Model wypalenia zawodowego Christna Maslach

Model wypalenia zawodowego Christna Maslach
Definicją operacyjną najszerzej stosowaną w badaniach nad wypaleniem i odpowiadającym jej
narzędziem pomiarowym jest model opracowany przez Jackson i Maslach (1986, za: Maslach,
2004). Definiują one wypalenie zawodowe jako psychologiczny zespół wyczerpania
emocjonalnego, depersonalizacji oraz obniżonego poczucia dokonań osobistych, który może
wystąpić u osób pracujących z innymi ludźmi w pewien określony sposób. Wyczerpanie
emocjonalne odnosi się do poczucia danej osoby, że jest nadmiernie obciążona emocjonalnie,
a jej zasoby emocji zostały w znacznym stopniu uszczuplone. Depersonalizacja dotyczy
negatywnego, bezdusznego lub zbyt obojętnego reagowania na innych ludzi, którzy zwykle są
odbiorcami usług z jej strony. Obniżone poczucie dokonań osobistych odnosi się do spadku
poczucia własnej kompetencji i sukcesów w pracy. Definicja ta została opracowana na
podstawie kilku lat badań eksploracyjnych, obejmujących wywiady, ankiety oraz obserwacje
osób pracujących w zawodach „ukierunkowanych na ludzi”, prowadzonych w warunkach
naturalnych.
W trakcie badań nad procesami poznawczymi, za pomocą których ludzie przyporządkowują
jakieś określenie danemu doznaniu i w ten sposób nadają mu znaczenie, Maslach natknęła się
na pojęcia z literatury medycznej, które okazały się istotne dla tematu wypalenia zawodowego.
Pierwsze z nich to pojęcie „zdystansowanej troski”, które odnosi się do idealnego połączenia
współczucia z dystansem emocjonalnym; drugie to „obronna dehumanizacja” – odnosi się do
procesu chronienia siebie przed obezwładniającymi emocjami przez reagowanie na innych ludzi
bardziej jak na przedmioty, niż na osoby. Pojęcia te rzucają pewne światło na kwestię, jak
ludzie radzą sobie z silnym pobudzeniem emocjonalnym.
Z wywiadów eksploracyjnych przeprowadzonych przez Maslach wynikało, że doświadczenie
emocjonalne odgrywa ważną rolę w sprawowaniu opieki zdrowotnej (badania Maslach w
pierwszej fazie dotyczyły lekarzy, pielęgniarek i osób pracujących w dziedzinie zdrowia
psychicznego – natomiast w drugiej, późniejszej fazie, rozciągnięto je na przedstawicieli innych
„helping professions”, co wyłoniło podobne wnioski i doprowadziło do stwierdzenia, że
wypalenie jest syndromem o możliwych do zidentyfikowania prawidłowościach). Ponadto
„zdystansowana troska” okazała się być nieosiągalnym ideałem, a nie możliwą do osiągnięcia
rzeczywistością. Trzeci ogólny wniosek dotyczył samooceny kompetencji zawodowych –
doświadczenie silnego pobudzenia emocjonalnego często interpretowano jako nieumiejętność
„zachowania się w sposób profesjonalny” (czyli pozbawiony emocji, chłodny, obiektywny) i
skłaniało ludzi do kwestionowania ich zdolności do pracy w danym zawodzie. Z
przeprowadzonych badań jasno wynikało, iż świadczenie usług lub zapewnienie opieki jest
bardzo wymagającym i angażującym zawodem, a wyczerpanie emocjonalne nie jest zwykłą
reakcją na przeciążenie taką pracą. Należy jednak zauważyć, że pojęcie wyczerpania zakłada
uprzedni stan wysokiego pobudzenia czy przeciążenia, a nie stan niskiego pobudzenia czy
niedociążenia.
1/2
Model wypalenia zawodowego Christna Maslach
Drugi element definicji – depersonalizacja – także wyłonił się z materiału wywiadów (mianowicie
z opisów). Hamowanie współczucia dla klientów przez emocjonalne dystansowanie się od nich
(zdystansowana troska) badani uważali za dobry sposób uchronienia się od silnego pobudzenia
emocjonalnego, które mogłoby przeszkodzić w efektywnym funkcjonowaniu podczas
wykonywania obowiązków zawodowych. Jednak brak równowagi między nadmiernym
zdystansowaniem się a niewielką troską, skłaniał personel do reagowania na klientów w
negatywny, bezduszny i zdehumanizowany sposób (Maslach, 2004).
Empiryczny materiał dowodowy Maslach dostarczył argumentów do rozpatrywania wypalania
zawodowego jako wielowymiarowy model. Ten trójwymiarowy model wypalenia zawiera w sobie
element pojedynczego wymiaru (wyczerpanie emocjonalne) oraz dwa inne wymiary, czyli
depersonalizację (reakcję na innych) i obniżone poczucie dokonań osobistych (reakcję na
siebie).
Z psychospołecznej analizy wypalenia zawodowego autorka wywnioskowała, że jest ono
indywidualnym doświadczeniem osadzonym w kontekście złożonych relacji społecznych i że
obejmuje pojęcie danej osoby o sobie oraz o innych. Uwzględnienie tylko stresowego
komponentu tego doświadczenia nie wystarcza, ponieważ ignoruje dwa pozostałe komponenty
– samoocenę i stosunek do innych. W trójskładnikowym modelu wypalenia obniżone poczucie
dokonań osobistych odzwierciedla wymiar samooceny, a depersonalizacja stara się oddać
wymiar relacji interpersonalnych. Dodając te dwa komponenty wykraczamy poza pojęcie stresu.
Chcąc badać wypalenie na większych próbach a nie tylko polegać na relacjach niewielu osób,
Maslach i Kelly rozpoczęły serię kwestionariuszowych badań ankietowych.
Badania te były częścią psychometrycznego programu badawczego, który posłużył do
opracowania wystandaryzowanego narzędzia pomiarowego – MBI (Maslach Burnout Inventory
– Kwestionariusz Wypalenia Zawodowego Maslach). Narzędzie to zostało skonstruowane w
taki sposób, by pozwalało oszacować trzy komponenty zespołu wypalenia: wyczerpanie
emocjonalne, depersonalizację i obniżone poczucie dokonań osobistych.
2/2