Nr wniosku: 173901, nr raportu: 3595. Kierownik (z rap.): dr Marcin

Nr wniosku: 173901, nr raportu: 3595. Kierownik (z rap.): dr Marcin Michał Szeliga
Przeprowadzone badania umożliwiły identyfikację kilku odmian krzemieni turońskich proweniencji świętokrzyskiej,
użytkowanych pomiędzy 2. poł. VI a 1 poł. V tys. BC przez społeczności rolnicze linearnego kręgu kulturowego (głównie kultury
ceramiki wstęgowej rytej; dalej KCWR). Ukazały one ponadto istnienie w tym okresie bardzo wyraźnych preferencji
gatunkowych, zorientowanych przede wszystkim na pozyskiwanie i przetwórstwo krzemienia świeciechowskiego, a w
zdecydowanie mniejszym stopniu innych – głównie ciemnoszarych – surowców wzmiankowanej strefy. Na podstawie
morfometrycznych analiz artefaktów z 53 stanowisk rozmieszczonych po obydwu stronach Karpat oraz wyników zastosowanej
względem nich metody składanek, dokonana została rekonstrukcja pełnego procesu przetwórstwa krzemieni turońskich w
najstarszej fazie neolitu, uwzględniająca wszelkie jego etapy oraz warianty, udokumentowane w materiałach źródłowych.
Przeprowadzone badania pozwoliły przy tym wykazać istotne odmienności pod względem charakteru oraz zakresu obróbki
poszczególnych odmian, zorientowanej w przypadku krzemienia świeciechowskiego przede wszystkim na eksploatację wiórów,
zaś pozostałych krzemieni turońskich – niemal wyłącznie na produkcję odłupków. Dokonano również identyfikacji technik
wykorzystywanych w trakcie ich eksploatacji. W świetle pozyskanych danych do produkcji wiórów oraz precyzyjnych napraw
powierzchni eksploatacyjnych rdzeni służyła tzw. technika pośrednika, podczas gdy do eksploatacji odłupków oraz
przygotowywania i zdecydowanej korekcji płaszczyzn rdzeni technika uderzeń bezpośrednich za pomocą kamiennych i
krzemiennych tłuków. Uzyskane wyniki wydatnie uzupełniają, a częściowo również weryfikują, aktualny stan badań nad szeroko
rozumianą wytwórczością krzemieniarską społeczności rolniczych najstarszego odcinka neolitu. Stwarzają one zarazem podstawy
do dalszych studiów technologiczno-technicznych uwzględniających bardziej zróżnicowane spektrum surowcowe.
Istotny rezultat realizowanego projektu stanowi również kompleksowa rekonstrukcja systemu dystrybucji świętokrzyskich
krzemieni turońskich w najstarszej fazie neolitu, wraz z ustaleniem wyraźnych odmienności w zakresie dynamiki i terytorialnej
strefowości tego zjawiska na przestrzeni rozwoju KCWR, przejawiających się m.in. w wyraźnym przesunięciu w środkowej oraz
późnej fazie tej kultury strefy zakarpackiej dystrybucji krzemienia świeciechowskiego na tereny wschodniej i północnowschodniej Słowacji. Proces ten wpisuje się w znacznie szerszy kontekst zjawisk i przemian kulturowych, zachodzących w
dorzeczu górnej Wisły na przełomie VI i V tysiąclecia BC, stanowiąc bezpośrednie odzwierciedlenie intensywnych kontaktów
zainicjowanych przez społeczności skupisk południowopolskich z zakarpackimi ugrupowaniami kręgu wschodniolinearnego.
Kontakty te identyfikowane były dotąd niemal wyłącznie z napływem na północne przedpole Karpat słowacko-węgierskiego
obsydianu oraz występowaniem w obrębie tamtejszych osad importowanej ceramiki zakarpackiej i naśladownictw stylistycznych
w zdobnictwie naczyń. Udokumentowany napływ na tereny wschodniej Słowacji wytworów z krzemienia świeciechowskiego
wyznacza całkiem nową płaszczyznę odniesienia w kontekście przyszłych studiów nad całokształtem transkarpackich kontaktów
interkulturowych we wczesnym neolicie. Realizowany projekt potwierdził ponadto możliwość wpływu lokalnego podłoża mezolitycznego na znajomość i użytkowanie
świętokrzyskich krzemieni turońskich przez społeczności rolnicze wczesnego neolitu. Wskazuje na to zarówno bardzo duża
zgodność w terytorialnym ukierunkowaniu i zasięgu dystrybucji krzemienia świeciechowskiego, czytelna w dyspersji znalezisk
KCWR oraz późnomezolitycznej kultury janisławickiej, jak też wysoka zbieżność jego technologii przetwórstwa w ramach
obydwu horyzontów kulturowych. Pozwala to rozpatrywać użytkowanie i dystrybucję tego surowca na etapie KCWR w
kategoriach kontynuacji pewnych starszych tradycji, odzwierciedlających być może bardziej złożone procesy kulturowe, związane
z asymilacją i akulturacją późnych ugrupowań łowiecko-zbierackich. Stwarza to bardzo istotne perspektywy dla dalszych –
wielopłaszczyznowych – studiów, skoncentrowanych wokół interkulturowych relacji na przełomie mezolitu i neolitu, a ściślej
zagadnień związanych z neolityzacją terenów w dorzeczu górnej Wisły oraz udziału w tym procesie lokalnego żywiołu
mezolitycznego.
Zasadniczym efektem realizacji projektu jest rozprawa doktorska pod tytułem „Turońskie skały krzemionkowe prowincji
świętokrzyskiej w gospodarce surowcowej najstarszych społeczności naddunajskich. Technologia obróbki, dystrybucja i
cyrkulacja”. Potwierdzeniem uznania przez środowisko naukowe znaczenia wyników przeprowadzonych badań było jej
wyróżnienie, przyznane uchwałą Rady Wydziału Nauk Historycznych UMK w Toruniu (15.10.2013 r.). Aktualnie trwają prace
związane z redakcją opracowania pod kątem jego całościowej publikacji. Cząstkowe wyniki przeprowadzonych badań złożone
zostały do druku w formie dwóch tekstów, pt. „The distribution and importance of the Holy Cross Mountains Turonian flints in
the flint raw material economy of the earliest Danubian communities” (artykuł wysłany do redakcji pisma „Acta Archaeologica
Carpathica”) oraz „Materiały krzemienne i obsydianowe z osady kultury ceramiki wstęgowej rytej na stan. 22 w Świlczy, pow.
rzeszowski” (odrębny rozdział monografii stanowiska autorstwa Renaty Zych).