Wojewódzkie bazy danych o zdegradowanych terenach

Zarz¹dzanie i Finanse Journal of Management and Finance Vol. 12, No. 4/2014
El¿bieta Zagórska*
El¿bieta Zagórska
Wojewódzkie bazy danych o zdegradowanych
terenach poprzemys³owych i powojskowych jako
element wspierania procesów ich przekszta³ceñ
zgodnie z zasadami zrównowa¿onego rozwoju
Wojewódzkie bazy danych o zdegradowanych terenach poprzemys³owych…
Wstêp
Wobec braku terenów uzbrojonych pod nowe inwestycje nale¿y
stwarzaæ korzystny klimat do odzyskiwania uzbrojonych terenów poprzemys³owych i powojskowych. Punktem wyjœcia do podjêcia dzia³añ
zwi¹zanych z zagospodarowaniem tych terenów jest inwentaryzacja aktualnego ich zasobu wraz z podstawowymi informacjami na temat m.in.
stanu w³asnoœciowego, stopnia degradacji oraz potencjalnych mo¿liwoœci
zagospodarowania. Inwentaryzacja stanu zdegradowanych terenów poprzemys³owych i powojskowych stanowi punkt wyjœcia do stworzenia
bazy danych o ich zasobie.
Celem artyku³u jest charakterystyka dzia³añ, w wybranych województwach, dotycz¹cych inwentaryzacji obszarów wymagaj¹cych rewitalizacji w celu sporz¹dzenia bazy takich obszarów.
1. Zasady zrównowa¿onego rozwoju w procesie przekszta³ceñ
zdegradowanych terenów poprzemys³owych
W opublikowanym w 1987 roku raporcie autorstwa Gro Harlem
Brundtland – Przewodnicz¹cej Œwiatowej Komisji ds. Œrodowiska i Rozwoju pt. „Nasza wspólna przysz³oœæ”, zwanym tak¿e „Raportem Brundtland” [Bondaruk red., 2012, s. 14; Kamionka, 2012, s. 17] zrównowa¿ony
rozwój zdefiniowano jako „Rozwój, w którym obecne potrzeby s¹ zaspokajane, a równoczeœnie nie istnieje zagro¿enie dla zaspokojenia potrzeb przysz³ych generacji” [Bondaruk red., 2012, s. 15].
Polityka zrównowa¿onego rozwoju sprzyja porz¹dkowaniu powierzchni ziemi i przekszta³caniu istniej¹cej formy przestrzennej w wyniku powstawania nowej zabudowy oraz modernizacji czêœci obiektów poprzemys³owych b¹dŸ stopniowego wyburzania pusto stoj¹cych budynków
* Dr, Katedra Inwestycji i Nieruchomoœci, Wydzia³ Finansów i Ubezpieczeñ, Uniwersytet
Ekonomiczny w Katowicach, ul. 1 Maja 50, 40-287 Katowice, [email protected]
554
El¿bieta Zagórska
i jednoczesnego podwy¿szania standardu w pozosta³ych obiektach. Jednym z podstawowych przejawów zrównowa¿onego rozwoju jest zapobieganie zjawisku rozlewania siê miast, polegaj¹ce na stosowaniu zasad
„eleganckiego rozwoju miasta”, wœród których nale¿y wymieniæ: integracjê ró¿nych sposobów zagospodarowania terenu, zwart¹ zabudowê,
zachowanie terenów otwartych i cennych przyrodniczo, zagospodarowanie terenów zdegradowanych oraz transparentnoœæ procesu planowania przestrzennego. Zasady „eleganckiego rozwoju miasta” przek³adaj¹
siê na intensyfikacjê procesu rewitalizacji zarówno œródmieœæ i obiektów
objêtych ochron¹, jak i terenów wczeœniej ju¿ zagospodarowanych oraz
ochronê terenów wolnych i rolniczych przed urbanizacj¹. W koncepcji
przestrzennego zagospodarowania kraju Polska 2030 jako jedno z podstawowych dzia³añ zwiêkszaj¹cych sprawnoœæ systemu planowania
przestrzennego wymieniono wprowadzenie do aktów prawnych zasady
pierwszeñstwa wykorzystania obszarów ju¿ zagospodarowanych przed
zagospodarowaniem nowych obszarów. Rozwój miasta zamiast nastêpowaæ drog¹ rozbudowy przestrzennej mo¿e siê dokonywaæ drog¹ przekszta³ceñ wewnêtrznych miasta – przebudowy jego substancji technicznej,
zmiany struktury funkcjonalnej poszczególnych obiektów. Przekszta³cenia terenów poprzemys³owych powinny wi¹zaæ siê z popraw¹ warunków œrodowiskowych poprzez likwidacjê szkodliwego oddzia³ywania
pozostaj¹cych na miejscu zanieczyszczeñ natychmiast po ustaniu aktywnoœci produkcyjnej oraz wytworzenie odpowiedniego, zrównowa¿onego
ekosystemu.
W procesie zarz¹dzania œrodowiskiem spo³ecznym i przyrodniczym
bardzo istotne jest zewidencjonowanie obszarów zagro¿onych, stanowi¹ce punkt wyjœcia do stworzenia bazy danych o zasobie terenów poprzemys³owych, by racjonalnie planowaæ i wdra¿aæ w ¿ycie projekty ich
rekultywacji i ponownego zagospodarowania.
Na poziomie krajowym brakuje jakichkolwiek systematycznie zbieranych informacji na temat terenów poprzemys³owych, z uwagi na to, ¿e
zasób ten w dalszym ci¹gu siê kszta³tuje w wyniku likwidacji przedsiêbiorstw. Stworzenie krajowej bazy terenów zdegradowanych, obejmuj¹cej informacje m.in. o powierzchni, formach u¿ytkowania oraz cechach
ekologicznych ró¿nego typu obszarów uznaæ trzeba za podstawowy warunek skutecznej polityki przestrzennej [Domañski, 2009, s. 136]. Wed³ug
danych Ministerstwa Rolnictwa i Rozwoju Wsi z roku 2012 tereny zdewastowane wymagaj¹ce rekultywacji i zagospodarowania w Polsce zaj-
Wojewódzkie bazy danych o zdegradowanych terenach poprzemys³owych…
555
mowa³y 57 040 ha, natomiast tereny zdegradowane – 7303 ha [Ochrona
Œrodowiska 2012, 2013, s. 126].
2. Zasób terenów poprzemys³owych i zdegradowanych
w wybranych województwach
W kilku województwach utworzono bazy danych ewidencjonuj¹ce
zagro¿one obszary [Zagórska, 2013, s. 108–121]. W celu stworzenia bazy
danych dotycz¹cych terenów ska¿onych na swoim obszarze w³adze województwa ma³opolskiego postanowi³y wykorzystaæ doœwiadczenia hrabstwa Fonii w Danii, które tak¿e boryka³o siê z tym problemem i skutecznie
go rozwi¹za³o [Piróg, 2008, s. 77]. W 2000 roku przyjêto do realizacji projekt pt. „Inwentaryzacja sk³adowisk odpadów oraz by³ych terenów przemys³owych w województwie ma³opolskim” (ROPSIM – „Registration of
Polluted Sites in Ma³opolskie Region”). Strona duñska zobowi¹za³a siê do
sfinansowania 55% kosztów projektu, natomiast strona polska do pokrycia 45% jego kosztów.
Jako cel projektu przyjêto opracowanie skutecznego narzêdzia do
monitorowania stanu bezpieczeñstwa ekologicznego oraz do podejmowania decyzji w zakresie dzia³añ naprawczych [Piróg, 2008, s. 78]. Pod
pojêciem narzêdzia rozumiano rozwi¹zanie informatyczne umo¿liwiaj¹ce rangowanie ryzyka dla zdrowia cz³owieka, które potencjalnie nios¹
ska¿one miejsca.
Na zlecenie Urzêdu Marsza³kowskiego Województwa Ma³opolskiego w 2003 roku utworzono bazê danych o terenach ska¿onych ROPSIM,
kieruj¹c siê kryterium ska¿enia b¹dŸ potencjalnego ska¿enia terenu. Z tego
powodu znalaz³y siê w niej takie obiekty, jak np. sk³adowiska przemys³owe i komunalne, rafinerie, bazy transportowe, szyby wydobywcze itp.
Celem realizowanego w latach 2004–2006 przez Ma³opolsk¹ Agencjê
Rozwoju Regionalnego S.A. projektu INCORD w ramach Programu
INTERREG III C we wspó³pracy z partnerami z Niemiec, Czech, S³owacji
i Estonii by³a miêdzyregionalna wspó³praca i wymiana doœwiadczeñ
w zakresie Zintegrowanej Koncepcji Rozwoju (IDC – Integrated Development Concepts) [Kowalik, Jakubowska-£azêcka, 2008, s. 107]. Jednym
z celów IDC by³o zidentyfikowanie w regionie wymagaj¹cych rewitalizacji obszarów poprzemys³owych i powojskowych [Kowalik, Jakubowska-£azêcka, 2008, s. 107]. W opracowaniu aktualnej bazy tych obszarów wykorzystano dane zestawione w bazie danych ROPSIM. W oryginalnej bazie ROPSIM nie znalaz³y siê np. tereny po eksploatacji kopalin z powodu
556
El¿bieta Zagórska
braku wystêpuj¹cego Ÿród³a ska¿enia (b¹dŸ potencjalnego ska¿enia). Na
potrzeby projektu INCORD z bazy danych ROPSIM wyodrêbniono obiekty wielko-, œrednio- i ma³oobszarowe, które kwalifikowa³y siê do przeprowadzenia rewitalizacji. Nie wziêto natomiast pod uwagê obszarów
o charakterze punktowym.
Celem tworzenia regionalnej bazy danych o zdegradowanych terenach poprzemys³owych i powojskowych w woj. mazowieckim by³o:
1) „rozpoznanie skali problemu obecnoœci obszarów zdegradowanych,
2) dostarczenie wyczerpuj¹cej charakterystyki istniej¹cych terenów zdegradowanych,
3) dostarczenie przes³anek dla okreœlenia priorytetów polityki regionalnej w zakresie rewitalizacji terenów zdegradowanych,
4) umo¿liwienie prowadzenia monitoringu efektywnoœci dzia³añ rewitalizacyjnych w regionie” [Rewitalizacja obszarów zdegradowanych…,
2005, s. 29].
Zdegradowane tereny poprzemys³owe i powojskowe zinwentaryzowano na podstawie wype³nionych przez jednostki samorz¹du terytorialnego arkuszy rejestracyjnych terenów poprzemys³owych i powojskowych.
Do chwili sporz¹dzenia raportu na temat charakterystyki i diagnozy stanu terenów poprzemys³owych i powojskowych na Mazowszu w bazie
danych znajdowa³o siê 246 arkuszy rejestracyjnych terenów zdegradowanych, z czego 235 dotyczy³o terenów poprzemys³owych i 11 powojskowych. Tereny te znajdowa³y siê w obrêbie 59 gmin Mazowsza.
Wœród terenów wpisanych do regionalnej bazy danych przewa¿a³y
obszary o powierzchni w przedziale 1–5 ha (ok. 100). W nastêpnej kolejnoœci znajdowa³y siê tereny o powierzchni do 1 ha, natomiast tereny o powierzchni wiêkszej ni¿ 5 ha stanowi³y ok. 10% wszystkich rekordów bazy.
Jednostki samorz¹du terytorialnego nie posiada³y informacji na temat skali zagro¿eñ; ok. 30% ankietowanych jednostek samorz¹du terytorialnego wykaza³o na swoim terenie obecnoœæ odpadów, w tym 3% wykaza³o obecnoœæ odpadów niebezpiecznych.
Po 2005 roku w woj. mazowieckim nie opracowano aktualniejszej regionalnej bazy danych o zdegradowanych terenach poprzemys³owych
i powojskowych. Regionalny Dyrektor Ochrony Œrodowiska w Warszawie prowadzi rejestr zawieraj¹cy informacje o terenach, na których zosta³y przekroczone standardy jakoœci gleby i ziemi w oparciu o przepisy
ustawy Prawo ochrony œrodowiska – zawieraj¹cy informacje o zanieczyszczeniach, do których dosz³o przed dniem 30 kwietnia 2007 r. Aktu-
Wojewódzkie bazy danych o zdegradowanych terenach poprzemys³owych…
557
alny rejestr terenów, na których wystêpuj¹ zanieczyszczenia – szkody
w œrodowisku, prowadzi G³ówny Inspektor Ochrony Œrodowiska.
Z problemem zdegradowanych terenów pogórniczych, powsta³ych
w wyniku zaprzestania eksploatacji z³ó¿ siarki, boryka siê woj. podkarpackie [Obszary problemowe i konfliktowe…, 2011]. Ze wzglêdu na brak funduszy na adaptacjê pozostaj¹ one niezagospodarowane, co jeszcze bardziej pog³êbia i przyspiesza proces ich degradacji. W Stalowej Woli w celu
uporz¹dkowania maj¹tku pozostawionego po upad³ych lub zlikwidowanych zak³adach przemys³owych powsta³o Stowarzyszenie „Park Pomys³ów” im. E. Kwiatkowskiego, które jest autorem projektu numer
Z/2.18?II/2.6/99/06 pt. „REWITAL – innowacje w rewitalizacji terenów
zdegradowanych na Podkarpaciu” realizowanego dziêki otrzymanemu
z Unii Europejskiej dofinansowaniu w ramach Zintegrowanego Programu Operacyjnego Rozwoju Regionalnego – Dzia³anie 2.6. Regionalne
Strategie Innowacyjne i Transfer Wiedzy oraz bud¿etu pañstwa. Stowarzyszenie „Park Pomys³ów” powsta³o w ramach projektu „REGENTIF –
Sieæ dla Intensyfikacji Innowacji w Dziedzinie Regeneracji Starych Obiektów Przemys³owych”.
Realizacja projektu obejmowa³a okres od 1 listopada 2006 roku do
28 lutego 2008 roku. Ca³kowit¹ wartoœæ projektu okreœlono na ok.
114 500,00 PLN. Projekt by³ wspó³finansowany w 75% ze œrodków Europejskiego Funduszu Spo³ecznego oraz w 25% z bud¿etu pañstwa.
G³ównym celem projektu by³a promocja i intensyfikacja innowacji
w dziedzinie rewitalizacji terenów zdegradowanych w woj. podkarpackim, m.in. przez utworzenie ogólnodostêpnego produktu s³u¿¹cego
upowszechnianiu wiedzy o szeroko rozumianej tematyce rewitalizacji
wraz z baz¹ danych o terenach poprzemys³owych.
Wobec wskazanych przez gminy terenów do rewitalizacji w³adze lokalne podjê³y nastêpuj¹ce dzia³ania umo¿liwiaj¹ce przydzielenie im nowych funkcji gospodarczych:
1) sporz¹dzenie miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego lub zmiany istniej¹cych planów,
2) wydawanie decyzji dotycz¹cych rekultywacji lub rewitalizacji,
3) opracowanie lokalnych programów rewitalizacji,
4) poszukiwanie inwestorów.
Ka¿da z gmin, której samorz¹d poinformowa³ o wystêpowaniu terenów problemowych, dysponowa³a aktualnymi studiami uwarunkowañ i kierunków zagospodarowania przestrzennego gmin, a niektóre
558
El¿bieta Zagórska
z nich dla terenów wymagaj¹cych rewitalizacji posiada³y miejscowe plany
zagospodarowania przestrzennego obejmuj¹ce ca³oœæ lub czêœæ terenów.
Przeprowadzona w Ministerstwie Obrony Narodowej analiza zasobów
nieruchomoœci wykaza³a wystêpowanie na obszarze woj. podkarpackiego zbêdnych terenów i obiektów powojskowych [Obszary problemowe
i konfliktowe…, 2011]. W latach 2001–2007 zwolnione z u¿ytkowania przez
instytucje i jednostki wojskowe tereny o ³¹cznej powierzchni 132,6479 ha
zosta³y przekazane do nastêpuj¹cych instytucji:
1) Agencji Mienia Wojskowego – 81,5817 ha,
2) Wojskowej Agencji Mieszkaniowej – 1,3986 ha,
3) Skarbu Pañstwa – 41,2862 ha,
4) Pañstwowego Gospodarstwa Leœnego Skarbu Pañstwa – 0,3700 ha,
5) Agencji Nieruchomoœci Rolnej Skarbu Pañstwa – 7,7574 ha,
6) Urzêdu Miasta Rzeszowa – 0,2540 ha.
W okresie od 1 stycznia 2007 roku do 28 lutego 2011 roku szereg
kompleksów wojskowych, nieruchomoœci i obiektów, zbêdnych dla obecnej struktury wojska, o ³¹cznej powierzchni 64,4648 ha przekazano do nastêpuj¹cych instytucji:
1) Agencji Mienia Wojskowego – 30,2913 ha,
2) Wojskowej Agencji Mieszkaniowej – 26,4972 ha,
3) Starosty przemyskiego – 1,0255 ha,
4) Prezydenta Przemyœla – 0,5565 ha,
5) Pañstwowego Gospodarstwa Leœnego – 6,0943 ha.
Wed³ug danych zg³oszonych przez gminy, które odpowiedzia³y na
wyst¹pienie Marsza³ka Województwa Podkarpackiego z dnia 21 lutego
2011 roku dotycz¹ce terenów poprzemys³owych wymagaj¹cych rewitalizacji, wielkoœæ terenów poprzemys³owych wynosi³a 1480 ha.
Aktualnie Podkarpackie Biuro Planowania Przestrzennego w Rzeszowie nie prowadzi bazy danych o terenach zdegradowanych w woj.
podkarpackim.
Przyk³adem regionu o du¿ym udziale terenów poprzemys³owych
i zdegradowanych jest woj. œl¹skie. Wed³ug danych Ministerstwa Rolnictwa i Rozwoju Wsi z roku 2012 tereny zdewastowane, wymagaj¹ce rekultywacji i zagospodarowania w woj. œl¹skim zajmowa³y 3676 ha, natomiast
tereny zdegradowane – 1143 ha [Ochrona Œrodowiska 2012, 2013, s. 126].
Problemem jest nie tylko masowoœæ wystêpowania obszarów poprzemys³owych, ale równie¿ ich lokalizacja w centrach miast. Konsekwencj¹ takiego stanu rzeczy jest z jednej strony degradacja przestrzeni,
Wojewódzkie bazy danych o zdegradowanych terenach poprzemys³owych…
559
a z drugiej – problemy natury spo³eczno-gospodarczej, jak np.: bezrobocie, przestêpczoœæ czy ubóstwo, które negatywnie odbijaj¹ siê zarówno
na wizerunku regionu, jak i jego pozycji konkurencyjnej. Szans¹ na o¿ywienie zdegradowanych obszarów jest ich rewitalizacja, czyli nadanie im
nowych funkcji spo³eczno-gospodarczych, poprawienie ich estetyki i podniesienie jakoœci ¿ycia mieszkañców.
Wdro¿enie w woj. œl¹skim we wrzeœniu 2006 roku Regionalnego Systemu Informacji Przestrzennej (RSIP) mia³o na celu stworzenie narzêdzia,
wspieraj¹cego realizacjê ustawowych zadañ stoj¹cych przed Samorz¹dem Województwa Œl¹skiego, takich jak m.in.: zwiêkszenie skutecznoœci
ochrony œrodowiska oraz podniesienie atrakcyjnoœci inwestycyjnej i turystycznej woj. œl¹skiego. Adresatami RSIP by³y g³ównie jednostki administracji pañstwowej i samorz¹dowej oraz jednostki naukowo-badawcze. W tym samym roku opracowano arkusz inwentaryzacyjny, który
pos³u¿y³ do przeprowadzenia wstêpnej inwentaryzacji terenów poprzemys³owych i zdegradowanych.
W ramach projektu pt. „Wdro¿enie Regionalnego Systemu Informacji Przestrzennej (RSIP) w województwie œl¹skim dla wsparcia planowania regionalnego i lokalnego, restrukturyzacji regionu oraz zarz¹dzania
w sytuacjach kryzysowych” powsta³a „Metodyka waloryzacji terenów
poprzemys³owych”. Pos³u¿y³a ona do opracowania ankiety, któr¹ rozes³ano do wszystkich jednostek samorz¹du terytorialnego, izb i organizacji
z bran¿y górniczej i hutniczej z terenu woj. œl¹skiego. Zawarte w wype³nionych ankietach informacje wykorzystano do utworzenia w ramach
RSIP Wojewódzkiej Bazy Terenów Poprzemys³owych funkcjonuj¹cej jako
tzw. warstwa TPP [Domañski, 2009, s. 136]. W utworzonej w latach
2004–2005 bazie zarejestrowano 486 terenów poprzemys³owych i zdegradowanych (powy¿ej 11 000 ha). 17 grudnia 2008 roku Sejmik Województwa Œl¹skiego Uchwa³¹ Nr III/31/11.2008 przyj¹³ „Wojewódzki program przekszta³ceñ terenów poprzemys³owych i zdegradowanych”
(WPPTP), do budowy którego wykorzystano Wojewódzk¹ Bazê Terenów
Poprzemys³owych.
Istotê WPPTP stanowi³y narzêdzia umo¿liwiaj¹ce wstêpn¹ i pe³n¹
waloryzacjê terenów oraz ich klasyfikacjê. Dziêki temu mo¿liwa by³a
optymalizacja dzia³añ rekultywacyjnych poprzez koncentracjê dostêpnych œrodków finansowych na terenach stanowi¹cych potencjalnie najwiêksze zagro¿enie dla œrodowiska i zdrowia ludzi. Integraln¹ czêœci¹
WPPTP by³a koncepcja trójmodu³owego systemu gromadzenia i aktua-
560
El¿bieta Zagórska
lizacji danych o terenach poprzemys³owych (Modu³ I zawieraj¹cy opis
indywidualnych cech terenu poprzemys³owego i jego najbli¿szego otoczenia, Modu³ II zawieraj¹cy informacje o genezie terenu oraz o jego interakcji z otoczeniem, Modu³ III obejmuj¹cy oceny eksperckie, bêd¹ce wynikiem
przetworzenia, analizy i interpretacji dostêpnych danych). W WPPTP
jako przydatne w ocenie terenów wskazano nastêpuj¹ce Ÿród³a danych:
1. Miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego, obejmuj¹cy dany
teren poprzemys³owy;
2. Studium uwarunkowañ i kierunków zagospodarowania przestrzennego;
3. Opracowanie ekofizjograficzne podstawowe dla terenu ca³ej gminy;
4. Opracowanie ekofizjograficzne dla fragmentu gminy obejmuj¹cego
teren poprzemys³owy;
5. Waloryzacjê przyrodnicz¹ miasta/gminy obejmuj¹c¹ dany teren poprzemys³owy;
6. Raport o stanie miasta/gminy;
7. Program rewitalizacji miasta/gminy obejmuj¹cy dany teren poprzemys³owy;
8. Raporty o oddzia³ywaniu na œrodowisko inwestycji dotycz¹ce danego
terenu;
9. Studia wykonalnoœci dla inwestycji, obejmuj¹ce dany teren;
10. Wieloletni plan/program rozwoju miasta/gminy;
11. Program ochrony œrodowiska dla miasta/gminy;
12. Plan gospodarki odpadami dla miasta/gminy;
13. Strategia rozwoju miasta/gminy [Wojewódzki Program Przekszta³ceñ
Terenów Poprzemys³owych i Zdegradowanych, 2008].
Jako Ÿród³a regionalne informacji wymieniono:
1. Wojewódzki System Odpadowy;
2. Raporty roczne o stanie œrodowiska województwa œl¹skiego opracowane przez Wojewódzk¹ Inspekcjê Ochrony Œrodowiska;
3. Rejestr rodzajów, iloœci i miejsc wystêpowania substancji stwarzaj¹cych szczególne zagro¿enie dla œrodowiska – baza w dyspozycji Wydzia³u Ochrony Œrodowiska Urzêdu Marsza³kowskiego.
W woj. œl¹skim zintensyfikowaniu procesów zagospodarowania terenów poprzemys³owych ma s³u¿yæ Otwarty Regionalny System Informacji Przestrzennej (ORSIP) – otwarta, cyfrowa platforma integruj¹ca
referencyjne i dziedzinowe zasoby informacyjne o charakterze przestrzennym w celu ich publikacji oraz œwiadczenia, zwi¹zanych z nimi us³ug
Wojewódzkie bazy danych o zdegradowanych terenach poprzemys³owych…
561
on-line, zrealizowana w ramach Regionalnego Programu Operacyjnego
Województwa Œl¹skiego 2007–2013 Priorytet II: Spo³eczeñstwo informacyjne Dzia³anie 2.2: Rozwój elektronicznych us³ug publicznych. ORSIP
tworz¹ nastêpuj¹ce podsystemy dziedzinowe:
1. Wspomagania Zarz¹dzania Województwem Œl¹skim (WZWS),
2. Terenów Inwestycyjnych (TPI),
3. Gospodarki Przestrzeni¹ (GP),
4. Dziedzictwa Przyrodniczego Górnego Œl¹ska (DPGŒ),
5. Ogólnodostêpna Platforma Informacji – Tereny Poprzemys³owe i Zdegradowane (OPI-TPP).
Bazy danych dla podsystemu DPGŒ zbudowano w ramach komplementarnego projektu pn. „Ogólnodostêpna baza danych bio- i georó¿norodnoœci województwa œl¹skiego – integralna czêœæ ORSIP, BIOGEO-SILESIA ORSIP. Liderem projektu jest Uniwersytet Œl¹ski, a partnerami
s¹ Centrum Dziedzictwa Przyrody Górnego Œl¹ska i Œl¹skie Centrum
Spo³eczeñstwa Informacyjnego.
Podsystem dziedzinowy OPI-TPP jest ogólnodostêpn¹, regionaln¹
baz¹ danych, zawieraj¹c¹ kompleksow¹ informacjê o terenach poprzemys³owych oraz prowadzonej na nich dzia³alnoœci, w odniesieniu do elementów œrodowiska przyrodniczego, stanowi¹c¹ integraln¹ czêœæ ORSIP.
Podsystem dziedzinowy OPI-TPP jest zintegrowanym narzêdziem pozyskiwania, przetwarzania i publikowania danych o terenach poprzemys³owych i zdegradowanych. Jest zbudowany w oparciu o System Informacji Geograficznej (GIS), zgodnie z za³o¿eniami Krajowego Systemu
Informacji o Terenie oraz wymaganiami Dyrektywy 2007/2/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 14 marca 2007 r., wyznaczaj¹cej legalne ramy dla ustanowienia i dzia³ania infrastruktury informacji przestrzennej w Europie INSPIRE (INfrastructure for SPatial InfoRmation in
Europe) [Kamieñska, Sudra, 2012, s. 67]. Baza danych systemu dla obszaru ca³ego woj. œl¹skiego zawiera informacje w postaci warstw informacyjnych o terenach przemys³owych i poprzemys³owych, elementach
œrodowiska naturalnego i ich stanie oraz przyk³ady zagospodarowanych
terenów poprzemys³owych. Projekt ma przyczyniæ siê do poprawy systemu zarz¹dzania œrodowiskiem w woj. œl¹skim, integracji dzia³añ na
rzecz zrównowa¿onego rozwoju oraz powszechnego i nieodp³atnego dostêpu spo³eczeñstwa do informacji o œrodowisku. Dziêki jego wdro¿eniu
mo¿liwe bêdzie m.in.:
562
El¿bieta Zagórska
1) efektywniejsze zarz¹dzanie terenami poprzemys³owymi i przemys³owymi w województwie,
2) wsparcie dzia³añ inwestycyjnych na terenach poprzemys³owych i zdegradowanych,
3) efektywniejsze wykorzystanie œrodków finansowych.
Odbiorcami (u¿ytkownikami) OPI-TPP s¹ przede wszystkim jednostki samorz¹dowe i administracji pañstwowej, przedsiêbiorstwa bran¿owe, inwestorzy, instytucje ¿ycia gospodarczego, naukowego, spo³eczno-kulturalnego, mieszkañcy regionu.
Zakoñczenie
Podstawowym warunkiem przeprowadzenia z sukcesem rewitalizacji zdegradowanych terenów poprzemys³owych i powojskowych w skali
regionu jest inwentaryzacja ich stanu, stanowi¹ca punkt wyjœcia do stworzenia bazy danych o zasobie tych terenów. Dane charakteryzuj¹ce zdegradowane obiekty maj¹ ograniczon¹ aktualnoœæ. Przechowywane d³u¿ej
ni¿ dwa lata w bazie danych staj¹ siê nieaktualnymi danymi archiwalnymi. Inwentaryzacja zdegradowanych terenów poprzemys³owych i powojskowych nie mo¿e byæ ograniczona do okazjonalnych dzia³añ. Powinna
byæ prowadzona w sposób ci¹g³y oraz uwzglêdniaæ sformalizowane procedury rejestrowania obiektów zdegradowanych do bazy danych oraz
procedury usuwania obiektów z tej bazy.
Literatura
1. Domañski B. (2009), Rewitalizacja terenów poprzemys³owych – specyfika
wyzwañ i instrumentów, w: Przestrzenne aspekty rewitalizacji – œródmieœcia, blokowiska, tereny poprzemys³owe, pokolejowe i powojskowe. Rewitalizacja miast polskich. t. 4, Jarczewski W. (red.), Instytut Rozwoju Miast,
Kraków.
2. Kamieñska W., Sudra P. (2012), Wdra¿anie wytycznych dyrektywy
INSPIRE w zakresie publikacji danych planistycznych w internecie: przyk³ad
woj. opolskiego, „Cz³owiek i Œrodowisko”, nr 4.
3. Kamionka £. W. (2012), Architektura zrównowa¿ona i jej standardy na
przyk³adzie wybranych metod oceny, Politechnika Œwiêtokrzyska, Kielce.
4. Kowalik B., Jakubowska-£azêcka J. (2008), Koncepcja zintegrowanego
rozwoju obszarów poprzemys³owych i powojskowych w Ma³opolsce, „Problemy Ekologii”, nr 2.
5. Obszary problemowe i konfliktowe w planie zagospodarowania przestrzenego
województwa podkarpackiego – aktualizacja (2011), Podkarpackie Biuro
Wojewódzkie bazy danych o zdegradowanych terenach poprzemys³owych…
563
Planowania Przestrzennego w Rzeszowie, Marsza³ek Województwa
Podkarpackiego, Rzeszów.
6. Ochrona Œrodowiska 2012 (2013), GUS, Warszawa.
7. Piróg S. (2008), Baza terenów ska¿onych w Ma³opolsce. Projekt ROPSIM,
„Problemy Ekologii”, nr 2.
8. Rewitalizacja obszarów zdegradowanych poprzemys³owych i powojskowych (woj. mazowieckie) (2005), Radom.
9. Wojewódzki Program Przekszta³ceñ Terenów Poprzemys³owych
i Zdegradowanych (2008), Instytut Ekologii Terenów Uprzemys³owionych w Katowicach, G³ówny Instytut Górnictwa w Katowicach,
Katowice.
10. Zagórska E. (2013), Wojewódzkie bazy danych o terenach poprzemys³owych
i zdegradowanych jako przyk³ad podejmowanych dzia³añ w dziedzinie rewitalizacji terenów poprzemys³owych i zdegradowanych, w: Marcinek K. (red.),
„Zeszyty Naukowe Wydzia³owe” nr 155, Uniwersytet Ekonomiczny
w Katowicach, Katowice.
11. Zrównowa¿ony rozwój w teorii i praktyce (2012), Bondaruk J. (red.), GIG,
Warszawa.
Streszczenie
Wobec braku terenów uzbrojonych pod nowe inwestycje wœród potencjalnych inwestorów nale¿y promowaæ zdegradowane tereny poprzemys³owe.
Przekszta³cenia zdegradowanych terenów poprzemys³owych powinny wi¹zaæ
siê z popraw¹ warunków œrodowiskowych poprzez likwidacjê szkodliwego oddzia³ywania pozostaj¹cych na miejscu zanieczyszczeñ oraz wytworzenie odpowiedniego, zrównowa¿onego ekosystemu. Punktem wyjœcia do podjêcia dzia³añ
zwi¹zanych z ich zagospodarowaniem jest zewidencjonowanie obszarów zagro¿onych, stanowi¹ce punkt wyjœcia do stworzenia bazy danych o zasobie terenów
poprzemys³owych, aby racjonalnie planowaæ i wdra¿aæ w ¿ycie projekty ich rekultywacji i ponownego zagospodarowania.
Celem artyku³u jest charakterystyka dzia³añ w wybranych województwach
zwi¹zanych z inwentaryzacj¹ obszarów wymagaj¹cych rewitalizacji, przeprowadzon¹ w celu sporz¹dzenia bazy takich obszarów, nakierowanych na porz¹dkowanie przestrzeni poprzemys³owej.
S³owa kluczowe:
tereny zdegradowane, tereny poprzemys³owe, zrównowa¿ony rozwój
564
El¿bieta Zagórska
Provincial databases on degraded post-industrial and post-military
areas as an element supporting their transformation processes in line
with the principles of sustainable development (Summary)
In the absence of new developed areas for investment, the re-development
of degraded post-industrial and post-military areas should be promoted among
potential investors. Keeping records of endangered areas by establishing resource databases on post-industrial and post-military areas is the starting point
for any efforts designed to develop such areas, hopefully leading to environmental improvements by removal of waste deposited there and causing harmful impacts, and to create an appropriate sustainable eco-system.
The paper aims to describe the activities undertaken in order to tidy up the
areas in a number of voivodships (provinces), which involve the inventory of the
areas to be revitalized and the creation of the related database.
Keywords
degraded areas, post-industrial areas, sustainable development