Spółdzielnia Europejska – ogólny zarys

Elwira Marszałkowska-Krześ
Spółdzielnia Europejska – ogólny zarys
1. Wprowadzenie
Regulacje zawarte w k.s.h. mają wpływ przede wszystkim na powstanie i
funkcjonowanie polskich spółek handlowych. Ale nie tylko. W istotny sposób
kształtują także zasady organizacji i strukturę spółek ponadnarodowych poprzez
liczne odesłania do prawa krajowego. Rozporządzenia WE wprowadziły do
obrotu trzy podmioty transgraniczne tzn. spółkę europejską (SE), europejskie
zgrupowanie interesów gospodarczych (EZIG) 1 oraz spółdzielnię europejską
(SCE) 2 , których cechy zbliżone są do spółek handlowych.
Przepisy dotyczące spółdzielni europejskiej wejdą w życie 18.08.2006 r.
Idea powołania ponadnarodowej spółki funkcjonującej w ramach
Wspólnoty Europejskiej powstała ponad 40 lat temu 3 . Chodziło bowiem o
stworzenie podmiotu, który mógłby swobodnie przenosić siedzibę na obszarze
państw WE z zachowaniem tożsamości prawnej. W większości ustawodawstw
transfer siedziby statutowej spółki krajowej do innego państwa albo w ogóle nie
jest możliwy bez formalnego rozwiązania spółki (np. w Niemczech i w Polsce) 4 ,
albo jest znacznie utrudniony poprzez konieczność spełnienia szeregu
warunków 5 .
1
Rozporządzenie nr 2137/85/EWG z 27.7.1985 r. w sprawie europejskiego
zgrupowania interesów gospodarczych (EZIG) oraz Rozporządzenie nr
2157/2001/WE z 8.10.2001 r. w sprawie statutu spółki europejskiej (SE).
2
Rozporządzenie nr 1435/2003/WE z 22.7.2003 r. w sprawie statutu
spółdzielni europejskiej (SCE) uzupełnione Dyrektywą 2003/72/WE
zawierającą przepisy dotyczące zaangażowania pracowników spółdzielni
europejskiej.
3
Historię omawia K. Oplustil, Europejska spółka akcyjna, Warszawa 2002.
4
W. Klyta, Siedziba osoby prawnej, KPP z 2001, nr 3, s. 492 i n.
5
M. Kula, Europejska spółka akcyjna – czy rzeczywiście europejska? R.Pr.
z 2004, nr 5, s. 58. Autor zwraca uwagę, że trwają prace nad tzw. Czternastą
Dyrektywą o przeniesieniu siedziby spółki w obrębie WE. Przyjęcie Dyrektywy
oznaczałoby swobodne przemieszczanie się przedsiębiorców z zachowaniem
podmiotowości prawnej na terenie WE.
2
Spółki transgraniczne mają w szerszym zakresie umożliwiać także
realizację zasady swobody przedsiębiorczości, wynikającej z art. 43 Traktatu o
utworzeniu Wspólnoty Europejskiej (TWE).
Spółdzielnia europejska, stworzona głownie do realizacji zadań typowych
dla spółdzielczości 6 , posiada również wiele cech charakterystycznych dla spółek
handlowych, w szczególności spółki akcyjnej. W przypadku, gdy będzie
posiadać statutową siedzibę na terenie Polski, jej charakter, organizacja i
funkcjonowanie będzie uwarunkowane przepisami prawa polskiego, w tym
k.s.h.
2. Źródła prawa
Wspomniane wyżej rozporządzenie o statucie SCE nie jest uregulowaniem
wyczerpującym. Zawiera wiele odesłań do ustawodawstw krajowych miejsca
siedziby statutowej spółdzielni. W literaturze wskazuje się, że mamy do
czynienia z „piramidą źródeł prawa” 7 :
a) przepisów rozporządzenia;
b) postanowień statutu (regulujących wybrane kwestie, kiedy zezwala na to
rozporządzenie);
c) przepisów prawa krajowego implementujących regulacje zawarte w
aktach prawa wspólnotowego:
d) przepisów prawa krajowego, które znajdują zastosowanie do krajowych
spółdzielni, a także spółek akcyjnych (poprzez liczne odesłania do tych
przepisów);
e) postanowień statutu, na takich samych zasadach, jak w przypadku
krajowych spółdzielni.
Skutkiem takiej regulacji będą niejednokrotnie problemy z ustaleniem
prawa właściwego dla danej kwestii. Ponadto państwa członkowskie z
6
Szczegółowo na ten temat R. Trzaskowski, Spółdzielnia europejska,
Instytut Wymiaru Sprawiedliwości, Warszawa 2004, s. 3 i n.; R. Skubisz, M.
Trzebiatowski, Spółdzielnia europejska, KPP 2003, s. 532 i n.
7
K. Oplustil, op. cit., s. 32.
3
pewnością będą korzystały z delegacji zawartych w rozporządzeniu poprzez
odniesienie się do swojego prawa, tzn. regulacje krajowe uzupełniające ten akt
będą odwzorowaniem istniejących już unormowań w poszczególnych
państwach członkowskich. Na to oczywiście nakłada się problem wykładni
przepisów (zarówno rozporządzenia, jak i wydanych na jego podstawie aktów
prawa krajowego) przez sądy państw członkowskich. Zapewne jest kwestią
czasu, gdy ETS będzie zmuszony do wypowiedzenia się na temat tych
regulacji 8 .
Rozporządzenie o statucie SCE nie reguluje prawa podatkowego, ochrony
konkurencji, własności intelektualnej czy upadłości. W tym zakresie
zastosowanie znajdą przepisy prawa krajowego państw członkowskich i prawo
wspólnotowe 9 .
3. Cele i charakter spółdzielni europejskiej
Wprowadzenie SCE do obrotu prawnego ma umożliwić tworzenie
spółdzielni
przez
osoby
fizyczne
zamieszkałe
w
różnych
państwach
członkowskich lub osoby prawne założone według praw różnych państw
członkowskich. Regulacja pozwala także na zakładanie SCE przez połączenie
dwóch istniejących spółdzielni lub przekształcenie istniejącej spółdzielni
krajowej (bez uprzedniej likwidacji) w nową formę, w ramach której
spółdzielnia ta ma siedzibę w jednym państwie członkowskim, a zakład lub filie
poza jego granicami.
Preambuła rozporządzenia odwołuje się do działania spółdzielni – zrzeszeń
osób fizycznych lub prawnych w oparciu o zasady odmienne od stosowanych w
wypadku innych przedsiębiorców. Wskazano zwłaszcza zasadę demokratycznej
struktury i zarządzania, podziału zysku netto według jednakowych zasad,
prymatu stosunków niemajątkowych nad majątkowymi, zasadę jeden członek
8
M. Kula, op. cit., s. 54 i n.; E. Marszałkowska-Krześ, Wpisy w rejestrze
przedsiębiorców dotyczące spółek handlowych, Warszawa 2004, s. 22 i n.
9
M. Wrzołek-Romańczuk, Rozporządzenie w sprawie statutu dla
spółdzielni europejskiej, Zeszyty Naukowe WWSE, Warszawa 2003, nr 27, s.
25.
4
jeden głos. Przyjęto przesłankę, odpowiadającą tradycyjnym założeniom ruchu
spółdzielczego, dlatego Spółdzielnia Europejska powinna mieć na celu
zaspokajanie potrzeb członków lub rozwój ich działań ekonomicznych bądź
społecznych, zgodnie z następującymi zasadami:
a) działania SCE powinny być prowadzone w interesie członków, tak aby
każdy odniósł korzyści stosownie do swego uczestnictwa;
b) członkowie SCE powinni być także jej klientami, pracownikami lub
dostawcami albo być w jakiś sposób włączeni w działania SCE;
c) zarządzanie powinno być w zasadzie sprawowane przez członków;
d) oprocentowanie udziałów lub pożyczek powinno być ograniczone;
e) zysk powinien być dzielony w proporcji do obrotów ze spółdzielnią lub
zatrzymany dla zaspokojenia potrzeb członków;
f) nie można wprowadzać sztucznych ograniczeń członkostwa;
g) majątek pozostały po likwidacji i rezerwy powinny być przekazane innej
organizacji spółdzielczej o podobnych zadaniach lub na cele społeczne 10 .
Spółdzielnia europejska jest osobą prawną. Posiada zmienny kapitał,
podzielony na udziały. Dopuszczalne są zmiany składu osobowego. Firma
spółdzielni zawiera oznaczenie „SCE”. Członkowie spółdzielni nie ponoszą
odpowiedzialności za jej zobowiązania. Sformułowanie rozporządzenia o
statucie SCE, iż „członek ponosi odpowiedzialność do wysokości objętego
kapitału” oznacza jedynie, że także jest jego ryzyko ewentualnej utraty
wniesionego kapitału. Nie chodzi tu o odpowiedzialność członka za
zobowiązania SCE.
4. Tworzenie SCE
SCE może zostać utworzona w jeden z pięciu sposobów taksatywnie
wymienionych w rozporządzeniu:
a) przez co najmniej pięć osób fizycznych zamieszkałych w co najmniej
dwóch państwach członkowskich:
10
M. Wrzołek-Romańczuk, op. cit., s. 24.
5
b) przez co najmniej pięć osób fizycznych oraz spółek i firm w znaczeniu
art. 48 ust. 2 TWE 11 i przez inne krajowe osoby prawne prawa publicznego i
prywatnego założone zgodnie z prawem któregoś z państw Wspólnoty mające
siedzibę lub podlegające prawu co najmniej dwóch różnych państw
członkowskich;
c) przez spółki i firmy (w znaczeniu jak wyżej) i inne osoby prawne
podlegające prawu publicznemu lub prywatnemu, utworzone według prawa
państwa członkowskiego, podlegające prawu co najmniej dwóch różnych
państw członkowskich;
d) przez połączenie spółdzielni utworzonych według prawa państwa
członkowskiego, a mających siedziby statutowe i siedziby rzeczywiste na
terenie Wspólnoty, pod warunkiem, że co najmniej dwie podlegają prawu
różnych państw członkowskich (połączenie to może być zrealizowane przez
przejęcie tj. przez przeniesienie całego majątku spółdzielni na inną spółdzielnię
przejmującą, która przybiera formę prawną SCE, albo przez utworzenie nowej
osoby prawnej, na którą przechodzi majątek łączących się; nowa osoba prawna
przybiera formę SCE):
e) przez przekształcenie spółdzielni utworzonej według prawa państwa
członkowskiego, która ma siedzibę statutową i rzeczywistą na terenie
Wspólnoty i przez co najmniej dwa ostatnie lata miała zakład lub działała przez
spółdzielnię–córkę podlegające przepisom prawa państwa członkowskiego.
11
Zgodnie z art. 48 TWE w wersji po Traktacie Amsterdamskim we
Wspólnotach istnieje szerokie pojęcie spółki. Spółką jest każdy podmiot
zarejestrowany pod taką nazwą w którymkolwiek z państw członkowskich.
Identyczne prawa co spółki mają firmy, czyli zorganizowane formy działalności
prowadzonej pod określoną nazwą. Zgodnie ze wspomnianym przepisem spółki
lub firmy utworzone zgodnie z ustawodawstwem jednego z państw
członkowskich mające statutową siedzibę, zarząd lub główne przedsiębiorstwo
na terenie Wspólnoty są traktowane podobnie jak osoby fizyczne będące
obywatelami państw członkowskich (co znaczy, że korzystają z tych samych
swobód). Przez spółki lub firmy rozumie się osoby prawa cywilnego lub
handlowego, włączając w to spółdzielnie i inne osoby prawne podlegające
prawu publicznemu lub prywatnemu, z wyjątkiem tych, które nie prowadzą
działalności w celach zysku (J. Sozański, Prawo spółek w Unii Europejskiej –
wprowadzenie, Pr. Sp. 2004, nr 4, s. 51).
6
Zgodnie
z
panującymi
tendencjami
do
tworzenia
podmiotów
ponadnarodowych, także w szerszym zakresie niż obszar WE, państwo
członkowskie może postanowić, że osoba prawna, której zarząd nie znajduje się
we Wspólnocie, może uczestniczyć w tworzeniu SCE pod warunkiem, że
została ona utworzona zgodnie z prawem państwa członkowskiego, posiada
swoją siedzibę statutową w tym państwie oraz w sposób trwały i rzeczywisty
powiązana jest z gospodarką jednego z państw członkowskich. Należy
spodziewać się, że polski ustawodawca skorzysta z tej możliwości (wzorem art.
15 ustawy o SE i EZIG) 12 .
Spółdzielnia europejska będzie wpisywana do rejestru zgodnie z normami
prawa krajowego według miejsca siedziby SCE, zgodnie z przepisami
właściwymi dla spółek akcyjnych (art. 11 ust. 1 rozp. SCE).
W Polsce spółdzielnia europejska będzie wpisywana do rejestru
przedsiębiorców w Krajowym Rejestrze Sądowym.
W przypadku utworzenia SCE przez połączenie, a także w sytuacji gdy
spółdzielnia przenosi swoją siedzibę statutową z jednego państwa do drugiego,
postępowanie rejestrowe jest dwuetapowe. Pierwszy etap obejmuje wszelkie
czynności, które mają miejsce wewnątrz podmiotów uczestniczących w
założeniu i służą przygotowaniu połączenia np.: poinformowanie członków,
zwołanie walnego zgromadzenia, podjęcie uchwały, a także sposób ochrony
praw wierzycieli spółdzielni oraz członków, którzy wyrazili sprzeciw wobec
połączenia bądź przeniesienia siedziby. Etap ten kończy się wydaniem
zaświadczenia przez odpowiedni organ. W Polsce będzie to sąd rejestrowy
właściwy miejscowo według siedziby spółdzielni. Kontrola legalności przejawi
się w wydaniu postanowienia, od którego będzie przysługiwała apelacja.
Następnie zaświadczenie zostanie przesłane do organu rejestracyjnego w
państwie siedziby statutowej SCE i tam będzie ona wpisana do rejestru, co
zostanie ogłoszone w państwie siedziby oraz w Dzienniku Urzędowym UE.
5. Statut
12
Ustawa z 4.03.2005 r. o europejskim zgrupowaniu interesów
gospodarczych i spółce europejskiej, Dz.U. Nr 62, poz. 551.
7
Przepisy rozporządzenia ustalają w sposób enumeratywny postanowienia
statusu. Powinien on określać co najmniej:
a) nazwę SCE z dodatkiem przed lub po nazwie skrótu „SCE”, oraz
ewentualnie słowa „limited”,
b) przedmiot działalności,
c) założycieli spółdzielni (nazwiska i imiona albo firmy), adres siedziby
statutowej,
d) warunki i tryb przyjmowania i wykluczania członków oraz
wypowiedzenia członkostwa,
e) prawa i obowiązki członków, ewentualnie wskazanie zróżnicowanych
kategorii członków, z określeniem ich praw i obowiązków,
f) wartość nominalną objętych udziałów, kwotę subskrybowanego kapitału
i wskazanie, że kapitał jest zmienny,
g) szczególne postanowienia dotyczące kwoty z zysku, która ma być
przeznaczona na rezerwę ustawową,
h)
kompetencje
i
zakres
odpowiedzialności
członków
organów
zarządzających, tryb powoływania i odwoływania członków organów,
i) wymagania w zakresie quorum oraz większości głosów,
j) czas trwania SCE, o ile założono ją na czas określony.
Zgodnie z art. 5 ust. 4 rozp. SCE statut może też zawierać postanowienia
fakultatywne, przyjęte według uznania założycieli (członków), w granicach
dopuszczonych prawem.
6. Członkostwo
Członkami spółdzielni mogą być, o ile statut nie stanowi inaczej, osoby
fizyczne oraz osoby prawne. Rozp. SCE (art. 14) przewiduje możliwość
istnienia szczególnej kategorii członków inwestorów. Jeżeli prawo państwa
członkowskiego, w którym SCE ma siedzibę, na to zezwala, statut może
stanowić, że osoby, które nie mają zamiaru korzystać z działalności spółdzielni
8
ani wytwarzać towarów czy dostarczać usług mogą zostać dopuszczone jako
członkowie inwestorzy (osoby niebędące użytkownikami). Regulacja ta stanowi
wyraźną próbę pogodzenia szczególnej cechy charakterystycznej spółdzielni,
jaką stanowi zastrzeżenie członkostwa tylko dla osób korzystających z działań
spółdzielni, z potrzebą otworzenia dla spółdzielni dodatkowych możliwości
pozyskania kapitału. Należy jednak podkreślić, że rozp. SCE rozwiązania
takiego nie narzuca, pozostawiając rozstrzygnięcie poszczególnym państwom
członkowskim.
Uzyskanie członkostwa wymaga zgody organu zarządzającego lub
administrującego. W przypadku odmowy można odwołać się do walnego
zgromadzenia, zwołanego po złożeniu wniosku o uzyskanie członkostwa. Jeżeli
natomiast chodzi o członków inwestorów, nabycie przez nich członkostwa
wymaga zgody walnego zgromadzenia lub innego organu wyznaczonego przez
walne zgromadzenie lub statut.
Statut może uzależniać uzyskanie członkostwa od innych warunków np. od
wpłaty kwoty minimalnej na udział oraz przesłanek związanych z przedmiotem
działalności SCE. Postanowienie ma kluczowe znaczenie z punktu widzenia
zasady otwartego członkostwa i oznacza, że warunki uzyskania członkostwa nie
mogą mieć charakteru dyskryminującego. Dopuszczalne są tylko takie
ograniczenia przedmiotowe, które są uzasadnione przedmiotem działalności
SCE (mogą np. dotyczyć posiadanych kwalifikacji zawodowych) 13 .
Według art. 15 ust. 1 rozp. SCE członkostwo wygasa z następujących
powodów:
a) na skutek wystąpienia,
b) na skutek wykluczenia, jeżeli członek dopuści się poważnego i
zawinionego naruszenia swoich obowiązków lub działa sprzecznie z interesami
SCE (o wykluczeniu decyduje organ zarządzający lub administrujący po
wysłuchaniu
członka;
członkowi
zgromadzenia),
13
R. Trzaskowski, op. cit., s. 32.
przysługuje
odwołanie
do
walnego
9
c) jeżeli statut na to zezwala, po przeniesieniu wszystkich posiadanych
udziałów na członka lub osobę fizyczną lub osobę prawną, która nabywa
członkostwo,
d) na skutek rozwiązania, w przypadku członka niebędącego osobą
fizyczną,
e) na skutek upadłości,
f) z chwilą śmierci,
g) w każdej innej sytuacji przewidzianej w statucie lub prawodawstwie
państwa członkowskiego dotyczącym spółdzielni, w którym SCE posiada swoją
siedzibę.
Rozp. SCE przewiduje także możliwość nadzwyczajnego wystąpienia ze
spółdzielni w przypadku zmiany w statucie, przeciwko której członek głosował
na walnym zgromadzeniu, na podstawie której:
a) wprowadzone zostały nowe zobowiązania dotyczące płatności lub
innych świadczeń bądź
b) istotnie rozszerzone zostały istniejące obowiązki członków lub
c) okres wypowiedzenia członkostwa w związku z wystąpieniem z SCE
wydłużony został powyżej 5 lat.
Złożenie oświadczenia o wystąpieniu w terminie 2 miesięcy od walnego
zgromadzenia powoduje, że wskazane zmiany statutu są nieskuteczne względem
występującego członka. Rozp. SCE przewiduje możliwość wystąpienia ze
spółdzielni przez członka, który głosował przeciw przeniesieniu siedziby, z
czym wiąże się bezskuteczność przeniesienia względem niego oraz powstanie
roszczenia o spłatę udziału (art. 7 ust. 5). Ponadto każde państwo członkowskie
może przyjąć przepisy w celu zapewnienia odpowiedniej ochrony członkom,
którzy sprzeciwili się połączeniu spółdzielni (art. 28 ust. 2), co też jest związane
z wystąpieniem ze spółdzielni i spłatą udziałów.
Członkowie mają przede wszystkim prawo:
a) głosu,
b) do informacji.
10
Zgodnie z podstawową zasadą ruchu spółdzielczego Rozporządzenie
przewiduje (art. 59 ust. 1), że każdy członek SCE ma jeden głos, bez względu na
liczbę posiadanych udziałów. Rozporządzenie dopuszcza jednak odstępstwo od
tej zasady. Stosownie do art. 59 statut może jednak przewidywać, żeby członek
posiadał liczbę głosów uzależnioną od jego udziału w działalności spółdzielni,
innego niż udział w kapitale SCE, jeżeli zezwala na to prawo państwa siedziby
SCE. W takiej sytuacji liczba głosów nie może jednak przekraczać pięciu
głosów dla członka lub 30% całości praw głosu, w zależności od tego, która z
wymienionych wielkości jest mniejsza. Poza tym w stosunku do SCE, które
prowadzą działalność finansową lub ubezpieczeniową, statut może zezwalać na
to, aby członek posiadał liczbę głosów uzależnioną od jego udziału w
działalności spółdzielni, w tym także w formie udziału w kapitale SCE, jeżeli
zezwala na to prawo państwa siedziby SCE. Liczba przydzielonych w ten
sposób głosów nie może przekraczać pięciu głosów dla członka lub 20% całości
praw głosu, w zależności od tego, która z wymienionych wielkości jest
mniejsza. Rozwiązanie to jest niewątpliwie próbą elastycznego pogodzenia
podstawowych zasad spółdzielczych z potrzebą pozyskania kapitału. Będzie ono
miało szczególne istotne znaczenie w przypadku członków inwestorów.
Możliwość odstępstwa od zasady jeden członek – jeden głos przewiduje również
rozp. SCE w przypadku spółdzielni, w których większość członków stanowią
spółdzielnie. Statut może przewidywać, że liczba głosów będzie określona w
stosunku do udziału członków w działalności spółdzielczej, w tym udziału w
kapitale SCE lub liczby członków spółdzielni wchodzących w jej skład, jeżeli
prawo państwa siedziby SCE na to zezwala 14 .
Prawo głosu przysługuje także członkom inwestorom. Decydujące
znaczenie ma w tym zakresie prawo państwa siedziby SCE. Jednakże,
członkowie inwestorzy nie mogą posiadać łącznie więcej niż 25% całości praw
głosu. Rozporządzenie nie przewiduje prawa głosu dla pracowników
spółdzielni. Jeżeli jednak z chwilą wejścia w życie Rozporządzenia, prawo
państwa siedziby SCE na to zezwala, statut tej SCE może przewidywać udział
14
R. Trzaskowski, op. cit., s. 36.
11
przedstawicieli
pracowników
w
walnych
zgromadzeniach
lub
w
zgromadzeniach sektorowych i sekcji, pod warunkiem, że przedstawiciele
pracowników nie kontrolują wspólnie więcej niż 15% całości praw głosu. Prawa
takie przestają istnieć z chwilą przeniesienia siedziby SCE do państwa
członkowskiego, którego prawo nie przewiduje takiego uczestnictwa.
Członkowie SCE posiadają również prawo do żądania informacji od
organu zarządzającego lub organu administrującego dotyczących spraw SCE, co
do których walne zgromadzenie podejmuje uchwały. Członkowie mają także
prawo do badania bilansu, rachunku zysków i strat oraz uwag dotyczących
bilansu i rachunku, sprawozdania zarządu, wniosków z kontroli sprawozdania
finansowego.
7. Organy SCE
Rozporządzenie przewiduje układ organów SCE obejmujący walne
zgromadzenie oraz, do obligatoryjnego wyboru w statucie, jeden z dwóch
systemów zarządzania SCE:
a) system dualistyczny, w którym następuje rozdzielenie funkcji
kierowniczych i kontrolnych; funkcje kierownicze wykonuje zarząd, funkcje
kontrolne należą zaś do rady nadzorczej;
b) system monistyczny, w którym funkcje kierownicze i kontrolne
sprawuje jeden organ administrujący.
Funkcjonowanie walnego zgromadzenia oraz zarządu i rady nadzorczej w
wielu aspektach odbywa się na zasadach zbliżonych do przyjętych w polskim
prawie spółdzielczym 15 .
W systemie dualistycznym (który uregulowany jest również w polskim
prawie spółdzielczym) zarząd kieruje działalnością SCE i reprezentuje ją w
czynnościach z osobami trzecimi. Państwo członkowskie może przyjąć
regulację, zgodnie z którą dyrektor zarządzający odpowiada za kierowanie
bieżącą działalnością na takich samych zasadach jak w spółdzielniach, które
15
M. Wrzołek-Romańczuk, op. cit., s. 37.
12
mają siedziby na terenie tego państwa. Jednakże polskie prawo spółdzielcze
nie przewiduje instytucji dyrektora wykonawczego (zarządzającego), chociaż
zgodnie z art. 55 § 1 prawa spółdzielczego, zarząd spółdzielni może udzielić
jednemu z członków zarządu lub innej osobie pełnomocnictwa do dokonywania
czynności prawnych związanych z kierowaniem bieżącą działalnością
gospodarczą spółdzielni lub jej wyodrębnionej organizacyjnie i gospodarczo
jednostki. W związku z tym, należałoby przepis art. 55 prawa spółdzielczego
przejąć do ustawy wprowadzającej.
Członków zarządu powołuje i odwołuje rada nadzorcza, z tym że państwo
członkowskie może tu przewidzieć możliwość regulacji w statucie powoływania
lub odwoływania członków zarządu przez walne gromadzenie na takich samych
zasadach jak w spółdzielniach zarejestrowanych na jego terytorium. Nie można
być jednocześnie członkiem rady nadzorczej i zarządu tej samej spółdzielni.
Jednak w przypadku wakatu rada nadzorcza może wyznaczyć jednego ze swych
członków do pełnienia funkcji członka zarządu. W tym okresie zawieszone jest
pełnienie funkcji tej osoby jako członka organu nadzoru. Prawo krajowe może
ograniczać w czasie takie oddelegowanie do pełnienia funkcji członka zarządu.
Należy spodziewać się, że polski ustawodawca skorzysta z tego uzupełnienia,
wprowadzając maksymalny np. sześciomiesięczny termin.
Liczbę członków zarządu i rady nadzorczej lub zasady ustalania tej liczby
ma określać statut SCE, z tym że prawo krajowe może określić minimalną lub
maksymalną liczbę członków wymienionych organów, a w wypadku rady
nadzorczej także jej skład.
Polskie prawo spółdzielcze nie przewiduje takich ograniczeń w odniesieniu
do liczby członków organu zarządzającego. Natomiast zgodnie z art. 45 § 1
prawa spółdzielczego rada nadzorcza składać z co najmniej 3 członków – co
powinno dotyczyć także SCE z siedzibą w Polsce (zapis taki musi jednak
znaleźć się w ustawie wprowadzającej).
Przepis art. 46 ust. 1 rozp. SCE stanowi, iż statut SCE może przewidywać,
że spółka lub inna osoba prawna może zostać członkiem jednego z jej organów,
jeżeli prawo, które stosuje się do spółdzielni w danym państwie członkowskim,
13
nie stanowi inaczej. Z polskiego prawa spółdzielczego wynika, iż członkami
rady lub zarządu mogą być wyłącznie osoby fizyczne (art. 45 § 2 i art. 49 § 3).
Ponadto rozp. SCE upoważnia państwa członkowskie do ograniczenia zakresu
reprezentacji SCE do czynności związanych z przedmiotem jej działalności na
zasadach określonych w tym przepisie, który przewiduje ponadto ochronę osób
trzecich działających w dobrej wierze. Polskie prawo spółdzielcze nie
przewiduje jednak takiej możliwości.
Rada nadzorcza kontroluje wykonywanie przez zarząd jego obowiązków
oraz reprezentuje SCE w czynnościach dokonywanych z zarządem lub z jego
członkami. Członkowie rady nadzorczej są powoływani i odwoływani przez
walne zgromadzenie, z tym że członkowie pierwszej rady mogą być powołani w
statucie. Zarząd ma obowiązek regularnego informowania rady nadzorczej, co
najmniej raz na trzy miesiące, na temat rozwoju sytuacji i przewidywanego
przebiegu działalności gospodarczej SCE oraz na temat poszczególnych zdarzeń
mających wpływ na funkcjonowanie SCE. Rada nadzorcza może żądać od
zarządu wszelkich informacji potrzebnych do wykonania funkcji kontrolnych.
W systemie monistycznym organ administrujący kieruje działalnością SCE
i reprezentuje ją w czynnościach z osobami trzecimi i w postępowaniu
sądowym. Prawo krajowe może stanowić, że dyrektor zarządzający ponosi
odpowiedzialność za kierowanie bieżącą działalnością na takich samych
zasadach jak w spółdzielniach, które mają siedziby na terytorium danego
państwa członkowskiego.
Zgodnie z art. 42 ust. 4 rozp. SCE, państwo członkowskie, którego prawo
wewnętrzne
nie
zawiera
żadnych
przepisów
dotyczących
systemu
monistycznego w odniesieniu do spółdzielni, mających statutową siedzibę na
jego terytorium, może wydać odpowiednie przepisy w odniesieniu do SCE.
Polskie prawo spółdzielcze nie reguluje w ogóle takiego sposobu zarządzania
spółdzielnią, dlatego polski ustawodawca powinien skorzystać z tego
upoważnienia, przykładowo poprzez przejęcie regulacji tego systemu zawartej
w ustawie o EZIG i SE z uwzględnieniem zmian, wynikających ze specyfiki
spółdzielni.
14
Przepis
art.
52
SCE
wyznacza
zakres
kompetencji
walnego
zgromadzenia. W sprawach nieuregulowanych, tzn.: procedurę zwoływania i
przeprowadzania walnego zgromadzenia, normują przepisy prawa krajowego
obowiązujące spółdzielnie w państwie siedziby SCE.
Walne zgromadzenie odbywa się przynajmniej raz w roku, w ciągu sześciu
miesięcy po upływie roku obrachunkowego, chyba że prawo krajowe państwa
siedziby SCE dotyczące spółdzielni o danym przedmiocie działalności,
przewiduje częstsze odbywanie walnych zgromadzeń. Walne zgromadzenie
może zostać zwołane w każdym czasie przez zarząd lub organ administrujący,
radę nadzorczą lub organ władzy, zgodnie z prawem krajowym. Zarząd jest
zobowiązany zwołać walne zgromadzenie na żądanie rady nadzorczej.
Rozporządzenie gwarantuje mniejszości członków SCE prawo żądania zwołania
walnego zgromadzenia oraz ustalenia porządku obrad bądź zamieszczenia
oznaczonych spraw na porządku obrad.
8. Siedziba i jej przeniesienie
Stosownie do art. 6 rozp. SCE siedziba statutowa SCE powinna znajdować
się na terenie Wspólnoty, w tym samym państwie, w którym znajduje się
siedziba rzeczywista. Przepisy prawa krajowego mogą dodatkowo stanowić, że
siedziba statutowa i rzeczywista spółdzielni zarejestrowanej w tym państwie
powinny znajdować się w tej samej miejscowości. Polski ustawodawca nie
skorzystał z tej możliwości w odniesieniu do SE czy EZIG, należy spodziewać
się więc takiego rozwiązania również w stosunku do SCE.
Transgraniczny charakter SCE powoduje, że rozporządzenie szczegółowo
reguluje dopuszczalność i procedurę przeniesienia siedziby SCE. Spółdzielnia
może przenieść swą siedzibę statutową do innego państwa członkowskiego bez
potrzeby jej likwidacji i ponownego zakładania.
Szczegółowe uregulowania dotyczące przeniesienia siedziby przewidują
rozbudowane obowiązki SCE, których celem jest ochrona interesów członków,
wierzycieli oraz posiadaczy innych praw. Chodzi tu w pierwszym rzędzie o
15
sporządzenie planu przeniesienia oraz sprawozdania w sprawie przeniesienia,
w którym wyjaśnia i uzasadnia prawne oraz ekonomiczne aspekty przeniesienia,
a także przedstawia jego konsekwencje dla członków, wierzycieli, pracowników
i innych osób uprawnionych względem SCE, i związane z tym obowiązki
informacyjne, a ponadto o zabezpieczenie realizacji zobowiązań prywatno- i
publicznoprawnych, które musi być urzędowo poświadczone. W szczególności
za zobowiązania powstałe przed przeniesieniem spółdzielni odpowiada po
przeniesieniu jako SCE z siedzibą w państwie, w którym była zarejestrowana
przed przeniesieniem, nawet jeżeli została pozwana po przeniesieniu 16 .
Rozporządzenie przewiduje również możliwość wystąpienia ze spółdzielni
przez członka, który głosował przeciw przeniesieniu, z czym wiąże się
powstanie roszczenia o spłatę udziału.
Państwa członkowskie mogą również wprowadzić możliwość wyrażenia
przez organ tego państwa sprzeciwu – w interesie publicznym – przeciwko
przeniesieniu siedziby przez SCE zarejestrowaną w tym państwie, jeżeli
powoduje ono zmianę prawa właściwego; przepisy te muszą jednakże
przewidywać możliwość odwołania od tego sprzeciwu do sądu 17 . Przeniesienie
nie jest możliwe, jeżeli rozpoczęto procedurę rozwiązania lub likwidacji SCE,
jej niewypłacalności lub zawieszenia płatności albo wszczęto podobne
postępowanie (art. 7 rozp. SCE).
Spółdzielnię, która nie spełnia wymagań określonych w art. 6 roz. SCE w
sprawie siedziby (zob. wyżej), państwo siedziby ma zobowiązać do
uregulowania
tej
sytuacji
w
wyznaczonym
terminie
przez
ponowne
ustanowienie siedziby rzeczywistej w państwie siedziby statutowej lub przez
przeniesienie siedziby statutowej. Państwo siedziby statutowej podejmuje środki
zmierzające do likwidacji spółdzielni, która nie usunęła wymienionych
16
R. Trzaskowski, op. cit., s. 29.
Wzorem ustawy o EZIG i SE (art. 51) należy spodziewać się, że
ograniczenie to będzie dotyczyć instytucji finansowych, które o zamiarze
przeniesienia siedziby będą musiały zawiadomić właściwy organ nadzoru.
Organ ten będzie uprawniony do wydania decyzji administracyjnej, wyrażającej
sprzeciw wobec przeniesienia. Na decyzję taką będzie przysługiwać skarga do
sądu administracyjnego.
17
16
uchybień. W razie ujawnienia się naruszeń art. 6 rozp. SCE, władze państwa
tej siedziby mają obowiązek niezwłocznego zawiadomienia państwa siedziby
statutowej.
9. Rozwiązanie SCE
W kwestii rozwiązania, likwidacji, upadłości, zaprzestania spłat i
podobnych procedur do SCE stosuje się przepisy prawa krajowego państwa
siedziby SCE, łącznie z przepisami regulującymi podejmowanie uchwał na
walnym zebraniu.
Rozwiązanie może nastąpić na mocy orzeczenia sądu lub właściwego
organu administracji państwa siedziby SCE na wniosek każdej osoby mającej
interes prawny lub właściwego organu władzy w razie naruszenia procedur
tworzenia SCE lub przepisów regulujących wysokość kapitału, bądź w wypadku
połączenia spółdzielni bez dopełnienia obowiązku badania zgodności połączenia
z prawem. Sąd lub organ administracyjny może udzielić SCE terminu do
usunięcia uchybień. W razie nieusunięcia braków w wyznaczonym terminie,
dochodzi do rozwiązania SCE.
Majątek pozostały po spłacie sum należnych wierzycielom i zwrocie
udziałów członkowskich, jest dzielony zgodnie z zasadą „disinterested
distribution” (bez względu na przysługujące udziały) albo, o ile zezwala na to
prawo krajowe państwa siedziby, w inny sposób przewidziany w statucie 18 .
10. Uczestnictwo pracowników
Zgodnie z pkt 17 preambuły do rozp. SCE zasady uczestnictwa
pracowników w europejskiej spółdzielni zostały ustanowione w dyrektywie WE
2003/72 i tworzą one nieodłączne uzupełnienie Rozporządzenia oraz powinny
być
stosowane
łącznie.
Przede
wszystkim,
uwzględnienie
wymagań
wynikających z Dyrektywy stanowi warunek rejestracji SCE. Spółdzielnia
18
M. Wrzołek-Romańczuk, op. cit., s. 45.
17
europejska może zostać zarejestrowana dopiero wtedy, gdy zostało zawarte
porozumienie w sprawie uczestnictwa pracowników w SCE, albo gdy zespół
negocjacyjny reprezentujący pracowników podjął decyzję o niepodejmowaniu
negocjacji lub o zakończeniu negocjacji już rozpoczętych oraz o stosowaniu
przepisów
dotyczących
informowania
i
konsultacji
pracowników
obowiązujących w państwach członkowskich, w których SCE zatrudnia
pracowników, bądź też okres przeznaczony na negocjacje dobiegł końca, a nie
zostało zawarte porozumienie. Także statut SCE nie może być sprzeczny z
uzgodnieniami dotyczącymi uczestnictwa pracowników.
Podsumowanie
Rozporządzenie wprowadza zasadę niedyskryminacji tzn. SCE traktuje się
w każdym państwie członkowskim tak, jak spółdzielnię, utworzoną zgodnie z
prawem tego państwa, w którym SCE ma statutową siedzibę (art. 9 rozp. SCE).
Spółdzielnia europejska, która w istocie łączy w sobie cechy zarówno
spółdzielni, jak i spółki akcyjnej, ma szanse na wykorzystanie jej w praktyce w
szerszym zakresie niż EZIG czy SE.
Ruch spółdzielczy działa bowiem prężnie zarówno w Polsce, jak i w
Europie. Można więc przewidywać, że forma SCE będzie pozwalała na
rozszerzenie działalności spółdzielni poza obszar jednego państwa.
Należy mieć nadzieję, że czasochłonne i niekiedy skomplikowane
procedury związane z tworzeniem czy funkcjonowaniem SCE nie zniechęcą
potencjalnych członków.