PDFotwiera się w nowym oknie

Sygn. akt VI ACa 414/09
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 14 października 2009 r.
Sąd Apelacyjny w Warszawie VI Wydział Cywilny w składzie:
Przewodniczący - Sędzia SA – Krzysztof Tucharz (spr.)
Sędzia SA
– Ewa Klimowicz-Przygódzka
Sędzia SO (del.)
– Ewa Stefańska
Protokolant:
– ref. stażysta Agnieszka Janik
po rozpoznaniu w dniu 14 października 2009 r. w Warszawie
na rozprawie sprawy z powództwa Z. R. i L. R.
przeciwko […]w W.
o zapłatę
na skutek apelacji powodów
od wyroku Sądu Okręgowego w Warszawie
z dnia 10 lutego 2009 r.
sygn. akt XXV C 35/07
I. oddala apelację;
II. nie obciąża powodów obowiązkiem zwrotu pozwanemu kosztów
postępowania apelacyjnego.
MS/C Wyr.4 Wyrok Sądu odwoławczego
2
UZASADNIENIE
Wyrokiem z dnia 10 lutego 2009 r. Sąd Okręgowy w Warszawie
zasądził od […] na rzecz Z. R. i L. R. kwotę 3.690 zł z ustawowymi
odsetkami od dnia wydania orzeczenia, do dnia zapłaty a w pozostałym
zakresie powództwo oddalił, znosząc wzajemnie między stronami koszty
zastępstwa procesowego.
Powyższe rozstrzygnięcie zapadło w oparciu o następujące ustalenia
faktyczne i rozważania prawne:
W dniu […] października 2001 r. około godz. 20-ej syn powodów – P.
R. został potrącony ze skutkiem śmiertelnym w miejscowości S. przez
samochód osobowy, którego nie udało się zidentyfikować, podobnie jak
tożsamości kierowcy.
Poszkodowany naruszył zasady poruszania się po drodze nie ustępując
pierwszeństwa nadjeżdżającemu w jego stronę pojazdowi. Charakter
doznanych przez niego obrażeń ciała wskazuje na to, że znajdował on się
wówczas w nietypowym ustawieniu do przedmiotowego pojazdu tj.
prawdopodobnie klęczał na jezdni lub przyjął pozycję pochyloną. Badania
krwi denata wykazało zawartość w niej 2,1 promila alkoholu etylowego
a taki stan nietrzeźwości powoduje zaburzenia równowagi.
Kierujący samochodem, mógł dostrzec pieszego z odległości 100 m
jeżeli używał świateł drogowych i mógł uniknąć potrącenia pieszego.
Jednak zasadniczą przyczyną wypadku było nieprawidłowe
postępowanie poszkodowanego, którą to okoliczność Sąd ustalił na
podstawie opinii […] w W.
Przed
tym
tragicznym
zdarzeniem
P.
R.
zamieszkiwał
z rodzicami, prowadząc z nimi wspólne gospodarstwo domowe.
3
Z uwagi na problemy zdrowotne z rękami (wypadanie barków ze
stawów) został zwolniony ze służby wojskowej i podjął pracę na stanowisku
montera – zbrojarza w W. W miarę możliwości pomagał też rodzicom w
czynnościach dnia codziennego.
W związku ze śmiercią syna powodowie ponieśli koszty w postaci
wydatków na: zakup ubrania dla zmarłego (740 zł), organizację pogrzebu
(około 1.000 zł), zakup trumny (950 zł), przygotowania poczęstunku dla
rodziny i osób bliskich, uczestniczących w pogrzebie w ogólnej liczbie około
5-60 osób.
W pozwie z dnia […] stycznia 2007 r. powodowie domagali się
zasądzenia od pozwanego Funduszu, na rzecz każdego z nich, kwot po
50.000 zł tytułem odszkodowania za znaczne pogorszenie ich sytuacji
życiowej, po śmierci syna a ponadto dochodzili zwrotu wydatków, jakie
powstały w związku z tym tragicznym zdarzeniem w łącznej wysokości
20.870 zł, wraz z ustawowymi odsetkami od dnia wniesienia pozwu.
Strona pozwana wnosiła o oddalenie powództwa w całości, podnosząc
zarzut przedawnienia roszczenia oraz nieudowodnienia roszczeń co do
zasady.
W ocenie Sądu Okręgowego, dochodzone pozwem żądanie nie było
przedawnione gdyż należało zastosować tu termin wskazany w art. 4421 § 2
k.c.
Jeżeli chodzi o zachowanie kierującego pojazdem to nie można
wykluczyć jego zawinienia mimo, że P. R. wtargnął na jezdnię
w stanie nietrzeźwości, wobec nieznajomości osoby sprawcy, jak również
samochodu, którym się on poruszał.
Odnosząc
się
do
najważniejszego
roszczenia
powodów
–
odszkodowania z tytułu znacznego pogorszenia się ich sytuacji życiowej, po
4
śmierci syna. Sąd uznał, że brak jest w sprawie dowodów, które
wskazywałyby na zaistnienie takiego stanu rzeczy.
Za powyższym poglądem przemawiają następujące okoliczności:
P. R. cierpiał na poważne schorzenie, które ograniczało go znacznie w
możliwości świadczenia, na rzecz powodów różnych prac fizycznych, nie
przedłożono
żadnego
zaświadczenia
na
poparcie
informacji
o wysokości osiąganych przez niego zarobków, lub podejmowanie przez
niego, dodatkowo, dorywczych prac z których miał uzyskiwać środki
przeznaczone na zaspokajanie swoich własnych potrzeb.
Brak jest też dowodów wskazujących na istnienie związku pomiędzy
pogorszeniem się stanu zdrowia powódki, wskutek tej tragedii rodzinnej,
a faktem wcześniejszego przejścia powódki na emeryturę.
Sąd podkreślił, że celem odszkodowania przewidzianego w art. 446
§ 3 k.c. jest zrekompensowanie rzeczywistego i znacznego pogorszenia się
materialnych podstaw egzystencji najbliższych członków rodziny zmarłego
(lub utraty możliwości polepszenia warunków ich życia w przyszłości) a nie
wynagrodzenie samych cierpień moralnych.
W opinii Sądu przeprowadzone w sprawie dowodu nie pozwalają
stwierdzić, że nastąpiło pogorszenie sytuacji życiowej powodów w sposób
znaczny, w dłuższym okresie czasu.
Co się zaś tyczy poniesionych przez stronę powodową kosztów
związanych z pogrzebem syna, to zostały one uwzględnione tylko
w niewielkim zakresie w oparciu o przepis art. 5 k.c.
Poza kosztami zakupu trumny powodowie nie udokumentowali faktu
poniesienia szeregu innych, wskazanych przez nich wydatków (np. opłaty
cmentarne, wykonanie nagrobka).
W tej sytuacji Sąd doszedł do wniosku, kierując się uprawnieniem
przewidzianym w art. 322 k.p.c., iż oprócz kosztów jak: koszt zakupu
5
ubrania dla zmarłego – 740 zł, stypy dla 40 osób, po 25 zł na każdego
uczestnika, oraz inne koszty pogrzebu w kwocie 1.000 zł co daje łącznie
kwotę 3.690 zł. W pozostałym zakresie Sąd uznał tego rodzaju roszczenia za
bezzasadne.
Odsetki zostały zasądzone od daty wyroku, mając na uwadze
okoliczność,
że
powodowie
nie
zgłosili
szkody
do
pozwanego
w postępowaniu przesądowym oraz istnienie zdecydowanych wątpliwości co
do zasady i zakresu odpowiedzialności pozwanego, które mogły zostać
wyjaśnione dopiero w toku niniejszego postępowania a także wobec oparcia
pozytywnego dla powodów rozstrzygnięcia na zasadach współżycia
społecznego (ze względu na ciężką sytuację powodów).
O kosztach procesu Sąd Okręgowy orzekł, stosując przepis art. 102
k.c.
Od tego wyroku apelację wnieśli powodowie zarzucając: naruszenie
prawa materialnego przez błędną jego wykładnię a w szczególności art. 481
k.c. w zw. z art. 817 k.c. wskutek przyjęcia, że odsetki od zasądzonego
roszczenia należą się od daty wyroku a ponadto sprzeczność istotnych
ustaleń Sądu z treścią zebranego w sprawie materiału wobec uznania, że na
skutek tragicznej śmierci syna nie pogorszyła się znacznie sytuacja życiowa
powodów.
Wskazując na te zarzuty powodowie domagali się zmiany
zaskarżonego wyroku oraz zasądzenie na rzecz każdego z nich od […], kwot
po 30.000 zł jako odszkodowań z tytułu znacznego pogorszenia ich sytuacji
życiowej oraz kwoty 2.500 zł z tytułu kosztów wzniesienia synowi nagrobka
wraz z odsetkami od dnia 11 stycznia 2007 r. do dnia zapłaty a ponadto
zasądzenia odsetek ustawowych od uwzględnionej części, począwszy od
dnia 11 stycznia 2007 r.
6
W apelacji zostało również zawarte żądanie zasądzenia od pozwanego,
na rzecz powodów kosztów postępowania.
Strona pozwana domagała się oddalenia apelacji w całości
i obciążenia skarżących, kosztami postępowania odwoławczego.
Sąd Apelacyjny zważył co następuje:
Apelacja powodów pozbawiona jest uzasadnionych podstaw
prawnych.
Jeżeli chodzi o rzekome naruszenie przez Sąd Okręgowy przepisów
prawa materialnego – w odniesieniu do przyjętej w wyroku początkowej
daty biegu odsetek od zasądzonej tam kwoty – to powyższy zarzut należy
uznać za całkowicie chybiony.
Poza sporem jest okoliczność, że powodowie skierowali od razu swoje
roszczenia na drogę postępowania sądowego.
Tymczasem, zgodnie z art. 108 ustawy z dnia 22 maja 2003 r.
o
ubezpieczeniach
obowiązkowych,
Ubezpieczeniowym
Funduszu
Gwarancyjnym i Polskim Biurze Ubezpieczycieli Komunikacyjnych (Dz. U.
Nr 124, poz. 1152 ze zm.):
- uprawniony do odszkodowania zgłasza swoje roszczenia do Funduszu
przez
którykolwiek
zakład
ubezpieczeń,
wykonujący
działalność
ubezpieczeniową w grupach obejmujących ubezpieczenia obowiązkowe
i w takiej sytuacji zakład ubezpieczeń nie może odmówić przyjęcia
powyższego zgłoszenia. Następnie przeprowadza on postępowanie
w zakresie ustalenia zgłoszenia. I wysokości dochodzonych roszczeń
i
niezwłocznie
przesyła
zebraną
dokumentację
do
Funduszu
powiadamiając o tym osobę zgłaszającą roszczenia.
Z kolei przepis art. 109 ust. 1 tejże ustawy stanowi, że Funduszu jest
obowiązany zaspokoić roszczenie (z tytułu ubezpieczeń obowiązkowych)
7
w terminie 30 dni od otrzymania akt szkody od zakładu ubezpieczeń lub
syndyka upadłości.
Jednakże w przypadku gdy wyjaśnienie okoliczności niezbędnych do
ustalenia
odpowiedzialności
Funduszu
albo
wysokości
świadczenia
w terminie, o którym mowa w ust. 1 było niemożliwe, świadczenie powinno
być wypłacone w terminie 14 dni od dnia wyjaśnienia tych okoliczności (…)
(art. 109 ust. 2).
Skoro pozwany Fundusz powziął wiadomość o całym zdarzeniu
dopiero z treści doręczonego mu odpisu pozwu a z uwagi na ustalenia
poczynione w postępowaniu karnym miał uzasadnione podstawy aby
negować swą odpowiedzialność nie mógł tym samym pozostawać w zwłoce
ze spełnieniem jakiejkolwiek części dochodzonego roszczenia, do czasu
zakończenia postępowania dowodowego przed Sądem I instancji, które
pozwoliło wyjaśnić wszystkie istotne okoliczności tej sprawy.
W tym miejscu trzeba jednak zauważyć, iż motywy zaskarżonego
orzeczenia odnoszące się do rozważań dotyczących odpowiedzialności
pozwanego są wzajemnie z sobą sprzeczne.
Z jednej strony Sąd wskazuje, że z przedstawionego materiału
dowodowego nie wynika odpowiedzialność Funduszu, oparta na przepisie
art. 436 § 1 k.c. w zw. z art. 435 § 1 k.c. z drugiej zaś podkreśla, iż
niemożliwe jest całkowite zwolnienie się pozwanego z odpowiedzialności
skoro nie sposób przyjąć braku zupełnego zawinienia ze strony kierowcy, by
w następnym zdaniu stwierdzić, iż podstawę prawną zasądzonej, na rzecz
powodów, kwoty stanowi przepis art. 5 k.c. (k. 230 a.s.).
W innym zaś miejscu Sąd dochodzi do wniosku, że nastąpiło
zdecydowanie przyczynienie się syna powodów do zaistniałego wypadku
(k. 231 a.s.).
8
Ta ostatnia konstatacja uprawniałaby z kolei do przyjęcia poglądu
odpowiedzialności Funduszu za szkodę, wyrządzoną przez kierującego
pojazdem mechanicznym (którego tożsamości nie udało się ustalić), na
podstawie art. 436 § 1 k.c. w zw. z art. 435 k.c., skoro sprawca wypadku
(a w ślad za nim i pozwany) mógłby uwolnić się od odpowiedzialności
cywilnej poprzez wykazanie, że wyłączną przyczyną szkody było zawinione
zachowanie się poszkodowanego.
Natomiast przewidziana w art. 362 k.c. instytucja przyczynienia się
poszkodowanego do powstania lub powiększenia szkody ma jedynie wpływ
na ocenę zakresu jej naprawienia, a nie na to, czy w ogóle powstaje taki
obowiązek.
Co się tyczy zastosowania przepisów art. 5 k.c. to w doktrynie
i orzecznictwie utrwalony jest pogląd, iż tzw. klauzule generalne nie mogą
stanowić samodzielnej podstawy prawnej uzasadniającej roszczenie ani też
podstawy orzeczenia uwzględniającego powództwo (vide: orzeczenie Sądu
Najwyższego z dnia 14 stycznia 1970 r. II CR 609/69 publ. OSP 12/70,
poz. 250).
Analizując zebrany w sprawie materiał dowodowy a w szczególności
sporządzoną na zlecenie Sądu, opinię przez […] (k. 132 – 156 a.s.) oraz
wyjaśnienia złożone na rozprawie przez przedstawicieli tego Instytutu (k.
183-186) należało przyjąć, iż brak jest dostatecznych przesłanek,
wskazujących
na
niemożność
przypisania
kierującemu
pojazdem
jakichkolwiek błędów oraz na jednoznaczne przesądzenie, że nie mógł on
uniknąć potrącenia pieszego.
Natomiast zachowanie poszkodowanego dawało podstawy do
przypisania mu wyższego stopnia przyczynienia się do powstania wypadku
niż uznają to sami skarżący.
9
Nieuzasadniona jest ich polemika z ustaleniami Sądu Okręgowego,
który wskazuje na szereg okoliczności obciążających ofiarę wypadku.
Sąd miał podstawy aby uznać, iż osoba u której stwierdzono poziom
alkoholu we krwi rzędu ponad 2 promila mogła mieć zaburzenie równowagi
a sekcja zwłok wykazała, że uderzenie nastąpiło, gdy poszkodowany
znajdował się na jezdni w nietypowej pozycji, która stanowiła poważne
trudności w dostrzeżeniu go (w porze wieczorowej) przez kierującego
pojazdem. Kierowca nie miał też obowiązku używania w miejscu zdarzenia
świateł drogowych.
Dlatego też, w opinii Sądu Apelacyjnego przyczynienie się P. R. do
powstania szkody powinno zostać określone na co najmniej 60%.
Prawidłowo postąpił Sąd Okręgowy uznając za nieudowodnione przez
powodów
roszczenia,
które
na
obecnym
etapie
postępowania
są
przedmiotem sporu.
Jeżeli chodzi o koszty wzniesienia nagrobka to powodowie mieli
obowiązek wykazać, iż wyłożyli na ten cel podaną w pozwie kwotę 2.500 zł,
skoro ta okoliczność nie została przyznana przez stronę przeciwną.
Nic
nie
stało
na
przeszkodzie
aby
zawnioskować
dowód
z przesłuchania (w charakterze świadka) osoby, która wykonywała pomnik,
jeżeli nie wystawiła ona im stosownego rachunku.
Nie sposób też pominąć tu faktu, że postawiony nagrobek miał na celu
uczczenie pamięci nie tylko poszkodowanego ale również drugiego syna
powodów, który spoczywa w tym samym grobie (k. 10 a.s.).
Wreszcie trzeba wskazać, że gdyby nawet tę pozycję potraktować jako
udowodnioną wraz z innymi kosztami, które Sąd I instancji zasądził to
uwzględniając stopień przyczynienia się P. R. do powstania szkody całość
tych roszczeń (6.190 zł) podlegałoby redukcji o 60% co dawałoby kwotę
znacznie niższą niż przyjęta w zaskarżonym wyroku.
10
Taki sam efekt nastąpiłby również przy zastosowaniu nawet
50%-owego
przyczynienia
się
poszkodowanego
do
zaistnienia
przedmiotowego wypadku.
Wbrew zarzutom skarżących Sąd Okręgowy w należyty sposób ocenił
przeprowadzone w sprawie dowody związane ze skutkami tragicznej śmierci
P. R. dla sytuacji życiowej jego rodziców.
Teza powodów o wydatnej pomocy finansowej syna w pokrywaniu
kosztów utrzymania całej rodziny musiała budzić istotne zastrzeżenia.
Po pierwsze: jeżeli poszkodowany był zatrudniony legalnie to nie
powinno być żadnych problemów ze wskazaniem nazwy przedsiębiorstwa,
którego był pracownikiem i z ustaleniem wysokości osiąganych tam
zarobków.
Z oczywistych względów ciężar udowodnienia tych okoliczności
spoczywał na stronie powodowej.
Po drugie: skoro brak było obiektywnych danych w powyższym
zakresie musiały budzić istotne wątpliwości zeznania powodów i siostry
zmarłego o jego wkładzie finansowym w budżet domowy na poziomie około
1.000 zł miesięcznie, oprócz innych przeznaczonych na zaspokajanie jego
osobistych potrzeb.
Po trzecie: nie można uznać jako dowolnego poglądu Sądu, że z uwagi
na stwierdzone u P. R. schorzenie nie byłby w stanie zaangażować się w
prace związane z wykończeniem domu rodzinnego lub wykonywaniem tam
innych robót, wymagających znacznego wysiłku fizycznego.
Fakt, że w przeszłości poszkodowany świadczył tego rodzaju prace nie
oznacza, że byłby również do tego zdolny gdyby nie zaistniał tragiczny
wypadek. Przedmiotowe zdarzenie nastąpiło zaledwie po upływie kilku
miesięcy od zwolnienia syna powodów z obowiązku odbywania służby
wojskowej, właśnie z uwagi na stan jego zdrowia.
11
Po czwarte: należało uznać jako gołosłowne twierdzenia powodów, że
wcześniejsze przejście powódki na wcześniejszą emeryturę (z czym wiązał
się spadek dochodów) było konsekwencją tego, że
podupadła ona na
zdrowiu wskutek traumatycznych przeżyć związanych ze śmiercią syna.
Po piąte: co najmniej dyskusyjną jest teza skarżących, że zgon syna
spowodował utratę realnej możliwości polepszenia warunków ich życia
w przyszłości. Powód, jako młody człowiek założyłby prawdopodobnie
w niedalekiej przyszłości własną rodzinę i nie mógłby świadczyć pomocy
finansowej rodzicom bądź udzielić im znaczącej pomocy w innej formie.
Słusznie zatem Sąd Okręgowy przyjął, że strona powodowa nie
wykazała zaistnienia ustawowej przesłanki, która uzasadniałaby przyznanie
skarżącym odszkodowań, o których mowa w art. 446 § 3 k.p.c.
W tym stanie rzeczy wniesiona apelacja podlegała oddaleniu
z mocy art. 385 k.p.c.
Z uwagi na trudną sytuację materialną powodów oraz wiek, osobisty
dramat, jaki przeżyli w związku ze śmiercią syna Sąd Apelacyjny uznał, iż
zachodzą w sprawie szczególne okoliczności, uzasadniające odstąpienie od
obciążania skarżących obowiązkiem zwrotu stronie pozwanej kosztów
zastępstwa prawnego w postępowaniu apelacyjnym, stosownie do treści
art. 102 k.p.c. w zw. z art. 391 § 1 k.p.c.
bk