rsi

1
DOLNOŚLĄSKIE CENTRUM STUDIÓW REGIONALNYCH
Ocena wdrażania DSI
Regionalny System Innowacyjny versus Narodowy System Innowacyjny
prof. dr hab. Jacek Sroka
dr Leszek Kwieciński
Uniwersytet Wrocławski
WROCŁAW, 2007
Projekt współfinansowany przez Unię Europejską z Europejskiego Funduszu Społecznego oraz budżetu Państwa
w ramach Zintegrowanego Programu Operacyjnego Rozwoju Regionalnego.
2
Spis treści:
Wstęp…………………………………………………………………………………………3
1. Wymiary regionalizmu…………………………………………………………………….5
1.1.
Region jako polityczna nisza działania……………………………………………….6
1.2.
Region jako społeczno-kulturowa i ekonomiczna nisza działania……………………7
2. Typologia regionów……………………………………………………………………….9
3. Narodowy (Krajowy) System Innowacyjny – ujęcie teoretyczne………………………12
4. Narodowy System Innowacyjny w Polsce………………………………………………17
5. Regionalny System Innowacyjny – ujęcie teoretyczne………………………………….23
6. Regionalne Systemy Innowacyjne na przykładzie założeń DSI…………………………25
Literatura……………………………………………………………………………………..28
3
Wstęp
Od ostatnich dekad XX wieku rządy większości rozwiniętych i rozwijających się
państw starają się działać na rzecz wzmocnienia konkurencyjności a zarazem innowacyjności
narodowych gospodarek. Od początku tej dekady trwa także dyskusja dotycząca właściwej
skali oraz poziomów odpowiednich dla pro-innowacyjnych działań politycznych. W
wiodących koncepcjach europejskich wskazuje się na trzy uzupełniające się płaszczyzny
administracyjnych interwencji, a zarazem wspierania innowacji – unijny, narodowy oraz
regionalny. Jest zarazem dość oczywistym, że administracyjna centralizacja, choć zwykle
niezbyt ‘lubiana’, niezmiennie posiada niewątpliwe zalety. Jej przewaga tkwi przede
wszystkim w możliwości koncentracji zasobów. Co więcej, na naszych oczach, w dość
zaskakujący sposób, nowe technologie z jednej strony ‘wyzwalają’ działania obywatelskie,
przyczyniając się między innymi do wzmocnienia lokalnych forów opinii społecznej, z
drugiej zaś, stają się potężnym narzędziem administracji centralnej, w której archiwach oraz
serwerach zbiegają się rozmaite informacje. Niekiedy twierdzi się nawet stwierdzić, że w tym
kontekście trafne mogą się wydawać naukowe przewidywania oraz artystyczne wizje sprzed
lat, pokazujące możliwość pojawienia się władczego panopticonu, w obrębie którego niemal
wszystkie działania obywateli są stale obserwowane, rejestrowane i katalogowane przez
scentralizowany aparat publiczny.
Współcześnie coraz częściej mamy do czynienia z paradoksem polegającym na tym,
że poszerzaniu szeroko rozumianej wolności jednostek towarzyszy zarazem wzrost kontroli
ich społecznych aktywności, którego celem jest zwiększenie skuteczności publicznych
działań korekcyjnych. Możemy więc w sposób coraz bardziej wolny przemieszczać się przez
administracyjne granice, wyrażać swoje poglądy, organizować się, wywierać presję na
ośrodki władzy, czy realizować swoje innowacyjne przedsięwzięcia ekonomiczne.
Jednocześnie jednak mamy świadomość, iż nasze działania są coraz częściej administracyjnie
rejestrowane. Musimy zatem postępować ściślej według uznanych wartości, obowiązujących
norm, wytyczonych zasad i procedur, a nierzadko również w zgodzie z organizacyjnymi
rytuałami, których celem jest m.in. utrwalanie hierarchicznych pozycji poszczególnych ról.
Paradoks społecznej współczesności, wyrażający się w jednoczesnym zwiększaniu
wolności a zarazem wzroście kontroli, znalazł również swój wyraz w relacjach łączących
administracyjne centra z regionalnymi ‘peryferiami’, co siłą rzeczy uwidacznia się w szeregu
polityk
sektorowych,
w tym
również
w polityce innowacyjnej.
Współczesnemu
4
demokratycznemu państwu zależy zarówno na wzroście wolności i zasobności obywateli, jak
i na zwiększeniu skuteczności działań kontrolnych i korekcyjnych. Jednostkowa wolność
podmiotów generuje społeczny i ekonomiczny postęp, o który władza musi dbać chcąc być
uznawaną. Z kolei działania kontrolne oraz korekcyjne umożliwiają rządowi realizację
założonego kursu, a zarazem legitymizują jego działania w oczach wolnych podmiotów.
Warunkiem pojawienia się tego typu legitymizacji jest stosowanie przez ośrodki decyzyjne
możliwie szerokiego wachlarza narzędzi kontrolnych oraz środków korekcyjnych. Ważne jest
przy tym również i to by miały one charakter zarówno kar, jak i zachęt oraz nagród. Mówiąc
innymi słowy, działania prewencyjne powinny przeplatać się z działaniami korekcyjnymi i
perswazyjnymi. Warto
zarazem dodać, że istotnym wzmocnieniem ostatniego z
wymienionych czynników, tj. perswazji, jest we współczesnych demokracjach wzrost
znaczenia deliberacyjnych (konsultacyjnych) form podejmowania decyzji publicznych.
W scharakteryzowany pokrótce sposób wolność, w tym również wolność
gospodarcza, przeplata się z władczą interwencją. W gruncie rzeczy nie ma w tym nic
szczególnie zaskakującego, gdyż demokracje od dawna starają się realizować ten specyficzny
melanż centralizmu i decentralizacji. Dla nas ważne jest jednak to, że na przestrzeni ostatnich
20 lat do grona politycznie ‘wolnych’ graczy zaczęły dołączać europejskie regiony. W ślad za
tym procesem zaczęła rozwijać się dyskusja dotycząca nowego rozumienia regionalizmu oraz
jego relacji do centralizmu. W jej tle pojawił się postulat zastąpienia paradygmatu
tradycyjnego, który nakazywał lokowanie analiz polityk sektorowych w perspektywie działań
państwa narodowego, paradygmatem nowym, ukazującym, uwypuklającym potencjał
regionów1. Wzmożeniu uległa zarazem debata o charakterze współczesnego państwa oraz roli
UE, również w kontekście rozwoju polityki innowacyjnej2. Generalnie w dyskusji tej
wskazuje się na dwie możliwe drogi kontynuacji europejskiej polityki innowacyjnej3:
• poprzez
jej
wspólnotową
centralizację,
co
najpewniej
skutkowałoby
osłabieniem roli zarówno państw narodowych, jak i regionów, choć możliwy
(lecz mało prawdopodobny) byłby wariant, w którym zamiast wspólnotowej
centralizacji pojawiłaby się ‘jedynie’ administracyjna koncentracja działań na
poziomie unijnym, zaś główny ciężar wykonawstwa spocząłby na regionach,
1
Zob. Dolata U., 2005, Reflexive Stimulation or Disjoined Incrementalism? Readjustments of National
Innovation and Technology Policy, Science, Technology and Innovation Studies, vol. 1.
2
Zob. np. Majone G., 1999, The Regulatory State and its Legitimacy Problems, West European Politics, vol. 22.
3
Zob. Grande E., 2001, The Erosion of State Capacity and the European Innovation Policy Dilemma. A
Comparison of German and EU Information Technology Policies, Research Policy, vol. 30.
5
• poprzez decentralizację, w dwóch wariantach – w pierwszym wiodącą rolę
odgrywałyby administracje państw członkowskich, zaś w drugim większą
autonomię zyskiwałyby regiony.
Mając
na
uwadze
interesujące
implikacje
wariantu
decentralizacyjnego,
zakładającego wzrost znaczenia regionów, w tej części opracowania przyjrzymy się nieco
bliżej naukowym modelom autonomizacji regionów. W rozważaniach tych przydatna będzie
reinterpretacja pojęcia regionalizmu.
1. Wymiary regionalizmu
Mając na uwadze treść naszego trzeciego raportu dla DCSR4 zamierzamy wskazać
na możliwości rozwinięcia proponowanej tam perspektywy badawczej poprzez wskazanie na
poszczególne wymiary regionalizmu.
Jak argumentowaliśmy, uwarunkowania rodzimego systemu politycznego, w tym
także jego formalnoprawna konstrukcja ustrojowa, uniemożliwiają uznanie regionu
(województwa) za autonomiczny system, lecz nakazują postrzegać go jako jeden z
podsystemów politycznego systemu państwa narodowego5. Dostrzegając natomiast istnienie
niepowtarzalnych
konfiguracji
różnorodnych
zasobów,
uwarunkowań
społecznych,
ekonomicznych oraz powiązań o charakterze sieciowym6 można zauważyć, że polskie
regiony stanowią quasi autonomiczne areny działań. Nawiązując zaś do tradycji analiz
systemowych w naukach społecznych powiemy, że regiony są wyodrębnionymi
przestrzennymi niszami większej systemowej całości. Starając się zrozumieć charakter tychże
subsystemowych nisz powinniśmy zwrócić uwagę na:
•
aktywnych w ich obrębie aktorów,
•
zachodzące w nich procesy,
•
rezultaty interakcji aktorów oraz procesów.
Zachowując w pamięci tę sugestię pragniemy zarazem zastrzec, że naszym celem nie
jest sporządzanie szczegółowej listy wspomnianych aktorów, katalogu procesów, czy
charakterystyki rezultatów interakcji, lecz wskazanie na takie modelowe warianty splotu
4
Zob. Sroka J., Kwieciński L., 2006, Ocena wdrażanie DSI. Region administracyjny jako terytorialny system
administracyjno-społeczny. Implikacje dla tworzenia regionalnego systemu innowacyjnego, Dolnośląskie
Centrum Studiów Strategicznych, Wrocław.
5
Zob. ibidem.
6
Zob. Sroka J., Kwieciński L., 2006, Ocena wdrażanie DSI. Sieciowy model instytucji wspierających innowacje.
Metodyka oceny wdrażania DSI, Dolnośląskie Centrum Studiów Strategicznych, Wrocław.
6
tychże
czynników,
które
przesądzałyby
o
regionalnym
typie
administracyjnie
wyodrębnionego terytorium. Naszym zdaniem, z uwagi na tzw. racjonalistyczny charakter
polskich województw7, podobne uogólnienia są w Polsce wciąż potrzebne. Mogą one być
wykorzystywane w argumentacjach uzasadniających rozwój bardziej autonomicznych
regionalnych polityk sektorowych.
Nawiązując do rozumienia regionu jako niszowej przestrzenni działania, mieszczącej
się w większej całości systemowej, dość łatwo wskazać na złożony charakter tejże niszy:
polityczny oraz społeczno-kulturowo -ekonomiczny8. W prezentowanym przez nas podejściu
na znaczeniu zyskuje jej wymiar polityczny. Przyczyną tego stanu rzeczy nie jest wyłącznie
nasze politologiczne nastawienie, lecz również fakt, iż polityka, w szerokim rozumieniu tej
kategorii, zawiera w sobie możliwości działania sprawczego. Rozumianą w ten sposób
możliwość sprawstwa należy rozumieć jako zarazem przyczynę, jak i przesłankę wszelkich
świadomych i autonomicznych działań. W tym zaś przypadku chodzi o uwypuklenie
znaczenia politycznej ramy dla działań sprawczych podejmowanych na poziomie regionu, w
zakresie realizacji polityki innowacyjnej. Nietrudno zarazem zauważyć, że mamy tu do
czynienia ze sprzężeniem zwrotnym, gdyż zmienny w czasie kształt wspomnianych ram
zależy
od
czynników
‘zewnętrznych’
(systemu
centralnego),
ale
również
od
‘pozapolitycznych’ uwarunkowań wewnętrznych o charakterze kulturowym, społecznym i
ekonomicznym.
1.1. Region jako polityczna nisza działania
W sposób najbardziej jednoznaczny rozległość politycznej autonomii regionu
określają regulacyjne, dystrybucyjne oraz redystrybucyjne uprawnienia władz lokalnych. W
tej perspektywie istnieją trzy wiodące warianty rozwiązań: unitarny (jak w np. Polsce),
semifederalny (w przypadku regionów hiszpańskich i brytyjskich) oraz federalny (jak w
Austrii, Belgii, czy Niemczech). Są one na tyle dobrze znane, że ich omawianie nie wydaje
7
W teorii administracji publicznej wskazuje się na historyczne oraz racjonalistyczne jednostki administracyjno
terytorialne (zob. np. Izdebski H., Kulesza M., 1998, Administracja publiczna. Zagadnienia ogólne, Liber,
Warszawa). Te pierwsze, których klasycznym przykładem jest angielska parafia, charakteryzuje dziejowa
ciągłość i głębokie zakorzenienie w tradycji. Drugie zaś, podobne do francuskich departamentów, tworzy się w
oderwaniu od tradycji historycznej, za to przy zastosowaniu kryteriów o charakterze demograficznym,
ekonomicznym, komunikacyjnym lub polityczno-administracyjnym. Nietrudno zarazem zauważyć, że w
praktyce podział racjonalistyczny nie zawsze okazuje się racjonalnie uzasadniony.
8
Por. Schmitt-Egner P., 2002, The concept of ‘region’: theoretical and methodological notes on its re
construction, European Integration, vol. 24, ss. 192-195.
7
się potrzebne. Ciekawsze wydaje się wskazanie na parametry możliwych działań na poziomie
regionów. Starając się oszacować ‘pojemność’ wspomnianych nisz, w ich politycznym
wymiarze, powinniśmy postarać się udzielić odpowiedzi na pytania o:
• instytucjonalne uwarunkowania regionalnego podsystemu politycznego, na
które składają się zarówno uwarunkowania formalno-ustrojowe, jak i
miejscowe konotacje kulturowe, związane np. z etnicznością,
• wzorce rywalizacji politycznej, które w uproszczeniu można sprowadzić do
zagadnień związanych ze wzajemnymi relacjami działań konfrontacyjnych z
działaniami zorientowanymi na osiąganie kompromisów,
• rozmiary politycznych zasobów mobilizacyjnych, zależne m.in. od takich
czynników,
jak
przynależność
partyjna,
poziom
uzwiązkowienia,
przynależność do organizacji pozarządowych, aktywność polityczna,
wyrażająca się m.in. we frekwencji wyborczej,
• regionalne uwarunkowania systemu partyjnego wyrażające się m.in. w
strukturze powiązań międzypartyjnych a także powiązań partii z innymi
podmiotami obywatelskimi,
• wzorce rekrutacji lokalnych elit politycznych, w szczególności te które
przesądzają regionalnym charakterze tych elit,
• dominujące w regionie wzorce zachowań wyborczych.
Analiza czynników wpływających na parametry interesującej nas niszy systemu
politycznego powinna prowadzić do wskazania na przeważające w regionie sposoby
rozwiązywania lokalnych problemów oraz zarządzania szeroko rozumianymi zasobami. Jeżeli
sposoby te charakteryzuje wysoki poziom samodzielności, wówczas można twierdzić, że
istnieją przesłanki rozwoju autonomicznych działań w ramach polityk sektorowych.
1.2. Region jako społeczno-kulturowa i ekonomiczna nisza działania
Jak już przekonywaliśmy w naszych wcześniejszych raportach dla DCSR,
zagadnienia społeczne należy postrzegać jako ściśle powiązane z kwestiami ekonomicznymi a
zarazem wobec nich pierwotne. Z tego też powodu tę część charakterystyki regionu, jako
niszy działania, wypada rozpocząć od próby sformułowania pytań pomocnych w uzyskaniu
społecznego obrazu województwa. Powinny się one odnosić się zarówno do danych
ilościowych, jak i jakościowych.
8
W przypadku tych pierwszych należałoby m.in. nawiązać do regionalnych
uwarunkowań demograficznych, takich jak: przyrost naturalny, struktura wieku, struktura
płci, migracje, struktura wykształcenia, występowanie mniejszości (np. Romów), struktura
chorób zawodowych, regionalny układ tzw. kwestii społecznych (związanych m.in.
uzależnieniami, czy ubóstwem), a także danych nt. poziomu zurbanizowania regionu.
Ogniskując zaś uwagę na danych jakościowych należałoby odnieść się do
konfiguracji regionalnych tożsamości grupowych, które przesądzałyby o istnieniu regionalnej
niszy kulturowej. Wiązałoby się to m.in. z potrzebą oszacowania ilości, liczebności oraz
spoistości poszczególnych grup społecznych, wyodrębnionych na podstawie kryteriów innych
niż etniczne – na podstawie wykonywanego zawodu, wyznania, systemu wartości, rodzaju
upośledzenia lub wykluczenia społecznego itp. Jedną z kluczowych kwestii byłoby również
zagadnienie siły oddziaływania tożsamości regionalnej, jeśli taka istnieje, a także tożsamości
subregionalnych oraz lokalnych.
Na trzecim poziomie analizy uwarunkowań społecznych przedmiotem badań
powinny stać się kulturowo-instytucjonalne wzorce służące wzmacnianiu i kultywowaniu
tożsamości regionalnych, a także formalne (prawnie rejestrowane) oraz nieformalne
organizacyjne wcielenia tychże wzorców. Najkrócej rzecz ujmując, chodziłoby tu o
wskazanie na uwarunkowania tożsamości regionalnych zakorzenione w historii i tradycji.
Uzasadniałyby one afirmację regionalizmu w skoordynowanych i celowych działaniach.
Przybierałyby one rozmaite formy – od odświętnej ‘festiwalizacji’ tożsamości lokalnych,
przejawiającej się m.in. w organizowaniu festynów, obchodzeniu lokalnych świąt oraz
organizowaniu imprez kulturalnych – do zrzeszania się w lokalnych, subregionalnych oraz
regionalnych podmiotach organizacyjnych (w najbardziej rozwiniętej formie byłyby to
kultywujące regionalizm organizacje społeczne formułujące cele polityczne).
Uogólniając powiemy, że na regionalne uwarunkowania kulturowe składać się będą
elementy związane z czynnikami:
• terytorialno-środowiskowymi, określanymi przez ‘miejsce zamieszkania’ wraz
z jego geograficznym położeniem, parametrami naturalnymi i szeroko
rozumianą ekologią,
• emocjonalnymi,
zakorzenionymi
w
jednostkowych
oraz
grupowych
doświadczeniach związanych z ‘miejscem’ (regionem),
• historycznymi,
stanowiącymi
uogólnioną
doświadczeń i dziejów regionalnych wspólnot,
interpretację
grupowych
9
• kognitywnymi, na które składają się jednostkowe i grupowe interpretacje oraz
reinterpretacje doświadczeń historycznych i emocjonalnych,
• symbolicznymi,
odzwierciedlającymi
aktualną
konfigurację
znaczeń
nadawanych miejscom, zdarzeniom, aktorom życia społecznego etc.
Analizę uwarunkowań ekonomicznych również wypadałoby rozpocząć od danych
ilościowych. Kompletne dane statystyczne, z którymi w Polsce bywa pewien kłopot, powinny
zawierać kompleksowe charakterystyki regionalnych gospodarek – począwszy od ilości
podmiotów, poprzez ich sektorowe i branżowe (sekcjonalne) rozlokowanie, poziom oraz
strukturę zatrudnienia, zasoby ludzkie i zasoby społeczne, mobilność pracowników i kapitału
finansowego, poziom oraz charakter inwestycji, rozmiar regionalnego długu publicznego oraz
lokalnych długów publicznych (w aglomeracjach regionu). W tym kontekście nie sposób nie
odnieść się do takich uwarunkowań infrastrukturalnych, jak: transport i komunikacja, linie
przesyłowe, terytorialne rozlokowanie podmiotów gospodarczych, ewentualne istnienie
lokalnych, subregionalnych, bądź regionalnych monokultur przemysłowych, podobnych do
tej, która rozwinęła się w zagłębiu miedziowym na Dolnym Śląsku. Charakterystykę
uwarunkowań ekonomicznych dopełnią informacje dotyczące kształtu oraz rezultatów działań
regionalnych administracji oraz instytucji pozarządowych ukierunkowanych na rozwój
gospodarczy,
wspieranie
przedsiębiorczości
i
aktywności
badawczo
rozwojowej
przedsiębiorstw, transfer wiedzy oraz promocję innowacji. Działania te są zwykle sprzężone z
państwowo-instytucjonalnym kontekstem, jednak odwołując się do europejskich przykładów
można stwierdzić, że realizacja rozległych przedsięwzięć w tym zakresie możliwa jest nie
tylko w warunkach terytorialnego federalizmu i semifederalizmu, ale również w państwach
unitarnych.
2. Typologia regionów
Biorąc
pod
uwagę
wskazane
wymiary
regionalizmu
podejmiemy
próbę
sformułowania modelowej typologii regionów (Tabela 1). Może ona być pomocna w
określaniu możliwości rozwoju samodzielnych działań w obszarach poszczególnych polityk
sektorowych, w tym oczywiście również w polityce innowacyjnej. Poszczególne typy
regionów wyodrębnione zostały w sposób niedoskonały. Warto zarazem podkreślić, że
wskazując na nie mieliśmy na uwadze zespół dominujących cech. Zakładamy, że każdy z nich
10
posiada podobny zestaw parametrów, które jednak układają się w odmienne konfiguracje
pozwalające go przyporządkować do jednego z modelowych typów.
Tabela 1. Typologia regionów rozumianych jako nisze działania
Typ regionu
Dominujący
Relacje
Wiodący
efekt
aktorzy
wewnętrzne i funkcjonowania
relacje
‘mechanizmu’
zewnętrzne
regionalnego
Region
Aktorzy
Dominacja
Reprodukcja
identyfikacji
społeczni
relacji
kulturowa
z
kulturowej
wewnętrznych rozwiniętą
symboliką
identyfikacji
Wiodące
zasoby
regionalne
Zasoby
kulturowe
symboliczne
Obiekty badań
empirycznych
W
wariancie
wyrazistym:
niektóre
regiony
hiszpańskie, np.
Katalonia
i
Baskonia.
W
wariancie
umiarkowanym:
regiony
belgijskie
–
Flandria
i
Walonia
Region
Aktorzy
Równowaga
Reprodukcja
Zasoby
Kraje
polityczny
polityczni
relacji
własnych
odmian instytucjonalne związkowe w
wewnętrznych wzorców
i mobilizacyjne państwach
i
instytucjonalnych
jednolitych
zewnętrznych
etnicznie, np.
landy
niemieckie
i
austriackie
Region
Aktorzy
Przewaga
Reprodukcja
Zasoby
Regiony
w
administracyjny administracyjni relacji
podporządkowanego administracyjne modelu
aparatu i merytoryczne
prefekturalnym,
zewnętrznych centrum
(dominacja
administracyjnego
np. francuskie
centrum)
departamenty,
polskie
województwa
Źródło: oprac. własne na podst. Schmitt-Egner P., 2002, The concept of ‘region’: theoretical and methodological
notes on its reconstruction, European Integration, vol. 24; Sroka J., 2002, Zasoby organizacji grup interesu, (w:)
K. Dziubka, B. Rogowska, C. Lewandowski, J. Tomaszewski (red.), W kręgu historii i politologii, Wyd. U.Wr.,
Wrocław.
i
Nietrudno zauważyć, że w przedstawionej perspektywie niewiele miejsca pozostawia
się procesom ewolucyjnym, polegającym na przechodzeniu z jednego typu do drugiego.
Potencjalnie podobny ‘ruch’ jest oczywiście możliwy, jednak należałoby go obserwować na
przestrzeni dziesiątek lat lub stuleci, co u niektórych regionalnych patriotów mogłoby
wywoływać frustracje. Remedium na nie może okazać się spojrzenie zaprezentowane w
Tabeli 2.
11
Tabela 2. Region jako nisza działań pro-innowacyjnych
Typ regionu
Dominujący
aktorzy
Przestrzeń
działań
Region ‘uczący
się’
Regionalne
instytucje
decyzyjne,
formalni
i
nieformalni
aktorzy
społeczeństwa
obywatelskiego,
partnerzy
społeczni,
koncerny, małe i
średnie
przedsiębiorstw
a,
dystrykty
przemysłowe,
klastry
etc.,
instytucje
wsparcia
Regionalne
instytucje
konsultacyjne,
częściowo
‘sponsorowane’
przez
ośrodki
władzy
publicznej
instytucje
wsparcia,
organizacje
pozarządowe
Przestrzeń
regionalna,
pozostająca
wyraźnym
związku
poziomem
centralnym
Region
pozbawiony
centrum
(centreless) lub
region
‘zglobalizowany
’
w
z
‘Zglobalizowan
a’
przestrzeń
regionalna
Wiodący efekt
funkcjonowani
a
‘mechanizmu’
regionalnego
Regionalne
programy
polityk
sektorowych, w
tym
m.in.
spójny
i
efektywny
regionalny
system
innowacji
Wiodące
zasoby
regionalne
Cele nadrzędne
Zasoby
merytoryczne,
kapitał ludzki,
kapitał
społeczny, sieci
gospodarcze i
sieci polityczne
Zrównoważony
rozwój,
konkurencyjnoś
ć,
innowacyjność,
rozwój
regionalnych
wcieleń
społeczeństwa
obywatelskiego
Elastyczna
regionalna
‘agenda’ działań
proinnowacyjnych,
a
także
funkcjonowanie
konkurencyjneg
o, regionalnego
rynku innowacji
pozostającego w
kontakcie
z
odpowiednimi
niszami rynków
globalnych
Zasoby
merytoryczne,
rozłożyste sieci
różnorodnych
powiązań
regionalnych,
międzyi
ponadregionaln
ych,
zaawansowana
‘sieciowa’
infrastruktura
technologiczna
Rozwój
społeczeństwa
wiedzy,
orientacja
na
podnoszenie
szeroko
rozumianej
jakości
życia,
wzrost
znaczenia
wartości
postmaterialnyc
h, deliberacyjne
formy
uzgadniania
decyzji
publicznych
Źródło: oprac. własne na podst. Gertner M.S., Wolfe D.A., Garkut D., 2000, No place like home? The
embeddedness of innovation in a regional economy, Review of International Political Economy, vol. 7; SchmittEgner P., 2002, The concept of ‘region’: theoretical and methodological notes on its reconstruction, European
Integration, vol. 24; Teece D., 2006, Reflections on “Profiting from Innovation”, Research Policy, vol. 35.
Typologia przedstawiona w Tabeli 2 ma charakter predyktywny, choć w
poszczególnych zakątkach Europy pojawiają się już pierwsze wcielenia regionów ‘uczących
się’. Zdecydowanie bardziej dyskusyjne jest ewentualne pojawienie się regionów
‘zglobalizowanych’. Jeśli podmioty takie w ogóle powstaną, to w trudnej do określenia
przyszłości.
Dla Dolnego Śląska atrakcyjnym scenariuszem rozwojowym byłaby perspektywa
ewolucji w kierunku regionu ‘uczącego się’. Z dużym prawdopodobieństwem można
12
stwierdzić, iż ewentualnemu wejściu na tę ścieżkę mogłyby pomóc korekty w obrębie m.in.:
profilów kształcenia, ścieżek karier zawodowych i profesjonalnych, wzorców motywacji i
wynagradzania, czy sponsorowania działalności badawczo-rozwojowej9. O wielu z nich
więcej lub mniej powiedziano zarówno w NSI, jak i w RSI, do których odniesiemy się w
kolejnych częściach niniejszego opracowania.
3. Narodowy (Krajowy) System Innowacyjny – ujęcie teoretyczne
Od końca lat osiemdziesiątych w krajach UE prowadzone były pogłębione badania
nad systemowym ujęciem nowej polityki publicznej nazywanej, zależnie od kraju, polityką
badawczo-rozwojową (research and developement policy), polityką innowacyjną (innovation
policy) czy polityką technologiczną (technology policy). I chodź kładziono w tych badaniach
akcenty na różne elementy procesu badawczo-rozwojowego czy postępu naukowotechnologicznego, to zawsze formułowano wytyczne odnośnie komponentu policy, a więc roli
i zakresu działania państwa i wszystkich jego agend. W wyżej wymienionym zakresie
polityka innowacyjna definiowana była jako polityka regulacyjna, polityka za pomocą której
kształtowano strukturę instytucjonalną w jej sektorowym aspekcie W tym ujęciu można zatem
mówić o poziomie mezo, branżowym. Rzecz jasna opisując politykę innowacyjną nigdy nie
abstrahowano od jej poziomu makro i mikro. Poziom makro można traktować zarówno jako
analizę tej polityki na szczeblu narodowym, ale także ponadnarodowym, a w przypadku UE,
wspólnotowym. W kontekście analizy makro nie należy naturalnie zapominać o
niepodważalnym wpływie procesów obiektywnych, czyli globalizacji i regionalizacji, których
efekty mają znaczący wpływ na formułowanie ‘narodowych polityk publicznych’ w tym
rozumieniu, że mogą te polityki ukierunkowywać i ograniczać. Poziom mikro odnosi się do
relacji na linii centrum-peryferie, z tym, że peryferie mogą być tu ujmowane zarówno jako
regiony, jak i subregiony czy społeczności lokalne. W metodologii nauk politologicznych
odniesieniem do tych trzech poziomów jest analiza systemowa makro, średniego rzędu i
mikro.
Żadna polityka publiczna nie może być dobrze wdrażana i zarządzana, jeżeli nie jest
wpisana w system instytucjonalno-prawny. Model każdego państwa demokratycznego odnosi
się do określonego procesu procedowania i implementowania polityk publicznych. Zazwyczaj
9
Zob. Gittelman M., 2006, National institutions, public-private knowledge flows, and innovation performance:
A comparative study of biotechnology industry in the US and France, Research Policy, vol. 35.
13
proces ten oparty jest o dyskusję i wyrażanie postulatów, nadawanie tym postulatom kształtu
ustawodawczego w formie aktów normatywnych, a na końcu wykonywanie danej polityki
poprzez instytucje do tego powołane. W tym klasycznym ujęciu procesu demokratycznego
nie należy oczywiście zapominać o rosnącym wpływie różnego rodzaju formalnych i
nieformalnych dyskursów publiczno-prywatnych. Jest oczywiste, że wszystkie te elementy
muszą dokonywać się w oparciu porządek prawno-decyzyjny, a więc systemowy. Z tego
‘obowiązku’ nie są również zwolnione instytucje zajmujące się polityką innowacyjną, które
powinny ją tworzyć i wykonywać właśnie w oparciu o system innowacji. Koncepcja systemu
innowacyjnego stanowi nowe podejście do problematyki innowacji przekładające obserwacje
o nieliniowości i sieciowości procesu innowacyjnego na funkcjonowanie gospodarki, a
szerzej państwa. Koncepcja ta sytuuje ściśle określony zakres polityki gospodarczej państwa
jako sieć wzajemnie powiązanych podmiotów gospodarczych i instytucji warunkującą zajście
synergicznych efektów współpracy. Dlatego też poza instytucjami generującymi wiedzę i
innowacje jak przedsiębiorstwa, sfera badawczo-rozwojowa czy instytucje pośredniczące w
transferze innowacji dostrzega ona znaczenie różnorakich interakcji zachodzących między
nimi.
Pojęcie systemu innowacyjnego zostało użyte po raz pierwszy przed około
dwudziestu laty przez Christophera Freemana10. Według Ch. Freemana narodowy system
innowacyjny obejmuje całokształt powiązanych ze sobą czynników instytucjonalnych i
strukturalnych mających wpływ na generowanie, selekcjonowanie i wchłanianie innowacji
zarówno technicznych, jak i pozatechnicznych.
W połowie lat dziewięćdziesiątych komplementarną w stosunku do propozycji Ch.
Freemana definicję narodowego system innowacji przedstawił S. Metcalfe. Według tego
badacza NSI winien być definiowany jako kompleks wyodrębnionych instytucji, które
wspólnie lub indywidualnie wnoszą wkład w rozwój nowej ekonomii, tzw. ekonomii wiedzy,
tworząc jednocześnie otoczenie (bazę), w ramach którego rząd formułuje i realizuje politykę
innowacyjną11. Można zatem powiedzieć, że NSI jest elementem instytucjonalnym w
realizowanej przez dane państwo polityce innowacyjnej.
10
Freeman C., 1982, Technology, Progress and the Quality of Life, Science Public Policy, Issue 18, No. 6, s.
407-408.
11
Matusiak K.B., Stawasz E., 2001, Otoczenie instytucjonalne małych firm innowacyjnych, [w:] K.B. Matusiak,
E. Stawasz, A. Jewtuchowicz (red.), Zewnętrzne determinanty rozwoju innowacyjnych firm, Łódź,
Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, s. 51-52. Zobacz także: Okoń – Horodyńska E., 1998, Narodowy system
innowacji w Polsce, Katowice, AE; Freeman C., 1987, Technology and Economic Performance: Lessons from
Japan, London, Print Publisher; Metcalfe S., 1995, The Economic Foudations of Technology Policy:
Equailibrium and Evolutionary Perspektives, [w:] P. Stoneman (ed.) Handbook of The Economics of Innovation
14
Uwypuklone przez S. Metcalfe’a podejście systemowe ukazuje politykę innowacyjną
w nowym świetle, przesuwając punkt ciężkości w kierunku wzajemnych relacji pomiędzy
instytucjami i interakcji w procesie tworzenia i komercjalizacji wiedzy. Prezentowane ujęcie
pozwala na lepsze poznanie znaczenia uwarunkowań, regulacji prawnych i pozostałych
elementów
polityki
konkurencyjności
państwa,
przedsiębiorstw
w
szerokim
i
kontekście
gospodarki
funkcjonowania
narodowej12.
Elementy
rynku,
systemu
innowacyjnego danego kraju kształtowane są pod wpływem cech specyficznych konkretnego
państwa, takich jak: doświadczenia historyczne, systemy wartości, kultura, kapitał społeczny,
uwarunkowania prawno-instytucjonalne, itp.
Zgodnie z założeniem analizy systemowej, kluczem do zrozumienia funkcjonowania
i
efektywności
NSI jest
pojęcie interakcji,
oznaczającej
wzajemne, powtarzalne
oddziaływanie na siebie co najmniej dwóch składników systemu społecznego. Zjawisko
interakcji odnosi się zarówno do oddziaływań zachodzących wewnątrz systemu, a więc
między aktorami systemu podejmującymi grę o realizację określonych interesów, jak i
pomiędzy systemem a jego otoczeniem, w tym głównie otoczeniem międzynarodowym. Te
wzajemne interakcje między systemem, w tym przypadku NSI, a otoczeniem możliwe są
dzięki otwartości systemu. Wszystko to powoduje, że NSI musi być systemem otwartym,
który pod wpływem otoczenia przekształca się. Odnosząc zagadnienia funkcjonowania NSI
do integracyjnej teorii rozwoju społecznego można potwierdzić zatem za T. Parsonsem, że
tego typu system, który jest jednym z funkcjonalnych podsystemów w systemie społecznym,
pełni funkcję integracyjną13.
W powiązaniu z analizą systemową niezbędne, dla rzetelnego zobrazowania
sprawności prakseologicznej każdego NSI, będzie także zastosowanie sprzężonych z nią
metod: instytucjonalno-prawnej, decyzyjnej oraz neoinstytucjonalnej14.
W literaturze przedmiotu przyjmuje się, że systemy innowacyjne na poziomie
krajowym powinien cechować tzw. podażowy aspekt innowacji. Rząd i instytucje centralne
and Technical Change, London, Blackwell; Lundvall B.-A., 1992, National Systems of Innovation, London,
Pinter Publisher; Nelson R., Rosenberg N., 1993, National Innovation System, Oxford, Oxford University Press.
12
Matusiak K.B., Stawasz E., op. cit., s. 52.
13
T. Parsons wymienia cztery podsystemy funkcjonalne w systemie społecznym, a jednym z nich jest właśnie
podsystem ekonomiczny i technologiczny, który pełni funkcję integracyjną. Na ten temat patrz szerzej:
Antoszewski A., 1996, System polityczny jako kategoria analizy politologicznej, [w:] A.W. Jabłoński, L.
Sobkowiak (red.), Studia z teorii polityki, tom I, Wrocław, Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, s. 6163.
14
O zagadnieniach tych pisaliśmy szeroko w Raporcie nr 1, Sroka J., Kwieciński L., 2006, Sieciowy model
instytucji wspierających innowacje. Metodyka wdrażania DSI, Wrocław, s. 10-16.
15
winny zatem kłaść nacisk głównie na problemy organizacji i finansowania nauki i badań,
politykę horyzontalną (ujęcie holistyczne) oraz współpracę międzynarodową15.
W oparciu o powyższe zmienne wyróżniono pięć modeli systemów innowacyjnych
(patrz tab.1).
Tabela 1: Główne modele systemów innowacyjnych
System
System
System
System
System
rynkowy europejski
społecznow
mezokorporacyjny
demokratyczny
transformacji
Wielka
Niemcy
Finlandia
Japonia
Polska
Brytania
Francja
Szwecja
Węgry
USA
Włochy
Norwegia
Czechy
Holandia
Słowacja
Kanada
Australia
Belgia
Litwa
Irlandia
Dania
Łotwa
Austria
Estonia
Hiszpania
Źródło: Weresa M.A., 2006, Narodowy system innowacyjny i polityka innowacyjna Niemiec – wnioski dla
krajów Europy Środkowej i Wschodniej, [w:] I. Bil, K. Cisz, B. Brocka-Palacz, M. Gomułka, F. Kamiński, M.A.
Weresa, Gospodarka Niemiec a kraje Europy Środkowej i Wschodniej, Warszawa, SGH, s. 69.
Modele te różnicuje się, po pierwsze, poprzez odmienną specjalizację sektorową, po
drugie, przez różny stopień otwartości i internacjonalizacji, a po trzecie poprzez zakres
regulowania rynku pracy. Model rynkowy charakteryzuje się znacznym liberalizmem
rozwiązań legislacyjno-ekonomicznych oraz elastycznością. Preferowane branże to przemysł
kosmiczny, nauki biologiczne oraz przemysł farmaceutyczny. Znaczącą rolę w tym modelu
odgrywa system edukacyjny silnie powiązany z potrzebami rynku pracy, a szerzej sfery
produkcji. Cechą charakterystyczną systemu mezokoropracyjnego jest z kolei są silne
powiązania NSI innych krajów. Ponadto w modelu tym zauważalna jest koncentracja na
badaniach stosowanych. Czynnikiem przyspieszającym dyfuzję innowacji wewnątrz tego
systemu jest wysoka mobilność na rynku pracy. W modelach europejskich występuje duże
zróżnicowanie, niemniej jednak można wskazać kilka wspólnych cech. Jedną z nich jest
koncentracja wysiłków innowacyjnych na naukach ścisłych (chemia, fizyka, matematyka), co
przekłada się na rozwijanie branż budowy maszyn, elektrotechnikę czy przemysł chemiczny.
W procesie badawczo-rozwojowym dominują badania podstawowe przy jednoczesnym
znaczącym udziale środków publicznych. W krajach skandynawskich mamy do czynienia z
szeroką internacjonalizacją badań, specjalizacja technologiczna obejmuje gałęzie tzw.
15
Matusiak K.B., Nowakowska A., 2005, Zasiadły K., Budowa krajowego i regionalnych systemów innowacji,
[w:] P. Głodek, K. Gulda, E. Koprowska-Skalska, K.B. Matusiak, M. Matusiak, A. Nowakowska, A.
Wilmańska, K. Zasiadły, Ośrodki innowacji w Polsce. Analiza krajowych instytucji wspierających
innowacyjność i transfer technologii, Warszawa, PARP, s. 17-47.
16
zaawansowanych technologii (high-tech), a działalność badawczo-rozwojowa jest w
zdecydowanie większym stopniu finansowana ze środków prywatnych. Odrębną kategorię
stanowią NSI określane jako system w transformacji, z tym przypadkiem mamy do czynienia
w większości nowych państw członkowskich UE, w tym także w Polsce. NSI w transformacji
cechują się dość niską otwartością, znacznym udziałem państwa w prowadzeniu i organizacji
polityki innowacyjnej (blisko 70% wydatków na innowacje to wydatki budżetu), a także
preferencją nauk ścisłych. Dodatkowo w krajach tej grupy występuje zjawisko tzw. luki
technologicznej. Za pomocą zjawiska luki technologicznej można wyjaśnić dlaczego nowe
gałęzie przemysłu powstają w krajach zajmujących czołową pozycję pod względem zdolności
innowacyjnej, a tradycyjne gałęzie przesuwają się do technologicznych peryferii. W wyniku
istnienia luki technologicznej kraje stanowiące innowacyjne centrum (np. Finlandia, Niemcy)
mają przewagę komparatywną w zakresie dóbr zaawansowanych technologicznie nad
pozostałymi państwami (np. Polska). Innowacyjne centrum wytwarza zatem nowe produkty,
natomiast nieinnowacyjne peryferie imitują innowacje z pewnym opóźnieniem16. Trzeba
jednak zaznaczyć, że w Polsce NSI budowany jest od kilku lat, natomiast w Niemczech i
Finlandii funkcjonują rozwinięte systemy innowacyjne mające około 20-25 lat. Zakłada się,
że polski NSI będzie ewoluował raczej w stronę modelu europejskiego niż w stronę
społeczno-demokratycznego.
Kolejny podział typów NSI przedstawiony jest w opracowaniach OECD.. W tej
klasyfikacji podzielono kraje na cztery główne kategorie i dziesięć podgrup pod względem
ich interakcji na linii sektor B+R a gospodarka. Główne kryteria tego podziału odnoszą się do
udziału sektora publicznego w działalności B+R, z uwzględnieniem sposobu organizacji
badań, tj. znaczenia badań uniwersyteckich i pozauniwersyteckich. Nie przedstawiając
rozbudowanego katalogu wyodrębnionych grup NSI, należy zaznaczyć, iż Polska została
zaliczona do grupy państw charakteryzujących się dużym udziałem sektora publicznego w
finansowaniu i prowadzeniu działalności B+R, przy czym akcentuje się, że w polskim NSI
działalność B+R jest prowadzona przez liczne instytucje. Nic natomiast nie mówi się o
spójności efektywności tych struktur17.
Jeszcze inny podział NSI zaproponowali K. Pavitt i P. Patel. Według koncepcji tych
dwóch autorów można wyróżnić dwa typy NSI: radykalny (nieciągły oraz dynamiczny. W
16
Weresa M.A., 2006, Narodowy system innowacyjny i polityka innowacyjna Niemiec – wnioski dla krajów
Europy Środkowej i Wschodniej, [w:] I. Bil, K. Cisz, B. Brocka-Palacz, M. Gomułka, F. Kamiński, M.A.
Weresa, Gospodarka Niemiec a kraje Europy Środkowej i Wschodniej, Warszawa, SGH, s. 68-69 oraz 114-115.
17
Ibidem, s. 69-70.
17
pierwszym modelu mamy do czynienia z działalnością skoncentrowaną na zawansowanych
technologiach, a struktury
innowacyjne są spolaryzowane, wysoce wyspecjalizowane i
bazują na zaawansowanych technologicznie firmach. W drugim przypadku rozwijane są
tradycyjne gałęzie przemysłowe, a zdecydowanie większą wagę przywiązuje się do dyfuzji
innowacji w ramach poszczególnych elementów NSI, zarówno wewnątrz, jak i zewnątrz
takiego systemu.
Powyżej przedstawione typologie NSI są tylko wycinkiem badań prowadzonych
przez badaczy wielu różnych dyscyplin naukowych. Według wszelkich klasyfikacji polski
NSI jest zliczany, jako ten w fazie tworzenia, z duża ingerencją państwa oraz słabym, a co
ważniejsze niespójnym systemem instytucjonalno-decyzyjnym. Kluczową determinantą dla
kreowania polskiego systemu innowacji jest możliwość absorpcji środków strukturalnych na
działania związane z szeroko pojętą innowacyjnością. Naszym zdaniem jest to oczywiście o
wiele za mało, aby mówić o polskim NSI, jako o rzeczywistej, prakseologicznej konstrukcji.
4. Narodowy System Innowacyjny w Polsce
Przystępując do analizy polskich rozwiązań w zakresie NSI należy stwierdzić, że są
to dopiero zalążki tworzenia takowego systemu i odpowiadającej temu systemowi, polityki
innowacji. Zauważyć można nawet, że Polska realizuje już politykę innowacji nie mając na
razie zorganizowanego systemu. Można powiedzieć, że jak na razie jedyną przesłanką, a
jeżeli nie jedyną to na pewno mającą absolutnie decydujące znaczenie, która skłania polskich
decydentów do kreowania rozwiązań w te sferze, jest integracja Polski z UE i płynące stąd
możliwości finansowe. Poniżej wymieniono kilka najistotniejszych zdaniem autorów cech
polskiego NSI.
Pierwszą cechą jest preferowanie pobudzania procesów innowacyjnych przez
wspierania ośrodków naukowych (tzw. linearny model innowacji), dodatkowo z dramatycznie
niskim wsparciem finansowym i ze stosunkowo niską aktywnością państwa w zakresie
pobudzania sektora prywatnego do inicjowania i korzystania z wyników procesów
innowacyjnych. W Polsce nakłady na sferę B+R wyniosły w 2006 r. 0,68% PKB18, a dla
porównania w 2004 r. w Finlandii 3,55% PKB, a w Niemczech 2,49% PKB19. Zjawisko to
pogarsza dodatkowo niekorzystna i nieprzystająca do zasad nowej ekonomii, struktura tych
18
Dane pochodzą z dokumentu pn. „Wędka Technologiczna” sporządzonego przez Kancelarię Prezesa Rady
Ministrów i Międzyresortowy Zespół do spraw Rozwoju Sektorów Wysoko Zaawansowanych Technologii,
Warszawa 2006, s. 6.
19
Statistics in focus, Science and Technology, Nr 6/2006, Brussels, European Commission, s. 2.
18
nakładów w Polsce, gdyż aż 65% środków przeznaczane jest badania podstawowe, mające
mały wpływ na zastosowanie ich w praktyce. Dokładnie odwrotnie jest w rozwiniętych
państwach UE, gdzie na prace rozwojowe, a więc te które dotyczą wdrożeń, patentów i
komercjalizacji technologii, rządy przeznaczają powyżej 50% (w Niemczech) i powyżej 60%
(w Finlandii).
Z całą pewnością można także powiedzieć, że w polskim NSI występują problemy
infrastrukturalne, w tym głównie jeżeli chodzi o infrastrukturę komercjalizacji nauki i
technologii, co stanowi drugą cechę rodzimego systemu. Niski poziom tej infrastruktury
zniechęca do podejmowania współpracy na linii nauka-gospodarka, ale także zniechęca do
budowy powiązań sieciowych między samymi przedsiębiorstwami, np. w formie klastrów
(dodatkowy ujemny czynnik to niski poziom zaufania społecznego, który odgrywa kluczową
rolę przy budowie struktur sieciowych, a szerzej kreowaniu kapitału społecznego). Ponadto
brak jest rozwiniętego rynku usług finansowych (głównie instytucji wysokiego ryzyka)20.
Trzecia cecha związana jest z brakiem koncepcji holistycznego ujęcia polityki
innowacyjnej jako nowego rodzaju polityki publicznej. Ta sytuacja powoduje brak
koordynacji i wyznaczania kierunków strategicznych dla rozwoju gospodarczego kraju, w
tym dla procesów restrukturyzacji i modernizacji gospodarki. Dotychczasowe procesy
prywatyzacji i restrukturyzacji praktycznie nie zakładały przyszłej konkurencyjności
przedsiębiorstw, a eksponowały bezpieczeństwo socjalne oraz maksymalizację wpływów
budżetowych21.
W tym miejscu zaznaczyć należy, że w warunkach polskich, czyli NSI in statu
nascendi, można zastosować do jego
analizy,
w miejsce holistycznego ujęcia,
zdezagregowane ujęcie proponowane przez neoinstytucjonalistów. Takie ujęcia pozwala na
przedstawienie NSI, w postaci formalnych struktur i oficjalnych procedur, ale także w postaci
milczących porozumień i konwencji, które przekraczają granice między organizacjami i to
zarówno w obrębie sektora publicznego, jak i poza nim. Instytucje danego systemu uznaje się
za zróżnicowane w tym sensie, że nie muszą być wcale zharmonizowane ze sobą, Anie
stanowić rozwiązań pożądanych z funkcjonalnego punktu widzenia. Są one zróżnicowane
również i w tym sensie, że ucieleśniają układy sił, faworyzując pewne sposoby działania,
włączając pewnych aktorów społecznych, a wykluczając innych. Kolejne źródło owej
20
Na temat koncepcji rozwoju struktur klastrowych, które są uzupełnieniem koncepcji sieci patrz szerzej:
Innowacyjność 2006. Stan innowacyjności, metody wspierania, programy badawcze, 2006, A. Żołnierski (red.),
Warszawa, PARP, s. 77-79.
21
Matusiak K.B., Nowakowska A., Zasiadły K., Budowa krajowego, op. cit., s. 27-28.
19
dyferencjacji wiąże się z tym, że instytucje takie nie są nigdy w pełni zamknięte czy
kompletne. Reguły instytucjonalne ewoluują w nieprzewidywalny sposób, gdy aktorzy
próbują sobie poradzić w nowych czy niejasnych sytuacjach, ignorują lub nawet łamią
istniejące reguły gry, albo starają się je zaadoptować, by służyły własnym interesom aktorów.
Kiedy dochodzi do prób celowego wprowadzania zmian instytucjonalnych, a taką sytuacją
mamy do czynienia obecnie w Polsce, stare i nowe reguły mogą istnieć równolegle, rządząc
interakcjami w różnych częściach albo na różnych poziomach systemów politycznych22.
Wreszcie,
szeroki
zakres
oraz
kompleksowość
procesu
wymaga
zinstytucjonalizowanej współpracy pomiędzy ministerstwami, a także zaakceptowanego przez
wszystkie podmioty lidera procesu, który ma bezpośrednie przełożenie na prowadzoną
politykę gospodarczą. Za przykład mogą służyć rozwiązania przyjęte w Finlandii, a głównie
działalność Rady Polityki Nauki i Technologii. W tym miejscu warto odnotować, że w 2004r.
pojawił się w Polsce pomysł utworzenia Rady ds. Innowacyjności o dużym zakresie
uprawnień23. Utworzenie takie Rady wpisano nawet do projektu ustawy o działalności
innowacyjnej. Podobne rady istnieją już w wielu krajach (Finlandia, Holandia, Portugalia) i
ich działalność przynosi pozytywne rezultaty. Zakres zadań Rady nie powinien ograniczać się
tylko
do
podnoszenia
świadomości
społecznej,
ale
powinien
obejmować
także
koordynowanie i stawianie priorytetowych celów. Przewodniczącym Rady powinien być
Premier, a członkami przedstawiciele Rady Ministrów odpowiedzialni za Gospodarkę, Naukę
i Edukację. Ponadto członkami Rady powinni być prezesi polskich firm, w tym
innowacyjnych, jak również najlepsi naukowcy posiadający jednocześnie sukcesy we
wdrażaniu swoich prac do praktyki przemysłowej. W pierwszej kolejności wchodzący w
skład Rady członkowie Rady Ministrów powinni opracować wstępną wersję statutu Rady ds.
Innowacyjności określającego zasady członkostwa, zakresy obowiązków i zadań oraz tryb
pracy. Jednak w wyniku braku świadomości i zrozumienia istoty problemu, zapis o powołaniu
Rady ds. Innowacyjności ostatecznie wykreślono z przyjętej przez Sejm w dniu 29 lipca
2005r. ustawy o niektórych formach wspierania działalności innowacyjnej24.
22
Marsh D., Stoker G., (red.), 2006, Teorie i metody w naukach politycznych, Kraków, Wydawnictwo
Uniwersytetu Jagiellońskiego, s. 99.
23
Ewolucja krajowego systemu innowacyjnego w Polsce, 2004, Warszawa, MGPiPS, dokument przygotowany
przez Departament Innowacyjności MGPiPS oraz niderlandzką firmę konsultingową Ecorys w ramach programu
pomocowego rządu Holandii „Wzmocnienie polityki rządowej oraz spójności instytucjonalnej w celu zwiększenia
innowacyjności gospodarki przed akcesją Polski do Unii Europejskiej”.
24
Można założyć, że jest to pierwsza polska ustawa w całości odnosząca się do zagadnień polityki innowacyjnej.
Zob. Ustawa o niektórych formach wspierania działalności innowacyjnej, Dz. U. z 2005 r., nr 179, poz. 1484.
20
W docelowym modelu NSI za kreowanie rozwiązań systemowych odpowiedzialne
mają być dwa resorty25. Jest to zatem sytuacja przypominająca rozwiązania niemieckie.
Korzystając z przyjętych i wdrażanych w Niemczech rozwiązań działania Ministerstwa
Gospodarki powinny koncentrować się na działalności innowacyjnej przedsiębiorstw
(zwłaszcza małych i średnich oraz obecnych jednostek badawczo-rozwojowych). Polityka
innowacyjna, koordynowana przez MG, powinna tworzyć konieczne zasoby uzupełniające
(np. kapitał finansowy), wspierać przedsiębiorczość oraz ochronę własności intelektualnej.
Do obszarów polityki innowacyjnej zaliczyć należy np. politykę wspierania klastrów,
transferu
technologii,
komercjalizacji
badań,
politykę
patentową,
upowszechnianie
technologii, powiązań nauki i przemysłu, promocji nowych firm technologicznych,
wspierania inkubatorów technologii, rozwoju kapitału wysokiego ryzyka. Z kolei działania
Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa Wyższego powinny koncentrować się na wspomaganiu
działalności naukowej. Polityka naukowa dotyczy przede wszystkim nauk podstawowych, a
zatem pomija w zasadzie kompetencje technologiczne i produkcyjne. Przedmiotem oddziaływania polityki naukowej są bezpośrednio publiczne i prywatne placówki naukowe
koncentrujące swoją działalność na badaniach naukowych, uniwersytety, instytuty rządowe, a
tylko pośrednio komórki B+R w przedsiębiorstwach26.
W wypełnianiu wyżej wymienionych funkcji oba ministerstwa wspierają specjalnie
do tego powołane instytucje, których zadania i usytuowanie w systemie przedstawia poniższy
schemat.
25
Program „Wędka technologiczna” oparty na koncepcji budżetu zadaniowego, Kancelaria Prezesa Rady
Ministrów i Międzyresortowy Zespół do spraw Rozwoju Sektorów Wysoko Zaawansowanych Technologii,
Warszawa 2006, s. 7.
26
Kozłowski J. (red.), 2005, Budżetowe instrumentu finansowania B+R w Polsce – propozycja na lata 20052015, Warszawa, Krajowa Izba Gospodarcza, Instytut Społeczeństwa Wiedzy. Znaczna część podobnych
sugestii co do funkcjonowania instytucji publicznych w zakresie polityki innowacji (choć nie tylko) znajduje się
w przygotowanym przez Radę Ministrów opracowaniu pn.:„Dokument implementacyjny Krajowego Programu
Reform na lata 2005-2008 na rzecz realizacji Strategii Lizbońskiej”, Warszawa czerwiec 2006. Z kolei
dokument pn.:„Krajowy Program Reform na lata 2005-2007” został przyjęty przez Radę Ministrów w dniu
27.12.2005.
21
Schemat 1: Instytucjonalizacja polskiego NSI – stan na lipiec 2007r.
Rada Ministrów – ogólne
Ministerstwo
Gospodarki
kierownictwo w zakresie
formułowania i wdrażania
Polska Agencja Rozwoju
Przedsiębiorczości: publiczna
agencja konsultingowa w zakresie
zarządzania środkami strukturalnymi
UE, realizacji zadań polityki
Agencja Rozwoju Przemysłu
S.A.:
Wsparcie restrukturyzacji
przedsiębiorstw, udzielanie
pomocy finansowej, nadzór
na specjalnymi strefami
Źródło: opracowanie własne.
Ministerstwo Nauki i
Szkolnictwa Wyższego
Narodowe Centrum Badań i
Rozwoju: realizacja zadań
polityki naukowej i
innowacyjnej,
komercjalizacja i transfer
Krajowa Rada Nauki:
funkcje doradcze i
opiniodawcze w
ustalaniu polityki
naukowej i prac
Agencja Badań
Poznawczych: realizacja
zadań polityki naukowej
odnoszących się do prac
22
Biorąc pod uwagę rozwiązania instytucjonalne stosowane z rozwiniętych NSI
(Finlandia, Szwecja, Niemcy, Holandia) wyraźnie brakuje w polskim modelu Rady ds.
Innowacyjności, umiejscowionej przy Premierze RP, publicznego funduszu venture capital
czy szerszego udziału instytucji pozarządowych. W zdecydowanie zbyt małym stopniu w
procesowanie i wdrażanie zadań polityki innowacyjnej państwa włączeni są przedstawiciele
biznesu, w tym nie tylko polskiego. Cały system jest mocno zbiurokratyzowany.
Reasumując można stwierdzić, że Polska ma przed sobą bardzo długą drogę
odnośnie budowy NSI i realizacji w oparciu o ten system narodowej polityki innowacji.
Zastosowane rozwiązania i ich wyniki w wielu państwach UE, pokazują, że ta sfera
działalności państwa zyskuje coraz bardziej na znaczeniu. Wcześniej czy później polskie
władze będą musiały się z tym problemem zmierzyć, jeżeli myślą o nowoczesnym państwie
czy sprawnym zarządzaniu publicznym. Opierając się na wzorach już zastosowanych i
sprawdzonych trzeba jednak pamiętać o specyfice narodowych uwarunkowań.
Nie należy zapominać także o tym, iż z wdrożeniem sprawnego NSI wiąże się
konieczność przedefiniowania struktury wydatków finansów publicznych, radykalna reforma
systemu edukacji, administracji państwowej i wymiaru sprawiedliwości, reforma podatkowa
oraz modernizacja infrastruktury. Konieczna coraz bardziej staje się potrzeba skoncentrowania się na realizacji celów długookresowych i odejściu od strategii realizacji krótkookresowych celów polityczno-społecznych (w tym m.in. od realizacji różnego rodzaju programów
sektorowych). Jednak tak jak w przypadku wdrażania każdego programu gospodarczego, w
krótkim okresie, także i w odniesieniu do polityki innowacji, będą zarówno jego beneficjenci,
jak i grupa osób, która będzie walczyła za utrzymaniem status quo. Do tej grupy należą
przede wszystkim osoby o niskich kwalifikacjach zawodowych, w tym beneficjenci obecnych
sektorowych programów pomocowych (przede wszystkim rolnicy, sektorowe grupy
zawodowe). Należy się również liczyć z brakiem poparcia programu przez dużą część
pracowników administracji i systemu edukacji. W rezultacie wdrażanie systemu wymagać
będzie pozyskania szerokiego politycznego poparcia, co dziś wydaje się zadaniem niezwykle
trudnym do realizacji.. Innym kluczowym czynnikiem sukcesu będzie konsekwencja we
wdrażaniu przyjętych założeń27.
W czerwcu 2007r. OECD opublikowała raport z badań nad polskimi rozwiązaniami
w zakresie polityki innowacji. W raporcie tym sformułowano kilka wytycznych, których
27
Innowacyjność 2006. Stan innowacyjności, op. cit., s. 110-111.
23
realizacją winien zająć się Rząd RP w najbliższym czasie. Do najistotniejszych zaleceń
należą:
•
rozwój zasobów długookresowego planowania w zakresie sfery publicznych badań i
innowacji,
•
zwiększenie znaczenia polityki innowacji na najwyższym szczeblu politycznym,
•
zwiększenie zaangażowania sektora biznesu w polityce B+R. Szczególnie istotne jest
włączenie przedstawicieli środowiska biznesu w specjalnie tworzone organy w
szkołach wyższych, które mają zajmować się działalnością B+R,
•
rozwój instytucjonalny w zakresie koordynacji, tworzenia i implementacji polityki
innowacyjnej,
•
ewaluacja jako kluczowy element polityki naukowej i innowacyjnej,
•
rozwój baz danych niezbędnych dla oceny w/w polityk poprzez rozbudowę statystyki
patentów i systemu analiz28.
5. Regionalny System Innowacyjny – ujęcie teoretyczne
W literaturze przedmiotu obok NSI wyróżnia się także Regionalne Systemy
Innowacyjne (RSI), które w przeciwieństwie do NSI powinny być zorientowane na popytowy
aspekt innowacji. Wychodzi się bowiem z założenia, że władze i instytucje regionalne mają
większe możliwości oddolnego stymulowania procesów rozwojowych poprzez rozwijanie
mechanizmów sieciowych. W praktyce RSI powinny być nastawione na tworzenie nowych
podmiotów gospodarczych, wspieranie potencjału innowacyjnego małych i średnich firm,
inicjowanie transferu technologii oraz rozwijanie sieci współpracy.
Obudowa instytucjonalna, na bazie której zaczęły się rozwijać na przełomie lat 80. i
90. regionalne systemy innowacji, zaczęła powstawać równolegle w różnych regionach w
latach 60. i 70. Wyróżnić można dwa etapy konsolidacji systemów29:
1. Rozwój instytucji pomostowych,
2. Konsolidacja i koordynacja, formalizacja zadań i odpowiedzialności.
Dla efektywnego rozwoju regionalnych systemów innowacyjnych istotną rolę mają
instytucje
28
pozarządowe30,
podejmujące
zadania
o
charakterze
społecznym
lub
Pilat D., Cervantes M., Oh T.-S., 2007, Working party on innovation and technology policy. Polish mix for
innovation in Poland – key issues and policy recommendations, Warsaw, OECD, s. 32-33.
29
Matusiak K.B., Stawasz E., 2001, op. cit., s. 63.
24
infrastrukturalnym, w oderwaniu od interesu publicznego czy prywatnego. Stanowią one
szczególną formę i wyznacznik aktywności, a w następstwie partycypacji społecznej lub
obywatelskiej przy lub poza zbiurokratyzowanymi strukturami instytucji publicznych.
Tworzenie tego typu instytucji jest postrzegane jako synonim i potrzeba zmian. Organizacje
pozarządowe powstają jako wynik określonego zapotrzebowania społecznego i dają
możliwość
zaspokojenia
nietypowych
potrzeb.
Zazwyczaj
tworzenie
sektorowo
zorientowanych tego typu instytucji jest wynikiem szerokiego konsensusu wokół danej
strategii. Przy czym istotne jest, aby instytucje te tworzyły się oddolnie, a wsparcie instytucji
publicznych (samorządowych) powinno mieć jedynie charakter komplementarny i
subsydiarny.
Regionalizacja systemów innowacyjnych wynika z trzech zasadniczych przesłanek31:
1. Interakcji – odstąpienie od linearnego modelu procesu innowacyjnego na korzyść
modelu integratywnego, w którym biznes, nauka i administracja wywierają jednocześnie
nacisk (push) i ssanie (pull).
2. Zgrupowania – afery najbardziej dynamicznego rozwoju gospodarczego są gęsto
powiązane sieciami firm, instytucji naukowych, kapitału ryzyka i publicznych agencji
rozwoju biznesu, współpracujących ze sobą.
3. Sieci – niezhierarchizowana, pozarynkowa koordynacja działalności gospodarczej,
wynikająca ze wspólnoty celów, wzajemności i zaufania.
W ramach sieci innowacyjnych kluczową rolę w ich trwałości i sprawności odgrywa
komunikacja, koordynacja i kooperacja pomiędzy uczestnikami procesu innowacyjnego. Dziś
nacisk kładziony jest na interakcje między podmiotami i instytucjami, a drugoplanowe
znaczenie posiada infrastruktura, będąca jedynie środkiem do osiągania celu. W zależności od
rozwoju instytucjonalnego, poziomu rozwoju gospodarczego, posiadanych zasobów, kultury
przedsiębiorczości, zakresem partycypacji i współdziałania między aktorami, regionalne
systemy
innowacyjne
mogą
orientować
się
na
zadania
z
zakresu
wspierania
przedsiębiorczości (tak jest w przypadku regionów słabiej rozwiniętych), albo rozwijać
transfer technologii i nowe gałęzie przemysłu i usług (regiony silne gospodarczo)32.
30
W odniesieniu do tego typu podmiotów coraz częściej, choć z dużą wstrzemięźliwością, zaczyna się
wyodrębniać trzeci sektor, określany różnymi pojęciami: sektor społeczny, obywatelski, non-profit lub
organizacje pozarządowe nie nastawione na zysk.
31
Matusiak K.B., Stawasz E., 2001, op. cit., s. 65-66.
32
Ibidem, s. 66.
25
6. Regionalne Systemy Innowacyjne na przykładzie założeń DSI
W Polsce mamy do czynienia z brakiem lub bardzo słabo rozwiniętymi regionalnymi
systemami innowacji, gdyż proces ich tworzenia został rozpoczęty dopiero przed kilkoma
laty. Istniejący w Polsce niedorozwój regionalnych systemów innowacji dotyczy zwłaszcza
wymiaru organizacyjno-instytucjonalnego oraz mało dojrzałej i przejrzystej krajowej oraz
regionalnej polityki innowacyjnej33. Za regionalne systemy innowacyjne uznaje się zazwyczaj
systemy wyodrębnione administracyjnie. Regiony takie powinny być wyznaczane na bazie
historycznie
ukształtowanego
poczucia
tożsamości
regionalnej,
czy
uwarunkowań
geograficznych. Administracyjny, regionalny system innowacji będzie się pokrywał z
rzeczywistym systemem regionalnym jeśli o wiele więcej interakcji będzie zachodzić między
elementami tego systemu niż między elementami systemu i elementami znajdującymi się
poza tym systemem. Często kumulacja współzależności nie pokrywa się z granicami
administracyjnymi. Jednocześnie, w ramach poszczególnych regionalnych systemów
innowacji, możliwe jest występowanie podsystemów czy też „biegunów innowacji”, gdzie
szczególnie silne są współzależności łączące skoncentrowane przestrzennie podmioty i
instytucje. Tymi biegunami innowacji mogą być klastry innowacyjne czy platformy
technologiczne.
W opisywanych przez nas ujęciach teoretycznych, RSI poszczególnych województw
powinny mieć wątki systemowe, a więc wpisywać się w Narodowy System Innowacyjny. W
DSI kontekst narodowy został uwzględniony, co nie jest praktyką powszechnie stosowaną w
pozostałych strategiach. Te relacje DSI-NSI (region-centrum) zostały jednak opisane jedynie
poprzez sferę dokumentów rządowych, związanych z absorpcją funduszy strukturalnych
(Narodowy Plan Rozwoju 2007-2013, Narodowa Strategia Rozwoju Regionalnego, Założenia
polityki naukowej, naukowo-technicznej i innowacyjnej państwa do 2020r., Proponowane
kierunki rozwoju społeczeństwa informacyjnego w Polsce do 2020 r.)34. Poszczególne RSI,
dotyczy to również DSI, w śladowym stopniu uwzględniają ogólnokrajowy horyzont
(instytucjonalny, finansowy, społeczny, kulturowy), co w efekcie może utrudniać
wykreowanie polskiego NSI, działającego chociażby w oparciu o doświadczenia niemieckie
czy skandynawskie.
W DSI zupełnie także pominięto zakres instytucjonalny w relacjach NSI-DSI, co
uniemożliwia włączenie województwa w ramy sprawnego i efektywnego NSI. Z drugiej
33
34
Matusiak K.B. (red.), 2005, Innowacje i transfer technologii. Słownik pojęć, Warszawa, PARP.
Dolnośląska Strategia Innowacji, Wrocław kwiecień 2006, s. 13-15.
26
strony należy zaznaczyć, że dotychczasowy kształt polskiego NSI nie tworzy przestrzeni dla
aktywności regionów w zakresie przygotowywania i wdrażania polityki innowacyjnej kraju.
Idąc logiką rozumowania neoinstytucjonalistów wspomina się w DSI o nieformalnych
regułach w zakresie powiązania regionu z centrum politycznym. Jak napisano: „Ważnym
zadaniem (dla implementacji DSI – przyp. autorzy) jest też wypracowywanie i lobbing
rozwiązań prawnych, które muszą być przyjęte w skali kraju. Tematyka działań
proinnowacyjnych powinna też stać się przedmiotem regionalnej debaty, sprzyjającej
współpracy różnych samorządów, wymianie doświadczeń i propagowaniu najlepszych
rozwiązań”35.
Należy wspomnieć, iż z postulowanych rozwiązań instytucjonalnych, mających być
szkieletem dla Dolnośląskiego Systemu Innowacji, funkcjonują jedynie dwie z czterech
inicjatyw i to obie na zasadzie projektów, a nie ukonstytuowanych instytucji. Chodzi tu
mianowicie o Biuro Wdrażania DSI, działające w strukturach UMWD oraz Dolnośląskie
Centrum Studiów Regionalnych. Jak do tej pory nie udało się zawiązać: Dolnośląskiego
Funduszu „Stawka na innowatora” oraz Dolnośląskiej Rady Innowacyjnej przy Marszałku
Województwa.
W przekonaniu autorów niniejszego raportu, w ograniczonym stopniu możliwa jest
realizacja postulatu zawartego w DSI, mówiąca o stworzeniu Regionalnego Systemu
Innowacyjnego funkcjonującego na zasadach organicznego rozwoju sterowanego. Wskazać tu
można na kilka przyczyn. Po pierwsze, mająca regulować tę kwestię DSI posiada liczne
niedoprecyzowania. W niewystarczającym stopniu koncentruje się ona na rzeczywistych
endogenicznych zasobach regionu, a zamiast tego zawiera postulaty i pojedyncze
przedsięwzięcia. Po drugie, przy szczupłych środkach przeznaczanych na samorząd jest ona
zbiorem życzeń, a nie podstawą konkretnych działań, pomija także wymiar współpracy interi intraregionalnej. Po trzecie, w mglisty sposób porządkuje ona relacje na linii DSI-NSI.
Udział administracji samorządowej w programowaniu polityki rządu w rozwoju regionu jest
żaden, a dodatkowo poszczególne resorty centralne mają własne agendy w regionach i
działają ponad nimi. Należy oczywiście stanowczo podkreślić brak odpowiednich
mechanizmów współpracy na linii centrum-regiony, które powinny być inicjowane przez rząd
czy odpowiednie agendy publiczne. Efektem tego stanu może być relatywnie silne
zróżnicowanie potencjałów i możliwości rozwoju 16 województw, a co za tym idzie 16
systemów regionalnych. W konsekwencji może to powodować brak możliwości rozwoju
35
Ibidem, s. 10.
27
przez władze publiczne spójnego, efektywnego NSI. Fakt ten może skutkować tym, co zresztą
już staje się widoczne, iż w tworzeniu inicjatyw regionalnych władze regionalne muszą się
skłaniać raczej do używania narzędzi mechanicznego rozwoju sterowanego36.
36
Por. Kwieciński L., 2006, Parki technologiczne jako element polityki badawczo-rozwojowej w Polsce i w
krajach Unii Europejskiej, Wrocław, Wyd. Uniwersytetu Wrocławskiego, s. 84-97.
28
Literatura:
Antoszewski A., 1996, System polityczny jako kategoria analizy politologicznej, [w:] A.W. Jabłoński, L.
Sobkowiak (red.), Studia z teorii polityki, tom I, Wrocław, Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego.
Dolata U., 2005, Reflexive Stimulation or Disjoined Incrementalism? Readjustments of National Innovation and
Technology Policy, Science, Technology and Innovation Studies, vol. 1.
Dolnośląska Strategia Innowacji, Wrocław kwiecień 2006.
Ewolucja krajowego systemu innowacyjnego w Polsce, 2004, Warszawa, MGPiPS, dokument przygotowany
przez Departament Innowacyjności MGPiPS oraz niderlandzką firmę konsultingową Ecorys w ramach
programu pomocowego rządu Holandii „Wzmocnienie polityki rządowej oraz spójności instytucjonalnej w celu
zwiększenia innowacyjności gospodarki przed akcesją Polski do Unii Europejskiej”.
Freeman C., 1982, Technology, Progress and the Quality of Life, Science Public Policy, Issue 18, No. 6.
Freeman C., 1987, Technology and Economic Performance: Lessons from Japan, London, Print Publisher.
Gertner M.S., Wolfe D.A., Garkut D., 2000, No place like home? The embeddedness of innovation in a regional
economy, Review of International Political Economy, vol. 7.
Gittelman M., 2006, National institutions, public-private knowledge flows, and innovation performance: A
comparative study of biotechnology industry in the US and France, Research Policy, vol. 35.
Grande E., 2001, The Erosion of State Capacity and the European Innovation Policy Dilemma. A Comparison of
German and EU Information Technology Policies, Research Policy, vol. 30.
Izdebski H., Kulesza M., 1998, Administracja publiczna. Zagadnienia ogólne, Liber, Warszawa.
Kwieciński L., 2006, Parki technologiczne jako element polityki badawczo-rozwojowej w Polsce i w krajach
Unii Europejskiej, Wrocław, Wyd. Uniwersytetu Wrocławskiego.
Lundvall B.-A., 1992, National Systems of Innovation, London, Pinter Publisher.
Majone G., 1999, The Regulatory State and its Legitimacy Problems, West European Politics, vol. 22.
Marsh D., Stoker G., (red.), 2006, Teorie i metody w naukach politycznych, Kraków, Wydawnictwo
Uniwersytetu Jagiellońskiego.
Matusiak K.B. (red.), 2005, Innowacje i transfer technologii. Słownik pojęć, Warszawa, PARP.
Matusiak K.B., Nowakowska A., 2005, Zasiadły K., Budowa krajowego i regionalnych systemów innowacji,
[w:] P. Głodek, K. Gulda, E. Koprowska-Skalska, K.B. Matusiak, M. Matusiak, A. Nowakowska, A.
Wilmańska, K. Zasiadły, Ośrodki innowacji w Polsce. Analiza krajowych instytucji wspierających
innowacyjność i transfer technologii, Warszawa, PARP.
Matusiak K.B., Stawasz E., 2001, Otoczenie instytucjonalne małych firm innowacyjnych, [w:] K.B. Matusiak, E.
Stawasz, A. Jewtuchowicz (red.), Zewnętrzne determinanty rozwoju innowacyjnych firm, Łódź, Wydawnictwo
Uniwersytetu Łódzkiego.
Metcalfe S., 1995, The Economic Foudations of Technology Policy: Equailibrium and Evolutionary
Perspektives, [w:] P. Stoneman (ed.) Handbook of The Economics of Innovation and Technical Change,
London, Blackwell.
Nelson R., Rosenberg N., 1993, National Innovation System, Oxford, Oxford University Press.
Okoń – Horodyńska E., 1998, Narodowy system innowacji w Polsce, Katowice, AE.
Pilat D., Cervantes M., Oh T.-S., 2007, Working party on innovation and technology policy. Polish mix for
innovation in Poland – key issues and policy recommendations, Warsaw, OECD.
Program „Wędka technologiczna” oparty na koncepcji budżetu zadaniowego, Kancelaria Prezesa Rady
Ministrów i Międzyresortowy Zespół do spraw Rozwoju Sektorów Wysoko Zaawansowanych Technologii,
Warszawa 2006.
Schmitt-Egner P., 2002, The concept of ‘region’: theoretical and methodological notes on its re construction,
European Integration, vol. 24.
Sroka J., 2002, Zasoby organizacji grup interesu, w:) K. Dziubka, B. Rogowska, C. Lewandowski, J.
Tomaszewski (red.), W kręgu historii i politologii, Wyd. U.Wr., Wrocław.
Sroka J., Kwieciński L., 2006, Ocena wdrażanie DSI. Region administracyjny jako terytorialny system
administracyjno-społeczny. Implikacje dla tworzenia regionalnego systemu innowacyjnego, Dolnośląskie
Centrum Studiów Strategicznych, Wrocław.
Sroka J., Kwieciński L., 2006, Ocena wdrażanie DSI. Sieciowy model instytucji wspierających innowacje.
Metodyka oceny wdrażania DSI, Dolnośląskie Centrum Studiów Strategicznych, Wrocław.
Statistics in focus, Science and Technology, Nr 6/2006, Brussels, European Commission.
Teece D., 2006, Reflections on “Profiting from Innovation”, Research Policy, vol. 35.
Ustawa o niektórych formach wspierania działalności innowacyjnej, Dz. U. z 2005 r., nr 179, poz. 1484.
Weresa M.A., 2006, Narodowy system innowacyjny i polityka innowacyjna Niemiec – wnioski dla krajów
Europy Środkowej i Wschodniej, [w:] I. Bil, K. Cisz, B. Brocka-Palacz, M. Gomułka, F. Kamiński, M.A.
Weresa, Gospodarka Niemiec a kraje Europy Środkowej i Wschodniej, Warszawa, SGH.