Jezuici - Krasnystaw

Jezuici
Jezuici
Hasło: Wszystko na większą chwałę Bożą.
Charyzmat: ?do obrony i szerzenia wiary oraz doskonalenia dusz w życiu i nauce
chrześcijańskiej przez głoszenie kazań, wykłady i posługę słowa Bożego oraz przez ćwiczenia
duchowne, nauczanie religii, niesienie pociechy duchowej? [72].
Misjonarze jezuiccy przybyli z Lublina w roku 1685 [25,62]. Oficjalna instalacja w katedrze
odbyła się w dzień Trzech Króli roku 1691. Początkowo pracowali przy katedrze, w której mieli
konfesjonał i ambonę. Od około 1692 korzystali też z filialnego kościoła Św. Anny. Byli
kaznodziejami katedralnymi, teologami biskupa, egzaminatorami kleru. Biskup chełmski Jacek
Święcicki uposażył rezydencję w roku 1694 sumą 24.000 złp., wsiami Worczyn, Puszów i 3
legatami mszalnymi [25]. w latach 1720?1770 w Krasnymstawie rezydowało 18?39 zakonników.
w sumie, przez krasnostawską placówkę przewinęło się 183 zakonników [62].
Kościół jezuicki pod wezwaniem Św. Franciszka Ksawerego, według planów Jana Delamarsa
SJ, budowano w latach 1697?1715, konsekrowano 1741.X.05 [27]. Sam kościół ukończono w
roku 1715 [62], w latach 1730?1741 dobudowano wieże, rozbudowywano i wyposażano do
1760. Po kasacie zakonu, zamieniono 1776 na katedralny, w 1826 na parafialny.
Dobrodziejami rezydencji byli Potoccy na Podhąjcach i Krystynopolu, Feliks wojewoda
krakowski z żoną Krystyną z Lubomirskich, syn Michał, wojewoda wołyński z żoną Zofią
Czarniecką, podkoniuszyna Maria Gołuchowska, podskarbina kor. Anna Zamojska, ordynatowa
Tomaszowa Zamojska. Hetmanowa Feliksowa Potocka życzliwość dla nich przekazała córce
jedynaczce, Marii Jabłonowskiej, 2-o voto Adamowej Tarłowej. z ich darowizn superior Jan
Reut zakupiwszy domki i place, postawił obszerny dom rezydencyjny, gotował material do
budowy szkół i kościoła, gdy po śmierci biskupa Święcickiego 1696 r., kapituła chełmska
założyła
veto, i odebrała place, domy i folwark,
jakoby za jej pieniądze przez biskupa kupione. Sprawa, oparła się o nuncjusza papieskiego. Za
Jezuitami orędowała hetmanowa Feliksowa Potocka, która darowała im 100.000 złp. Zawarto
porozumienie; Jezuici oddadzą kapitule dom (starą rezydencję), ogród i folwark, ta zaś zostawi
im place i pozwoli budować szkoły i kościół. Fundację krasnostawską pomnożyły wsie: Turów,
kupiony przez superiora Reuta, z kościółkiem i stacją misyjną, Orłów i Wólka Orłowska od
kasztelana bracławskiego Rafała Sarbiewskiego, i prawem zastawnym wieś Trzebin od Marii
Gołuchowskiej, 2-o
voto Grothusowe
j. Po klęskach wojny północnej, w roku 1720 zamieniono rezydencję na kolegium [25].
1/3
Jezuici
?Nareszcie gdy sejm niemy 1717 roku uciszył Rzpltę, a dobra fundacyjne opamiętały się z
zniszczenia i ruin lat poprzednich, jenerał Franciszek Retz podniósł rezydencyę krasnostawską
do rzędu kolegium w styczniu 1720 r., a pierwszym jego rektorem zamianował ostatniego
superiora Wojciecha Skarzyńskiego. w nowem kolegium mieszkało 9 księży, magistrów dwóch i
7 braci, między nimi heraldyk Kasper Niesiecki, jako kaznodzieja Katedralny. w szkołach
uczono humaniorów i retoryki. Obok szkół istniało seminaryum kleryków, które po dwuletniej
przerwie wykładów teologii moralnej, założył, utrzymywał i zarządzał biskup sufragan chełmski
Czulski, prefektem tylko i profesorem był Jezuita O. Antoni Siarkiewicz. Po śmierci sufragana
1724 r. rektor Bartłomiej Luder, chciał objąć całą administracyę seminaryum i naznaczył
regensem O. Niesieckiego; oparł się biskup Krzysztof Szembek, a bardziej jeszcze przeciwną
była kapituła, więc rektor całe seminaryum także i prefekturę oddał biskupowi, Niesiecki jednak
pozostał
nadal profesorem teologii moralnej? [25].
Rezydencję i szkoły niższe z klasami gramatyki otworzyli Jezuici w roku 1688, klasy poetyki i
retoryki oraz kurs teologii moralnej dla kleru diecezjalnego od 1691, teatr szkolny czynny od
około 1690 do kasaty zakonu (zachował się kodeks dramatów z lat 1732-48), bursę muzyków
od około 1700, bursę ubogich 1713, seminarium diecezjalne 1718 r. Dla kleryków jezuickich
były: retoryka 1739?41 i 1758?59, studia filozoficzne 1760?73 a także studia matematyki
1728?36 z fundacji Marianny z Potockich Tarłowej. w chwili kasaty zakonu, Jezuici prowadzili
czteroklasową szkołę średnią oraz kurs filozofii i teologii. Biblioteka w chwili kasaty, liczyła
ponad 6000 tomów i wiele rękopisów. w oparciu także o te zbiory, Kasper Niesiecki, jezuita
mieszkający w Krasnymstawie przez lat 20, opracował monumentalny herbarz:
Korona Polska
[277].
Obok kolegium jezuickiego (szkoły wyższej) kształcącego dydaktyków na najwyższym
poziomie, w latach 1719?1809 istniało seminarium duchowne dla 12 kleryków erygowane
1719.I.19 przez biskupa Krzysztofa Andrzeja Szembeka. o poziomie wykładów z zakresu
teologii świadczy fakt, że o przyjęcie do seminarium ubiegali się nie tylko absolwenci szkół z
Krasnegostawu, Chełma i Zamościa, ale także z Gniezna, Łucka, Przemyśla i Krakowa [51.C].
Pozostawało pod zarządem biskupa chełmskiego i kapituły katedralnej. w roku 1725 Jezuici
przekazali je diecezji, a w roku 1739 zarząd przejęli księża misjonarze Św. Wincentego á Paulo.
Szkoła parafialna w Krasnymstawie przejęta została przez Komisję Edukacji Narodowej.
Konkordat zawarty 1780.XI.11 przez KEN z Janem Aleksandrowiczem, biskupem chełmskim,
zapewniał utrzymanie szkoły kosztem KEN oraz stwierdzał, że szkoła będzie pod jej
zwierzchnością i dyrekcją, a wizytatorowie kontrolować będą, czy nauki dawane w szkole są
zgodne z przepisami Komisji [316].
2/3
Jezuici
3/3