Budynek pasywny - Czysta Energia
Transkrypt
Budynek pasywny - Czysta Energia
1 Roman Pieprzyk Politechnika Poznańska Centrum Budownictwa Pasywnego e-mail: [email protected] BUDOWNICTWO PASYWNE - energooszczędność i ekologia w praktyce „FORUM CZYSTEJ ENERGII” POLEKO Poznań, 20-23 listopada 2007 r. 2 Plan referatu Definicja pojęcia „budynek pasywny” Co wynika z definicji? (komfort - dla uŜytkownika, oszczędność energii i ochrona środowiska – dla społeczeństwa) Jak dzisiaj budujemy? Jakie warunki naleŜy spełnić podczas budowy domu pasywnego? (podstawy energetyczne, elementy budynków pasywnych) Porównanie kosztów budowy Co ze starym budownictwem? Przykłady realizacji 3 DOM PASYWNY Budynek zapewniający jego mieszkańcom komfortowy klimat zarówno latem (bez urządzeń klimatyzacyjnych) jak i zimą, w którym zapotrzebowanie na energię do ogrzewania wnętrza dla przewaŜających w Europie Środkowej warunków klimatycznych nie przekracza 15 kWh/(m2 a), w którym komfort cieplny zapewniony jest przez pasywne źródła ciepła (energia słoneczna przenikająca przez okna, ciepło odzyskane z wentylacji, mieszkańcy, domowe urządzenia elektryczne); budynek ten nie potrzebuje autonomicznego, aktywnego systemu ogrzewania. 4 DOM PASYWNY Potrzeby cieplne uŜytkowników realizowane są przez dogrzewanie powietrza wentylującego budynek, które w kaŜdym rodzaju budownictwa wymienia się ze względów sanitarno higienicznych 5 Budynek pasywny (1,5–litrowy) ZuŜycie energii dla celów ogrzewania w budynku pasywnym wynosi: ≤ 15 kWh/(m2 a) Przeliczmy to na zuŜycie : oleju opałowego EL, który posiada wartość opałową : Hi = 11,98 kWh/kg = 10,30 kWh/l gazu ziemnego grupy E (GZ-50), który posiada wartość opałową : dla 150C i 1013,25 mbar Hi = 34,02 MJ/m3 = 9,45 kWh/m3 dla 00C i 1013,25 mbar Hi = 35,9 MJ/m3 = 9,97 kWh/m3 Otrzymujemy odpowiednio: 1,5 l/(m2 a) oleju; 1,5 m3/(m2 a) gazu ziemnego 6 Koszt ogrzewania budynku pasywnego Roczne zapotrzebowanie gazu ziemnego E(GZ- 50) na cele ogrzewcze, w budynkach pasywnych, w odniesieniu do 1 m2 powierzchni wynosi 1,5 m3. Uwzględniając cenę gazu ziemnego E, wynoszącą 1,45 PLN za 1 m3, otrzymujemy roczny koszt ogrzewania 1 m2 tylko 2 PLN ! A więc, za ogrzewanie domku o powierzchni 150 m2, za cały rok, zapłacimy tylko 300 PLN. 7 Budynek pasywny Zapotrzebowanie na energię cieplną dla celów ogrzewania domu pasywnego (budynek 1,5 – litrowy) – skala problemu. Palnik zapalająco – kontrolny gazowego grzejnika wody przepływowej podczas pracy ciągłej przez 11 miesięcy (uwzględniono miesiąc urlopu), posiadający dopuszczalną normą moc 180 W zuŜywa około 200 um3 gazu ziemnego. Ta ilość gazu pokrywa roczne zapotrzebowanie na cele ogrzewania domu pasywnego o powierzchni 130 m2. 8 DOM PASYWNY Uzasadnienie wskaźnika zapotrzebowania mocy grzewczej 10 W/m2 Energia potrzebna do dogrzania budynku jest doprowadzana przez system wentylacji mechanicznej. 9 DOM PASYWNY ZałoŜenia: nawiew V≈ ≈ 1 m3/(h m2), odpowiada wymianie powietrza = 30 m3/h na osobę (wg DIN 1946) oraz powierzchni uŜytkowej A = 30 m2 na osobę), maksymalna temperatura powietrza w nagrzewnicy ≤ 50oC (powyŜej spiekanie kurzu); przyjęto t2 = 40oC temperatura powietrza na wyjściu z gruntowego wymiennika ciepła t1 = 10oC pojemność cieplna właściwa powietrza cp = 1 kJ/(kg K) = 0,278 Wh/(kg K) gęstość powietrza ρ = 1,2 kg/m3 10 DOM PASYWNY Obliczenia: E =V⋅ρ⋅cp ⋅ ∆t =1 ⋅ 1,2 ⋅ 0,278⋅ 30 E = 10,0 W/m2 Do ogrzania domu pasywnego o pow. 150m2 potrzebna jest … suszarka do włosów !!! 11 Jak dzisiaj budujemy w Polsce? Roczne zapotrzebowanie energii na cele ogrzewcze, w budynkach obecnie budowanych w Polsce, wynosi średnio 120 kWh/(m2a) – budynki 12 litrowe. Zastępując taki budynek, budynkiem pasywnym, otrzymujemy: oszczędność zuŜycia energii 87,5%, zmniejszenie emisji CO2 o przeszło 90%. 12 Jak dzisiaj budujemy w Polsce? Wniosek: dzisiaj oddawane w Polsce do uŜytkowania, nowo zbudowane budynki, nadają się do natychmiastowej, porządnej, termomodernizacji. W Unii Europejskiej, zgodnie z przygotowywaną Dyrektywą, od roku 2015, będzie wolno budować wyłącznie w technologii pasywnej. 13 DOM PASYWNY Standard budynków pasywnych dotyczy, nie tylko domów jednorodzinnych lecz równieŜ budynków wielorodzinnych, biurowych, szkół, hoteli, hal sportowych … 14 BUDYNEK PASYWNY Obiekt moŜe być wzniesiony w technologii: szkieletu drewnianego, szkieletu stalowego, konstrukcji murowanej, Ŝelbetu monolitycznego, z prefabrykatów Ŝelbetowych. 15 Minimalizacja strat zamiast uzupełniania strat! nieefektywny < > Źródło: Ernst Heiduk wg H. Krapmeiera efektywny 16 E& d = E& w zyski + dogrzanie = straty (darmowe ciepło) są ograniczone trzeba zminimalizować Równanie bilansu energii 17 Jakościowy bilans energii dla budynku w stanie termodynamicznie ustalonym 18 okna E& w dach ściany = straty podłoga wentylacja energia słoneczna (energia dopływająca przez okna) wewnętrzne źródła ciepła = zyski (darmowe ciepło) (mieszkańcy, Ŝarówki, sprzęt AGD, „szara woda”) E& d sieć ciepłownicza sieć ciepłownicza kocioł kondensacyjny kocioł kondensacyjny pompa ciepła pompa ciepła kolektor słoneczny (fototermiczny) kolektor słoneczny (fototermiczny) = dogrzanie powietrza nawiewanego w systemie nawiewanego w systemie wentylacji Równanie bilansu energii 19 DOM PASYWNY Łączna konsumpcja energii pierwotnej DOMU PASYWNEGO nie moŜe przekroczyć 120 kWh/(m2 a) – wliczając w to ogrzewanie, przygotowanie ciepłej wody uŜytkowej oraz zuŜycie energii elektrycznej (w tym prąd elektryczny dla obsługi wentylacji). Jest to 2 do 4 razy mniej, w porównaniu z nowymi budynkami projektowanymi zgodnie z przyjętym w Europie standardem. 20 Definicja Energia pierwotna energia w postaci nieodnawialnej i odnawialnej czerpana bezpośrednio z przyrody, która nie była poddana technologicznemu procesowi przetwarzania. 21 Podstawowe cechy wyróŜniające konstrukcję domu pasywnego 1. Zwarta bryła budynku i południowa orientacja. 2. Bardzo dobra izolacja cieplna, bez mostków cieplnych. 3. Energooszczędne okna. 4. Szczelność budynku. 5. Wstępne ogrzanie świeŜego powietrza. 6. Wentylacja mechaniczna z odzyskiem energii cieplnej z usuwanego powietrza. 7. Zapotrzebowanie na c.w.u. jest zaspokojone przez dostarczenie energii za pomocą kolektorów słonecznych lub pomp ciepła. 8. Energooszczędny sprzęt domowy. 22 Kształtowanie architektury budynków pasywnych 23 zasysanie wentylacja z rekuperacją ciepła wyrzut izolacja cieplna filtr wyciąg nawiew energooszczędne okna eliminacja mostków cieplnych 24 Przenikanie ciepła przez ściankę płaską 25 Strumień ciepła przenikający przez przegrodę (okno, dach, ściana, podłoga) Q& = U ⋅ A (t i − t e ) gdzie: U= = 1 αi δ Rλ = λ R si = R se = 1 αe 1 = 1 δ 1 + ∑ + αi λ i α e 1 1 = R si + ∑ (R λ )i + R se R u opór przejmowania ciepła na powierzchni wewnętrznej opór przewodzenia warstwy materiału opór przejmowania ciepła na powierzchni zewnętrznej R u = R si + ∑ (R λ )i + R se całkowity opór cieplny przenikania 26 Grubości ocieplenia Jakość ocieplenia nieprzezroczystych przegród zewnętrznych w domu pasywnym Współczynnik U W/(m2 K) Odpowiadająca grubość ocieplenia w grupie przewodności cieplnej 040 Wartość wymagana w kaŜdym miejscu 0,15 25 cm Wartość docelowa z reguły poŜądana 0,10 40 cm 27 Ocieplenie Obecnie pojawił się nowy rodzaj srebrzystoszarego „styropianu” – na bazie innowacyjnego surowca NEOPOR (BASF) – zawierającego grafit, który poprawia izolacyjność. Współczynniku przewodzenia ciepła został obniŜony o 30% i wynosi 0,031 do 0,033 W/(m2K) 28 Przewodność Przewodność cieplna Neoporu oraz biał białego EPS 29 Panel próŜniowy Płyta z porowatego materiału na bazie krzemionki lub włókien szklanych, z mikro porami o rozmiarach 0,0001 mm. Szczelnie zapakowana w wielowarstwową folię nieprzepuszczalną dla powietrza i pary wodnej. Ciśnienie wewnątrz „opakowania” wynosi 1 do 3 mbar (próŜnia 99,9 do 99,7%). 30 Mostek termiczny Negatywne skutki: • • duŜe straty energetyczne, wychłodzenie, moŜliwe wykraplanie się pary wodnej, powstawanie grzyba lub pleśni (szkody budowlane) 31 Ocieplenie - przykład mostka cieplnego np. szkło piankowe, pustak cokołowy 32 Mostek cieplny – płyta stropowa i jednocześnie balkonowa 33 Unikanie mostków cieplnych Samonośna galeria i klatka schodowa Samonośny balkon 34 Szkoleniowy dom pasywny w Politechnice Poznańskiej, w Instytucie Konstrukcji Budowlanych 35 Okno typu PASSIV HAUS Współczynnik przenikania ciepła dla szyb Ug = 0,7 W/m2 K Współczynnik przenikania ciepła dla całego okna (wg EN 10077) Uf = 0,8 W/(m2 K) Okna próŜniowe (w badaniach) dla szyb Ug= 0,3 W/(m2 K) 36 Temperatury w budynku tradycyjnym i pasywnym 37 Powłoka niskoemisyjna (po stronie wewnętrznej obu szyb zewnętrznych okna z potrójną szybą) Powłoka niskoemisyjna Od zewnątrz: promienie słoneczne (o krótkiej długości fali) przedostają się przez szybę dodatkowo nagrzewając pomieszczenie Od wewnątrz: powłoka niskoemisyjna ogranicza straty ciepła z pomieszczenia nie przepuszczając promieniowania długofalowego (cieplnego) 38 Szkoleniowy budynek pasywny w Politechnice Poznańskiej 39 Szkoleniowy budynek pasywny w Politechnice Poznańskiej 40 MontaŜ okna pasywnego 68 300 Okna montuje się na zewnątrz muru w 300 mm warstwie izolacji termicznej, która dodatkowo nachodzi (68 mm) na ramę okna. MontaŜ odbywa się za pomocą płaskownika lub kątownika; okno moŜna równieŜ zamontować na konsoli z purenitu lub drewna MontaŜ MONTAś W WARSTWIE OCIEPLENIA W budynkach pasywnych stosuje się grubą warstwę ocieplenia. Optymalne umiejscowienie okna w przekroju poprzecznym ściany znajduje się najczęściej juŜ w warstwie ociepleniowej. MontaŜ wykonuje się wówczas na specjalnych kotwach – kształtownikach stalowych, mocowanych do ściany i utrzymujących okno w ociepleniu. 42 Szkoleniowy budynek pasywny w Politechnice Poznańskiej 43 System wentylacji z odzyskiem ciepła w budynku pasywnym 44 Funkcjonująca wentylacja: przemyślane działanie ukierunkowany przepływ a takŜe usuwanie wydzielającej się w budynku wilgoci nawiewnik strefa nawiewu wyciąg strefa przepłływu strefa wywiewu otwory przepłływowe 45 Dysza dalekiego zasięgu; sufit działa jak kanał wentylacyjny Wurfweite l 0,2I 0,2 Zasięg wyrzutu 200 mm Wurfweite Zasięg wyrzutul 0,2 I 0,2 46 Rozkład ciśnień wytwarzanych przez wiatr w obrębie budynku A - długość strefy podciśnienia, B - punkt maksymalnej wartości podciśnienia, C - punkt maksymalnego nadciśnienia 47 Niekontrolowana wentylacja budynku Niekontrolowana wentylacja budynku wywołana jest: opływem bryły budynku powietrzem zewnętrznym strona nawietrzna (nadciśnienie) strona zawietrzna (podciśnienie) infiltracja, eksfiltracja przepływem powietrza wewnątrz budynku, wywołanym róŜnicą gęstości (budynek jest „kominem”) infiltracja i eksfiltracja 48 49 Zamknięta szczelna powłoka domu pasywnego 50 Szkoleniowy dom pasywny, Politechnika Poznańska 51 Szczelność budynku pasywnego Napływ lub wypływ powietrza przez ściany budynku powinien być niŜszy od 0,6 kubatury domu na godzinę (= krotność wymiany powietrza), odpowiednio, przy podciśnieniu jak i nadciśnieniu 50 Pa. 52 Test szczelności budynku pasywnego „blower door test” 53 Szkoleniowy dom pasywny, Politechnika Poznańska 54 Politechnika Poznańska Instytut Konstrukcji Budowlanych Wnętrze szkoleniowego domu pasywnego wraz z kompaktową centralą grzewczą VITOTRES 343 55 Szkoleniowy budynek pasywny w Politechnice Poznańskiej 56 Szkoleniowy budynek pasywny w Politechnice Poznańskiej 57 Kompaktowa centrala grzewcza łączy w sobie: wentylację, ogrzewanie i przygotowanie c.w.u. 1995: koncepcja 1997: prototyp 2005: 8 urządzeń wprowadzonych do sprzedaŜy 2006: pierwsza zainstalowana centrala w Polsce (Politechnika Poznańska) 58 Podgrzewanie powietrza nawiewanego zimna woda 59 PróŜniowy, rurowy kolektor słoneczny zasilający szkoleniowy dom pasywny w Politechnice Poznańskiej 60 Zasada działania wysokopróŜniowego, kolektora rurowego SCHOTT ICR próŜnia 10-6 bar Absorber (Aluxid) Lustro (srebro) 61 Dom Pasywny PP Rok 2000 62 Koszty inwestycyjne budownictwa pasywnego 1998 r. Powstaje projekt CEPHEUS (Cost Efficient Passive Hauses as European Standard = finansowo dostępne domy pasywne jako standard europejski), dotowany przez Unię Europejską w ramach programu termicznego (Thermie Program DG 17), 63 „Finansowo dostępne domy pasywne …” w ramach projektu CEPHEUS, w pięciu krajach europejskich (Austria, Francja, Niemcy, Szwajcaria, Szwecja) zbudowano i naukowo przebadano 221 mieszkań usytuowanych w 14 budynkach pasywnych. 64 Rozmieszczenie eksperymentalnych budynków pasywnych w Europie 65 Koszty inwestycyjne budownictwa pasywnego Okazało się, Ŝe średnio, dla 14 budynków zbudowanych w 5 krajach europejskich koszty inwestycyjne były wyŜsze tylko o 8 %. 66 140 120 Koszty costs ogrzewania Energy cost reduction: heating system koszty instalacji grzewczej Capitalized costs [€/m²]2] koszty inwestycyjne [ Euro/m Total costs Koszty całkowite 100 80 60 40 Construction costs Dodatkowe koszty budowy Budynek Passive pasywny House w compact building services 20 Budynek niskoenergetyczny low energy houses 0 0 10 20 30 40 50 60 70 80 90 Specific space demand [kWh/(m²a)] Zapotrzebowanie na ciepłoheat dla celów grzewczych [kWh/(m2a)] ZaleŜność kosztów inwestycyjnych od standardu energetycznego budynku 100 67 Koszty inwestycyjne budownictwa pasywnego w Polsce, w 2006/07 r., w domu arch. L. i M. Lipińskich, w Smolcu k. Wrocławia, koszt 1m2 pow. budynku, w standardzie „pod klucz” (tynki, biały montaŜ, terakota w łazience i kuchni, w pokojach i holach panele podłogowe drewnopodobne), wyniósł 2860 zł (łącznie z 7% VAT), w budynku pasywnym Polskiego Instytutu Budownictwa Pasywnego w Gdańsku, koszty inwestycyjne wyniosły 2800 zł/m2. 68 DOM PASYWNY Smolec pod Wrocławiem, arch. Ludwika i Miłosz Lipińscy, 2006 r. 69 DOM PASYWNY Smolec pod Wrocławiem, arch. Ludwika i Miłosz Lipińscy, 2006 r. 70 Koszty całkowite budownictwa pasywnego Budownictwo pasywne wcale nie jest droŜsze od budownictwa tradycyjnego ! Nie wolno porównywać tylko samych kosztów inwestycyjnych. To jest podstawowy błąd w rachunku ekonomicznym. 71 Koszty całkowite budownictwa pasywnego 1. 2. 3. Budynki pasywne są najtańszym rozwiązaniem, jeŜeli policzy się łącznie: miesięczne koszty spłaty inwestycji, koszty eksploatacyjne, koszty utrzymania budynku, jako jedno obciąŜenie miesięczne. 72 Termomodernizacja starego budynku przed po 85% 200 kWh m²a redukcja zuŜycia energii Obliczenia PHPP 27,4 kWh/(m2a) Średnie zuŜycie 26,9 kWh/(m2a) 26 kWh/m²a kWh/ m2 miesiąc • izolacja dachu • izolacja ścian • okna Passiv Haus • rekuperacja ciepła • kocioł kondensacyjny 73 Termomodernizacja starego budownictwa Przedsiębiorstwo mieszkaniowe LUWOGE firmy BASF w Ludwigshafen zmodernizowało energetycznie mieszkania za pomocą elementów budownictwa pasywnego. Zdecydowano się na odwaŜny krok i nie umieszcza się juŜ kosztów ogrzewania dla tych mieszkań na rachunku. Dodatkowe koszty pomiaru, odczytu i obliczania kosztów ogrzewania byłyby wyŜsze niŜ sam koszt energii. 74 Jednorodzinny dom w Fellbach arch. Markus Wochner Dom pasywny 75 Dom jednorodzinny w Boddnegg Witschard und Partner 76 Dom pasywny w Bretten Oegler Faigle Archkom Solar Architektur 77 Pasywny budynek biurowy firmy Wagner&Co Cölbe koło Marbudga (rok budowy 1998) Architekt: Christian Stamm 78 Zespół domów pasywnych w zabudowie szeregowej w ULM arch. Heins Neudack/Muetzel/ Csa Nova GmbH 79 Budynek pasywny w Weilheim Architekten Werkgemeinscheft Maier/Weinbrenner/Single 80 CEPHEUS: Passive Houses Sweden: Lindås, Göteborg 81 Szkoła Montessori w Aufkirchen Architekt: Gernot Vallentin 82 Budynek biurowy Energon w ULM, Stefan Oehler 83 Budynek biurowy Energon w ULM, Stefan Oehler 84 Budynek biurowy Energon w ULM, Stefan Oehler 85 DOM PASYWNY Smolec pod Wrocławiem, arch. Ludwika i Miłosz Lipińscy, 2006 r. 86 DOM PASYWNY Smolec pod Wrocławiem, arch. Ludwika i Miłosz Lipińscy, 2006 r. 87 DOM PASYWNY Smolec pod Wrocławiem, arch. Ludwika i Miłosz Lipińscy, 2006 r. 88 DOM PASYWNY Smolec pod Wrocławiem, arch. Ludwika i Miłosz Lipiński, 2006 r. 89 Certyfikat budynku pasywnego Passivhaus Institut Darmstadt dla Lipiń Lipińscy Domy 90 Dom wielorodzinny w Linzu (1996) Projekt: Treberspurg & Partner Architekten 91 Domy wielorodzinne w Wiedniu (2006) Projekt: architekt Werner Hackermüller Źródło: Ernst Heiduk 92 Dom wielorodzinny w Wiedniu (2006) Projekt: dietrich|untertrifaller architekten Budynek ten zrealizowany został przez inwestora w standardzie domu pasywnego na podstawie czysto ekonomicznych kalkulacji Zdjęcie: Ernst Heiduk 93 Dom studencki w Wiedniu (2005) Projekt: Architekten Baumschlager & Eberle Wizyta ministra Źródło: IG Passivhaus Österreich www.igpassivhaus.at, Serwis Prasowy Miasta Wiednia 94 Przedszkole w Wiedniu (2006) Projekt: architekt Reinberg Zdjęcia: www.reinberg.net 95 Dom skautów (harcówka) w Wolfurt (2005) Projekt: architekt Hermann Kaufmann Zdjęcie: Ernst Heiduk 96 Nowy budynek szkolny w Schwanenstadt (2006) Projekt: PAUAT Architekten 97 Nowy budynek szkolny w Klaus (2005) Projekt: Architekten Dietrich | Untertrifaller Zdjęcia: Architekten Dietrich | Untertrifaller 98 Budynek biurowy w Mödling (2004) Projekt: Ruth König Zdjęcia: Thomas Kirschner 99 Supermarket w Thening (2003) Projekt: Architekten Poppe*Prehal Źródło: www.oekomarkt.at 100 Gminne centrum kulturalno-administracyjne Ludesch (2006) Projekt: architekt Hermann Kaufmann Źródło: HdZ Bericht 51/2006 BMvit 101 Budowla sakralna w Wels (2004) Projekt: Architekten luger & maul Zdjęcie: Ernst Heiduk Zdjęcie: Walter Ebenhofer 102 Hala produkcyjna w Schwanenstadt (2004) Projekt: F2Architekten Fischer & Frömel Zdjęcia: Ernst Heiduk 103 Zakład przemysłowy w Wolfurt (2005) Projekt: architekt Gerhard Zweier Zdjęcia: Ernst Heiduk 104 Hala wystawowa w Wels (2007) Projekt: AT4 - Architekten Źródło: www.salzburger-fenster.at/dbgfx/artikel/4431_1_17-wels-01.jpg Zdjęcie: Ernst Heiduk 105 Nowe schronisko alpejskie (Schiestlhaus) na wysokości 2154 m n.p.m. w standardzie budownictwa pasywnego (2006) Źródło: http://treberspurg.imgnet.at/Presse/Projekt%20Schiestlhaus/SCHIESTL10_winter.jpg 106 Nowe schronisko alpejskie (Schiestlhaus) na wysokości 2154 m n.p.m. w standardzie budownictwa pasywnego (2006) Projekt: GP-ARGE pos architekten + Treberspurg & Partner Architekten Źródło: http://treberspurg.imgnet.at/Presse/Projekt%20Schiestlhaus/SCH_14_SO_fertig.jpg 107 Modernizacja domu jednorodzinnego w Pettenbach 2005 Projekt: Lang Consulting Źródło: IG Passivhaus Österreich www.igpassivhaus.at 108 Modernizacja do standardu budownictwa pasywnego domu wielorodzinnego w Linzu (2006) Projekt: biuro architektoniczne ARCH+MORE Ingrid Domenig-Meisinger + Gerhard Kopeinig Zdjęcia: Gerhard Kopeinig 109 Polski Instytut Budownictwa Pasywnego Dipl. –Ing. Günter Schlagowski ul. Homera 57, 80-299 Gdańsk-Osowa Budynek pasywny Budynki 3-litrowe Budynek biurowy 5-litrowy 110 Polski Instytut Budownictwa Pasywnego Dipl. –Ing. Günter Schlagowski ul. Homera 57, 80-299 Gdańsk-Osowa Budynek pasywny Budynki 3-litrowe Budynek biurowy 5-litrowy Budynki energooszczędne oraz budynek pasywny zaopatrywane są w ciepło dla celów ogrzewczych ze źródeł ciepła (kocioł kondensacyjny, termiczne kolektory słoneczne) zlokalizowane w budynku biurowym 111 Polski Instytut Budownictwa Pasywnego Dipl. –Ing. Günter Schlagowski ul. Homera 57, 80-299 Gdańsk-Osowa 112 Polski Instytut Budownictwa Pasywnego Dipl. –Ing. Günter Schlagowski ul. Homera 57, 80-299 Gdańsk-Osowa 113 Polski Instytut Budownictwa Pasywnego Dipl. –Ing. Günter Schlagowski ul. Homera 57, 80-299 Gdańsk-Osowa 114 Polski Instytut Budownictwa Pasywnego Dipl. –Ing. Günter Schlagowski ul. Homera 57, 80-299 Gdańsk-Osowa 115 Roman Pieprzyk Politechnika Poznańska Centrum Budownictwa Pasywnego e-mail: [email protected] Dziękuję Państwu za uwagę