rzeganiu roli informacji oraz systemów i

Streszczenie
Przedmiotem pracy jest zagadnienie sprzeczności i niespójności w postrzeganiu roli informacji oraz systemów informacyjnych w odniesieniu do zastosowań informatyki w życiu publicznym, widocznych przede wszystkim w administracji publicznej i gospodarce.
W pracy sformułowano tezę, iż źródłem obserwowanych sprzeczności jest
społeczne niezrozumienie czy nawet nieuświadamianie sobie relacji między rolą
informacji i struktur informacyjnych a regułami budowy systemów informacyjnych oraz systemów informatycznych mających implementować ich działania.
Rezultatem są trudności we wdrażaniu i korzystaniu z systemów informatycznych,
przejawiające się przede wszystkim w działaniach nazywanych zbiorczo pojęciem
informatyzacji administracji publicznej.
W celu uzasadnienia powyższej tezy poddano analizie wdrożenia wybranych
systemów informatycznych w administracji publicznej, ważnych z punktu widzenia działania administracji oraz ich oddziaływania na obywateli i przedsiębiorców,
a także na samą administrację. Ponieważ postawiono tezę o błędnym rozumieniu
roli informacji, dlatego analiza wdrożeń systemów przeprowadzona została w taki
sposób, by ukazać błędy założeń czy ułomności koncepcji, jakie leżały u podstaw
decyzji o budowie tych systemów.
Przedstawione w pracy opisy wdrożeń systemów ilustrują też dodatkową
kwestię stawianą przez autora, dotyczącą błędnie formułowanego celu informatyzacji. Otóż systemy informatyczne w administracji mają pomagać instytucjom
publicznym i całej administracji w wykonywaniu ich podstawowych funkcji: w służeniu społeczeństwu, w sprawnym regulowaniu, w realizacji funkcji opiekuńczych,
utrzymaniu ładu i bezpieczeństwa publicznego. Tymczasem w odbiorze społecznym jako cel wielu wdrożeń systemów informatycznych po roku 1989 przejawiała
się tylko i wyłącznie zmiana wewnętrznych mechanizmów działania urzędów (określanych angielskim terminem Back Office). Prowadzona w ten sposób informatyzacja nie tylko nie usprawnia obsługi obywateli i przedsiębiorców, ale często
narzuca im dodatkowe obciążenia i obowiązki, nierzadko zwiększając też obciążenie samej administracji.
Praca podzielona jest na dwie główne części odzwierciedlające chronologię
informatyzacji instytucji publicznych w Polsce.
Część pierwsza, obok wstępu zawierającego uwagi dotyczące zakresu pracy i
przyjętej taksonomii oraz odniesienia do modeli informacyjnych administracji i
gospodarki (rozdział 1.), zawiera krótki przegląd historii budowy systemów informacyjnych administracji – od państwa feudalnego przez wczesny okres mechanizacji obliczeń (rozdział 2.) do czasu zmiany modelu informacyjnego administracji i gospodarki – zmianie towarzyszącej przemianie ustrojowej kraju, jaka
dokonała się w roku 1989 (rozdział 3.).
Część druga obejmuje okres po 1989 r. po dzień dzisiejszy. Wstępem do niej
jest rozdział 4. zawierający krótkie omówienie zmiany paradygmatu zastosowań
informatyki. Zachodziła ona w tym okresie na całym świecie, natomiast w Polsce
praktycznie pojawiła się jednocześnie ze zmianą ustrojową. Następnie analizowane są pierwsze wdrożenia dużych systemów informatycznych w kluczowych
obszarach sfery publicznej: w administracji skarbowej i celnej, w ubezpieczeniach
społecznych, w ewidencji pojazdów i kierowców oraz w sądownictwa. W rozdziale
tym są też spostrzeżenia dotyczące informatyzacji administracji samorządowej.
Rozdział 5. poświęcono informatyzacji publicznej ochrony zdrowia, analizując przykłady szczególnie silnego rozdźwięku między potrzebami obywateli, modelami informacyjnymi a wdrażanymi systemami informatycznymi. W rozdziale 6.
rozważana jest rozbieżność między działającym obecnie modelem informacyjnym
administracji publicznej a rozwiązaniami informatycznymi stosowanymi w usługach e-administracji. W rozdziale 7. omawiane jest zagadnienie obciążeń administracyjnych. Zdaniem autora jest ono kluczowe dla oceny skutków nieprawidłowego postrzegania roli informacji, umożliwiając pomiar efektów wdrożeń
systemów informatycznych – w tym także wdrożeń prowadzonych przy błędnych
założeniach dotyczących struktur informacyjnych. W szczególności dotyczy to rozważanych w poprzednim rozdziale usług e-administracji. Skutki nieuświadamiania
sobie istnienia tych obciążeń przez legislatorów i przedstawicieli administracji decydujących o budowie systemów informatycznych ilustrowane są analizą dwóch
obszarów, w których takie negatywne zjawiska
są widoczne najwyraźniej:
niektórych obszarów statystyki publicznej (dotyczących przedsiębiorców) oraz
obowiązku meldunkowego (dotyczącego obywateli). Rozdział 8. zawiera analizę
wybranych przykładach ze sfery elektronizacji obrotu gospodarczego, głównie
dotyczących styku z administracją skarbową.
W rozdziale 9. ujęto kwestie
postrzegania obecności i roli samej informatyki (sprzętu i oprogramowania) przez
ogół społeczeństwa oraz przez małe i średnie firmy w Polsce.
Rozdział 10. zawiera podsumowanie wyników pracy oraz rozważania na
temat możliwych kierunków zmian. Zdaniem autora zmiany postrzegania roli
informacji i tworzenia systemów w administracji publicznej mogą łatwiej przebiegać w nowym modelu zarządzania publicznego, określanym pojęciem Otwartego Rządu, a polegającym na otwartym współdziałaniu administracji z różnymi
aktorami życia publicznego.
Załącznik zawiera opinie kilkunastu teoretyków i praktyków – działających w
różnych obszarach zastosowań informatyki – na temat czynników sprzyjających
informatyzacji administracji publicznej oraz hamujących tę informatyzację. Opinie
zostały zebrane przez autora w marcu i kwietniu 2014 r. drogą krótkich
wywiadów indywidualnych.