu
przez kobiety . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
1.3.2.1. Czynniki socjodemograficzne . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
1.3.2.2. Wpływ społeczny. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
1.3.2.3. Zaburzenia psychiczne. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
1.3.2.4. Negatywne zdarzenia życiowe. . . . . . . . . . . . . . . . . . .
1.3.2.5. Czynniki biologiczne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
1.3.3. Czynniki ryzyka specyficzne dla kobiet młodych . . . . . . . . . . .
1.3.3.1. Przemoc seksualna i fizyczna . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
1.3.3.2. Zdrowie reprodukcyjne i zachowania zdrowotne . . . .
1.3.3.3. Role społeczne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
R
2
R
..........................................
2.1. Pojęcie regulacji emocji . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
2.1.1. Regulacja emocji w ujęciu Rossa Thompsona . . . . . . . . . . . . .
2.1.2. Koncepcja procesu regulacji emocji Jamesa Grossa . . . . . . . . .
2.1.3. Rozwój regulacji emocji . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
11
17
19
20
23
27
29
32
34
34
36
38
39
40
40
41
42
43
44
44
45
47
48
50
53
56
2.1.4. Regulacja emocji a psychopatologia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
2.1.4.1. Trudności w regulacji emocji w ujęciu Kim Gratz
i Lizabeth Roemer oraz polska wersja skali do
ich pomiaru – właściwości psychometryczne
Skali Trudności w Regulacji Emocji (DERS) . . . . . . .
2.1.5. Regulacja emocji a metapoznanie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
R
3
A
................................
3.1. Związek picia alkoholu z regulacją emocji . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
3.2. Motywy i oczekiwania co do efektów picia alkoholu
a regulacja emocji . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
3.3. Inne koncepcje psychologiczne na temat picia problemowego
odnoszące się do regulacji emocji . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
3.4. Picie problemowe a regulacja emocji we wczesnej dorosłości –
perspektywa rozwojowa. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
3.5. Ścieżki rozwoju picia problemowego a regulacja emocji . . . . . . . . . .
3.6. Metapoznawczy model regulacji poznawczo-emocjonalnej
i zachowań nałogowych a problemowe picie alkoholu . . . . . . . . . . . .
3.7. Podsumowanie: regulacja emocji i picie alkoholu
przez młode kobiety . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
R
N
60
67
70
76
77
81
83
87
88
90
94
4
......
4.1. Niekorzystne doświadczenia z okresu dzieciństwa –
kwestie definicyjne. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
4.2. Konsekwencje niekorzystnych doświadczeń
z okresu dzieciństwa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
4.2.1. Psychospołeczne następstwa niekorzystnych
doświadczeń z dzieciństwa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
4.2.1.1. Przemoc seksualna . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
4.2.1.2. Przemoc fizyczna . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
4.2.1.3. Zaniedbywanie. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
4.2.1.4. Przemoc emocjonalna . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
4.2.1.5. Rozwód/rozstanie rodziców i konflikty
między nimi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
4.2.1.6. Śmierć rodzica . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
4.2.1.7. Bieda . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
4.2.1.8. Zaburzenia psychiczne i picie problemowe
rodziców. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
96
96
101
103
104
105
106
107
107
109
109
110
4.2.2. Niekorzystne zdarzenia w dzieciństwie a deregulacja emocji:
główne mechanizmy pośredniczące . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
4.2.2.1. Mechanizmy psychiczne wiązane z deregulacją
emocjonalną . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
4.2.3. Reaktywność na stres a płeć . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
4.3. Niekorzystne doświadczenia w dzieciństwie i picie alkoholu . . . . . . .
4.4. Niekorzystne zdarzenia po okresie dzieciństwa a picie alkoholu . . . .
R
B
115
117
123
124
129
5
:
.
. . . . . . . . . . . . . . 134
R
5.1. Badanie wstępne: dysfunkcjonalne metapoznanie
i trudności w regulacji emocji a problemowe picie alkoholu.
Rola niekorzystnych doświadczeń z dzieciństwa . . . . . . . . . . . . . . . .
5.1.1. Osoby badane i procedura badania . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
5.1.2. Narzędzia badawcze . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
5.1.3. Wyniki . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
5.1.4. Dyskusja i podsumowanie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
5.2. Badanie właściwe: niekorzystne doświadczenia, samoregulacja
emocjonalna a picie problemowe młodych kobiet. . . . . . . . . . . . . . . .
5.2.1. Osoby badane. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
5.2.2. Narzędzia badawcze . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
5.2.2.1. Test Rozpoznawania Problemów Alkoholowych
(AUDIT)
oraz moduł WHO-CIDI dotyczący picia alkoholu . . .
5.2.2.2. Kwestionariusze do pomiaru objawów zaburzeń
psychicznych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
5.2.2.2.1. Symptom Checklist-27 (SCL-27). . . . . . . . .
5.2.2.2.2. Skala do Diagnozy Stresu Pourazowego
(PDS) oraz moduł WHO-CIDI dotyczący
PTSD . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
5.2.2.3. Kwestionariusze do pomiaru niekorzystnych
doświadczeń życiowych. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
5.2.2.3.1. Kwestionariusz Dzieciństwa –
wersja skrócona . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
5.2.2.3.2. PDS – lista zdarzeń . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
5.2.2.4. Skala Trudności w Regulacji Emocji (DERS) . . . . . . .
5.2.2.5. Skale Treści Metapoznawczych na temat Alkoholu –
polska wersja narzędzi do pomiaru pozytywnych
i negatywnych metaprzekonań na temat picia alkoholu
(PAMS i NAMS) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
134
135
135
137
142
143
146
146
147
147
147
148
150
150
150
151
151
5.2.3. Procedura badania . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 152
5.2.4. Wyniki . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 153
5.2.4.1. Skala picia problemowego w badanej grupie kobiet
młodych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 153
5.2.4.2. Rozpowszechnienie negatywnych zdarzeń z dzieciństwa
i zdarzeń traumatycznych w ciągu życia . . . . . . . . . . . 157
5.2.4.3. Nasilenie objawów zaburzeń psychicznych. . . . . . . . . 164
5.2.4.4. Trudności w regulacji emocji i treści metapoznawcze
na temat alkoholu. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 166
5.2.4.5. Analiza różnic w zakresie symptomatologii pomiędzy
badanymi kobietami w zależności od relacjonowania
niekorzystnych doświadczeń z dzieciństwa. . . . . . . . . 166
5.2.4.6. Wyniki korelacji pomiędzy nasileniem problemowego
picia alkoholu a pozostałymi analizowanymi
zmiennymi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 169
5.2.4.7. Korelacje pomiędzy wynikami pozostałych
kwestionariuszy zastosowanych w badaniu. . . . . . . . . 170
5.2.4.8. Wyniki analizy mediacji przeprowadzonej
na podstawie testów regresji . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 172
5.2.4.9. Model zależności pomiędzy niekorzystnymi
doświadczeniami, samoregulacją oraz piciem
problemowym – wyniki modelowania
strukturalnego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 174
5.2.4.10. Związek pomiędzy określonymi rodzajami
niekorzystnych doświadczeń z dzieciństwa,
trudnościami w regulacji emocji i piciem
problemowym – eksploracja zależności odnosząca się
do kategorii wyodrębnionych w analizie skupień . . . . 177
5.2.4.11. Związek pomiędzy niekorzystnymi doświadczeniami
z dzieciństwa i piciem problemowym – eksploracja
zależności odnosząca się do pojedynczych kategorii
niekorzystnych doświadczeń . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 182
5.2.5. Dyskusja wyników i podsumowanie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 183
5.2.5.1. Skala picia problemowego wśród młodych kobiet . . . 183
5.2.5.2. Rozpowszechnienie, współwystępowanie
i konsekwencje niekorzystnych doświadczeń
wśród młodych kobiet . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 185
5.2.5.3. Związek pomiędzy niekorzystnymi doświadczeniami
z dzieciństwa i problemowym piciem alkoholu
młodych kobiet – rola samoregulacji emocji . . . . . . . . 190
5.3. Badanie dodatkowe: zaniedbywanie w dzieciństwie a problemowe
picie alkoholu przez młode kobiety . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 197
5.3.1. Osoby badane i procedura badania . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 198
5.3.2. Narzędzia badawcze . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
5.3.3. Wyniki . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
5.3.4. Dyskusja wyników. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
R
O
B
198
199
200
6
. . . . . . . . . . 202
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 206
I
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 251
S
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 271