Rejonizacja uprawy chmielu-historia i teraźniejszość w Polsce

Jerzy Dwornikiewicz
Instytut Uprawy Nawożenia i Gleboznawstwa,
Państwowy Instytut Badawczy w Puławach
REJONIZACJA UPRAWY CHMIELU
HISTORIA I TERAŹNIEJSZOŚĆ W POLSCE
Światowa uprawa chmielu dla potrzeb piwowarstwa zlokalizowana jest
położonych w strefie pomiędzy 35
0
a 55
0
w krajach
szerokości północnej (w zdecydowanej
większości w pasie: USA, Europa, Chiny) oraz szerokości południowej (nieliczne obszary
w Australii – wyspa Tasmania, Nowej Zelandii, Płd. Afryce, Płd. Ameryce) (1).
Obecnie chmiel w świecie uprawia się zaledwie na powierzchni około 50 tysięcy ha
(4,6), stąd
charakterystyczną cechą uprawy tej rośliny w wielu krajach jest koncentracja
uprawy, od kilkuset do kilku tysięcy ha w określonych, ugruntowanych historycznie rejonach
agroklimatycznych kraju. Przykładem może być rejon Hallertau w Bawarii (RFN), rejon
žatecki i tršicki w Czechach, uprawa w dolinach rzek na zachodnim wybrzeżu USA (np.
rzeki Yakima w stanie Washington i Wilamette w stanie Oregon), w dolinie rzeki Savinija
w Słowenii. W Polsce, największe skupiska uprawy chmielu wykształciły się w rejonie
lubelskim (np. pas nadwiślański ok. 900 ha) oraz w okolicach Nowego Tomyśla (woj.
wielkopolskie) i Nysy (woj. opolskie)(2,3,4)(rysunek).
CHMIELARSTWO POLSKIE PRZED I PO II WOJNIE ŚWIATOWEJ
W latach międzywojennych w ówczesnych granicach Polski chmiel uprawiano na
powierzchni 3 336 ha w 12 województwach; zdecydowanie najwięcej
w woj. wołyńskim -
2 024 ha, co stanowiło ok. 60% powierzchni krajowej. Inne ważne wówczas rejony
uprawy chmielu to województwa: lubelskie (537 ha), tarnopolskie (292 ha) oraz kieleckie,
poznańskie i łódzkie (od 100 do 160 ha)(3,7).
Trzeba podkreślić dużą koncentrację uprawy chmielu na Wołyniu, gdzie w 1936 roku,
powierzchnia uprawy chmielu w samych tylko
czterech
powiatach województwa
wołyńskiego wynosiła 1 900 ha (Dubno 960 ha, Równe 479 ha, Zdołbunów 324 ha i Łuck
137 ha)(7).
Po II wojnie światowej, w nowych granicach państwa, chmielarstwo polskie praktycznie
nie istniało. W latach wojny załamała się produkcja piwa oraz międzynarodowy handel
chmielem a władze okupacyjne w sposób systemowy nakazywały karczowanie polskich
plantacji chmielu, z perspektywą wyeliminowania Polski ze światowego rynku chmielu.
Szczególnie dotknęło to stary chmielarski rejon Nowego Tomyśla.
W 1945 roku, w obecnych granicach państwa zarejestrowano zaledwie 93 ha chmielników,
w tym w woj. lubelskim 88 ha, łódzkim 3 ha i kieleckim 2 ha (5).
Powojenna odbudowa bazy chmielarskiej przebiegała pod kątem polityki państwa, aby
zapewnić
surowiec
chmielowy dla
krajowego
przemysłu
piwowarskiego.
Oprócz
rozszerzania uprawy chmielu w gospodarstwach indywidualnych, organizowano produkcję
chmielu w gospodarstwach państwowych (PGR) i spółdzielczych (RSP). Powstawały nowe
rejony uprawy chmielu, ze zdecydowaną przewagą rejonu lubelskiego (2).
W pięć lat po
wojnie (w 1951 roku) uprawiano już prawie 900 ha chmielu, a w dziesięć lat po wojnie (w
1955 roku) już 1 881 ha (9). W kolejnym długim okresie ok. pięćdziesięciu lat powierzchnia
uprawy chmielu w Polsce utrzymywała się w przedziale 2 000 – 2 500 ha (obecnie 2 234 ha)
(3,6).
USTAWOWA REJONIZACJA UPRAWY CHMIELU W POLSCE
Po wstąpieniu Polski do struktur Unii Europejskiej w kraju dokonano implementacji
wspólnotowych uregulowań prawnych dotyczących rejonizacji uprawy chmielu oraz rynku
chmielu.
W Ustawie z dnia 29 listopada 2000 r. o organizacji rynków owoców i warzyw, rynku
chmielu, rynku tytoniu oraz rynku suszu paszowego (Dz. U. z 2001 r. Nr 3, poz. 19) oraz
wydanym na jej podstawie rozporządzeniu Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi w sprawie
określenia rejonów uprawy chmielu... (Dz. U. Z 2001 r. Nr 80, poz. 864) wydzielono w
Polsce trzy rejony: lubelski, wielkopolski i dolnośląski (8). Wówczas, do rejonów uprawy
przypisano (z uwagi na poniesione przez plantatorów wysokie nakłady inwestycyjne)
wszystkie powiaty, gdzie w chwili ogłoszenia Ustawy uprawiano chmiel.
Aktualnie, w 2007 roku chmiel uprawiany jest w 11 województwach, w tym w
36
powiatach. Rejon lubelski obejmuje plantacje chmielu zlokalizowane w woj. lubelskim,
mazowieckim, świętokrzyskim i podkarpackim (18 powiatów), rejon wielkopolski w woj.
wielkopolskim, lubuskim i kujawsko-pomorskim (12 powiatów) oraz rejon dolnośląski w
woj. dolnośląskim, opolskim, śląskim i łódzkim (6 powiatów)(rysunek).
Pod względem powierzchni uprawy chmielu dominują trzy województwa: lubelskie (ok.
81% krajowej powierzchni), wielkopolskie (ok. 9%) i
woj. opolskie (ok. 5% krajowej
powierzchni uprawy chmielu).
Dziewięć powiatów w kraju,
w tym siedem powiatów
woj. lubelskiego - opolski,
łęczyński, lubelski, krasnystawski, puławski, świdnicki i zamojski, powiat nowotomyski (woj.
wielkopolskie) i powiat nyski (woj.opolskie) charakteryzują się powierzchnią uprawy 100 i
więcej ha chmielu. Należy podkreślić koncentrację uprawy w rejonie lubelskim, zwłaszcza w
powiecie opolskim (ponad 800 ha, tj. ok. 36% powierzchni krajowej),
łęczyńskim (ok. 240
ha, ok. 11% krajowej powierzchni) oraz w powiatach lubelskim i krasnystawskim (po ok.
145 ha)(3)(rysunek).
PODSUMOWANIE
Polska jest liczącym się w świecie producentem surowca chmielowego; trzecie miejsce
w Europie (po RFN i Rep. Czeskiej) oraz piąte w świecie (wyprzedzają nas tylko USA i
Chiny)(6).
Rejony
produkcji chmielu
w
Polsce kształtowały się w procesie historycznym,
uwzględniającym zarówno przydatność rejonów agroklimatycznych do uprawy tej rośliny,
jak i aspekty społeczno-ekonomiczne, a nawet polityczne.
Aktualnie, na podstawie rozporządzenia Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi (8) w Polsce
wydzielono trzy administracyjne rejony uprawy chmielu: lubelski (83,0% krajowej
powierzchni), wielkopolski (10,4%) i dolnośląski (6,6% powierzchni).
Obecnie, od daty ogłoszenia Ustawy, wszelkie nowe plantacje chmielu można zakładać w
rejonach (ściślej w powiatach) wymienionych w rozporządzeniu Ministra Rolnictwa i
Rozwoju Wsi, gdyż zgodnie z Ustawą - do obrotu można wprowadzać tylko chmiel
certyfikowany, wyprodukowany w określonych rejonach uprawy (8).
LITERATURA
1. Barth H.J., Klinke Ch., Schmidt C.: Der Grosse Hopfenatlas. Nürnberg 1994.
2. Dwornikiewicz J.: Regionalizacja produkcji chmielu w Polsce. Pam.Puł., 2002, 130/I:
125-135.
3. Dwornikiewicz J.: Regionalne zróżnicowanie produkcji chmielu w Polsce. Wieś Jutra,
2006, 12: 37-38.
4. Dwornikiewicz J.: Chmiel – krajowa baza produkcyjna a preferencje przemysłu.
Agro Przemysł. 2006, 2: 47-50.
5. Fleszyński T. i inni: Poradnik chmielarski. PWRiL. Warszawa,1954.
6. IHGC. International Hop Growers Convention. Summary of reports. Paris, April
27, 2007.
7. Łukomski S.: Dzisiejsze chmielarstwo. Wołyńskie Towarzystwo Chmielarskie w Dubnie.
1937.
8. USTAWA o organizacji rynków owoców i warzyw, rynku chmielu, rynku tytoniu oraz
rynku suszu paszowego (Dz. U. z 2001 r. Nr 3, poz. 19) oraz Rozporządzenie Ministra w
sprawie określenia rejonów uprawy chmielu... (Dz. U. Z 2001 r. Nr 80, poz. 864), z
późniejszymi zmianami.
9. Zub L.: Uprawa chmielu.PWRiL.Warszawa.1962.