Studium Integracji polskiej części Pogranicza Polski i Niemiec

Studium integracji polskiej części pogranicza Polski i Niemiec – rozdział III
3.3. Szczeciński Obszar Metropolitalny
Metropolitalny Szczecina
/
Transgraniczny
Region
1. Podstawy formułowania polityki przestrzennej
1.1. Opis obszaru działań
Transgraniczny Region Metropolitalny Szczecina położony jest w południowo-zachodniej części basenu Morza Bałtyckiego, jako obszar aglomeracyjny pomiędzy Hamburgiem i Trójmiastem. Zarówno
polska jak i niemiecka część Transgranicznego Regionu Metropolitalnego Szczecina znajduje się poza
głównymi obszarami koncentracji ludności i kapitału swoich krajów. Szczecin jest najbardziej oddaloną od Warszawy stolicą województwa, otoczoną przez tereny o wyraźnej tendencji depopulacyjnej.
Z tego powodu Szczecin i cały region metropolitalny powinien wykorzystywać swoje szanse, jakie
daje położnie w szerzej rozpatrywanym układzie przestrzennym: w przestrzeni europejskiej w tym
w basenie Morza Bałtyckiego. Położenie Szczecina sprawia, że o wiele bliżej niż Warszawa, znajdują
się trzy ważne metropolie światowe – Berlin, Hamburg, i region bipolarnej metropolii Øresund (Kopenhaga-Malmö). Połączenie Szczecina z europejskim systemem autostrad oraz najkrótsze, polskie
połączenie promowe ze Skandynawią, dają dużo lepszą dostępność komunikacyjną do Europy Zachodniej i Skandynawii niż do reszty kraju. Miasto stanowi północny biegun rozwoju pogranicza Polski
i Niemiec, pełniąc funkcję bramową w stosunku do Niemiec i Skandynawii
Lokalizacja predysponuje Szczecin do roli głównego ośrodka krajowego, przejmującego współpracę z
zewnętrznymi układami informacyjnymi, technologicznymi, innowacyjnymi i społeczno-kulturowymi,
zwłaszcza z Berlinem, Hamburgiem i regionem Øresund, który staje się jednym z najbardziej innowacyjnych obszarów Europy. Lokalizacja portów morskich i położenie na Odrzańskiej Drodze Wodnej
stwarzają korzystne możliwości logistyczne (w oparciu o korytarze transportowe CETC-ROUTE65 i Via
Hanseatica), a także wzrost znaczenia na turystycznej mapie.
Geograficzne położenie Szczecina wyznacza obszar jego oddziaływania na terytorium Polski
i Niemiec. Granica państwowa odcięła Szczecin od jego naturalnego zaplecza po stronie zachodniej, a
zaplecze to od Szczecina. Cały okres po II wojnie światowej przyczynił się do wytworzenia dwóch izolowanych systemów po stronie polskiej i niemieckiej. Przygraniczny region po stronie niemieckiej
zaczął szukać nowych ośrodków ciążenia, często znacznie oddalonych. Wejście Polski do Unii Europejskiej, a zwłaszcza późniejsze przystąpienie do układu z Schengen, otworzyło przed Szczecinem i
obszarem metropolitalnym nowe możliwości rozwojowe. Szczecin jest lepiej dostępny z terenów
położonych na zachód niż na wschód od miasta. Przywrócenie spójności terytorialnej tego obszaru
może stworzyć nową jakość, zwiększającą potencjał i atrakcyjność obszaru w ujściu Odry, będącego w
oddziaływaniu Szczecina i być alternatywą dla procesów marginalizacji obszarów po obu stronach
granicy.
Obszar metropolitalny to Szczecin oraz powiązane z nim bezpośrednio otaczające go gminy, objęte
codziennymi dojazdami do pracy. Jest to strefa, w której związki z dużym miastem są ścisłe i stałe.
Obszar ten obejmuje polskie gminy, choć należy zauważyć, że coraz silniej wkracza na stronę niemiecką (przeprowadzanie się Polaków i codzienne dojazdy do pracy w Szczecinie). Proces ten wciąż
narasta, zwłaszcza wobec gwałtownej depopulacji tych regionów i w efekcie spadku cen nieruchomości, i nawet jeżeli obecnie nie jest jeszcze to obszar w pełni zintegrowany, to z pewnością w przyszłości stanowić będzie obszar metropolitalny Szczecina.
Region metropolitalny jest pojęciem szerszym wykraczającym poza bezpośrednie oddziaływanie miasta, ale pozostający pod jego wpływem lub z uwagi na powiązania przyrodnicze i infrastrukturalne
buduje wspólny potencjał społeczno-gospodarczy; związki z dużym miastem są tu słabsze, weekendowe lub okazjonalne. Region ten obejmuje również pewne funkcje metropolitalne, czyli obiekty
infrastruktury, działalność gospodarczą, instytucje, organizacje pozarządowe oraz centra i atrakcje
turystyczne o znaczeniu ponadregionalnym, będące w zasięgu wypoczynku weekendowego miasta.
Daje to wspólne możliwości rozwojowe – Szczecinowi przez zwiększenie potencjału rozwojowego, a
1
Studium integracji polskiej części pogranicza Polski i Niemiec – rozdział III
pozostałej części regionu przez przenoszenie impulsów rozwojowych, jakie wytwarza duże miasto.
Obszar ten rozciąga się po obu stronach granicy polsko-niemieckiej.
1.2. Ustalenia dokumentów strategicznych szczebla krajowego
W Krajowej Strategii Rozwoju Regionalnego 2010-2020 stolice województw postrzegane są jako
główne centra rozwoju regionów, które w największym stopniu przyczyniają się do budowania ich siły
konkurencyjnej. Dzięki silnym miastom, skupiającym nowoczesne i konkurencyjne przedsiębiorstwa,
oferującym miejsca pracy, wysokiej jakości usługi edukacyjne i kulturalne wzmacniana będzie pozycja
każdego z regionów oraz zwiększany będzie zasięg pozytywnego oddziaływania na cały obszar województwa. Wspieranie ośrodków miejskich jest jednym z podstawowych kierunków polityki regionalnej, ponieważ silne miasta decydują o pozycji konkurencyjnej całych regionów w wymiarze międzynarodowym i krajowym. Wsparcie skierowane do miast służy budowaniu siły konkurencyjnej całych
regionów, wzmacnianiu ich znaczenia międzynarodowego i krajowego oraz wzmacnianiu regionalnej
sieci osadniczej.
Jednym z obszarów strategicznych wyzwań stawianych przez KSRR jest „lepsze wykorzystanie potencjałów najważniejszych obszarów miejskich do kreowania wzrostu i zatrudnienia oraz stymulowania
rozwoju pozostałych obszarów”.
Najważniejsze ośrodki miejskie, w tym w szczególności ośrodki wojewódzkie, stanowić będą węzły
sieci współpracy gospodarczej, społecznej, naukowej, kulturalnej, turystycznej i instytucjonalnej, oddziaływujące na rozwój całego regionu dzięki rozwojowi i wspieraniu w tych obszarach funkcji metropolitalnych.
W Koncepcji Przestrzennego Zagospodarowania Kraju 2030 Szczecin definiowany jest jako ośrodek o
podstawowym znaczeniu dla systemu osadniczego kraju. Jest on również wymieniony jako tzw. MEGA (wraz z 72 innymi największymi ośrodkami miejskimi Unii Europejskiej) w opracowaniach stworzonych dla celów polityki przestrzennej UE. Nie zajmuje on tam jednak konkurencyjnej pozycji w
stosunku do innych miast ze względu na niepełny profil funkcjonalny oraz ograniczony potencjał ludnościowy i rynkowy. W Szczecinie, jako jedynym dużym ośrodku oprócz Warszawy i Trójmiasta, ulokowana jest instytucja międzynarodowa (NATO). Znajduje się tu również lotnisko uzupełniające krajową podstawową sieć portów lotniczych. Szczecin funkcjonuje jako główny ośrodek Polski Zachodniej i Pomorza Środkowego, aktualnie wytwarzający liczne powiązania z Berlinem, Kopenhagą, Skanią
i Sztokholmem. Powiązania te są jednak na razie słabe i nie są w pełni wykorzystane.
Obszar funkcjonalny wokół Szczecina został, zgodnie z przyjętą w KPZK 2030 metodologią, określony
jako obszar metropolitalny. KPZK 2030 stwierdza, że Szczecin traci swoje znaczenie jako ośrodek
tranzytu towarów. Traci również niektóre swoje funkcje gospodarcze, jak np. przemysł stoczniowy. W
całym obszarze występuje niska gęstość zaludnienia i brak integracji funkcjonalnej sieci osadniczej.
Obszar ten charakteryzuje rosnąca depopulacja, bezrobocie strukturalne i niski poziom aktywności
gospodarczej i inwestycyjnej. Szczecin i jego obszar funkcjonalny mają słabe połączenia komunikacyjne z innymi ośrodkami wojewódzkimi. Dzięki istnieniu wieloletniego Programu budowy dróg krajowych sytuacja ta ulega stopniowej poprawie (m.in. zrealizowanie drogi ekspresowej S3 na odcinku
Szczecin-Gorzów Wielkopolski). Jednym z założeń KPZK 2030 jest stworzenie szkieletowej sieci połączeń o standardzie sieci dróg szybkiego ruchu między głównymi ośrodkami miejskimi.
KPZK 2030 wskazuje na konieczność modernizacji Odrzańskiej Drogi Wodnej, natomiast w transporcie
morskim priorytetem jest poprawa dostępności do portów morskich.
1.3. Ustalenia dokumentów strategicznych szczebla wojewódzkiego
Plan zagospodarowania przestrzennego województwa zachodniopomorskiego definiuje Szczecin jako
największe miasto województwa, tworzące wraz z przyległymi gminami aglomerację i potencjalny
obszar metropolitalny o zasięgu transgranicznym (szczeciński obszar funkcjonalny SOF). Jednym z
ważnych elementów polityki regionalnej będzie wykreowanie funkcji metropolitalnych Szczecina.
Jednym z celów strategicznych SOF jest wzrost znaczenia i konkurencyjności tego obszaru w prze-
2
Studium integracji polskiej części pogranicza Polski i Niemiec – rozdział III
strzeni polskiej i międzynarodowej. Mają temu służyć cele pośrednie, min. rozwój gospodarki opartej
na wiedzy i rozwój innowacyjności (parki naukowo- technologiczne, rozwój funkcji akademickich,
klastry), rozwój funkcji metropolitalnych (intermodalny węzeł komunikacyjny, wspieranie imprez o
znaczeniu ponadregionalnym, wspólna promocja potencjału obszaru), podniesienie jakości życia w
obszarze funkcjonalnym (spójny system transportu zbiorowego, uporządkowanie struktury przestrzennej SOF, organizacja atrakcyjnych przestrzeni publicznych).
Cel 3.3.12 brzmi: Metropolizacja szczecińskiego obszaru funkcjonalnego. Wśród kierunków realizujących ten cel znajdują się: ochrona i zachowanie zasobów przyrodniczych i krajobrazu SOF, ochrona i
kształtowanie krajobrazu kulturowego, kreowanie i wzmacnianie funkcji metropolitalnych Szczecina i
funkcji miejskich w SOF, podnoszenie standardów życia mieszkańców, wzmacnianie obszaru jako
ośrodka wzrostu gospodarczego, wzmacnianie wewnętrznych i zewnętrznych powiązań transportowych, utworzenie w szczecińskim obszarze funkcjonalnym sprawnie działających systemów infrastruktury technicznej w dziedzinie energetyki, gospodarki wodno-ściekowej i gospodarki odpadami.
Oprócz ww. kierunków do celu 3.3.12, w planie znalazły się również zapisy w ustaleniach dotyczących
innych kierunków, a związanych z SOF. Były to m.in.: promocja i rozwój Środkowoeuropejskiego Korytarza Transportowego CETS-ROUTE65, wsparcie powiązań zewnętrznych Szczecina, planowanie zintegrowane obszarów aglomeracyjnych z uwzględnieniem transportu publicznego, ogólna poprawa
jakości życia i dostępu do infrastruktury (budowa nowych szkół i przedszkoli, rewitalizacja tkanki
mieszkaniowej), poprawa infrastruktury turystycznej (budowa w Szczecinie terminala do obsługi statków pasażerskich, rozwój infrastruktury turystycznej wzdłuż nabrzeży), poprawa powiązań komunikacyjnych Szczecina (zachodnie obejście kolejowe i drogowe Szczecina, modernizacja i pogłębienie
toru wodnego Świnoujście-Szczecin, modernizacja szczecińskiego węzła wodnego).
Według diagnozy społeczno-gospodarczej, zawartej w Strategii Rozwoju Województwa Zachodniopomorskiego, Szczecin jest ośrodkiem metropolitalnym, dominującym pod względem wielkości i znaczenia w województwie, koncentrującym duży potencjał gospodarczy. Mieszka tu 24% mieszkańców
regionu. Strategia zaleca wykonanie opracowań planistycznych dla obszarów funkcjonalnych, w tym
dla Szczecińskiego Obszaru Metropolitalnego.
Ramy formalne dla rozwoju funkcji metropolitalnej Szczecina stanowić będą zapisy ustawy o ustroju
obszarów metropolitalnych, Krajowej Strategii Rozwoju Regionalnego, Koncepcji Przestrzennego
Zagospodarowania Kraju 2030, aktualizowanego Planu zagospodarowania przestrzennego województwa.
W celu strategicznym nr 3 „Zwiększenie przestrzennej konkurencyjności regionu” stwierdza się, iż
rozwój funkcji Szczecińskiego Obszaru Metropolitalnego jest jednym z kluczowych elementów rozwoju województwa. Sformułowany jest tam też cel kierunkowy 3.1 „Rozwój funkcji metropolitalnych
Szczecina”. W działaniach przypisanych temu celowi wymieniono m.in. podejmowanie wspólnych
przedsięwzięć inwestycyjnych oraz sieci współpracy samorządów na obszarze SOM, rozbudowę i poszerzenie oferty placówek edukacji, nauki, kultury, ochrony zdrowia, administracji oraz usług wyższego rzędu w gminach należących do SOM, włączanie obszaru metropolitalnego w międzynarodową
sieć współpracy z udziałem innych metropolii europejskich (w szczególności bałtyckich) oraz usprawnienie rozwiązań transportowych i komunikacyjnych w obrębie SOM, w tym budowa zachodniego
obejścia drogowego Szczecina. Współpraca gmin ma na celu uniknięcie dublowania się niektórych
funkcji infrastrukturalnych i społecznych.
W rozdziale 5. strategii mowa jest o instrumentach jej wdrażania. Jednym z nich jest Regionalny Program Operacyjny Województwa Zachodniopomorskiego, w którym określona została 6. oś priorytetowa „Rozwój funkcji metropolitalnych”.
3
Studium integracji polskiej części pogranicza Polski i Niemiec – rozdział III
1.4. Identyfikacja potencjału i barier rozwoju
Potencjał rozwoju


Bariery rozwoju
położenie i układ transportowy szczeciń- 
skiego obszaru funkcjonalnego predysponuje go do nawiązywania ścisłej

współpracy z regionami Berlina, Hamburga i Øresund; Szczecin ma szansę stać
się głównym krajowym ośrodkiem
przejmującym współpracę z zewnętrznymi układami informacyjnymi, techno- 
logicznymi, innowacyjnymi i kulturowymi

dobrze rozwinięta sieć kolejowa w obszarze, przy jednoczesnym słabym jej
wykorzystaniu i bardzo słabym wykorzy- 
staniu w transporcie publicznym

transgraniczny potencjał turystyczny, w
tym Zalew Szczeciński, Morze Bałtyckie,
Dolina Dolnej Odry

dobre powiązania drogowe i śródlądowe
z Europą Zachodnią

duże porty morskie w ujściu Odry, stanowiące potencjalne punkty węzłowe
„autostrady bałtyckiej”, których zaplecze
stanowi pogranicze Polski i Niemiec,
zwłaszcza tereny wzdłuż korytarza CETCROUTE65 i metropolia berlińska
słabe skomunikowanie z centrum Polski
oraz z południem kraju
stosunkowo słabo wykorzystany potencjał turystyczny szczecińskiego obszaru
funkcjonalnego, zwłaszcza Zalewu Szczecińskiego i jezior
peryferyjne położenie względem integrującej się centralnej części Polski
niskie wykorzystanie transportu wodnego śródlądowego i morskiego
niewydolny układ dróg wyjazdowych ze
Szczecina, zwłaszcza w kierunku południowym (na drogę S3 węzeł Klucz) i zachodnim.
2. Cele i kierunki polityki przestrzennej
CEL 1. Szczecin północnym biegunem rozwoju polskiej części pograniczna Polski i Niemiec z „bramową funkcją” względem Niemiec i Skandynawii
Kierunek 1.
Wspieranie powiązań Szczecina w sieci miast metropolitalnych:
 powiązania wewnątrz kraju – wzmocnienie roli w Polsce Zachodniej jako północnego bieguna i bramy pasma rozwojowego Wrocław - LGOM - Zielona Góra - Gorzów Wlkp. - Szczecin,
 powiązania zewnętrzne z Berlinem oraz siecią miast bałtyckich, zwłaszcza regionem metropolitalnym Øresund i Hamburgiem,
 wzmocnienie powiązań z centrum kraju i Trójmiastem
Działanie 1.
Wsparcie powiązań portów Szczecina i Świnoujścia z zapleczem –
pograniczem Polski i Niemiec (CETC i powiązania z Berlinem)
Działanie 2.
Intensyfikacja współpracy z Berlinem i Hamburgiem
4
Studium integracji polskiej części pogranicza Polski i Niemiec – rozdział III
Działanie 3.
Kierunek 2.
Utworzenie w Szczecinie instytutu naukowo-badawczego (Instytut
Północny) zajmującego się skandynawistyką, branżą morską, współpracą trans bałtycką
Rozwój innowacyjnej gospodarki
Działanie 1.
Utworzenie centrum badawczo-wdrożeniowego techniki morskiej i
oceanotechniki
Działanie 2.
Rewitalizacja przemysłu stoczniowego w Szczecinie
Działanie 3.
Rozwój parków naukowo-technologicznych
Podjęte działania inwestycyjne:
-
budowa technoparku Pomerania
CEL 2. Intermodalny węzeł komunikacyjny regionu metropolitalnego Szczecina – metropolitalne
centrum logistyczne.
Kierunek 1.
Modernizacja transportu kolejowego
Działanie 1.
Modernizacja linii kolejowych w celu podniesienia ich prędkości eksploatacyjnych, w szczególności:
-
linii Szczecin - Poznań -Wrocław (E59), budowa kolei dużych prędkości
-
linii Szczecin - Gdańsk do prędkości min. 120 km/h
-
budowa drugiego toru i elektryfikacja linii Szczecin - Berlin (na
odcinku Passow - Szczecin)
Podjęte działania inwestycyjne:
-
Kierunek 2.
modernizacja linii Świnoujście - Szczecin - Zielona Góra - Wrocław
(C-E59) do prędkości min. 120 km/h
Działanie 2.
Rozwijanie połączeń kolejowych Szczecina ze strefą nadmorską; przedłużenie linii kolejowej nr 407 (Wysoka Kamieńska - Kamień Pomorski) do Dziwnówka z możliwością dalszego przedłużenia wzdłuż wybrzeża do Rewala
Działanie 3.
Realizacja inwestycji dalekobieżnej linii kolejowej łączącej Świnoujście
z Berlinem przez Ducherow
Działanie 4.
Analiza możliwości przeprowadzenia połączenia kolejowego Szczecin Berlin przez Gryfino i Schwedt, z budową odcinka ze Schwedt do linii
nr 273
Poprawa dostępności drogowej w obszarze metropolitalnym – usprawnienie powiązań Szczecina z układem zawnętrznym
Działanie 1.
Budowa zachodniego drogowego obejścia Szczecina jako części trasy
ViaHanseatica wraz z trasami wylotowymi z miasta
Działanie 2.
Budowa nowego połączenia w relacji Autostrada Poznańska (od mostu na Regalicy) - autostrada A6 (węzeł Morwowa)
Działanie 3.
Budowa obwodnic Przecławia i Warzymic; powiązanie autostrady A6 z
drogą krajową nr 13
Podjęte działania inwestycyjne:
5
Studium integracji polskiej części pogranicza Polski i Niemiec – rozdział III
Kierunek 3.
przebudowa ulicy Struga
Wzrost znaczenia transportu morskiego w oparciu o porty ujścia Odry
Działanie 1.
Poprawa powiązań porów morskich ujścia Odry z ich naturalnym zapleczem – Polską Zachodnią i metropolią berlińską
Działanie 2.
Rozbudowa potencjału gospodarki morskiej w oparciu o porty morskie w tym:
-
modernizacja torów podejściowych do Świnoujścia w celu umożliwienia wpływania statków o zanurzeniu do 15 m,
-
modernizacja toru wodnego Świnoujście-Szczecin w celu umożliwienia obsługi przez port w Szczecinie statków klasy handymax
włącznie; pogłębienie do głębokości 12,5 m oraz poszerzenie i wyprofilowanie toru,
-
utworzenie w Szczecinie terminalu lub stanowiska do obsługi dużych statków pasażerskich, również poprawa infrastruktury do obsługi pasażerskich statków śródlądowych i integracja z dworcem
kolejowym,
-
restrukturyzacja portów i przystani rybackich w kierunku świadczenia usług turystycznych (zwłaszcza portów Zalewu Szczecińskiego)
-
poprawa dostępności od strony lądu do portów rozbudowa i modernizacja suprastruktury portowej; rozwój funkcji przemysłowej,
logistyczno-dystrybucyjnej i handlowej portów,
-
rozwój portu morskiego w Policach
Podjęte działania inwestycyjne:
-
budowa portu zewnętrznego w Świnoujściu,
-
rozbudowa portu w Szczecinie (baza kontenerowa baza przeładunkowa morsko-rzeczna, centrum logistyczne)
6