innowacyjnoœć polskiej gospodarki na tle pozosta£ych krajów unii

157
Iwona Pawlas
INNOWACYJNOή
POLSKIEJ GOSPODARKI
NA TLE POZOSTA£YCH KRAJÓW
UNII EUROPEJSKIEJ
INNOVATIVENESS
OF THE POLISH ECONOMY
AGAINST THE BACKGROUND
OF OTHER EUROPEAN UNION
COUNTRIES
STRESZCZENIE
Innowacyjnoœæ gospodarki przek³ada siê na jej miêdzynarodow¹ konkurencyjnoœæ. Unia Europejska wielokrotnie podkreœla³a koniecznoœæ wzmocnienia potencja³u innowacyjnego
ugrupowania. W artykule podjêto próbê analizy oraz oceny
innowacyjnoœci polskiej gospodarki na tle pozosta³ych krajów
Unii Europejskiej. Wykorzystano w tym celu wskaŸniki obrazuj¹ce wyposa¿enie w kapita³ ludzki, zaplecze finansowe
dzia³alnoœci innowacyjnej oraz efekty w postaci patentów, znaków towarowych, wzorów u¿ytkowych, jak równie¿ ekonomiczne rezultaty w formie zatrudnienia i eksportu w przemyœle
158
ZARZ¥DZANIE I EDUKACJA nr 76/77 maj - czerwiec/lipiec - sierpieñ 2011
high-tech oraz medium-tech, a tak¿e w us³ugach wiedzoch³onnych. Porównano tak¿e syntetyczny wskaŸnik innowacyjnoœci
gospodarek dwudziestu siedmiu krajów UE.
S£OWA KLUCZE
Innowacyjnoœæ gospodarki polskiej, Unia Europejska, wskaŸniki innowacyjnoœci gospodarki.
SUMMARY
Innovativeness of a national economy can be viewed as an
important factor stimulating its international competitiveness.
The European Union has underlined the necessity of strengthening
innovative potential of the block. An attempt has been made
in the paper to analyse and evaluate innovativeness of the Polish
economy against the background of other EU member countries.
Indices showing human capital, public and private expenditure
on R&D and other innovative activity, as well as effects
in the form of patents, community trademarks & designs and
economic results like employment in and exports of high-tech and
medium-tech industry and knowledge-intensive services.
Synthetic index of innovativeness of 27 EU economies has also
been used for comparison.
KEY WORDS
Innovative of Polish economy, European Union, indices
of innovative of economy.
Iwona Pawlas РINNOWACYJNOή POLSKIEJ GOSPODARKI...
159
1. WSTÊP
Polska stoi przed koniecznoœci¹ sprostania wielu ekonomicznym wyzwaniom. Wynika to z jednej strony z jej obecnoœci
w strukturach Unii Europejskiej, z drugiej natomiast, jest pochodn¹ procesów globalizacji, w których Polska – jako gospodarka otwarta – uczestniczy. Jednym z owych wyzwañ, jest
poprawa miêdzynarodowej konkurencyjnoœci polskiej gospodarki. Ten cel jest wyraŸnie powi¹zany z tworzeniem potencja³u
innowacyjnego. Jako, ¿e obecnie za najbardziej konkurencyjne
uwa¿ane s¹ gospodarki, które wypracowuj¹ przewagê konkurencyjn¹, dziêki nowym kluczowym technologiom oraz towarom i us³ugom, tworzonym przy ich aktywnym wykorzystaniu.
Unia Europejska w wielu dokumentach podkreœla³a koniecznoœæ
podjêcia przez Pañstwa Cz³onkowskie bardziej aktywnych
dzia³añ dla poprawy ich innowacyjnoœci1. Polska, jako Pañstwo
Cz³onkowskie, powinna realizowaæ zalecenia UE. Dla wypracowania przewagi konkurencyjnej wy¿szego rzêdu, niezbêdne jest
tworzenie proinnowacyjnego klimatu i pobudzanie dzia³alnoœci
innowacyjnej2. Za³o¿enia te s¹ zbie¿ne m.in. z zaproponowanym
na pocz¹tku lat 90. XX wieku przez M.E. Portera, modelem kon1
Conclusions of the Presidency, European Council, Lisbon 2000,
http://www.europarl.europa.eu/summits/lis1_en.htm (dostêp 12.03.2009).
Por. J. Pelkmans, European Integration. Methods and Economic Analysis, Prentice Hall, Harlow 2006. Zob. te¿: M. Greta, Unijna polityka spójnoœci w strategii lizboñskiej i jej wp³yw na podnoszenie konkurencyjnoœci „starego kontynentu”,
(w:) Globalizacja a konkurencyjnoœæ w gospodarce œwiatowej, red. M. Noga,
M.K. Stawicka, CeDeWu, Warszawa 2008, s. 103–105. Implementing the Community Lisbon Programme: Communication from the Commission to the Council,
The European Parliament , The European Economic and Social Committee
and The Committee of Regions, More Research and Innovation – Investing for
Growth and Employment: a Common Approach, Brussels 2005, COM, 488 final.
Por. równie¿ Europe 2020. A Strategy for Smart, Sustanable and Inclusive Growth,
Communication from the Commission, COM(2010)2020, Brussels 3.03.2010.
2
Evolution of Factors and Measures of International Competitiveness.
The Increasing Role of Knowledge, (in:) Knowledge-Based Economy as Factor
of Competitiveness and Economic Growth, ed. M. Runiewicz-Wardyn, Wyd.
Akademickie i Profesjonalne, Warszawa 2008, s. 25 i nast.
160
ZARZ¥DZANIE I EDUKACJA nr 76/77 maj - czerwiec/lipiec - sierpieñ 2011
kurencyjnego rozwoju gospodarki3, jak równie¿ z aktualnym
ujêciem miêdzynarodowej konkurencyjnoœci gospodarki przez
World Economic Forum4 oraz Institute for Management Development5, które to instytucje za najwy¿szy, a zarazem najbardziej
zaawansowany stopieñ w ewolucji konkurencyjnoœci, uznaj¹
tzw. etap innowacyjny6.
2. OCENA INNOWACYJNOŒCI POLSKIEJ
GOSPODARKI NA TLE KRAJÓW
UNII EUROPEJSKIEJ
´ KOWA
– ANALIZA WSKAZNI
Analizuj¹c czynnik ludzki jako fundament, decyduj¹cy o mo¿liwoœciach rozwojowych i innowacyjnych gospodarki, uwzglêdniono poziom wykszta³cenia spo³eczeñstwa w badanych krajach. W tabeli 1 zestawiono dane, obrazuj¹ce kszta³cenie na
poziomie szko³y wy¿szej oraz uczestnictwo w programach
kszta³cenia ustawicznego. Uwzglêdniono zw³aszcza kszta³cenie
na kierunkach technicznych, spo³ecznych oraz humanistycznych. W 2008 roku ludnoœæ z wy¿szym wykszta³ceniem stanowi³a 24,3% populacji UE-27 w wieku od 25 do 64 lat. Wœród
analizowanych krajów, najwy¿szym poziomem wykszta³cenia
cechuje siê Finlandia, gdzie 36,7% osób w wieku od 25 do 64 lat
ma wy¿sze wykszta³cenie. Ponad 34-procentowy udzia³ osób
z wy¿szym wykszta³ceniem w tej grupie wiekowej, wystêpuje
w Danii, Estonii oraz na Cyprze. 33,9% Irlandczyków w wieku
3
M.E. Porter, The Competitive Advantage of Nations, Macmillan, London 1990.
World Economic Forum: Global Competitiveness Index, http://www.gcr.weforum.org, (dostêp 6.11.2010).
5
Factors and Criteria. Structure of the World Competitiveness Yearbook,
http://www.imd.org/research/publications/wcy/Factors_and_criteria.cfm,
(dostêp 6.11.2010).
6
M. Olczyk, KonkurencyjnoϾ. Teoria i praktyka, CeDeWu, Warszawa 2008,
s. 21 i nast.
4
Iwona Pawlas РINNOWACYJNOή POLSKIEJ GOSPODARKI...
161
25–64 lata, to osoby z wy¿szym wykszta³ceniem. W przypadku
Belgii, Niderlandów i Wielkiej Brytanii – oko³o 32% osób, w tej
grupie wiekowej, ma wykszta³cenie wy¿sze. Natomiast Rumunia, Malta, Portugalia, Czechy, S³owacja i W³ochy tworz¹ grupê
krajów UE, dla których wskaŸnik ten jest najni¿szy – wynosi zaledwie 12–14%. Wœród krajów cechuj¹cych siê udzia³em osób
z wy¿szym wykszta³ceniem poni¿ej unijnej œredniej znalaz³y siê
jeszcze: Austria (18%), Polska i Wêgry (19%) oraz Bu³garia, Grecja i S³owenia (oko³o 22–23%). Z uwagi na coraz szybsze tempo
dezaktualizacji wiedzy, konieczne jest promowanie i rozwijanie
kszta³cenia ustawicznego. Œrednia dla UE wynosi 9,6%. Liderami
w tym zakresie s¹ Dania i Szwecja, gdzie ponad 30% badanych
deklarowa³o uczestnictwo w tego typu programach. Na bardzo
wysokim poziomie wskaŸnik kszta³cenia ustawicznego
kszta³tuje siê tak¿e w Finlandii oraz Wielkiej Brytanii (odpowiednio oko³o 23% i 20%). Natomiast Bu³garia i Rumunia to kraje
niemal kompletnie zaniedbuj¹ce ten obszar aktywnoœci edukacyjnej. Zaledwie oko³o 1,5% badanych, to osoby objête dokszta³caniem. Niewiele lepsza sytuacja wystêpuje w kolejnej
czwórce krajów: S³owacji, Grecji, Polsce, i na Litwie (uczestnictwo w kszta³ceniu ustawicznym deklarowa³o mniej ni¿ 5% badanych). Dla tworzenia podstaw przysz³ego rozwoju gospodarki,
konieczne jest rozwijanie szkolnictwa wy¿szego, zw³aszcza w takich obszarach jak nauki techniczne, spo³eczne i humanistyczne.
Œrednia dla UE-27 to 40,5 absolwentów na 1000 mieszkañców
w wieku 20–29 lat. Zde cy dowa nie przo duj¹ w tym za kre sie:
Irlandia, Francja oraz Litwa (59 absolwentów kierunków technicznych, ekonomicznych i spo³ecznych na 1000 mieszkañców
w wieku 20–29 lat). Bardzo wysokie wskaŸniki, dotycz¹ce liczby
absolwentów kierunków technicznych, ekonomicznych i spo³ecznych dla £otwy oraz Polski, mo¿na uznaæ za dobry krok
w kierunku niwelowania luki rozwojowej dziel¹cej te kraje od
najbardziej rozwiniêtych gospodarek UE.
Niezwykle istotnym czynnikiem, wp³ywaj¹cym na mo¿liwoœci prowadzenia aktywnoœci innowacyjnej, s¹ nak³ady finansowe. W Strategii Lizboñskiej oraz „Strategii Europa 2020”
162
ZARZ¥DZANIE I EDUKACJA nr 76/77 maj - czerwiec/lipiec - sierpieñ 2011
po³o¿ono wyraŸny akcent na te kwestie. Na³o¿ono wrêcz na pañstwa cz³onkowskie zobowi¹zanie zwiêkszenia nak³adów na B+R
do poziomu 3% PKB7. Zwrócono równie¿ uwagê na fakt, i¿ docelowo g³ównym podmiotem finansuj¹cym dzia³alnoœæ badawczo-rozwojow¹ ma byæ sektor prywatny. Natomiast nak³ady
generowane przez pañstwo powinny stanowiæ 1/3 ca³oœci œrodków finansowych, przeznaczanych na ten cel. Rysuje siê wiêc koniecznoœæ wyraŸnego powi¹zania sektora przedsiêbiorstw,
z sektorem nauki i B+R8.
Tabela 1. Kapita³ ludzki jako podstawa innowacyjnoœci
Kraj
UE-27
Austria
Belgia
Bu³garia
Cypr
Dania
Estonia
Finlandia
Francja
Grecja
Hiszpania
Irlandia
Litwa
Luksemburg
£otwa
Malta
Niderlandy
Niemcy
7
Ludnoœæ z wy¿szym
wykszta³ceniem*
Kszta³cenie
ustawiczne**
Absolwenci szkó³
wy¿szych***
24,3
18,1
32,3
22,8
34,5
34,5
34,3
36,6
27,3
22,6
29,2
33,9
30,4
27,7
25,2
13,1
32,2
25,4
9,6
13,2
6,8
1,4
8,5
30,2
9,8
23,1
7,2
2,9
10,4
10,2
4,9
8,5
6,8
6,2
17
7,9
40,5
22,8
45,2
34,5
22,7
52,2
41,2
41,1
59,0
24,9
26,1
59,5
59,8
–
56,1
35,7
37,2
27,8
More Research for Europe. Towards 3% of GDP, Communication from
the Commission, COM(2002) 499 final, Bruksela 11.09.2002.
8
Investing in research: an action plan for Europe, Communication from the Commission, COM (2003) 226 final/2, Bruksela 04.06.2003. Zob. te¿: More Research
and Innovation – Investing for Growth and Employment: A Common Approach, Communication from the Commission, COM (2005) 488 final, Bruksela 12.10.2005.
Iwona Pawlas РINNOWACYJNOή POLSKIEJ GOSPODARKI...
Kraj
Polska
Portugalia
Czechy
Rumunia
S³owacja
S³owenia
Szwecja
Wêgry
Wielka Brytania
W³ochy
163
Ludnoœæ z wy¿szym
wykszta³ceniem*
Kszta³cenie
ustawiczne**
Absolwenci szkó³
wy¿szych***
19,6
14,3
14,5
12,8
14,8
22,6
32,0
19,2
32,0
14,4
4,7
5,3
7,8
1,5
3,3
13,9
32,4
3,1
19,9
6,3
56,5
40,1
30,3
47,9
28,1
41,5
28,0
29,4
52,0
28,6
* – jako % populacji w wieku 25-64 (dane za 2008 rok),
** – liczba osób objêtych szkoleniem, kursem w trakcie 4 tygodni poprzedzaj¹cych badanie, jako % populacji w wieku od 25 do 64 lat (dane za 2008 rok),
*** – liczba absolwentów studiów wy¿szych w zakresie nauk technicznych,
spo³ecznych i humanistycznych na 1000 osób w wieku 20-29 (dane za 2007 rok)
îród³o: European Innovation Scoreboard 2009, „Pro Inno Europe Paper” 2010,
No 15.
W tabeli 2 przedstawiono poziom finansowania dzia³alnoœci
innowacyjnej, w tym g³ównie B+R w poszczególnych krajach
UE. Analiza zgromadzonych danych pozwala stwierdziæ, i¿ wiêkszoœæ krajów UE jest nadal daleka od spe³nienia warunku przeznaczania 3% PKB na dzia³alnoœæ badawczo-rozwojow¹, chocia¿
nast¹pi³a pewna poprawa.
Tabela 2. Finansowe zaplecze dzia³alnoœci innowacyjnej
Kraj
UE-27
Austria
Belgia
Bu³garia
Cypr
Dania
Publiczne
nak³ady
na B+R*
Nak³ady
sektora
biznesu
na B+R**
Nak³ady
sektora biznesu
na IT***
Nak³ady
sektora biznesu
na innowacje
(poza B+R)****
0,67
0,78
0,58
0,33
0,32
0,81
1,21
1,88
1,32
0,15
0,11
1,91
2,7
2,8
2,8
2,0
–
3,2
1,03
–
0,73
0,79
2,12
0,51
164
ZARZ¥DZANIE I EDUKACJA nr 76/77 maj - czerwiec/lipiec - sierpieñ 2011
Kraj
Estonia
Finlandia
Francja
Grecja
Hiszpania
Irlandia
Litwa
Luksemburg
£otwa
Malta
Niderlandy
Niemcy
Polska
Portugalia
Czechy
Rumunia
S³owacja
S³owenia
Szwecja
Wêgry
Wielka Brytania
W³ochy
Publiczne
nak³ady
na B+R*
Nak³ady
sektora
biznesu
na B+R**
Nak³ady
sektora biznesu
na IT***
Nak³ady
sektora biznesu
na innowacje
(poza B+R)****
0,71
0,94
0,72
0,41
0,61
0,47
0,62
0,30
0,46
0,18
0,73
0,79
0,41
0,63
0,56
0,41
0,26
0,58
0,97
0,45
0,63
0,55
0,56
2,76
1,27
0,16
0,74
0,93
0,19
1,32
0,15
0,35
0,89
1,84
0,19
0,76
0,91
0,18
0,20
1,07
2,78
0,53
1,21
0,60
2,9
3,2
3,1
1,2
1,4
1,5
1,8
–
2,3
–
3,3
2,9
2,6
1,8
3,2
2,1
2,5
2,2
3,8
2,5
3,5
1,7
3,36
–
0,33
0,74
0,49
0,96
0,64
0,9
–
1,1
0,29
1,07
1,03
0,95
0,88
1,08
1,51
1,12
0,66
0,72
–
1,1
* – jako % PKB (dane za rok 2008),
** – jako % PKB (dane za rok 2008),
*** – jako % PKB (dane za 2006 rok),
**** – dane za 2006 rok.
îród³o: European Innovation Scoreboard 2009, „Pro Inno Europe Paper” 2010,
No 15.
W 2008 roku publiczne nak³ady na B+R stanowi³y 0,67% PKB
UE-27, a prywatne 1,27% PKB UE-27. Zdecydowanymi liderami
w tym obszarze s¹ Finlandia i Szwecja (nak³ady na B+R na poziomie 3,7–3,8% PKB). Zadowalaj¹ca sytuacja wystêpuje ponadto
w Danii i Niemczech (nak³ady na B+R stanowi¹ odpowiednio
2,72% i 2,63% PKB). Z kolei grupa krajów o najni¿szym udziale
Iwona Pawlas РINNOWACYJNOή POLSKIEJ GOSPODARKI...
165
nak³adów na dzia³alnoœæ badawczo-rozwojow¹ w PKB obejmuje:
Bu³gariê – 0,48%, Cypr – 0,43%, Maltê – 0,53%, S³owacjê – 0,46%,
Rumunia – 0,59%, Polskê – 0,6% oraz £otwê – 0,61% – tak znikom¹ czêœæ PKB tych krajów stanowi¹ ich globalne nak³ady na
B+R. S¹ to równie¿ stosunkowo biedne kraje UE pod wzglêdem
PKB per capita, tak wiêc nak³ady na B+R w tych krajach w przeliczeniu na mieszkañca ss¹ równie¿ bardzo skromne. Analiza poziomu prywatnych nak³adów na innowacje nie zwi¹zanych ze
sfer¹ B+R jest utrudniona z uwagi na brak kompletnych danych;
zebrane informacje wskazuj¹ na wyraŸne zaakcentowanie tego
typu dzia³añ przez sektor przedsiêbiorstw w takich krajach jak:
Estonia, Cypr, S³owacja. Natomiast, analizuj¹c relacje miêdzy finansowaniem dzia³alnoœci badawczo-rozwojowej ze Ÿróde³ publicznych i prywatnych, nale¿y zwróciæ uwagê na fakt, i¿ zalecan¹
sytuacjê, gdzie zdecydowanie przewa¿aj¹ nak³ady sektora prywatnego, mo¿na zaobserwowaæ w nastêpuj¹cych gospodarkach:
Austria, Belgia, Dania, Niemcy, Francja, Luksemburg, Niderlandy, Szwecja, Finlandia. Z kolei S³owacja, Rumunia, Bu³garia, Polska, Litwa, £otwa to przyk³ady krajów, gdzie bardzo niskiemu
poziomowi finansowania B+R (zarówno w liczbach bezwzglêdnych, jak i w procencie produktu krajowego brutto) towarzyszy
przewaga œrodków publicznych nad prywatnymi. Oznacza to
wiêc brak efektywnych instrumentów, buduj¹cych wiêzi miêdzy
sektorem nauki i sektorem przedsiêbiorstw. ZapóŸnienia rozwojowe s¹ tu niezwykle wyraŸne; dla odwrócenia tych niekorzystnych tendencji i budowy podstaw dla tworzenia przewag
konkurencyjnych wy¿szego rzêdu, konieczne jest kreowanie
prokonkurencyjnego klimatu, atmosfery, sprzyjaj¹cej aktywnoœci innowacyjnej na ró¿nych poziomach. Konieczne wydaje siê
ponadto wykorzystanie odpowiednich rozwi¹zañ instytucjonalno-prawnych, w celu tworzenia zachêt dla anga¿owania siê sektora prywatnego w tego typu dzia³alnoœæ.9
9
Postulaty te s¹ zbie¿ne z wytycznymi J.H. Dunninga. Zob. np. I. Pawlas,
H. Tendera-W³aszczuk, Poland’s Economy Competitiveness with respect to the Integration with the European Union, Warsaw University Centre for Europe, Warszawa 1999, s. 15–17.
166
ZARZ¥DZANIE I EDUKACJA nr 76/77 maj - czerwiec/lipiec - sierpieñ 2011
Odpowiednio wyszkolone kadry oraz zaplecze finansowe
dzia³alnoœci innowacyjnej, powinny przynosiæ konkretne rezultaty. Efekty te mo¿na mierzyæ, uwzglêdniaj¹c patenty, znaki towarowe oraz wzory u¿ytkowe. Analizie poddaje siê równie¿
efekty ekonomiczne w postaci np. udzia³u przemys³u wysokiej
i œredniej technologii w zatrudnieniu, udzia³u sektora us³ug wiedzoch³onnych w zatrudnieniu, udzia³u towarów wysokiej i œredniej technologii oraz us³ug wiedzoch³onnych w eksporcie,
udzia³u produktów nowych w globalnych obrotach przedsiêbiorstw10. Odpowiednie dane dla krajów UE-27 pokazano
w tabelach 3 i 4.
Tabela 3. Efekty aktywnoœci innowacyjnej (throughputs)
Kraj
UE-27
Austria
Belgia
Bu³garia
Cypr
Dania
Estonia
Finlandia
Francja
Grecja
Hiszpania
Irlandia
Litwa
Luksemburg
£otwa
Malta
Niderlandy
Niemcy
Patenty *
Znaki
towarowe**
Wzory
u¿ytkowe***
114,9
185,7
137,9
3,5
25,0
207,8
7,1
247,3
134,7
10,9
33,4
65,3
3,2
231,8
9,8
33,8
205,8
290,9
122,4
241,1
127,7
36,2
223,2
205,1
65,6
141,7
94,2
36,6
151,7
171,7
33,1
1225,8
35,3
228,2
196,8
188,8
120,3
221,2
102,9
12,5
11,3
278,1
26,1
145,1
101,9
11,4
95,3
42,0
12,8
738,8
23,8
26,7
159,4
244,5
10
Putting knowledge into practice: A broad-based innovation strategy for
the EU, Communication from the Commission, COM(2006) 502 final, Bruksela
13.09.2006.
Iwona Pawlas РINNOWACYJNOή POLSKIEJ GOSPODARKI...
Kraj
Polska
Portugalia
Czechy
Rumunia
S³owacja
S³owenia
Szwecja
Wêgry
Wielka Brytania
W³ochy
167
Patenty *
Znaki
towarowe**
Wzory
u¿ytkowe***
3,4
13,2
10,8
1,6
6,1
57,6
269,6
13,7
85,9
85,2
41,9
108,1
43,5
12,4
31,1
103,4
175,3
27,6
139,0
120,6
49,8
75,3
61,6
2,0
24,8
54,4
176
19,5
71,1
174,0
* – Liczba zg³oszeñ patentowych w Europejskim Urzêdzie Patentowym,
w przeliczeniu na milion mieszkañców wed³ug narodowoœci wynalazcy (dane
za 2006 rok),
** – Liczba nowych wspólnotowych znaków towarowych, w przeliczeniu na
milion mieszkañców (dane za 2008 rok),
*** – Liczba nowych wspólnotowych wzorów u¿ytkowych, w przeliczeniu na
milion mieszkañców (dane za 2008 rok).
îród³o: European Innovation Scoreboard 2009, „Pro Inno Europe Paper“ 2010, No 15.
Aktywnoœæ patentowa na poziomie znacznie przewy¿szaj¹cym œredni¹ dla UE (114,9 zg³oszeñ na milion mieszkañców)
jest charakterystyczna dla: Niemiec, Szwecji, Finlandii oraz Luksemburga (odpowiednio oko³o 291, 270, 247 i 232 zg³oszeñ
na milion mieszkañców), a tak¿e dla: Danii i Niderlandów
(oko³o 206–208 zg³oszeñ na milion mieszkañców) i Austrii
(ponad 185 zg³oszeñ na milion mieszkañców). W przypadku
zg³oszeñ patentowych dystans dziel¹cy nowe kraje UE od
UE-15 jest niewyobra¿alny. Œrednia dla UE-12 to zaledwie
19,6 zg³oszeñ na milion mieszkañców, przy czym tylko trzy kraje odnotowa³y wskaŸnik patentów powy¿ej 20: S³owenia – na
poziomie ponad 57, Malta – na poziomie ponad 30 i Cypr – na
poziomie 25. W przypadku kolejnych dwóch nowych krajów
cz³onkowskich – Wêgier i Republiki Czeskiej wskaŸnik patentów w EPO ukszta³towa³ siê na poziomie kilkunastu patentów
na milion mieszkañców (odpowiednio 13,7 i 10,8). Dla pozo-
168
ZARZ¥DZANIE I EDUKACJA nr 76/77 maj - czerwiec/lipiec - sierpieñ 2011
sta³ych nowych krajów UE odnotowano mniej ni¿ 10 zg³oszeñ
patentowych w przeliczeniu na milion mieszkañców, a dla Polski, Bu³garii, Rumunii oraz Litwy – mniej ni¿ 5. Analizuj¹c efekty w postaci znaków towarowych oraz wzorów u¿ytkowych,
wyró¿niæ nale¿y Luksemburg, Daniê, Szwecjê, Austriê, Niemcy, Niderlandy oraz Finlandiê. Natomiast najgorsze wyniki
zaobserwowaæ mo¿na w przypadku Rumunii i S³owacji. Dla
Polski wskaŸniki te ukszta³towa³y siê na poziomie ponad 40 nowych wspólnotowych znaków towarowych oraz 50 nowych
wspólnotowych wzorów u¿ytkowych na milion mieszkañców.
Analiza gospodarczych efektów aktywnoœci innowacyjnej
przynosi nieco zaskakuj¹ce rezultaty. Nie dziwi¹ rzecz jasna dobre wyniki takich krajów, jak: Finlandia, Szwecja, Zjednoczone
Królestwo czy Niemcy.
Tabela 4. Ekonomiczne/gospodarcze efekty aktywnoœci
innowacyjnej
Kraj
UE-27
Austria
Belgia
Bu³garia
Cypr
Dania
Estonia
Finlandia
Francja
Grecja
Hiszpania
Irlandia
Litwa
Luksemburg
£otwa
Malta
Niderlandy
Zatrudnienie
Eksport
Sprzeda¿
w przemyœle w us³ugach towarów high- us³ug wie- nowych
high-tech
wiedzo- -tech i medium- dzoch³on- produki medium-tech* ch³onnych**
-tech***
nych**** tów*****
6,59
5,78
6,25
5,13
0,87
5,83
5,03
6,95
6,07
2,05
4,78
5,24
3,02
0,91
2,40
5,51
3,36
14,92
14,9
15,62
8,35
16,16
15,74
11,69
16,87
16,13
11,87
14,99
16,35
9,28
25,17
11,22
14,71
18,29
47,4
52,9
48,1
24,2
37,4
41,6
35,4
53,6
57,2
31,2
51,8
50,9
34,4
29,9
28,7
71,9
39,5
48,8
–
39,2
19,1
41,2
67,3
43,5
25,8
–
52,0
–
69,1
12,8
82,4
37,8
33,7
37,3
8,60
6,56
6,16
6,70
5,29
3,79
4,43
10,84
6,16
16,60
7,37
7,19
6,04
5,91
2,10
24,79
6,02
Iwona Pawlas РINNOWACYJNOή POLSKIEJ GOSPODARKI...
Kraj
Niemcy
Polska
Portugalia
Czechy
Rumunia
S³owacja
S³owenia
Szwecja
Wêgry
Wielka Brytania
W³ochy
169
Zatrudnienie
Eksport
Sprzeda¿
w przemyœle w us³ugach towarów high- us³ug wie- nowych
high-tech
wiedzo- -tech i medium- dzoch³on- produki medium-tech* ch³onnych**
-tech***
nych**** tów*****
10,89
5,50
3,30
11,64
5,60
10,33
9,09
6,20
9,26
4,87
7,27
15,87
10,33
9,94
11,48
5,66
10,48
10,89
18,45
12,17
18,46
15,78
62,9
51,1
37,6
61,5
44,1
61,5
56,5
51,9
66,4
50,3
51,3
55,9
27,2
30,6
33,0
51,8
23,0
21,2
42,5
28,3
64,4
36,1
9,12
4,56
7,17
9,93
4,85
7,79
5,83
8,29
7,82
3,70
4,53
* – Liczba osób zatrudnionych w sektorze przemys³u o œrednim lub wysokim
zaawansowaniu technologicznych w % si³y roboczej (dane za 2007 rok),
** – Liczba osób zatrudnionych w us³ugach wiedzoch³onnych w % si³y roboczej
(dane za 2007 rok),
*** – Wartoœæ eksportu towarów o œrednim i wysokim zaawansowaniu technologicznym jako % eksportu ogó³em (dane za 2006 rok),
**** – eksport us³ug wiedzoch³onnych jako % ogólnego eksportu us³ug (dane za
2006 rok),
***** – jako % globalnego obrotu przedsiêbiorstw (dane za 2006 rok).
îród³o: European Innovation Scoreboard 2009, „Pro Inno Europe Paper” No 15,
Belgium 2010.
Jednak w kilku przypadkach kraje, które zaniedbuj¹ zarówno
sferê edukacji na poziomie szkó³ wy¿szych, jak równie¿ finansowanie dzia³alnoœci B+R, osi¹gaj¹ niez³e wyniki jeœli chodzi o zatrudnienie w przemyœle medium-tech oraz high-tech
i w sektorze us³ug wiedzoch³onnych, jak równie¿ w eksporcie towarów z grupy medium-tech oraz high-tech. Mowa w tym miejscu m.in. o gospodarce wêgierskiej, czeskiej, maltañskiej oraz
s³owackiej. Udzia³ towarów z grupy medium-tech oraz high-tech
w eksporcie wymienionych krajów stanowi od 62 do 72%. Wydaje siê, i¿ mo¿na te wyniki powi¹zaæ z aktywnoœci¹ zagranicznych
inwestorów w tych krajach. W Polsce zatrudnienie w przemyœle
œredniej i wysokiej technologii stanowi³o 5,50% by³o si³y roboczej
(unijna œrednia to 6,59%), zaœ udzia³ zatrudnionych w us³ugach
170
ZARZ¥DZANIE I EDUKACJA nr 76/77 maj - czerwiec/lipiec - sierpieñ 2011
wiedzoch³onnych by³ równy 10,33% (œrednia dla UE-27 to
14,92%). Udzia³ eksportu towarów wysokiej i œredniej technologii w polskim eksporcie ogó³em by³ równy 51,1% (unijna œrednia
to 47,4%), zaœ udzia³ eksportu us³ug wysokiej technologii w polskim eksporcie us³ug, ogó³em by³ równy 27,2% (unijna œrednia to
48,8%). Innowacyjnoœæ w jej wymiarze gospodarczym mo¿na tak¿e oceniaæ, uwzglêdniaj¹c udzia³ sprzeda¿y produktów nowych
(dla rynku) w globalnych obrotach przedsiêbiorstw. W badanym
okresie œrednia dla UE-27 to 8,60%, zaœ wynik Polski to 4,56%.
Tabela 5. Poziom innowacyjnoœci krajów Unii Europejskiej
w latach 2008–2009 – wskaŸnik syntetyczny
Kraj
2008
2009
UE-27
0,476
0,478
Austria
0,532
0,536
Belgia
0,513
0,516
Bu³garia
0,227
0,231
Cypr
0,466
0,479
Dania
0,576
0,574
Estonia
0,451
0,481
Finlandia
0,603
0,622
Francja
0,500
0,501
Grecja
0,349
0,370
Hiszpania
0,373
0,377
Irlandia
0,515
0,515
Litwa
0,305
0,313
Luksemburg
0,525
0,525
£otwa
0,252
0,261
Malta
0,340
0,343
Niderlandy
0,484
0,491
Niemcy
0,581
0,596
Polska
0,311
0,317
Portugalia
0,366
0,401
Iwona Pawlas РINNOWACYJNOή POLSKIEJ GOSPODARKI...
Kraj
171
2008
2009
Czechy
0,410
0,415
Rumunia
0,278
0,294
S³owacja
0,316
0,331
S³owenia
0,448
0,466
Szwecja
0,649
0,636
Wêgry
0,313
0,328
Wielka Brytania
0,588
0,575
W³ochy
0,377
0,363
îród³o: European Innovation Scoreboard 2009, „Pro Inno Europe Paper“ 2010,
No 15.
Dla oceny poziomu innowacyjnoœci Polski, na tle pozosta³ych
krajów Unii Europejskiej, wykorzystano syntetyczny miernik
innowacyjnoœci, wed³ug European Innovation Scoreboard.
W 2008 roku syntetyczny wskaŸnik innowacyjnoœci dla UE-27
osi¹gn¹³ poziom 0,476, natomiast w 2009 roku by³ równy 0,478.
Zdecydowanymi unijnymi liderami w zakresie innowacyjnoœci
s¹ Szwecja i Finlandia (w 2009 roku odpowiednio 0,636 i 0,622).
Kolejne miejsca zajmuj¹ Niemcy i Dania (0,596 i 0,574). Natomiast najmniej innowacyjne kraje UE-27 to Bu³garia (0,231),
£otwa (0,261), Rumunia (0,294) oraz Litwa (0,313) i Polska
(0,317).
3. PODSUMOWANIE
Polska nale¿y do tych krajów Unii Europejskiej, które cechuje
bardzo niski potencja³ innowacyjny. Przeprowadzona analiza
wykaza³a, i¿ kraje skandynawskie wyraŸnie przoduj¹ wœród
UE-27 pod wzglêdem innowacyjnoœci. Niska innowacyjnoœæ polskiej gospodarki jest pochodn¹ bardzo niskich nak³adów, i to zarówno pochodz¹cych ze Ÿróde³ publicznych, jak i generowanych
przez sektor prywatny. Postulowaæ nale¿y podjêcie bardzo
172
ZARZ¥DZANIE I EDUKACJA nr 76/77 maj - czerwiec/lipiec - sierpieñ 2011
aktywnych dzia³añ proinnowacyjnych i – szerzej – prokonkurencyjnych w celu niedopuszczenia do pog³êbienia luki dziel¹cej
Polskê od podmiotów najbardziej innowacyjnych i konkurencyjnych. Wydaje siê, ¿e odpowiednie wykorzystanie œrodków
strukturalnych w ramach Programu Operacyjnego Innowacyjna
Gospodarka w latach 2007–2013 powinno prze³o¿yæ siê na poprawê innowacyjnoœci polskiej gospodarki, a zw³aszcza na wypracowanie tak potrzebnych powi¹zañ miêdzy sektorem nauki
i jednostkami badawczo-rozwojowymi a sektorem biznesu.
BIBLIOGRAFIA
Conclusions of the Presidency, European Council, Lisbon 2000,
http://www.europarl.europa.eu/summits/lis1_en.htm
European Innovation Scoreboard 2009, „Pro Inno Europe Paper”
2010, No 15.
Europe 2020. A Strategy for Smart, Sustanable and Inclusive
Growth, Communication from the Commission, COM(2010)2020,
Brussels 3.03.2010.
Evolution of Factors and Measures of International Competitiveness. The Increasing Role of Knowledge, (in:) Knowledge-Based Economy as Factor of Competitiveness and Economic Growth,
ed. Runiewicz-Wardyn E., Wyd. Akademickie i Profesjonalne,
Warszawa 2008.
Factors and Criteria. Structure of the World Competitiveness Yearbook, http://www.imd.org/research/publications/wcy/Factors_ and_criteria.cfm, dostêp 6.11.2010.
Greta M., Unijna polityka spójnoœci w strategii lizboñskiej i jej
wp³yw na podnoszenie konkurencyjnoœci „starego kontynentu”,
(w:) Globalizacja a konkurencyjnoœæ w gospodarce œwiatowej, red.
Noga M., Stawicka M.K., CeDeWu, Warszawa 2008.
Implementing the Community Lisbon Programme: Communication from the Commission to the Council, The European Parliament,
Iwona Pawlas РINNOWACYJNOή POLSKIEJ GOSPODARKI...
173
The European Economic and Social Committee and The Committee
of Regions, More Research and Innovation – Investing for Growth
and Employment: a Common Approach, Brussels 2005, COM, 488 final.
Investing in research: an action plan for Europe, Communication
from the Commission, COM (2003) 226 final/2, Bruksela
04.06.2003.
More Research and Innovation – Investing for Growth and Employment: A Common Approach, Communication from the Commission,
COM (2005) 488 final, Bruksela 12.10.2005.
More Research for Europe. Towards 3% of GDP, Communication
from the Commission, COM(2002) 499 final, Bruksela 11.09.2002
Olczyk M., KonkurencyjnoϾ. Teoria i praktyka, CeDeWu, Warszawa 2008.
Pawlas I., Tendera-W³aszczuk H., Poland’s Economy Competitiveness with respect to the Integration with the European Union, Warsaw University Centre for Europe, Warszawa 1999.
Pelkmans J., European Integration. Methods and Economic Analysis, Prentice Hall, Harlow 2006
Porter M.E., The Competitive Advantage of Nations, Macmillan,
London 1990.
Putting knowledge into practice: A broad-based innovation strategy
for the EU, Communication from the Commission, COM(2006) 502 final, Bruksela 13.09.2006.
World Economic Forum: Global Competitiveness Index,
http://www.gcr.weforum.org.s
174