Wypalenie zawodowe

Z PasjĄ o medycynie
Wypalenie zawodowe
– implikacje teoretyczne i praktyczne
Dr n. med.Marta Anczewska
Instytut Psychiatrii i Neurologii
ul. J. Sobieskiego 9
02-957 Warszawa
Niezadowolenie z własnej
pracy jest nerwicorodnym
źródłem poczucia
zmarnowanego życia.
6
Medice, cura te ipsum.
Przemiany cywilizacyjne doprowadziły
do przyznania kategorii „zdrowia” wyso‑
kiej pozycji w hierarchii wartości. W modelu
holistyczno­‍‑funkcjonalnym zdrowie jest pro‑
cesem dynamicznej równowagi, która pozwala
sprostać wymaganiom środowiska. Aby ją
zachować, potrzebne są nie tylko szeroko
rozumiane zasoby odpornościowe człowieka,
ale również wiedza o zjawiskach biologicznych
zachodzących w otoczeniu, mechanizmach
psychologicznych rządzących funkcjonowa‑
niem w otaczającym świecie oraz uwarunko‑
waniach społeczno­‍‑kulturowych.
Do wyboru zawodu zachęcają bardzo różne
czynniki, wśród których wymienia się zdolno‑
ści, umiejętności, względy ekonomiczne, pre‑
stiżowe, a często również tradycję rodzinną.
Do pracy dla ludzi – profesjonalnego pomaga‑
nia, jakim jest zawód lekarza – skłaniają oprócz
tego empatia i powołanie. W spotkaniu z cho‑
rym lekarz, poza korzystaniem z posiadanej
wiedzy i zdobytego doświadczenia, angażuje
swoje emocje, odczytując to, co cierpiący czło‑
wiek chce przekazać nie tylko słowem, ale rów‑
nież gestem, a nawet milczeniem. Nieustannie
w sposób zindywidualizowany musi właściwie
reagować na te informacje. Specyfika samej
pracy, wyzwania etyczne, jakie stawia, zetknię‑
cie się z problemami organizacyjnymi ochrony
zdrowia powodują stres zawodowy i przy braku
kompetencji zaradczych negatywnie wpływają
na kondycję psychiczną oraz fizyczną lekarza.
Powtarzające się niepowodzenia w radzeniu
sobie ze stresem sprzyjają przeświadczeniu
o własnej bezradności wobec problemów zawo‑
dowych, prowadzą do przekonania o pono‑
szonej klęsce w realizacji zamierzeń i ideałów
zawodowych. Przy tego rodzaju doświadcze‑
niach człowiek „poddaje się” wypaleniu.
Z raportu Europejskiego Komitetu Zdro‑
wia i Bezpieczeństwa Pracy (European Agency
for Safety and Health at Work, 2000) wynika,
że personel opieki medycznej najczęściej spo‑
śród innych grup zawodowych szuka pomocy
lekarskiej. Poza dolegliwościami fizycznymi
niektóre osoby wyczerpują się emocjonalnie,
tracą satysfakcję z wykonywanego zawodu,
gorzej funkcjonują w pracy i poza nią.
Niezadowolenie z własnej pracy jest nerwi‑
corodnym źródłem poczucia zmarnowanego
życia.
MEDYCYNA I PASJE czerwiec 2010
MiP 3 2010 Z pasja o medycynie Zegar biol.indd 6
2010-06-16 11:13:59
Definicja „wypalenia” od początku budziła
wiele kontrowersji. Objawy tego zespołu odno‑
szą się bowiem do emocjonalnych, motywacyj‑
nych, poznawczych i fizycznych aspektów życia
człowieka.
Herbert Freudenberger, amerykański psy‑
chiatra, jako pierwszy wprowadził termin
„wypalenie” (burn­out) do języka naukowego.
U początkowo pełnych zapału i zaangażowa‑
nia pracowników w ośrodku dla osób uzależ‑
nionych od narkotyków obserwował w miarę
upływu czasu wiele negatywnych zmian zwią‑
zanych z wykonywanym zawodem – pogłębia‑
jący się stan wyczerpania fizycznego, psychicz‑
nego i emocjonalnego.
Maslach, uznawana za autorytet w tej
dziedzinie, definiuje zespół wypalenia jako
przedłużoną reakcję na przewlekłe emocjo‑
nalne i interpersonalne stresory w zawodach
„ukierunkowanych na ludzi”, zwraca uwagę
na relacje między „udzielającymi pomocy”
i „otrzymującymi pomoc”, a także na sto‑
sunek osoby pomagającej do samej siebie.
Ten interpersonalny aspekt wypalenia jest
jej zdaniem najważniejszy dla zrozumienia
koncepcji.
Emener i wsp. zwracają uwagę na znacze‑
nie negatywnych uczuć dotyczących pracy
i własnego obrazu przy powstawaniu objawów
wypalenia, obciążeń, które towarzyszą pracy
dla innych. Pines uważa, że proces wypalenia
jest wynikiem niepowodzenia w poszukiwaniu
sensu życia w pracy. Zdaniem autorki wypa‑
lenie dotyczy osób stawiających sobie w pracy
ambitne cele oraz zaangażowanych w ich reali‑
zację. Wa­r unkiem wystąpienia objawów jest
subiektywne poczucie porażki, które unie‑
Z PasjĄ o medycynie
n Definicje
MEDYCYNA I PASJE czerwiec 2010
MiP 3 2010 Z pasja o medycynie Zegar biol.indd 7
7
2010-06-16 11:14:02