Rola logiki we współczesnej rzeczpospolitej nauk

Tematy Konwersatorium
„Rola logiki we współczesnej rzeczpospolitej nauk”
Logika a biologia
Bramki logiczne w mózgu. Opis sieci neuronowej w terminach algebry Boole’a. Zwiazki
˛ z informatyka:
˛ programowanie genetyczne, programowanie ewolucyjne.
Logika a ekonomia
Idea racjonalnej gospodarki odwołuje si˛e do logiczno-informatycznego poj˛ecia obliczalności, które dziś należy do
głównych watków
˛
logiki i informatyki. Idea ta jest podstawowa u takich klasyków ekonomii, jak Smith, Weber,
von Mises, Hayek, Lange. W warunkach ekstremalnej złożoności życia gospodarczego stajemy przed problemem,
na ile w podejmowaniu decyzji sa˛ w stanie pomóc stosowane w symulacjach cyfrowych upraszczajace
˛ modele
matematyczne (ich zawodność jest jednym ze źródeł obecnego kryzysu gospodarczego). Mianowicie: na ile da si˛e
je upraszczać bez deformowania rzeczywistości, a na ile da si˛e respektować złożoność bez wywoływania eksplozji
obliczeniowej czyniacej
˛ rachunki niewykonalnymi? W badaniu tej oddanej przez „a” relacji wyst˛epuja˛ prócz
problematyki obliczalności (b˛edacej
˛ sednem informatyki i logiki) metodologiczne poj˛ecia modelu i symulacji oraz
spokrewnione z logika˛ teorie: prawdopodobieństwa, informacji, gier i decyzji (wszystkie do uwzgl˛ednienia w
obecnej wersji MEL).
Logika a etyka
Ta relacja pojawia si˛e u protoplasty obu nauk – Sokratesa, który źródło etycznej dzielności upatrywał w wiedzy o ideach, zmierzajac
˛ do niej droga˛ definicji i rozumowań wspieranych refleksja˛ logiczna˛ nad poprawnościa˛
tych operacji. Współcześnie u Poppera obserwujemy bliska˛ wi˛eź mi˛edzy metodologia˛ nauk empirycznych i etyka˛
˛ wolność i demokracja jako
badań naukowych (kwestia rzetelności testów empirycznych) oraz etyka˛ polityczna:
niezb˛edne dla konstruktywnego krytycyzmu, a zarazem czerpiace
˛ zeń impulsy do rozwoju. W praktyce zaś akademickiej standardy polemiki jak i standardy recenzowania obejmuja˛ po równi i we wzajemnym splocie zasady
etyki, jak i zasady metodologii nauk.
Logika a lingwistyka
Ta relacja wymaga uwzgl˛ednienia teorii automatów (typom gramatyk odpowiadaja˛ paralelnie typy automatów), a
wi˛ec kluczowego działu informatyki, który z logika˛ si˛e wia˛że przez problematyk˛e rozstrzygalności (obliczalności).
Szczególnie rozległa˛ literatur˛e ma kwestia stosunku logiki formalnej do logiki tkwiacej
˛ w j˛ezyku naturalnym
(np. czy jego struktury gł˛ebokie w sensie Chomsky’ego da si˛e modelować rachunkiem predykatów); mamy też
inspirujac
˛ a˛ tez˛e Boolosa, że j˛ezyk naturalny zawdzi˛ecza swe wielkie możliwości ekspresji w posługiwaniu si˛e
logika˛ wyższych rz˛edów. Jak intensywne sa˛ zwiazki
˛ tych dwu nauk świadczy długa (do wykorzystania w nowej
wersji MEL) lista tematów wysuni˛etych przez lingwistów w dyskusji nad tomem "Dictionary of Logic as Applied
in the Study of Language" (ed. by Witold Marciszewski, The Hague 1981, pp.436).
Logika a psychologia
W psychologii myślenia standardem jest stosowanie rachunków logicznych i pewnych systemów reguł badania
empirycznego (np. kanonów Milla) jako idealizujacych
˛
modeli procesów rozwiazywania
˛
problemów. Z kolei,
empiryczna psychologia myślenia, podobnie jak j˛ezyk naturalny, dostarcza logice impulsów badawczych na temat
sposobów rozumowania, tworzenia poj˛eć itd. Zwiazek
˛
ten zacieśnił si˛e jeszcze od czasu powstania psychologii
kognitywnej, które za model mózgu czy umysłu bierze obiekt b˛edacy
˛ jakby "okr˛etem flagowym" tak informatyki,
jak logiki – maszyn˛e Turinga. Z drugiej strony w treści "a" mieszcza˛ si˛e nie tylko powiazania
˛
i podobieństwa,
lecz także przeciwieństwa. Sa˛ kierunki psychologii z rozmysłem ignorujace
˛ logik˛e (jak behawioryzm, który za
t˛e postaw˛e jest krytykowany przez psychologi˛e kognitywna)
˛ lub próbujace
˛ pomniejszyć jej znaczenie dla życia
umysłowego.
Logika a retoryka
Rozległy obszar wspólnej tematyki w postaci teorii argumentacji odziedziczony po doktrynie stoików (nierozłaczność
˛
logiki i retoryki np. u Cicerona) i po średniowiecznym "trivium" (łaczność
˛
logiki z retoryka˛ i gramatyka).
˛ Z drugiej strony, mamy też (podobnie jak w psychologii) kierunki przeciwstawiajace
˛ logice retoryk˛e, jak
renesansowa negatywna reakcja na scholastyka˛ z jej formalizmem logicznym.
2
Rola logiki we współczesnej rzeczpospolitej nauk
Logika a teologia
Podobnie jak w psychologii i w retoryce, mamy tu opcje na rzecz daleko idacego
˛
zbliżenia, jak i na rzecz radykalnego rozdzielenia. To drugie w niektórych kierunkach mistyki, także w teorii dwu prawd z jej klasykiem
Awerroesem etc. Zbliżenie reprezentuje racjonalistyczny nurt scholatyki z Dunsem Szkotem, Ockhamem, Buridanem i innymi, którzy byli twórczymi logikami i twórczymi teologami. W tym nurcie znajduja˛ si˛e najwi˛eksze
postaci scholastyki – Anzelm, Albert Wielki, Tomasz z Akwinu. W nowożytności wysoce oryginalna˛ syntez˛e
teologii, logiki i prekursorskiej informatyki stworzył Leibniz, definiujac
˛ umysły jako automaty zaprogramowane
przez Boga, a stworzenie świata przypisujac
˛ boskim rachunkom wyrażonym w kodzie binarnym. Stosował też
ówcześnie nowe, wychodzace
˛ poza scholastyk˛e, środki logiczne (wzi˛ete od Pawła z Wenecji) do polemiki z polskim arianami w sprawie Trójcy Świ˛etej. Współcześnie zwrot myśli teologicznej ku nowoczesnej logice zainicjowali polscy autorzy z okresu mi˛edzywojennego (Bocheński, Drewnowski, Salamucha; nurt ten podejmowany jest
obecnie w KUL i UKSW).
Inne tematy
Wśród tematów konwersatorium powinno też znaleźć si˛e hasło "logika a informatyka"; temat ten przewija si˛e na
wielu miejscach nowej MEL jako watek
˛ zasadniczy, a w artykule pod tym tytułem b˛edzie miejsce na jego uj˛ecie
przegladowe.
˛
Stosunek logiki do innych niż etyka (w/w) działów filozofii byłby omówiony w artykułach "logika a teoria
poznania", "logika a ontologia" itp.
Pożadane
˛
byłoby też hasło "logika a kosmologia". Za jego uwzgl˛ednieniem przemawiałby trend wśród
niektórych kosmologów i fizyków (Fredkin, Tippler, Deutsch) i niektórych informatyków (Wolfram, Zuse) do
traktowania wszechświata jako komputera – o ile pomysł ten si˛e zweryfikuje w konsultacjach ze specjalistami.