SŁOWO WSTĘPNE Piotr Wandycz pozostaje wśród polskich

SŁOWO WSTĘPNE
Piotr Wandycz pozostaje wśród polskich historyków dyplomacji postacią szczególną — profesor uniwersytetów amerykańskich, autor
najważniejszych prac dla poznania polityki zagranicznej II Rzeczypospolitej, jeden z czołowych specjalistów w zakresie stosunków międzynarodowych dwudziestolecia pokoju 1919–1939. Już czterokrotnie składano Mu w hołdzie zbiory studiów. Najpierw w roku 1995
wyszedł dedykowany Profesorowi tom wydawanych przez Instytut
Historii PAN w Warszawie „Studiów z Dziejów Rosji i Europy Środkowo-Wschodniej” (t. 30), w którym wprowadzenie zamieścił Henryk Bułhak. W roku 2003 uczniowie i przyjaciele z Ameryki stworzyli tom prac pt. Ideology, Politics and Diplomacy in East-Central Europe,
pod red. Mieczysława B. Biskupskiego, wydany nakładem Uniwersytetu w Rochester. Rok później powstała najbardziej obszerna praca
zbiorowa: Studia z dziejów Polski i Europy w XIX i XX wieku. Księga
dedykowana Profesorowi Piotrowi Stefanowi Wandyczowi, pod redakcją Janusza Farysia, ks. Romana Nira i Marka Szczerbińskiego (Gorzów Wielkopolski 2004). W ostatnim czasie ukazał się specjalny
numer wydawanego od roku 1956 przez Polski Instytut Naukowy
w Nowym Jorku kwartalnika „The Polish Review”, przygotowany
dla Profesora w Jego dziewięćdziesięciolecie (1/2013). Wreszcie postać P. Wandycza uhonorował także specjalnym, dedykowanym mu
numerem „Kwartalnik Historyczny” (4/2013).
Tom niniejszy nie jest kolejnym typowym Festschriftem, lecz
próbą dokonania syntezy osiągnięć Profesora na różnych polach
towarzyszących mu przez lata zainteresowań. Na książkę składają
się zarówno referaty wygłoszone na konferencji, zorganizowanej 19
września 2013 r. w Warszawie, staraniem Instytutu Historii Pol9
10
Słowo wstępne
skiej Akademii Nauk oraz Instytutu Historii Uniwersytetu Łódzkiego
przy wsparciu Stowarzyszenia Instytut Literacki „Kultura” w Maisons-Laffitte, jak i teksty specjalnie przygotowane do prezentowanego
Czytelnikom tomu.
Tom otwiera artykuł Rafała Stobieckiego, profesora Uniwersytetu Łódzkiego i badacza dziejów historiografii, na temat koncepcji
historii Europy Środkowo-Wschodniej w ujęciu Piotra Wandycza. Nie
ma wątpliwości, że autor Ceny wolności zajął ważne miejsce w debatach
zachodniej i polskiej myśli historycznej nad dziejową tożsamością tego
regionu. W swych poszukiwaniach nawiązywał zaś do dziedzictwa
Oskara Haleckiego, ale też i brytyjskiego historyka liberalnej orientacji Hugh Seton-Watsona.
Marek Kornat, profesor w Instytucie Historii PAN oraz na Uniwersytecie Kardynała Stefana Wyszyńskiego, odniósł się w swym
tekście do studiów i interpretacji, które Wandycz poświęcił polityce
zagranicznej II Rzeczypospolitej, a czynił to w różnorakiej formie (monografiach, studiach biograficznych artykułach czy esejach) w ciągu
blisko sześćdziesięciu ostatnich lat. Tytuł artykułu nawiązuje do znanego eseju Profesora: Historyczne dylematy polskiej polityki zagranicznej.
Tomasz Schramm, profesor w Instytucie Historii Uniwersytetu
im. Adama Mickiewicza w Poznaniu oraz dr Sławomir M. Nowinowski z Uniwersytetu Łódzkiego w nieco przewrotnie zatytułowanym artykule, odwołując się do prac P. Wandycza, omówili
zasadnicze aspekty francuskiej polityki wschodniej, ze szczególnym
uwzględnieniem wielce skomplikowanych relacji Paryża z Pragą
i Warszawą.
Będący przede wszystkim dwudziestowiecznikiem, prof. Wandycz
jest także historykiem, który pozostawił ważne prace z problematyki
dziewiętnastego wieku: syntezę dziejów Polski porozbiorowej: The
Lands of Partitioned Poland 1795–1918 (1974) oraz spojrzenie na
ustrój międzynarodowy Europy „koncertu” mocarstw: Pax Europea.
Dzieje systemów międzynarodowych w Europie 1815–1914 (2003).
Do tej tematyki odnosi się w swych rozważaniach Mirosław Filipowicz, profesor Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego.
Postaciom dwóch wybitnych ministrów spraw zagranicznych
II Rzeczypospolitej: Augusta Zaleskiego i Aleksandra Skrzyńskiego poświęcony jest artykuł dra Henryka Bułhaka, długoletniego
pracownika naukowego Biblioteki Narodowej w Warszawie, od
wielu lat związanego z Instytutem Historii PAN i zaprzyjaźnionego z Piotrem Wandyczem. Artykuł Bułhaka to próba refleksji
Słowo wstępne
11
nad wizerunkami dwóch wspomnianych polityków, ukazanych
przez autora The Twilight of French Eastern Alliances 1926–1936
w nowym świetle i na podstawie bardzo starannych poszukiwań
archiwalnych.
Uczeń Profesora, związany z Uniwersytetem w Toronto, dr Jerzy
Borzęcki omawia w niniejszym tomie jeszcze jeden ważny temat
obecny w twórczości P. Wandycza — Jego przemyślenia na temat
stosunków polsko-amerykańskich w XX w., zawarte przede wszystkim, choć nie tylko, w monografii The United States and Poland.
Doktor Sławomir Łukasiewicz, pracownik naukowy Instytutu Pamięci Narodowej i wykładowca Katolickiego Uniwersytetu
Lubelskiego, przedstawił refleksje o polityce i zagadnieniach należących do nauk politycznych w biografii intelektualnej Piotra
Wandycza, wspominając przede wszystkim o federalistycznych inspiracjach jego twórczości jako historyka. Szkic nawiązuje do dotychczasowych prac autora poświęconych problematyce polskiej
myśli federalistycznej na uchodźstwie po II wojnie światowej.
Doktor Małgorzata Ewa Ptasińska, pracownik Uniwersytetu
Warszawskiego zaprezentowała studium nad relacjami prof. Piotra
Wandycza i Jerzego Giedroycia jako redaktora „Kultury” i „Zeszytów Historycznych”. W świetle zachowanej w Instytucie Literackim
korespondencji, jaką prowadzili na przestrzeni prawie pięćdziesięciu
lat, artykuł ten ukazuje istotną rolę autora France and Her Eastern
Allies, 1919–1925 w kształtowaniu myśli historycznej i dorobku
ośrodka w Maisons-Laffitte.
Szczególny w swym rodzaju charakter ma tekst Mariusza Wołosa,
profesora na Wydziale Humanistycznym Uniwersytetu Pedagogicznego w Krakowie i Instytucie Historii PAN, traktujący nie o bohaterze
tomu, lecz o biografii ojca Profesora – Damiana Stanisława Wandycza,
legionisty, inżyniera i przemysłowca w Polsce Odrodzonej, zaś po II
wojnie światowej – działacza emigracyjnego, w tym m.in. dyrektora
Polskiego Instytutu Naukowego w Ameryce.
Całość publikacji uzupełniają drukowany w aneksie list uczennicy Profesora Anny Marii Cienciały — emerytowanej profesor
uniwersytetu stanowego w Kansas oraz bibliografia prac bohatera
tomu.
Nie sposób nie zauważyć, że wprawdzie dziewięć studiów tworzących treść niniejszego zbioru stanowi pewną całość, to jednak
pozostają sprawy nieporuszone, a istotne dla całości obrazu dokonań naukowych Piotra Wandycza. Zabrakło tekstu o jego inter-
12
pretacjach polityki wschodniej Naczelnika Państwa (1919–1921).
Nie ma też osobnych rozważań nad pracami Profesora wokół teorii
stosunków międzynarodowych, a było to pierwsze pole jego poszukiwań naukowych związane z tezą doktorską w London School of
Economics and Political Science. Zauważyć też można, iż znaczne
dokonania autora France and Her Eastern Allies, 1919–1925 w zakresie wydawania źródeł do dziejów dyplomacji zasługiwałyby na
osobne omówienie. Mimo tych braków, wierzymy jednak, że tom
w całości będzie potrzebnym komentarzem do twórczości Profesora.
Pragniemy podziękować władzom Instytutu Historii Polskiej
Akademii Nauk, Wydziału Filozoficzno-Historycznego Uniwersytetu Łódzkiego oraz Polskiego Towarzystwa Historycznego za
wsparcie projektu konferencji i sfinansowania druku książki.
Odrębne podziękowania kierujemy także pod adresem Pani
Kasi Wandycz oraz Pani Ewy Wiatr.
Redaktorzy dziękują także wydawcy — Pani Kamili Dominiak
— za życzliwość i wyjątkową cierpliwość towarzyszącą w przygotowaniu do druku niniejszego tomu.
Ofiarując Panu Profesorowi tom studiów i szkiców, niech nam
będzie wolno życzyć Mu wszelkiej pomyślności w dalszej służbie
nauce historycznej, a przede wszystkim:
AD MULTOS ANNOS!
Marek Kornat, Sławomir M. Nowinowski, Rafał Stobiecki
Warszawa — Łódź, kwiecień 2014 r.