dziedzictwo-kulturowe

Małgorzata Piotrowska-Pająk
Wykorzystanie dziedzictwa kulturowego regionu
w pracy z dziećmi
Wiedzę o świecie człowiek zdobywa zewsząd przez całe Ŝycie. W dobie
środków masowego przekazu, bardziej niŜ tradycyjne nauczanie i wychowanie,
potrzebna jest ingerencja pedagoga w roli pośrednika między człowiekiem i Ŝyciem, a
więc takŜe między człowiekiem a sztuką.
Dziecku a następnie młodemu człowiekowi, potrzebna jest znajomość narzędzi,
którymi mógłby się posługiwać w Ŝyciu, które zapewniłyby mu właściwą w nim
orientację. Potrzebna jest po to, by treści nauczania w konfrontacji z Ŝyciem dały
umiejętność bycia w nim, tworzenia, poznawania, odczuwania. Nauczyciel nie moŜe
juŜ dziecka prowadzić za rękę, ale powinien uczyć go, co naleŜy robić, aby dzięki
sztuce Ŝyć słuszniej, sprawiedliwej, by odnajdywać w bogactwie przeŜyć radość
istnienia.
Od najmłodszych lat naleŜy dzieci zaznajamiać z działalnością twórczą
wybitnych artystów z róŜnych epok historycznych, stymulować aktywność twórczą
uczniów, w czym waŜną rolę odgrywają wycieczki do muzeów, galerii, czy szlakiem
zabytków. Takie spotkania dzieci ze sztuka przyczyniają się do ich duchowego
wzbogacania, tworząc warunki rozwoju pełnej osobowości, manifestowanej za
pomocą słowa, gestu, śpiewu i działań plastyczno-wizualnych.
Sztuka pełni rolę pośrednika w ujmowaniu nieznanych aspektów rzeczywistości
obiektywnej: społecznej, kulturalnej, psychicznej. Odgrywa istotną rolę w
wychowaniu umysłowym, gdyŜ przybliŜa człowiekowi rzeczywistość obiektywną,
ukazując np. Ŝycie w innych czasach i w innych krajach, obyczaje innych ludzi,
mechanizmy rządzące ich postępowaniem, a takŜe barwne i plastyczne obrazy ich
Ŝycia. Kontakt ze sztuką stanowi proces poznania, bądź udział w tym procesie.
W procesie wychowania przez sztukę jest niezbędna obecność samego dzieła i
jego oddziaływanie na wychowanków. Bez obecności dzieł sztuki wszelkie pouczenia
i wyjaśnienie wychowanków na ich temat byłby tylko abstrakcją pozbawioną
właściwego, konkretnego przedmiotu, jakim mogą być – i w rzeczywistości są –
obiektywnie istniejące i dające się poznać i doznać, przeŜyć i ocenić w swej wartości
poszczególne dzieła i arcydzieła sztuki [Wojnar 1997, s. 150].
Wychowanie przez sztukę stanowi celowo zorganizowaną czynność
pedagogiczną, podjętą przez wychowawców, aby uwraŜliwić wychowanków ma
piękno sztuki i pokierować ich działalnością, zmierzającą do poznania i rozumienia
dzieł sztuki oraz osobistego doznania i doświadczenia wartości tych dzieł. Sztuka
pogłębia poczucie własnej wartości, toŜsamości i ciągłości indywidualnego Ŝycia.
Istnienie świata sztuki stanowi dokument siły i wielkości człowieka.
Obcowanie ze sztuką kształtuje umiejętność lepszego rozumienia procesów
zachodzących w świecie ludzkich wytworów, ujawnia ich wartości ludzkie,
ekspresyjne. Obcowanie z tymi właśnie ekspresyjnymi wartościami jest tez droga do
drugiego człowieka. Rozumienie drugiego człowieka dzięki sztuce oznaczać moŜe
głębsze i bardziej wraŜliwe rozumienie problemów ludzkiego losu. Twórczy aspekt
sztuki, swoboda działalności, nie ogranicza naturalnych form aktywności dziecięcej,
ale pojawia się takŜe w działalności ludzi dorosłych, jako przejaw twórczości
nieprofesjonalnej i wyraz indywidualnego ujmowania świata.
Wprowadzenie programów nauczania obliguje placówki oświatowe do
kontaktów z instytucjami upowszechniającymi sztukę, tzn. z muzeami, teatrami,
filharmoniami, galeriami, pozwala przełamać barierę oddzielającą placówki
oświatowe od Ŝycia kulturalnego i instytucji kulturalnych. Stwarza takŜe nowe
sytuacje wychowawcze o charakterze swobodnym i otwartym, gdyŜ właśnie w
dziedzinie sztuki dzieci i młodziej są niejednokrotnie bardziej wraŜliwe niŜ dorośli.
Związek człowieka z dziedzictwem własnego regionu jest wartością, którą
naleŜy uświadomić dziecku i młodemu człowiekowi po to, by ukształtować w nim
poczucie własnej toŜsamości, jako postawy zaangaŜowania w funkcjonowanie
własnego środowiska i autentycznego otwarcia na nie. Mówią o wartościach
dziedzictwa kulturowego, naleŜy mieć na uwadze własne etniczne dziedzictwo ucznia;
to jest przecieŜ dziedzictwo mu najbliŜsze przez sam fakt urodzenia w konkretnym
środowisku. Wartość dziedzictwa kulturowego moŜe stać się podstawą edukacji i
wychowania.
WyposaŜenie ucznia juŜ na etapie edukacji przedszkolej w podstawowy zasób
wiedzy o własnym regionie jest podstawą do akceptacji rodzimego dziedzictwa
kulturowego, a poszanowanie własnego dziedzictwa jest drogą do poszanowania
innych kultur. Związek człowieka z dziedzictwem kulturowym otwiera go na
dziedzictwo narodowe i kulturę ogólnoludzką.
Edukacja regionalna wprowadza ucznia w Ŝywy, prawdziwy świat – pełen
przeŜyć, emocji, piękna (niekiedy i brzydoty), doświadczeń, odkryć. Przewodnikiem,
wychowawcą, towarzyszem jest tu nauczyciel przy udziale innych członków
społeczności lokalnej i regionalnej. Z tych doświadczeń młody człowiek czerpie
inspirację, wchłaniając bodźce, uruchamiając zmysły i wyobraźnię.
Według K. Kossak-Główczeskiego „istotą edukacji regionalnej jest powrót do
domu, do źródeł Ŝycia człowieka, do źródeł jego etyki i jego języka, a więc do źródeł
kultury domowej, lokalnej, regionalnej, narodowej i ogólnokształcącej” [2000, s. 17].
Zatem edukacja regionalna powinna być realizowana juŜ od wczesnych lat - od
przedszkola, aby zapewnić systematyczny ciąg działań, zaspakajających naturalną
ciekawość dziecka, poprzez poznawanie najbliŜszego, a później szerszego środowiska
społecznego, kulturowego i przyrodniczego.
Kontakty dzieci z otoczeniem społecznym są konieczną formą w pracy
nauczyciela przedszkola. Zakres i rodzaj tych kontaktów dla dzieci w róŜnym wieku
wytycza Podstawa programowa kształcenia ogólnego oraz programy edukacyjne.
NaleŜy wziąć pod uwagę moŜliwości poznawcze uczniów w tym wieku, które
decydują o tym, co uczeń jest w stanie zrozumieć. Wprowadzając dzieci w świat
wiedzy pragniemy, aby dostrzegały zjawiska i fakty we wzajemnym powiązaniu, ze
szczególnym uwzględnieniem roli człowieka w środowisku, którego jest współtwórcą.
Najbardziej wspomagające przedszkole i szkołę w poglądowym nauczaniu o sztuce
ludowej mogą i powinny stać się specjalnie przygotowane i dostosowane do wieku
dziecka ekspozycje muzealne, stąd konieczne wydaje się szersze zwrócenie uwagi na
współdziałanie tych placówek, jako równorzędnych i jednakowo aktywnych
partnerów. Działalność muzealna moŜe i powinna zapewnić przedłuŜenie i
2
intensyfikację procesów dydaktyczno-wychowawczych planowo organizowanych
przez placówki oświatowe. Muzea przez udostępnienie swych zbiorów mogą
przyczynić się nie tylko do wzbogacania wiedzy uczniów, lecz takŜe do racjonalnego
rozwoju uzdolnień i zainteresowań dzieci sztuką ludową. Wiedza zdobyta w muzeach
posłuŜyć moŜe nauczycielom w ich codziennej pracy jako inspiracja do kierowania
artystyczną twórczością dzieci i młodzieŜy, a bogactwo tworzywa, jakie niesie sztuka
ludowa, pobudzić moŜe do realizacji najśmielszych pomysłów.
Tylko specjalnie przygotowane spotkania alternatywne w muzeum, powiązane
z teściami kształcenia czynnie angaŜujące uczniów, mogą przynieść zamierzone
efekty, bo o wartości artystycznej i estetycznej działa sztuki ludowej najczęściej
decyduje ono samo, a więc rzeźba, obraz, skrzynia malowana, wycinanka czy haft. Są
one wyrazem określonej postawy twórcy, naleŜy wiec je rozpatrywać jednostkowo,
pozostawiając ocenę swych walorów artystycznych odbiorcy, jego zdolnościom do
przeŜyć oraz subiektywną reakcję i wraŜliwość.
Moja propozycja kilku form współpracy przedszkola z muzeum:
zwiedzanie muzeum, galerii w ramach wycieczek (ekspozycja dostosowana
do wieku dzieci),
pogadanki prowadzone na terenie muzeum, galerii (wychowawcze,
muzealne) – pozwolą ukazać dzieciom związki zachodzące miedzy
współczesnością a tradycjami w dziedzinie kultury i sztuki danego regionu.
zbiorowe imprezy z wykorzystaniem takich elementów jak, np.: muzyka
ludowa, stroje regionalne, gwara, tradycyjne ozdoby, garncarstwo, konkursy
plastyczne itp., które ukaŜą moŜliwości wykorzystania sztuki ludowej w
praktyce.
WaŜne jest by nie naginać teraźniejszości do przeszłości, lecz przyszłość
wykorzystać dla teraźniejszości „bo nawet najŜywotniejszej wartości sztuki ludowej
skazane są z biegiem lata na zaginięcie jeśli nie zostaną młodemu pokoleniu juŜ od
najmłodszych lat” [Orkan].
Bibliografia:
1. Wojnar I. (red.) [1997], Teoria wychowania estetycznego, Wyd. „śak”,
Warszawa
2. Kida J. [ 1996 ], Sztuka a świat dziecka, Wyd. WSP Rzeszów, Rzeszów
3. Kossak-Główczewsaki K., [2000], ........ Biblioteka Reformy, nr 24
3