sikhizm - BezKartek.pl

t
en
m
g l
fra tek.p
y
r
ow ka
rm.bez
a
D ww
w
SIKHIZM
MAŁA BIBLIOTEKA
RELIGII
Zgodnie uważa się, że poznanie religii oraz dialog
międzyreligijny mają zasadnicze znaczenie dla naszych
czasów. Jednak z tą powszechnie uznawaną potrzebą
podejmowania powyższych kwestii nie zawsze idzie
w parze dostępność podstawowych narzędzi, które byłyby adekwatne, wiarygodne i zrozumiałe.
Celem tej serii jest dostarczenie rzetelnej, podstawowej wiedzy na temat różnych religii, jak i przedstawienie zasadniczych elementów potrzebnych do konfrontacji poszczególnych tradycji religijnych z chrześcijaństwem. Przy tym ostatnim zabiegu nie kieruje nami
żaden duch apologetyczny ani tym bardziej chęć ukazania
hierarchii religii. Wynika on raczej z przekonania, że dla
ułatwienia autentycznego spotkania między osobami,
religiami i kulturami potrzebna jest także jasna świadomość
wzajemnych różnic.
Teksty niniejszej serii mają charakter wprowadzenia,
t
koncentrują się na początkach,
en księgach świętych, tram
l
gkonfrontacji-dialogu
dycji, praktykach, nauce,
z chrześfra tek.ppodstawową bibliografię
y
cijaństwem, podając
również
r
ow ka
do dalszychastudiów.
rm bez
D ww.
w
Zbigniew Igielski
t
en
m
g l
fra tek.p
y
r
ow ka
rm.bez
a
D ww
w
SIKHIZM
Wydawnictwo WAM
Kraków 2008
© Wydawnictwo WAM, 2008
Redaktor naukowy
Dr Elżbieta Przybył
Korekta
Małgorzata Piwowarczyk
t
en
m
l
Projekt okładki i stron
gtytułowych
fra tek.p
Sebastian
Stachowski
y
r
ow ka
rm.bez
a
D ww
w
ISBN 978-83-7505-045-5
WYDAWNICTWO WAM
ul. Kopernika 26 • 31-501 Kraków
tel. 012 62 93 200 • fax 012 429 50 03
e-mail: [email protected]
DZIAŁ HANDLOWY
tel. 012 62 93 254-256 • fax 012 430 32 10
e-mail: [email protected]
Zapraszamy do naszej
KSIĘGARNI INTERNETOWEJ
http://WydawnictwoWAM.pl
tel. 012 62 93 260 • fax 012 62 93 261
Drukarnia Wydawnictwa WAM
ul. Kopernika 26 • 31-501 Kraków
wydawnictwowam.pl
Wstęp
Religia sikhów, jedna z najmłodszych na świecie, nie
została jeszcze wystarczająco zbadana i opisana. Wielorakość nurtów występujących w samym sikhizmie ogranicza w znaczny sposób możliwość prezentowania jednoznacznych opisów, z którymi zgodziliby się wszyscy
sikhowie. Niniejsza książka jest wprowadzeniem do studiów nad sikhizmem i próbą usystematyzowania pojęć
t
en najwłaściwszym
związanych z religią, do badaniam
której
g l
fra tek.p W książce, w rozpunktem wyjścia są źródła yindyjskie.
r
ow zka
działach poświęconych
księgom oraz podrmkanonicznym
a
.be wykorzystane zostały wyw
stawom religijnymDsikhizmu,
ww
niki badań zaprezentowane w mojej pracy doktorskiej
zatytułowanej Sikhijska koncepcja choroby duszy (haumai) i jej miejsce w poszukiwaniu ideału. Rozdział pierwszy i drugi niniejszej książki pokaże czytelnikowi historyczne źródła dotyczące powstania i rozwoju sikhizmu.
Drugi rozdział ma na celu ukazanie różnicy między źródłami historycznymi a materiałami hagiograficznymi
dotyczącymi początków religii sikhijskiej. Z tego powodu analiza tych materiałów została umieszczona przed
opisem ksiąg kanonicznych. Przed przybliżeniem podstaw religijnych sikhizmu (rozdział piąty) i samej religijności sikhów (rozdział szósty), koniecznym okazało
się omówienie w rozdziale czwartym materiałów źródłowych, którymi są sikhijskie księgi kanoniczne. Próbę
6
WSTĘP
przedstawienia rozbieżności w obrębie samego sikhizmu
znajdzie Czytelnik w rozdziale siódmym – poświęconym
sektom i odłamom. W podsumowaniu dokonane zostały krótkie analizy porównawcze z wybranymi koncepcjami chrześcijańskimi. Głównym celem książki jest
przybliżenie polskiemu Czytelnikowi koncepcji sikhijskiej wspólnoty oraz próba odpowiedzi na pytanie, kim
są sikhowie.
Uwagi dotyczące transliteracji
Kanoniczne teksty sikhizmu zapisano
znakami gurt
n
e
mukhi (gurmukhī – dosł. „z ust m
nauczyciela”),
którymi
l
ragek.ppendżabski – jeden
f
posługuje się współczesny
język
y art
ow 1z.kCytaty
pochodzące z tych
z głównych językówrm
Indii
e
Daww.bz zasadami uproszczonej transźródeł zapisano zgodnie
w
literacji znaków gurmukhi. Nazwy własne oraz tytuły
hymnów i modlitw zapisano w wersji spolszczonej lub,
tam gdzie było to możliwe, podano tłumaczenie, po którym następuje uproszczona transliteracja. Nazwy własne pochodzenia indyjskiego znane w pisowni polskiej
zapisano w formie już ustalonej, natomiast pozostałe
określenia podano zgodnie z zasadami transliteracji.
1
Język pendżabski jest również jednym z głównych języków w Pakistanie, ale
tam jest zapisywany zmodyfikowanym alfabetem arabsko-perskim.
WSTĘP
7
Transliteracja znaków gurmukhi
A (a) Aw (ā) ie (i) eI (ī) au (u) aU (ū) ey (e) AY (ai) E (o)
AO (au)
s (sa) S (śa) h (ha)
.
k (ka) K (kha) g (ga) G (gha) | (na)
c (ca) C (cha) j (ja) J (jha) \ (ña)
t (t.a) T (t.ha) f (d.a) F (d.ha) x (n. a)
q (ta) Q (tha) d (da) D (dha) n (na)
p (pa) P (pha) b (ba) B (bha) m (ma)
X (ya) r (ra) l (la) v (va)
V (r.a)
Uproszczona transliteracja znaków gurmukhi
A (a) Aw (ā) ie (i) eI (ī) au (u) aU (ū) ey (e) AY (ai) E (o)
t
AO (au)
en
m
g l
s (sa) S (śa) h (ha)
fra te.k.p
y
r
w ka| (na)
k (ka) K (kha) g (ga) G o(gha)
z
m
r
b
a
c (ca) C (cha) j (ja)
Jw(jha)
. e \ (ña)
Dw
t (ta) T (tha) f (da)wF (dha) x (na)
q (ta) Q (tha) d (da) D (dha) n (na)
p (pa) P (pha) b (ba) B (bha) m (ma)
X (ya) r (ra) l (la) v (va)
V (ra)
t
en
m
g l
fra tek.p
y
r
ow ka
rm.bez
a
D ww
w
I
Wprowadzenie
Kolebką sikhizmu1 jest Pendżab – region w północnych Indiach, kraina, przez którą przypływa pięć największych rzek tego regionu, od których wzięła swoją
nazwę2. Od północy granicę tego obszaru wyznaczają
pasma himalajskie, a od południa – pustynne obszary
t
en
Multanu i Radżasthanu. ObecnymPendżab,
podzielony
g .pl
a
r
k
w 1947 roku między Indie ya fPakistan,
jest tylko częścią
rte
w
a
o
k
Pendżabu historycznego.
ez
arm
w.b
Sikhizm to jednaDzwnajwiększych
religii monoteistyczw
nych na świecie. Obecnie szacuje się, że liczba wyznawców sikhizmu przekroczyła 25 milionów3. Większość
z nich zamieszkuje indyjską część Pendżabu. Sikhijskie
świątynie można również spotkać w Delhi i innych miastach Indii oraz poza ich granicami – największe skupiska migracyjne sikhów znajdują się w USA oraz Wielkiej Brytanii.
1
Słowo „sikh” pochodzi od sanskryckiego śis. ya. W języku palijskim (pāli) słowo sekha (lub sekkha) oznaczało ucznia zgłębiającego wiedzę religijną. Sikhizm
bywa również nazywany Nanāk-pãth, co można przetłumaczyć jako „Droga
Nanaka”.
2
Nazwa Pendżab (Pãjāb) powstała od złożenia słów pãj i āb – „pięć wód”. Są to
rzeki dorzecza Indusu: Bjas, Ćenab, Dźhelam, Rawi oraz Satledź.
3
Niektóre źródła sikhijskie podają, iż liczba ta jest dwukrotnie większa. Za: Encyclopaedia of Sikh Religion and Culture, red. Dogra Ramesh Chander, Vikas
Publishing House, Delhi 1996, s. 437.
10
WPROWADZENIE
Średniowieczne Indie północne, a zwłaszcza Pendżab,
były miejscem, gdzie dochodziło do silnych tarć między
hinduizmem a napływającym z zachodu islamem. Był to
również okres silnych reformatorskich ruchów wewnątrz
samego hinduizmu. Największy z nich to ruch bhakti4,
którego początki sięgają już VII-VIII wieku. Ruch ten
głosił wiarę w jedynego Boga, równość muzułmanów
i hindusów oraz zjednoczenie z Bogiem poprzez głęboką wiarę, miłość, zaufanie i oddanie. Bhakti oznacza nie
tylko miłość do Boga, lecz zakłada również, że Bóg odwzajemni uczucie do człowieka5. Istniały dwa nurty
bhakti: nirgundhara (nirgun. dhārā) i sagundhara (sagun. dhārā). Według nirgundhara Bógt jest bezosobowy,
en
abstrakcyjny, pozbawiony cechgimatrybutów.
Tradycja ta
l
fra tek.p i muzułmańskich
opierała się na połączeniu yhinduskich
r
ow zsagundhara
ka
wierzeń. Z kolei wyznawcy
czcili Boga osom
ar w.be
D
bowego, posiadającego
cechy i przymioty. Tradycja tego
ww
ruchu ma swoje korzenie w hinduskiej myśli religijnej6.
Sikhizmu nie można jednak uznać wyłącznie za odmianę nirgunicznego bhakti. Założyciel sikhizmu – Nanak, a zwłaszcza jego następcy, byli również pod silnym
wpływem sufizmu, mistycznego ruchu, którego korzenie sięgają średniowiecznej Persji7. Widoczna w sufizmie
tęsknota za ideałem sprawia, że bóstwo traktuje się jako
przedmiot i podmiot miłości. Śmierć prowadzi do połą4
Bhakti (bhakti) – w sanskrycie, starożytnym języku indyjskim, oznacza „religijne oddanie”, „adorację”.
5
Za: Tatiana Rutkowska, Danuta Stasik, Zarys historii literatury hindi, Wyd.
UW, Warszawa 1992, s. 36.
6
Ibidem, s. 37.
7
Maria Składankowa, Kultura perska, Ossolineum, Wrocław 1995, s. 157.